54 Katarzyna Sobuś
spaces, should installations be conceived as architecture,
or art? [3] Is there an invisable border, that separates these
two domains? Or maybe, the up-to-date installations are
a synthesis of architecture and art?
Sometimes it is impossible to defi ne, if the installation
is closer to architecture or art. Nevertheless, this is not
the issue, that should be taken into consideration. More
important is the fact, that all these practices appear as
a responce to numerous issues. Even their status is not
signifi cant – both temporary or permanent, illegal or legal
may infl uence spatial, social, political and public space
discourse in places, where they appear. Due to their size,
and, sometimes, easy assemblage, become a meaning of
communication or enforcement of the standpoint.
The ones, that occur suddenly in the city space and are
often illegal, have strong political meaning and are a si-
lent manifestation highlighting social problems. Their me-
s sages are not literal, but easy to understand. Ap pea rance
in the public space turns out to be trouble some and may
cause police interventions. This is a good example of how
the public domain may be perceived and treated. Even in
the western world it is not an ideal space for open de cla -
rations. Despite the fact that public space, according to its
nature, is in continuous movement and trans formation, it
is balanced by political correctness. In con venient, il legal
and incorrect may last only until po lice intervention.
On the other side, there are permanent installations,
the commissioned ones, whose task is to improve spaces,
where they appear, and their particular approach is more
social than political.
Often small, the size of a room, they serve various
func tions. Sometimes they may be used as architectural
ele ments – hideouts, gatherings, shelters, playgrounds or
mul ti-purpose spaces [4]. They works also as monuments,
me morials or sculptures, but these are also an addition
to their utility dimension. Everywhere they occur, the
qua lity of public space increases and accumulates people.
This is the main advantage of such installations – with
little space, materials and money they can affect all users
of the public space and change their perception. With
a small intervention, transformation of the whole site is
possible.
Many examples from recent years prove, that installa-
tions are a powerful weapon, that may add meaning or
re con textualize spaces in order to achieve certain goals.
Presented below are the works of artists and architects,
who practice on the borders of their fi elds. The projects
are diverse – located around the world, in places with
specifi c context and backgrounds, with various functions,
materials, bud gets, users and lifespan. Their common
feature is the ef fect on the public.
Artists and architects, authors of presented works:
Franz Hoefner/Harry Sachs: artist duo from Germany,
Maria Papadimitriou: artist from Greece,
Rintala Eggertson Architects: architects from Norway,
Mass Studies: architects from South Korea,
Alexander Brodsky: educated as architect, working as
an artist, from Russia,
Observatorium: artists from the Netherlands,
DUS architects: architects from the Netherlands.
Schwitters i Marcel Duchamp tworzyli prace dziś nazywa-
ne instalacjami. Wówczas termin ten jeszcze nie istniał [2].
Znacznie później, po intensywnym rozwoju w latach
80. XX w., sztuka instalacji opuściła mury muzeum, a dziś
nie jest jedynie domeną artystów. Obecnie wielu archi-
tek tów zajmuje się tworzeniem mikroprzestrzeni, które
trud no nazwać architekturą [3]. Czy istnieje zatem jakaś
nie widzialna granica, która oddziela od siebie obydwie
dzie dziny? A może współczesne instalacje są swego ro-
dzaju syntezą architektury i sztuki?
Powodem rozważań na temat sztuki instalacji nie po-
winna być jedynie wizualność, ale raczej znaczenie i prze-
kaz, jakie niosą ze sobą poszczególne prace, i ewentualny
język, którym się posługują. Istotne wydają się rezultaty
samych działań, bo okoliczności i konwencje mogą być
zróżnicowane. Czasowe i permanentne, legalne i nielegal-
ne wpływają na dyskurs publiczny, społeczny, polityczny
i dotyczący przestrzeni. Dzięki ograniczonym rozmiarom
i nieskomplikowanej konstrukcji mogą szybko się poja-
wiać i znikać, być środkiem przekazu, głosem w dyskusji.
Instalacje, które pojawiają się nagle w przestrzeni mia-
sta, są często nielegalne i mają silne konotacje polityczne.
Stają się milczącym manifestem, który ma zwrócić uwa-
gę na określone problemy. Ich język nie jest dosłowny, ale
zrozumiały. Obecność w przestrzeni publicznej wiąże się
z nieograniczonym spektrum odbioru i powoduje, że nie
dla wszystkich są one komfortowe. Dzięki takim insta-
lacjom-protestom można ocenić, jak liberalna jest sfera
pub licz na i gdzie znajdują się granice politycznej popraw-
ności. Okazuje się, że nawet w zachodniej części świa-
ta przestrzeń publiczna nie jest miejscem, gdzie pojawić
się mogą otwarte deklaracje. Te, które poruszają kłopotli-
we tematy, balansują na granicy poprawności i litery pra-
wa, kończą się wraz z interwencją służb porządkowych.
Po przeciwnej stronie defi nicji znajdują się instala-
cje, których celem jest rozwiązywanie zastanych proble-
mów przestrzennych, a ich znaczenie jest społeczne, nie
po lityczne. Pomimo niewielkich rozmiarów mogą pełnić
wiele różnych funkcji – są kryjówkami, schronieniami,
miejs cami spotkań i zabaw, a czasem łączą ze sobą po-
wyższe [4]. Wszędzie, gdzie się pojawiają, jakość prze-
strzeni publicznej wzrasta. Katalizują międzyludzkie in-
terakcje, wpływają na atrakcyjność miejsc, w których się
ukazują, i zachęcają do korzystania z nich. Przy ograni-
czonych środkach – fi nansowych, materiałowych i prze-
strzennych – oddziaływają na wszystkich użytkowników
przestrzeni miejskich i mogą zmieniać owych przestrze-
ni postrzeganie.
Zaprezentowane dalej przykłady to prace artystów i ar-
chitektów, którzy od lat działają na granicy swych ma-
cierzystych dziedzin i każdy z nich ma na koncie przy-
najmniej kilka realizacji, niedających się jednoznacznie
sklasyfi kować. Wybrane projekty są bardzo zróżnicowa-
ne – dzieli je lokalizacja, kontekst przestrzenny i tło, ma-
teriały wykonania, budżety, użytkownicy i długość życia.
Pełnią też różne funkcje. Ich wspólną cechą są wrażenia,
które wywarły i wywierają na użytkownikach.
Artyści i architekci, autorzy omawianych prac:
Franz Hoefner i Harry Sachs, artyści z Niemiec,
Maria Papadimitriou, artystka z Grecji,
