Pismo naukowe
„Architectus” jest wydawane od 1997 r. przez
Wydział
Architektury Politechniki Wrocławskiej. Pomysłodawcą periodyku
–
początkowo półrocznika – był dziekan Wydziału
prof.
Stanisław Medeksza, który w 1996 r. zaproponował prof. Ewie
Łużynieckiej utworzenie czasopisma i objęcie funkcji redaktora
naczelnego. Wówczas powołano także radę redakcyjną w
składzie:
prof. Zbigniew Bać, prof. Edmund Małachowicz, prof. Tadeusz Zipser i
prof. Stanisław Medeksza. Wydawcą periodyku została Oficyna Wydawnicza
Politechniki Wrocławskiej, która opiekę redakcyjną nad
pismem
powierzyła dr Danucie Sowińskiej.
Długo dyskutowanym zagadnieniem była
sprawa tytułu.
Wydawane wówczas periodyki naukowe najczęściej nazywano
zeszytami naukowymi lub pracami naukowymi. Ambicją
organizatorów
naszego pisma było znalezienie nazwy własnej, krótkiej i
nośnej,
od razu informującej o zawartości merytorycznej. Oczywiste jest, że
momentalnie pojawił się pomysł utworzenia tytułu od słowa architekt. Na
początku sięgnięto po grecki odpowiednik – słowo architekton,
ponieważ łacińskie określenie architectus
kojarzyło się kolegom projektującym z nie zawsze lubianą historią
architektury. Niestety, w chwili rejestracji okazało się, że kilka
miesięcy wcześniej został utworzony periodyk o takiej nazwie. Wprawdzie
wspomniane pismo nie wytrzymało próby czasu i po
dwóch
latach zniknęło z rynku, ale my pozostaliśmy już przy
„Architectusie”.
Blisko rok trwały szczegółowe
uzgodnienia
dotyczące charakteru pisma. Należało uwzględnić sugestie
pracowników wydziału, które często bywały
odmienne i nie
zawsze dawały się pogodzić. Dzisiaj dla wielu postać i formuła pisma
wydaje się oczywista, ale przed laty pomysły edytorskie dotyczące
formatu czy koloru nie wszystkim kojarzyły się z powagą pisma
naukowego.
Twórcom
„Architectusa” w
poszukiwaniach konsensusu przyświecały idee, które znaleźć
można
w najstarszym traktacie architektonicznym De architectura libri decem
autorstwa Marcusa Vitruviusa Pollio (Witruwiusza) żyjącego około 70 r.
p.n.e. Podkreślał on: Wiedza
architekta łączy w sobie wiele nauk i różnorodnych
umiejętności […]. Wiedza ta rodzi się z praktyki i
teorii […]. Jak
bowiem wszędzie, tak przede wszystkim w architekturze istnieją dwa
elementy: przedmiot, który jest określany, i jego
określenie.
Przedmiotem określanym jest rzecz, o której się
mówi;
tym, co go określa, jest wywód oparty na zasadach naukowych.
Dlatego wydaje się, że w obu tych dziedzinach powinien być biegły ten,
kto się poświęca zawodowi budowniczego […]. Powinien
opanować sztukę pisania, być dobrym rysownikiem, znać geometrię, mieć
dużo wiadomości historycznych. Powinien pilnie słuchać
filozofów, znać muzykę; nie powinna mu być obca medycyna i
orzeczenia prawnicze; powinien znać astronomię i prawa ciał niebieskich
(Witruwiusz, O
architekturze ksiąg dziesięć, Warszawa 1956, s.
12).
Słowa te – naszym zdaniem
– doskonale
ilustrują wielorakość problemów, jakie powinny być
przedstawiane
w architektonicznym piśmie naukowym. Ale jak prezentować tak rozmaite
zagadnienia? Po długiej dyskusji postanowiono poszczególne
zeszyty tworzyć z tekstów o różnej zawartości
merytorycznej. Od tej pory zamieszczano artykuły dotyczące
zarówno teorii architektury współczesnej i
historycznej,
urbanistyki, kształtowania zieleni, estetyki, konstrukcji, konserwacji
zabytków i rewitalizacji, ekologii itd. Publikowano także
opracowania na temat realizowanych projektów
architektonicznych,
urbanistycznych oraz prezentacje poglądów filozoficznych
związanych z odbiorem architektury. Przewidziano również
miejsce
na prezentacje sylwetek znanych postaci z życia akademickiego i
zawodowego, a także nagrodzonych prac studenckich, których
promotorami byli pracownicy naszej uczelni. Poruszane były także
problemy dotyczące programów nauczania architektury i życia
studenckiego.
Jedną z początkowych decyzji podjętych w
1996 r. był
dobór formatu pisma. Większość ówczesnych
polskich pism
naukowych operowała formatem B5, co wizualnie zwiększa objętość
wydawnictwa, w istocie jednak nie pozwala na drukowanie
rysunków
nasyconych znakami i liniami. Należało połączyć specyfikę prac naszego
wydziału i sposobu komunikacji architektów,
których
jednym z języków jest rysunek. Dlatego zdecydowano się na A4.
Dwadzieścia lat temu inne było
postrzeganie koloru w
publikacjach. Graficzny wyraz prac naukowych drugiej połowy XX w. był w
Polsce skromny, oparty na biało-czarnych ilustracjach i często mało
czytelnych fotografiach. Ten obraz nauki – siermiężny i
ascetyczny – na długo przetrwał. Jeszcze przez wiele lat
słychać
było opinie, że jeśli w piśmie są kolorowe fotografie, to nie jest ono
naukowe. Nam, żywimy taką nadzieję, z sukcesem udało się
wówczas
połączyć naukowość z barwnym kształtem. Wizytówką pisma
stała
się okładka, która miała określony układ i format
napisów, lecz za każdym razem jej forma graficzna była inna
od
poprzedniej. W wyniku przeprowadzonego w 1996 r. konkursu studenckiego
wybrano projekt szaty graficznej autorstwa studentów IV roku
– Artura Błaszczyka i Krzysztofa Faleńczyka. Do tej pory
projektantem większości okładek jest A. Błaszczyk.
Pierwszy okres wydawania pisma przypadał
na lata
1997–2006. W tym czasie artykuły były publikowane w
półrocznikach, w języku polskim i kończone zawsze
streszczeniem
w języku angielskim. Tłumaczenia powierzono Marzenie Łuczkiewicz.
Liczba wszystkich artykułów rocznie wahała się od 16 do 30 i
była umieszczana w działach: dziedzictwo, współczesność,
zamierzenia, recenzje, nasi mistrzowie i prezentacje.
W pracach redakcji brali udział
wówczas
doktorzy: Magdalena Baborska-Narożny (1999), Maria Starczewska (1999),
Andrzej Legendziewicz (1999–2001) oraz Małgorzata Doroz
(2003,
2004). Pierwsza zmiana w radzie redakcyjnej pisma dokonała się w 2000
r. W jej pracach już nie brał udziału prof. Zipser i prof. Medeksza,
natomiast rozpoczęła działanie prof. Elżbieta Trocka-Leszczyńska i
prof. Eugeniusz Bagiński. Od 2003 r. w skład rady weszli uczeni spoza
Wrocławia: prof. Andrzej Tomaszewski i prof. Zygmunt Świechowski z
Warszawy oraz prof. Józef Lenartowicz z Krakowa.
W omawianym okresie pismo wydawane było
wyłącznie w
formie drukowanej w liczbie średnio 500 egzemplarzy. Udostępniano je w
formie prenumeraty i sprzedawano w placówkach
„Ruchu” na terenie całego kraju oraz we
wrocławskiej
księgarni „Tech”. Oficyna Wydawnicza PWr prowadziła
także
sprzedaż wysyłkową.
Il. 1. Zeszyty wydane w latach 1997–2006
Pierwsza zmiana w formule
pisma nastąpiła w roku 2007. Zostało ono
objęte patronatem przez Polską Akademię Nauk, Oddział we Wrocławiu oraz
przez Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony
Zabytków
(Polish National Committee of the International Council on Monuments
and Sites – ICOMOS) – sprawozdania z prac tych
instytucji są cyklicznie
zamieszczane na łamach pisma. W tym czasie także redaktor D. Sowińska
przekazała swoje obowiązki Annie Miecznikowskiej.
W roku 2008 rosnące
zainteresowanie pismem, zwłaszcza
naukowców spoza Polski, zmobilizowało redakcję do
przeprowadzenia kolejnych zmian. Pierwszą z nich była decyzja o
publikacji artykułów wyłącznie w języku angielskim. Kolejną
zmianą było utworzenie formy on-line pisma i uruchomienie strony
internetowej z dostępem do pełnych prac
(link do archiwalnej strony: www.architectus.arch.pwr.wroc.pl).
Nadal funkcjonowała postać
papierowa pisma – nakład jednego półrocznika
wynosił około
500 egzemplarzy.
Do udziału w pracach rady redakcyjnej
zaproszono naukowców z
uczelni zagranicznych. Byli to: prof. Tore I. Brandstvein Haugen z
Norwegii (Fakultet for architektur og billedkunst, Norges
tekniks-naturvitenskapelige universitet, Trondheim), prof. Joaquim
Braizinha z Portugalii (Universidade Lusíada de Lisbona)
oraz
prof. Vladimír Šlapeta z Czech (Fakulta
architectury VUT,
Brno). Dodatkowo w skład rady weszli wrocławscy architekci: dr hab.
Jerzy Charytonowicz, dr hab. Małgorzata Chorowska, dr Ada Kwiatkowska
oraz dr hab. Tomasz Ossowicz. Funkcję sekretarza redakcji powierzono dr
Ewie Cisek, opracowaniem technicznym artykułów zajęła się dr
Dorota Łuczewska.
Na początku 2009 r. Ministerstwo Nauki i
Szkolnictwa Wyższego dokonało
oceny polskich czasopism naukowych. Nasze pismo znalazło się w grupie
pism z zakresu nauk technicznych. W wyniku oceny zeszytów z
lat
2006–2008 pismo otrzymało 4 pkt. Ta punktacja została
powtórzona w 2010, 2011 i 2012 r. Od 2012 r. czasopismo
zaczęło
być indeksowane w międzynarodowej bazie Index Copernicus (ICI Journal
Master List). Wartość ewaluacyjna w tym roku (ICI value 2012) wyniosła
5,34 pkt.
W roku 2013 nastąpiły kolejne
zmiany postaci
„Architectusa”. W związku ze wzrostem
zainteresowania
czasopismem wśród autorów i
czytelników,
zwiększono częstotliwość jego ukazywania się z dwóch do
czterech
numerów w ciągu roku. Od tej pory liczba wszystkich
wydawanych
artykułów wynosiła 36–40 rocznie. Wprowadzono
zasadę
publikowania prac w całości w języku polskim i angielskim lub innym
języku kongresowym.
Poszerzono też skład rady naukowej, do której weszli prof.
Kateřina Charvátová z Czech (Katedra dějin a
didaktiky
dějepisu, Pedagogická fakulta, UK, Praga), Hugo Dworzak z
Liechtensteinu (Institute of Architecture and Planning,
Universität Liechtenstein, Vaduz), Nathalie
Guillaumin-Pradignac z
Francji (Conservateur des Antiquités et Objets
d’art du
département de la Charente), Bo Larson ze Szwecji (Lund
University). W roku 2015 do rady dołączył prof. Robert Kunkel (Wydział
Architektury Politechniki Warszawskiej), prof. Aleksander Piwek
(Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej) i prof. Janusz Rębielak
(Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej).
W związku ciągle rozwijającymi się
technikami
komputerowymi podstawową wersją pisma od 2013 r. jest forma on-line. W
tym czasie wprowadzono pismo do kilku baz: bibliograficznej bazy danych
rejestrujących artykuły i materiały konferencyjne opublikowane w
polskich czasopismach o tematyce technicznej BazTech, bazy
odpowiedzialnej za gromadzenie informacji o cytowaniach POL-Index, bazy
CEJSH i Arianta. Jest ono także dostępne w Dolnośląskiej Bibliotece
Cyfrowej – zbiorze cyfrowych wydawnictw publikowanych przez
22
uczelnie dolnośląskie.
W tym czasie wprowadzono także zasadę
wydawania
numerów tematycznych. Architekturze cysterskiej był
poświęcony
numer 3(35)/2013. W 2014 r. idea projektowania
zrównoważonego i
tworzenia architektury proekologicznej stała się tematem zeszytu 2(38).
W tym samym roku zagadnienia konstrukcyjne i inżynierskie zostały
omówione w numerze 4(40). Architektura oraz urbanistyka XIX
i XX
w. była tematem artykułów w 2(42)/2015.
Współczesne
planowanie przestrzenne stało się przedmiotem rozważań w 3(47)/2016.
Ocenie funkcjonowania budynków w Polsce i Wielkiej Brytanii
był
poświęcony 1(49)/2017, problemy związane z tożsamością miasta zostały
omówione w 2(50)/2017, wpływ zaawansowanych strategii gier i
technik symulacji komputerowych na projektowanie architektoniczne oraz
na kształt przestrzeni zurbanizowanej w erze rewolucji informatycznej
stał się osnową numeru 4(52)/2017, a sztuka patrzenia i rysowania
znalazła swoje odzwierciedlenie w pracach opublikowanych w numerze
2(54)/2018.
Zakres prac redakcji znacząco się
powiększył w
porównaniu z zakresem z początków wydawania
pisma. Do
obowiązków zespołu należy bowiem nie tylko zbieranie
artykułów i kierowanie ich do recenzji, kontakty z autorami
i
korekty językowe, ale także systematyczne przygotowywanie
materiałów do wielu baz danych, uzupełnianie wiedzy na temat
zmieniających się zasad oceny, a także częściowa obsługa
administracyjna.
Przyrost obowiązków dobrze
odzwierciedla
liczba osób zaangażowanych w tworzenie pisma. Na początku z
redakcją związanych było pięć osób, dzisiaj
zespół liczy
ich blisko dwadzieścia. Wśród nich jest dr Jerzy Sławski,
redaktor statystyczny, arch. Joanna Furgalska redaktor języka
francuskiego oraz redaktorzy tematyczni: prof. Wojciech Brzezowski
(konserwacja zabytków), prof. Rafał Czerner (architektura
średniowieczna), prof. Alina Drapella-Hermansdorfer (architektura
zrównoważona), prof. Marzanna Jagiełło (historia
ogrodów), prof. Krystyna Kirschke (architektura XIX i 1.
poł. XX
w.), prof. Robert Masztalski (urbanistyka), dr hab. Przemysław
Nowakowski (architektura wnętrz), dr Magdalena Baborska-Narożny
(architektura przemysłowa), dr Grażyna Hryncewicz-Lamber (etyka
architektoniczna), dr Dorota Łuczewska (malarstwo) i dr Wawrzyniec
Zipser (planowanie przestrzenne).
Il. 2. Okładka numeru jubileuszowego i medal z okazji 20-lecia pisma
Trzonem redakcji
jest jednak kilka osób, które spotkały się w 2016
r.
podczas obchodów 20-lecia pisma. Od roku 1997 redaktorem
naczelnym jest prof. Ewa Łużyniecka. Opiekunem z ramienia wydziału
początkowo był prof. Stanisław Medeksza, później prof.
Elżbieta
Trocka-Leszczyńska, a od 2020 r. prof. Barbara Gronostajska.
Redaktorem odpowiedzialnym za stronę
edytorską i
językową tekstów do 2006 r. była Danuta Sowińska. Obowiązki
te
przejęła Anna Miecznikowska, która w sposób
istotny
przyczynia się do podnoszenia poziomu pisma i sukcesywnego zwiększania
jego punktacji.
Od początku istnienia pisma w pracach
uczestniczy
Marzena Łuczkiewicz, tłumaczka i redaktorka języka angielskiego,
która służy pomocą w rozwiązywaniu problemów
językowych.
Od wielu lat współpracuje z nami Bogusław Setkowicz
–
tłumacz języka angielskiego. Bardzo długo z redakcją był związany arch.
Artur Błaszczyk, który – jak wspomniano
– jako
student naszego wydziału wygrał konkurs na projekt szaty graficznej
pisma. Dobrym duchem świata recenzji jest dr Ewa Cisek,
która
pełni funkcję sekretarza redakcji oraz jest redaktorem tematycznym
odpowiedzialnym za poziom merytoryczny prac z zakresu
współczesnej architektury mieszkaniowej. Twórcą i
operatorem naszej strony internetowej jest arch. Łukasz Netczuk,
wykazujący się wielką kulturą osobistą i profesjonalizmem. Funkcję
redaktora technicznego pełni Agnieszka Orłowska – dzięki jej
fachowości i zaangażowaniu jest możliwe terminowe ukazywanie się pisma.
Prowadzone od dwudziestu trzech lat
prace redakcyjne
były nie tylko zmaganiem się z terminami i zawartością merytoryczną
„Architectusa”. Stanowiły również
znakomitą lekcję
tego, że dobrze pisać
to znaczy czynić myśl widzialną,
jak twierdził Ambrose Bierce, amerykański pisarz przełomu XIX i XX w.
Prace te stały się także pretekstem do wymiany poglądów na
wszelkie tematy, doprowadziły do zawiązania się wielu przyjaźni i
nauczyły nas, jak przeobrażać pismo.
Efektem tych zmian była korzystniejsza
ocena
„Architectusa” wyrażająca się między innymi
następującą
liczbą punktów przyznaną przez MNiSW w latach: 2013: 5,
2014: 5,
2015: 9, 2016: 9, 2018: 20 pkt. Zwiększyła się także punktacja w bazie
Index Copernicus – przedstawia się w sposób
następujący:
2013: 6,31, 2014: 68,41, 2015: 74,15, 2016: 88,84, 2017: 94,00, 2018:
94,58.
Od bez mała ćwierć wieku cały
zespół dokłada
wszelkich starań, aby czasopismo wciąż się rozwijało. Przez ostatnie
dwa lata z sukcesem kontynuowaliśmy wydawanie zeszytów
tematycznych. W 2019 r. powstał numer poświęcony badaniom i adaptacjom
budowli obronnych [1(57)] oraz zeszyt ukazujący styk architektury i
sztuki widziany oczami autorów polskich, hiszpańskich i
ukraińskich [3(59)].
Redakcja czyni także starania, by
zwiększyć
różnorodność merytoryczną pisma oraz zainteresować
autorów i czytelników spoza Polski. Przejawem tej
tendencji były dwa pierwsze numery 2020 r. W zeszycie 1(61),
omawiającym architekturę przemysłową, ukazały się artykuły
autorów z Australii, Belgii, Francji, Portugalii i Szkocji.
Numer 2(62) w całości został poświęcony El Fuerte de Samaipata, jednemu
z najważniejszych pomników osadnictwa prekolumbijskiego
współczesnej Boliwii, obiektowi będącemu punktem
zainteresowania
czytelników z bardzo wielu stron świata. Zeszyt ten jest
więc
adresowany do międzynarodowej społeczności badaczy zajmujących się
zarówno szeroko rozumianymi studiami nad kulturami
prekolumbijskimi, jak i wąską tematyką prekolumbijskiej sztuki
naskalnej.
Pod koniec 2020 r. rosnące
zainteresowanie pismem
czytelników zagranicznych spowodowało, że podjęto decyzję o
publikacji tekstów artykułów w języku angielskim
i
uzupełnianiem ich streszczeniami w języku polskim.
Il. 3. Ewa Łużyniecka i ElżbietaTrocka-Leszczyńska
Il. 4. Danuta Sowińska i Anna Miecznikowska
Il. 5. Marzena Łuczkiewicz i Ewa Cisek
Il. 6. Łukasz Netczuk i Agnieszka Orłowska