82 Jan Rabiej, Aleksandra Tomkiewicz
fascination with changes which were accelerated by prop-
agating technical achievements. The cult of “the machine”
was reflected in the process of shaping architecture
through indu strialising the construction process with
a wide use of modern materials: steel, reinforced concrete
and glass. The standardisation was supposed to be the
chance to speed up the investment process. Tectonic and
visual strategies of new architecture [8, pp. 30–31] which
defined inter alia five points of Le Corbusier’s modern
architecture or freedom of shaping architectural forma-
tions, were joined to the innovation trend
4
.
The form of a residential building was one of the issues
discussed during CIAM 2. Walter Gropius argued for the
high multi-family development, which was supposed to
ensure low construction costs and high population density
with the simultaneous looseness of development. This
type of shaping residential development did not restrict
the access to the sunlight and view and enabled to create
green areas and entertainment areas around it [8, pp.
35–38]. CIAM participants’ discussion about the minimal
residential unit and the necessity to satisfy the needs of
the working class evolved towards creating new strategies
of cities planning. Only the multiscale planning was rec-
ognised as a solution of the mass residential problem [8,
p. 53]. The flat was supposed to be the priority in the new
planning strategy. This kind of thinking was seen in the
functional model of the city, approved by the records of
the Athens Charter. In the model, elaborated in 1933 with-
in the CIAM 4
th
, the remaining city functions such as
work, entertainment, and communication which connect-
ed all the elements, were subordinated to separate resi-
dential districts [8, pp. 89–90].
This new way of thinking about the city and the flat as
its main element was thus born. The belief of that time
about the idea of solving all problems of the cities of the
industrial era by using the functional disposition of the
area and the multi-storey and multi-family development
surrounded by a green area was not confirmed in practice.
It turned out that the strategy shaped in the interwar peri-
od and realised mainly after World War II, did not bring
expected effects and gave rise to new problems. However,
it appeared that modernist realisations were an important
phase of the urban thought and the concept of shaping the
architectural form. Complexes arising in this period,
especially residential housing estates which created cohe-
sive compositions, became important elements of the spa-
incentive to define new urban forms for new industrial societies. From
the beginning of the 1920s in the Soviet Union the discussion about the
minimal residential unit was also started. New solutions were connected
with the social changes. Residential and retail structures (a house-com-
mune) indicated a new approach, tending to create collective commu-
nity at the cost of the family. Such objects were equipped with collective
economic instruments, spaces for residents’ meetings and collective
day-care services, common cafes and gardens on roofs [8, pp. 27–29,
37–38].
4
This definition was used by Bohdan Lisowski for avant-garde
ar chitecture which was supposed to be characterised by space penetra-
tion, multiple visibility, simplicity, a briefness and clearness of forma-
tions and treating regional external features as variable values [acc. 2,
p. 21].
budowy i utrzymania, uwidocznionym w dążeniu do stan-
daryzacji i racjonalizacji rozwiązań funkcjonalnoprze-
strzennych i technologicznych, zrodził się modernistycz-
ny sposób kształtowania zabudowy mieszkaniowej.
Dyskusja wokół kwestii kształtowania dobrych warun-
ków zamieszkania zapoczątkowana została już na drugim
z serii Kongresów CIAM. Odbył się on w październiku
1929 r. we Frankfurcie nad Menem pod hasłem Exis tentz-
minimum. Obszar podejmowanych wówczas zagadnień
wynikał z powszechnych w tym czasie poszukiwań nowe-
go sposobu rozwoju struktur miejskich i zdrowych wa -
runków życia
3
. Z nimi łączyła się fascynacja zmiana mi,
przyspieszonymi przez upowszechnienie osiągnięć tech-
nicznych. Kult „maszyny” znalazł swoje odzwiercied lenie
w procesie kształtowania architektury poprzez uprzemy-
słowienie procesu budowlanego z szerokim wy ko rzys
taniem nowo czesnych materiałów: stali, żelbetu i szkła.
Szansą na zdynamizowanie procesu inwestycyjnego miała
być standaryzacja. W ten nurt innowacji włączone zostały
tektoniczne i wizualne strategie nowej archi tek tury [8,
s. 30–31], które określały m.in. pięć punktów archi tek tu ry
nowoczesnej Le Corbusiera, czy swoboda uformowań
4
.
Jedną z kwestii podnoszonych w ramach prac CIAM 2
była forma budynku mieszkalnego. Walter Gropius argu-
mentował na rzecz wysokich domów wielorodzinnych,
które zapewnić miały niskie koszty realizacji oraz wyso-
ką gęstość zaludnienia przy jednoczesnym rozluźnieniu
zabudowy. Taki sposób kształtowania zabudowy miesz-
kaniowej nie ograniczał dostępu do światła słonecznego
i widoków oraz umożliwiał otoczenie jej terenami zieleni
i rekreacji [8, s. 35–38]. Dyskusja uczestników CIAM
o minimalnej jednostce mieszkaniowej i konieczności
za spokojenia potrzeb klasy robotniczej ewoluowała
w kierunku stworzenia nowej strategii planowania miast.
Uznano, że rozwiązanie masowego problemu mieszka-
niowego może zapewnić jedynie planowanie wielkoska-
lowe [8, s. 53]. Priorytetem nowej strategii planistycznej
miało stać się właśnie mieszkanie. Taki sposób myślenia
uwidocznił się w funkcjonalnym modelu miasta, usank-
cjonowanym zapisami Karty Ateńskiej. W modelu opra-
cowanym w 1933 r. w ramach IV Kongresu Architektury
Nowoczesnej, wydzielonym dzielnicom mieszkaniowym
3
Bodźcem do określenia nowych urbanistycznych form dla
nowych przemysłowych społeczeństw było zaangażowanie głównie
władz miejskich m.in. we Francji, Belgii, Holandii i Niemczech (działa-
nia Ernsta Maya we Frankfurcie nad Menem) w poszukiwanie nowego
modelu kształtowania zabudowy mieszkaniowej. Również w Związku
Radzieckim od początku lat 20. XX w. podejmowano dyskusję o mini-
malnej jednostce mieszkaniowej. Nowe rozwiązania w tym zakre sie
wiązano ze zmianami społecznymi. Przejawem nowego podejścia,
wska zującego na dążenie do stworzenia kolektywnych zbiorowości
kosz tem rodziny, były struktury mieszkalnousługowe (domkomuna).
Tego rodzaju obiekty wyposażane były w zbiorowe urządzenia go
spo-
0dar cze, przestrzenie przeznaczone do zgromadzeń mieszkańców oraz
zbio rowe usługi opieki dziennej, wspólne kawiarnie i ogrody na da
chach [8, s. 27–29, 37–38].
4
Określenie to zastosował Bohdan Lisowski dla architektury
awan gardowej, która charakteryzować się miała penetracją przestrzeni,
wie lowidokowością, prostotą, lakonicznością i przejrzystością uformo-
wań oraz potraktowaniem regionalnych cech zewnętrznych jako wartoś
ci zmiennych [za: 2, s. 21].
