Arktyczne wspólnoty wyspy Magerøya jako przykład rekonstrukcji wcześniejszych struktur przestrzennych i reaktywacji lokalnych społeczności

Ewa Cisek

doi:10.5277/arc150107

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest zrekonstruowanej i innowacyjnej architekturze najbardziej na północ wysuniętego rejonu Norwegii – Finnmarku, którego struktura osadnicza została doszczętnie zniszczona przez niemieckich okupantów zimą 1944/1945. W latach 1947–1960 przeprowadzono działania mające na celu rekonstrukcję i odbudowę spalonych arktycznych osad. Doskonałym przykładem odtworzenia i rozbudowy wcześniejszych struktur są leżące na wyspie Magerøya Honningsvåg, Gjesvær, Kamøyvær i Skarsvåg. Architekci zrekonstruowali ich klastrową organizację zabudowy, skupiającą się wokół funkcji porządkujących: kościoła/kaplicy i portu, wzbogacając dodatkowo założenia o nowe elementy. Miejscowości uzyskały w dalszym etapie rozwoju miano wiosek tematycznych: kulturowych i ekomuzeów, prezentujących historię, kulturę oraz faunę i florę regionu.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2015

1(41)

DOI: 10.5277/arc150107

Ewa Cisek*

Arktyczne wspólnoty wyspy Magerøya

jako przykład rekonstrukcji wcześniejszych struktur przestrzennych

i reaktywacji lokalnych społeczności

Arctic communities of Magerøya island

as an example of reconstruction of early spatial structures

and reactivation of local communities

Finnmark należy do najbardziej na północ wysunię-

tych rejonów Norwegii. Wskutek działań prowadzonych

podczas II wojny światowej jego struktura osiedleńcza

ucierpiała naj dotkliwiej w stosunku do innych obszarów

kraju. Gdy niemieccy okupanci wycofali się z tego re -

gionu na przełomie 1944 i 1945 r., prawie wszystkie ist-

nie jące budynki spalono, zaś ich mieszkańcy zostali zmu-

szeni do ewakuacji na południe kraju. Konsekwentnie

sto sowana przez niemiecki Wehrmacht taktyka „spalonej

zie mi” dotknęła między innymi takie miejsca, jak:

Ho nnings våg, Berlevåg, Mehamn, Vardø, Vadsø, Harøy-

sund, Gjesvær, Kamøyvær i Skarsvåg. Wśród doszczętnie

spalonych miejscowości znalazła się również Finnkong-

keila, która nigdy nie została odbudowana. Tuż przed

* Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of

Architecture, Wrocław University of Technology.

Finnmark is one of the northernmost regions of Nor-

way. As a result of World War II, its settlement structure

– compared to other areas of that country – suffered the

most. When German occupiers withdrew from that region

at the turn of 1944 and 1945, they burned down almost all

of the buildings existing there at that time and their inhab-

itants were forced to evacuate to the south of the country.

Such places as Honningsvåg, Berlevåg, Mehamn, Vardø,

Vadsø, Harøysund, Gjesvær, Kamøyvær and Skarsvåg

suffered from the “scorched earth” strategy which was

methodically executed by the German Wehrmacht. The

towns which were completely burned down included also

Finnkongkeila which was never rebuilt. Right before their

total destruction the small communities lived within

clear ly organized spaces. Simple in form, whitewashed

hou ses with archetypical, double-pitched roofs created

dwelling structures with space development in clusters.

The residential part was usually concentrated around cen-

Dziś możemy na nowo spojrzeć na budynki z okresu odbudowy i studiować ich przemyślane

rozwiązania. W czasach obfitości są dobrym przypomnieniem tego, czego naprawdę potrzebujemy.

Elisabeth Seip [1]

Today again we can look at the buildings from the period of rebuilding and study their thought-

ful designs. In the times of abundance they are a good reminder of what we really need.

Elisabeth Seip [1]

88 Ewa Cisek

po gromem życie małych społeczności toczyło się w obrę-

bie jasno zorganizowanych przestrzeni. Proste w formie,

bielone domy o archetypowych, dwuspadowych dachach

tworzyły struktury mieszkaniowe o organizacji przes-

trzen nej klastrów. Część mieszkaniowa skupiała się zwy-

kle wokół centralnie usytuowanych funkcji: sakralnej –

kościoła/kaplicy lub użytkowej – rybackiego portu. Naj-

większym założeniem tego typu była arktyczna osada

Honnings våg położona na wyspie Magerøya. W jej bli-

skim sąsiedztwie usytuowane były również rybackie

wioski: Gjesvær, Kamøyvær i Skarsvåg, prezentujące

klastrowy układ w mniejszej skali. Wszystkie cztery zo -

stały po wojnie zrekonstruowane i odbudowane, uzysku-

jąc dodatkowe miano wiosek kulturowych i ekomuzeów.

Najbardziej spektakularnym z wymienionych przykładów

jest Honningsvåg. Gdy mieszkańcy osady powrócili do

niej po zakończeniu działań wojennych latem 1945 r.,

zastali morze gruzu z jedynym ocalałym, nietkniętym

obiektem, którym okazał się miejscowy kościół. Z nie-

znanych do dziś pobudek okupanci oszczędzili świątynię,

co w dużej mierze przyczyniło się do szybkiej reaktywa-

cji lokalnej społeczności. Świadomość, że zabytkowy,

pochodzący z 1885 r. drewniany obiekt ocalał, wystarczy-

ła, aby dać ludziom nadzieję na odbudowę doszczętnie

zniszczonej osady. Biały kościółek stał się miejscem

zakwaterowania dla pierwszych przybyłych do Honnings-

våg dawnych jego mieszkańców. Zorganizowano tu rów-

nież tymczasową kuchnię i piekarnię, które mogły wyży-

wić nawet 100 osób dziennie. Wokół kościoła z czasem

zaczęły powstawać drewniane baraki mieszkalne, w efek-

cie czego w Wigilię Bożego Narodzenia 1945 r. świątynia

mogła już być użytkowana wyłą

cznie do celów liturgicz-

nych i jako miejsce modlitwy. Fakt, że budynek ten ode-

grał ważną rolę latem 1945 r., pełniąc funkcję sypial ni,

magazynu żywności i kuchni dla małej społeczności, spra-

wił, że w późniejszym czasie uczyniono go głównym koś-

ciołem parafii Nordkapp, liczącej dziś ponad 3000 mie-

szkańców. Obecnie stanowi on symbol odwagi, na dziei

i jedności powracających po wojnie osadników. Współ-

cześni mieszkańcy Honningsvåg wyrazili również ostry

sprzeciw wobec planów gminy zastąpienia zabytkowego

obiektu większą formą architektoniczną. W rezultacie

tych protestów kościół pozostał, wybudowano natomiast

mo gące pomieścić znaczną liczbę wiernych nowe cen-

trum parafialne.

W 1947 r. rozpoczął się proces rekonstrukcji i odbudo-

wy Honningsvåg oraz innych zniszczonych miejscowo-

ści, który trwał nieprzerwanie do 1960 r. Inicjatorem tych

działań była specjalnie do tego celu powołana Organizacja

Rewitalizacji Obszarów Zniszczonych Wskutek Pożaru

(norw. Brente Steders Regulering – BSR), zaś głównym

architektem projektu został Per Lingaas. Znaczna część

obecnej struktury miasta powstała właśnie w tamtym

ok resie. Zasady planu odbudowy z lat 1947–1960 zostały

wykorzystane także w kolejnych etapach rozbudowy ca -

łego założenia. W efekcie tych działań ukształtowało się

obecne Honningsvåg, będące w znacznej części wierną

rekonstrukcją pierwotnej kompozycji: z dominującym na

wzgórzu drewnianym, bielonym kościółkiem i zorgani-

zowaną w klastrach zabudową mieszkaniową, skupiającą

trally located functions: ecclesiastical – church/chapel, or

services – fishing harbor. The biggest arctic settlement of

that type was that of Honningsvåg located on Magerøya

island. Other fishing villages: Gjesvær, Kamøyvær, and

Skarsvåg with cluster layouts on a smaller scale were lo -

cated nearby. After the war, all four settlements were

reconstructed and rebuilt as cultural villages and ecomu-

seums. Honningsvåg is the most spectacular of them.

When in the summer of 1945 the inhabitants of the settle-

ment returned after the war, all they found was a sea of

debris and only one original, untouched building – the

local church. For unknown reasons the occupiers spared

the church, which to a large extent contributed to quick

reactivation of the local community. The mere knowledge

that the historical, wooden building from 1885 survived

was enough to give people hope for the rebuilding of the

whole settlement. That little, white church was the place

where the first of Honningsvåg’s original inhabitants

stayed. A makeshift kitchen and a bakery were also orga-

nized there to feed as many as 100 people daily. In time,

some wooden dwelling barracks were constructed around

the church, and in fact on Christmas Eve 1945 the church

could be used only for religious purposes such as liturgy

and prayer. As this building played an important role in

the summer of 1945, when it was used as a sleeping place,

food storage, and a kitchen for the small community, later

it became the main church in Nordkapp parish, which

today has more than 3000 inhabitants. At present it is

a symbol of courage, hope, and brotherhood of the settlers

returning to this place after the war. The present inhabit-

ants of Honningsvåg expressed their strong objection to

the county’s plans to replace the historical building with

a larger architectural structure. As a result of these protests

the church remained untouched, and instead a new parish

center was built with room for many more congregants.

The process of reconstruction and rebuilding of

Honnings

våg

and other destroyed towns started in 1947

and continued until 1960. These activities were initiated

by the Organization for Revitalization of the Areas De -

stro yed by Fire (Brente Steders Regulering – BSR) which

was established especially for this purpose, and Per Lin-

gaas was the chief architect of the project. A large part of

the current structure of the town was developed at that

time. The principles of the rebuilding plan in 1947–1960

were applied also in following stages of the extension of

the whole development. In effect, those activities resulted

in the present time Honningsvåg which is to a large extent

a faithful reconstruction of its original composition: with

a wooden, little, whitewashed church dominating on the

top of a hill and residential buildings organized in clusters

around Vågen bay. Its uniformity, resulting from the tra-

ditional form of the houses – their sizes, plans, and roofs,

later painted in varied colors – was supposed to express

the integrated living conditions and their structure.

The reconstruction works in the area of Finnmark were

perfectly summarized in the text by Elisabeth Seip –

director of the Museum of Architecture in Oslo [1]. The

work by Ingrid Sætherø is a thorough study of the project

of the reconstruction and rebuilding of Honningsvåg and

nearby villages [2]. The process of developing the zone

Arktyczne wspólnoty wyspy Magerøya / Arctic communities of Magerøya island 89

się wokół zatoki Vågen. Jej jednolitość, wynikająca z tra-

dycyjnej formy domów – ich wielkości, sposobu roz -

wiązania planów i dachów, wzbogacone później zróżnico-

waniem kolorystycznym – miała z założenia oddawać

zintegrowane środowisko życia i jego strukturalność.

Doskonałe podsumowanie prac rekonstrukcyjnych

w re jonie Finnmarku znaleźć możemy w tekście Elisabeth

Seip – kierownika Muzeum Architektury w Oslo [1]. Ob -

szernym opracowaniem naukowym dotyczącym projektu

rekonstrukcji i rozbudowy Honningsvåg oraz okolicz-

nych wiosek jest praca Ingrid Sætherø [2]. Proces kre-

owania strefy związanej z przemysłem i rybołówstwem

w arktycznym mieście opisuje Ingebjørg Hage [3]. Prace

Hanssena Einara Richtera [4] i Bergslida Kjartana [5]

przedstawiają historię i architekturę Honningsvåg kirke.

Projekt Norweskiej Szkoły Rybaków został szczegółowo

opisany w opracowaniu Erlinga Viksjø [6].

Plan rekonstrukcji Honningsvåg obejmuje pięć stref

funkcjonalno-przestrzennych: przemysłową – rozciągają-

cą się wzdłuż zatoki Vågen, portową – usytuowaną tuż

przy wjeździe do centrum, turystyczną (komercyjną) –

wzdłuż głównej ul. Storgata, pomiędzy portem a dzielni-

cami mieszkaniowymi, mieszkaniową – rozwiązaną amfi-

teatralnie na zboczach wzgórza, z widokiem na zatokę,

oraz obszary zlokalizowane w centrum miasta, skupiające

funkcje: obywatelskie, kulturotwórcze i edukacyjne usy-

tuowane, na podobieństwo małego „Kapitolu”, w najwyż-

szych punktach terenu (il. 1). Główną intencją prostego

i funkcjonalnego planu miasta i prac prowadzonych

przez BSR w Finnmarku było uwzględnienie lokalnych

uwa runkowań środowiska i tradycyjnej organizacji osad

w kształ towaniu zarówno struktury urbanistycznej, jak

i formy oraz charakteru samych budynków, składających

się na całe założenie. Uporządkowana, jednolita za bu do-

wa otaczająca zatokę Vågen stanowi kontrast dla bez -

pośrednio sąsiadującego z nią potężnego arktycznego

mo rza i tundrowego, otwartego krajobrazu. Powojenny

plan odbudowy miasta został oparty na wcześniejszym

sy stemie dróg i naturalnych uwarunkowaniach tere-

nowych miejsca. Chcąc jednak nadać całemu zało

żeniu

cha rakter bardziej strukturalny, skorygowano przebieg

niektórych traktów oraz dodano centralny obszar: plac

Spotkań z ratuszem, kinem, salą gimnastyczną i szkołą,

co po zwoliło uzyskać pogłębiony efekt uporządkowania

i wzo rowej organizacji całego układu. Główna ulica mia-

sta Stor gata połączyła plac Spotkań z portem [2].

W najgłębszej części zatoki Vågen usytuowano trzy

bliźniacze budynki mieszczące rybackie stacje serwisowe

(norw. Fischermens). Obiekty powstawały kolejno w la -

tach: 1955, 1958 i 1961. Pierwotnie planowano budowę

tego typu budynków w kilku wioskach rybackich, osta-

tecznie jednak powstały tylko w Honningsvåg. Mieszczące

się w nich usługi miały obejmować funkcje, które wcze-

śniej były związane z rybołówstwem. Dzięki nim działa-

nia, które nie były bezpośrednio kojarzone z produkcją,

zostały usunięte z zakładów przetwórczych i tym samym

zmniejszyły uzależnienie rybaków od na byw ców.

Rybackie stacje serwisowe były innowacyjną kon cepcją

projektową dołączoną do planu rekonstrukcji ark tycznej

osady. Stały się one w efekcie jej wizytówką i elementem

connected with industry and fishing in the arctic town is

described in Ingebjørg Hage work [3]. The works by

Hanssen Einar Richter [4] and Bergslid Kjartan [5] pres-

ent the history and architecture of Honningsvåg kirke.

The project of the Norwegian Fishermen’s School was

described in detail in a study by Erling Viksjø [6].

The plan of reconstruction of Honningsvåg covers five

functional and space zones: industrial – stretching along

Vå gen bay, harbor – located right by the entrance to the

cen ter, tourist (commercial) – along the main street of

Stor gata, between the harbor and residential districts, resi-

dential – laid out like an amphitheater on the hill slopes,

overlooking the bay, and the areas located in the town

center, with such functions as: civic, culture, and educa-

tion situated, just like a small “Capitol”, on the highest

points of the area (Fig. 1). The main idea of the simple

and functional plan of the town and the works conducted

by BSR in Finnmark was to take into account the local

environment conditions and traditional organization of

the settlements in the development of both its urban struc-

ture as well as the shape and character of the buildings

themselves. The ordered and uniform buildings around

Il. 1. Honningsvåg – plan struktury miasta po rekonstrukcji i rozbudowie:

1 – kościół Honningsvåg kirke, 2 – plac Spotkań z ratuszem, kinem

i salą gimnastyczną, 3 – Szkoła Rybaków, 4 – rybackie stacje serwisowe,

5 – centrum miasta z główną ulicą Storgata, 6 – Artico Ice Bar,

7 – zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, 8 – port

(rys. autorki na podstawie [7])

Fig. 1. Honningsvåg – plan of the town structure after reconstruction

and extension: 1 – church Honningsvåg kirke, 2 – M eeting Square

with town hall, cinema, and gym, 3 – Fishermen’s School,

4 – fishing service stations, 5 – town center with its main street of Storgata,

6 – Artico Ice Bar, 7 – single family houses, 8 – harbor

(drawing by the author based on [7])

90 Ewa Cisek

identyfikacji, czyniąc panoramę miasta łat wo rozpozna-

walną. Budynki Fischermens wzniesiono z materiałów

drewnianych. Każdy z trzech obiektów zo stał zaprojekto-

wany jako niezależna jednostka, ze szczytami skierowa-

nymi w kierunku zatoki i ul. Sjøgata. Bu dynki wzniesiono

na palach, już w obrębie zatoki. Wszyst kie są prostokątne

w kształcie i dwupiętrowe, prze kryte dwuspadowym

dachem. Najstarszy, wysunięty naj bardziej na północ

obiekt ma dach wykonany z płyt az bestowo-cementowych.

Dwa pozostałe uzyskały pokrycie z blachy falistej. Ele-

wację wykończono platerowaną, o pionowej artykulacji

boazerią pomalowaną na biało z nie bieskimi akcentami

w otworach okiennych. Detale okien są typowe dla re kon-

strukcji z 1950 r. Obiekt północny reprezentuje trady-

cyjną architekturę północnej Norwegii. Pozostałe dwa,

późniejsze, są bardziej nowoczesne, stanowiąc jednak in -

no wacyjne przetworzenie tradycyjnych wzorców z prze -

szłości. Wzdłuż dłuższych boków budynków znajdują się

galerie podtrzymywane przez skośnie ustawione pod pory,

dzięki czemu uzyskują one większą dynamiczność i lek-

kość. W obrębie trzech obiektów znajdują się wiaty na

sprzęt rybacki, magazyny oraz pomieszczenia socjalne

zarówno dla miejscowych rybaków, jak i dla tych przy-

pływających z zewnątrz. Architektura budynków oraz ich

centralne usytuowanie sprawiają, że stanowią one ele-

menty unikatowe w obrębie struktury miasta: przykuwa-

jące uwagę i nadające miejscu swoisty, niepowtarzalny

charakter [3] (il. 2).

Pomiędzy strefą przemysłową i strefą portową rozcią-

ga się strefa przeznaczona do obsługi turystycznej.

Obejmuje ona ścisłe centrum miasta. Plan rekonstrukcji

osady zakładał specjalne wytyczne dla tego obszaru,

określając rodzaj budynków, liczbę kondygnacji i kształt

dachów. Ze względu na ochronę pożarową obiekty w tej

strefie wzniesiono z ceg

ły, kamienia lub betonu, czego

najlepszym przykładem jest Havly Hotel z 1955 r., obec-

nie Artic Hotel Nordkapp. Ten trzypiętrowy, otynkowany

budynek z charakterystycznym tradycyjnym dachem

odznacza się jednakową wielkością okien maskujących

właściwy podział funkcjonalny obiektu. Zabudowa

wzdłuż głównej ul. Storgata to dwu- lub trzykondygna-

cyjne budynki, jasno definiujące linię zabudowy poprzez

wertykalną artykulację elewacji, balkony i zaakcentowa-

nie stref wejściowych W późniejszych rozbudowach

miasta drewniana boazeria obiektów uzyskała barwną

kolorystykę (il. 3).

Przy nabrzeżu zatoki Vågen usytuowany jest Artico

Ice Bar – budynek, który uczynił z Honningsvåg wioskę

tematyczną. Obiekt został po raz pierwszy udostępniony

w 2004 r., zaś twórcą jego nietypowego wnętrza jest Laila

Kolostyák. Pomalowany na biało budynek o prostej for-

mie dachu mieści wykonane z lodu pomieszczenie, które-

go ściany, meble, sprzęty i naczynia dosłownie wyrzeź-

bione są z tego nietrwałego materiału. Intencją projektu

była możliwość doświadczenia w ciepłych miesiącach –

od wiosny do późnej jesieni – atmosfery arktycznej zimy.

Pomysłodawcą i gospodarzem nietypowego wnętrza,

wznoszonego co roku od nowa z bloków lodowych po -

cho dzących z pobliskiego jeziora, jest hiszpański pod róż-

nik Jose Mijares.

Vågen bay are contrasted with the huge arctic sea and the

tundra-like, open landscape around it. The postwar plan

of the town’s rebuilding was based on the earlier existing

system of roads and natural conditions of the area.

However, in an attempt to apply a more structural charac-

ter to the whole development, the routes of some roads

were corrected and a central area was added: the Meeting

Square with the town hall, cinema, gym and school,

which provided for a greater effect of order and model

organization of the whole layout. The main street of Stor-

gata connected the Meeting Square with the harbor [2].

Three semi-detached buildings with fishing service

stations (Fischermens) were designed in the deepest part

of Vågen bay and built respectively in 1955, 1958, and

1961. Originally the construction of this type of buildings

was planned in several fishing villages, however, ulti-

mately only these stations were built in Honningsvåg.

Their services were to include the functions earlier con-

nected with fishing. Consequently, the operations directly

associated with production were moved from the process-

ing plants and in effect reduced the fishermen’s depen-

dence on purchasers. The fishing service stations were an

innovative design concept added to the plan of recon-

struction of the arctic settlement. As a result, they became

the town’s mark and identification element, making the

townscape easily recognizable. The buildings of Fischer-

mens were made from wood. All of them were designed

as independent entities, with their gables facing the bay

and Sjøgata street. The buildings were built on piles in the

bay. They are rectangular, have two stories and double-

pitched roofs. The oldest, northernmost structure has

a roof made of asbestos and cement boards. The other two

have corrugated sheet roofs. The facade is covered with

plated, vertical cladding painted white with blue elements

in window openings. The details of windows are typical

of the reconstruction from 1950. The northern structure

represents traditional architecture of northern Norway.

The other two, younger, are more modern, however, they

innovatively adapted the traditional patterns from the

Il. 2. Honningsvåg – trzy budynki stacji serwisowych dla rybaków

w zatoce Vågen, w tle po prawej – usytuowana na wzniesieniu

modernistyczna zabudowa wokół placu Spotkań oraz wieża

XIX-wiecznego kościoła Honningsvåg kirke (fot. E. Cisek)

Fig. 2. Honningsvåg – three buildings of the service stations

for fishermen in Vågen bay, in the background on the right

– modern buildings on a rise around the Meeting Square and tower

of the 19

-century church Honningsvåg kirke (photo by E. Cisek)

Arktyczne wspólnoty wyspy Magerøya / Arctic communities of Magerøya island 91

Centralną część obszaru miasta zajmują obiekty o cha-

rakterze kulturotwórczym i obywatelskim. Wokół placu

Spotkań (norw. Festplassen) znajdują się najważniej -

sze dla Honningsvåg budynki: ratusz, kino, sala gimnas-

tycz na i szkoła. Plac był jednym z nowych, kluczowych

elemen tów składających się na powojenny plan rekon-

struk cji i odbudowy pierwotnej osady. Został on za pro-

jekto wany w bezpośrednim sąsiedztwie i na tej samej

wy sokości co zabytkowy kościół. Zrealizowane w 1956 r.

ra tusz i ki no, których autorem jest Arne Bjønnes, tworzą

za chod nią pierzeję placu. Trzypiętrowy budynek ratusza

od zna cza się prostą, modernistyczną formą, przekrytą

skoś nym dachem. Od strony północnej na ostatniej kon-

dyg nacji zaprojektowano mały szczyt z emblematem

gmi ny i balkonem, z którego otwiera się widok na port.

Sta nowi on jedyny element dyskretnie określający re pre-

zen tacyjny charakter obiektu. Ratusz i kino tworzą jeden

kompleks ze wspólnym wejściem usytuowanym w cen-

tralnej części kompozycji. Oba budynki są typowymi

przykładami norweskiej architektury z lat 50. XX w. Łą -

czą w sobie nowoczesną, ekspresyjną formę, przejawiają-

cą się w prostych podziałach elewacji podkreślających

funkcję i konstrukcję obiektów, z bardziej tradycyjnymi

elementami, takimi jak np. pokrycie dachów łupkiem.

Zrealizowana w 1950 r. sala gimnastyczna, której auto-

rem jest Per Lingaas, domyka plac Spotkań od strony

południowej. Forma obiektu i jego proporcje są typowe

dla zrekonstruowanej w otoczeniu architektury. Dwu pięt-

rowy, prostokątny w planie budynek został otynkowany

i pomalowany na kolor niebieski. Pierwotnie dwuspado-

wy dach obiektu pokryty był łupkiem. Obecnie jego po -

kry cie stanowi blacha [2].

W bezpośrednim sąsiedztwie placu Spotkań, na szczy-

cie wzgórza znajduje się najstarszy ocalały z wojennej

pożogi budynek – XIX-wieczny kościół Honningsvåg

kirke. Niewielki, pomalowany na biało obiekt zwień-

czony jest od strony zachodniej wieżą, w której dolnej

częś ci mieści się wejście do świątyni. Kościół za pro jek-

towa no w stylu neogotyckim. Decyzja o jego lokalizacji

past. Along the longer sides of the buildings there are gal-

leries supported by angle brackets which make them look

more dynamic and light. The three structures have sheds

for fishing gear, storage, and amenities both for local

fishermen and for visitors. Because of their architecture

and their central location, the buildings are unique ele-

ments within the town structure: catching the eye and

providing quaintness and unique character [3] (Fig. 2).

Between the industrial and harbor zones there is a zone

with tourist services in the very center of the town. The

plan of the settlement reconstruction assumed special

guidelines for this area, specifying the kind of buildings,

the number of stories, and roof shapes. Due to the fire

protection regulations, the structures in this zone were

made of brick, stone or concrete. The best example of this

is Havly Hotel from 1955, at present Artic Hotel Nord-

kapp. This three-storied, plastered building with a charac-

teristic, traditional roof has the same size windows, con-

cealing its real, functional division. The buildings along

the main street of Storgata are two- or three-storied build-

ings, clearly defined setbacks by vertical articulation of

the facades, balconies, and accentuated entrance zones. In

later extensions of the town, the wooden cladding was

painted in vivid colors (Fig. 3).

The Artico Ice Bar, located by Vågen bay, is the build-

ing which made Honningsvåg a theme village. It was

made available for the first time in 2004, and its unusual

interior was designed by Laila Kolostyák. The building

painted white with a simple roof has a room made of ice

whose walls, furniture, furnishings and tableware are

actually sculptured from perishable material. The idea of

the project was to provide an opportunity to experience

the atmosphere of arctic winter in warmer months – from

spring until late fall. The Spanish traveler, Jose Mijares, is

the originator and the host of the unusual interior, built

every year once again from ice blocks from a nearby lake.

The central part of the town is occupied by cultural and

civic buildings. The most important buildings for Honnings-

våg: the town hall, cinema, gym and the school are lo -

cated around the Meeting Square (Festplassen). The square

was one of the new, key elements of the postwar plan of

reconstruction and rebuilding of the original settlement. It

was designed in the direct vicinity and at the same altitude

as the historical church. The town hall and the cinema,

west side of the square. The three-storied town hall has

a simple, modern form with a sloping roof. On the top floor

from the north side it has a small gable with the emblem

of the county and a balcony overlooking the harbor. It is

the only element discretely defining the representative

character of the building. The town hall and the cinema

create one complex with a common entrance located in

the center of the composition. Both buildings are typical

examples of Norwegian architecture from the 1950

. They

combine a modern, expressive form, evident in simple

divisions of the facade, emphasizing the function and the

structure of the buildings, with more traditional elements

such as slate roofs. The gym, designed by Per Lingaas and

built in 1950, closes the Meeting Square from the south.

The form of the building and its proportions are typical of

Il. 3. Honningsvåg – zabudowa głównej ulicy miasta Storgata

(fot. E. Cisek)

Fig. 3. Honningsvåg – buildings on the main street of Storgata

(photo by E. Cisek)

92 Ewa Cisek

w Honningsvåg, które ma osłonięty port, była podykto-

wana zniszczeniem podczas huraganu w 1882 r. kościoła

w Kjelvik, konsekrowanego w 1844 r. – ostatniej w tym

czasie sakralnej budowli na Magerøya. We wcześniejszej

historii wyspy wzniesiono sześć sakralnych obiektów.

W 1589 r. istniały świątynie w Kirkesstappen koło Gjes-

vær, Tunes, Opnan, Helnes, Lille Skarsvåg i Kjelvik.

Wszyst kie uległy zniszczeniu, głównie wskutek pożarów

i hu raganów [5]. Honningsvåg kirke wybudowano

w 1885 r. jako drewniany, wydłużony w planie obiekt jed-

no nawowy z ukrytym prezbiterium. Kościółek mógł po -

mieścić około 255 wiernych – rybaków. Architektem

świątyni był Jakub Wilhelm Nordan (1824–1892), pocho-

dzący z Christianii (obecne Oslo), zaś głównym budow-

niczym DG Evjen z Tromsø. Cmentarz przy kościele

konsekrowano w 1910 r. Prawie całe wyposażenie obiek-

tu zostało po wojnie przekazane w darze od lokalnych

spo łeczności wyspy. W 1913 r. w ołtarzu głównym został

umieszczony obraz pędzla Conrada Valeura przedstawia-

jący scenę z Ewangelii Mateusza [4], [5].

Ostatnim elementem tworzącym „Kapitol” miasta jest

usytuowana na wzgórzu Klubben modernistyczna Nor-

weska Szkoła Rybaków (norw. Fiskarfagskolen) (il. 4).

Pierwotnie obiekt był miejscem kształcenia szyprów,

ślusarzy i kucharzy jako dar od władz Oslo dla mieszkań-

ców Finnmarku. W 1981 r. szkołę włączono do Gmi ny

Finnmark i połączono z gimnazjum, zmieniając jej naz wę

na Szkołę Rybaków. Najstarsza jej część pochodzi z 1954 r.,

pozostała to efekt rozbudowy zakończonej w 1988 r. Au -

torami projektu byli: Erling Viksjø oraz Borgen

i Bing Lo -

rentzemowie. Budynek z lat 50. XX w. wzniesiono z be -

tonu na ceglanym, ciemniejszym cokole, dzięki cze mu

odznaczał się pełną ekspresji formą, sprawiającą wra-

żenie unoszenia się obiektu nad wzgórzem Klubben.

Efekt ten pogłębiało dodatkowo usytuowanie głównej

bryły całego założenia w najwyższym punkcie terenu.

Pierwotnie bowiem całość składała się z parterowego,

kwa dratowego w planie budynku, otwierającego się po -

mieszczeniami do wewnętrznego atrium oraz po łą czo-

nego z nim łącznikiem trzypiętrowego skrzydła z wi do-

kiem na port. Elewację podzielono na funkcjona listyczne

kwadraty, całość kompleksu przekryto zaś płaskim

dachem. Rozbudowa obiektu w latach 1980–1988 zmie-

niła całkowicie odbiór jego formy. Dodanie z trzech stron

dodatkowych skrzydeł mieszczących biura i małe sale

lekcyjne nadało budynkowi charakter ciężkiej bryły, leni-

wie wyłaniającej się ze wzgórza. Ciemny cokół dodający

jej lekkości zniknął, ponieważ cały kompleks obłożono

platerowaną blachą, w celu zabezpieczenia elewacji przed

skrajnymi warunkami atmosferycznymi. Pierwotnie ot -

war te atrium przekryto dachem ze świetlikiem, prze-

kształcając je w bibliotekę. Szkoła Rybacka dzięki swojej

lokalizacji widoczna jest zarówno z każdego punktu mia-

sta, jak i od strony morza, przywodząc obecnie na myśl

potężny kompleks przemysłowy [6].

Kolejną zrekonstruowaną strefą miasta była część

miesz kaniowa zlokalizowana na stokach wzgórza. Two -

rzy ła ona ekstensywną, wolno stojącą zabudowę zakom-

po nowaną tarasowo – wzdłuż spadków terenu – i amfiteat-

ralnie schodzącą w kierunku morza. Jednorodzinne do my,

the reconstructed architecture in the neighborhood. The

two-storied building on a rectangular plan was plastered

and painted blue. Originally, it had a double-pitched, slate

roof. At present it has a metal sheet roof [2].

In the direct vicinity of the Meeting Square, on the top

of the hill, there is the oldest building that survived the

ravages of war – the 19

-century church Honningsvåg

kirke. The small, white-painted building has a tower from

the west with the church entrance in its lower section. The

church was designed in the Gothic Revival style. Its loca-

tion in Honningsvåg, that has an enclosed harbor, was

determined by the damage suffered by the church in

Kjelvik, consecrated in 1844, during the storm in 1882 –

the only ecclesiastical building on Magerøya at that time.

Six ecclesiastical buildings were built earlier on the

island. In 1589, there were churches in Kirkesstappen

near Gjesvær, Tunes, Opnan, Helnes, Lille Skarsvåg and

Kjelvik. All of them were destroyed, mainly by fires and

storms [5]. Honningsvåg kirke was built in 1885 as

a single-naved, wooden building, on an elongated plan,

with an enclosed presbytery. The small church had room

for about 255 believers – fishermen. Jakub Wilhelm

Nordan (1824–1892) from Christiania (currently Oslo)

was the architect of the church, and DG Evjen from

Tromsø was the main builder. The cemetery by the church

was consecrated in 1910. Almost all furnishing was do -

nated after the war from the local communities of the

island. In 1913, a painting by Conrad Valeur with a scene

from the Gospel of Matthew was placed in the high altar

[4], [5].

The modern Norwegian Fishermen’s School (Fis kar-

fags kolen) (Fig. 4) is the last element creating the “Ca -

pitol” of the town located on Klubben hill. Originally, the

building was a place for educating skippers, locksmiths,

and cooks as a gift from the authorities of Oslo for the

inhabitants of Finnmark. In 1981, the school was included

in the county of Finnmark and connected with the junior

high school, changing its name to the Fisher men’s School.

Its oldest part is from 1954; the remaining part is the

effect of the extension which ended in 1988. Erling Viksjø

Il. 4. Honningsvåg – Szkoła Rybaków na wzgórzu Klubben

(fot. E. Cisek)

Fig. 4. Honningsvåg – Fishermen’s School on Klubben hill

(photo by E. Cisek)

Arktyczne wspólnoty wyspy Magerøya / Arctic communities of Magerøya island 93

przeważnie obłożone drewnianą boazerią, zaprojektowa-

no jako parterowe lub dwukondygnacyjne z poddaszem

użytkowym. Ich plany oparte są na figurze zbliżonej do

kwadratu z podziałem funkcjonalnym dwudzielnym lub

kształtowanym według zasady cross-planu. Dzięki temu

oddają one wiernie zasady projektowania jednostek

mieszkalnych obowiązujące w przedwojennej zabudowie

Honningsvåg. Nowe typy zabudowy dodano w okresie

dalszej odbudowy jako podział funkcjonalny domu: pio-

nowy lub dwupoziomowy. Wejście zazwyczaj zaakcento-

wane było dołączoną do zasadniczej bryły budynku

werandą. Przedwojenna zabudowa osady była monochro-

matyczna, dominowały biele i szarości bielonych domów

pokrytych łupkiem. Osada kolorystycznie integrowała się

z otaczającym terenem – pustkowiem porośniętym tun-

drową roślinnością. Obecnie domy odznaczają się żywą

kolorystyką, co znacząco poprawiło wizerunek miasta,

zwł

aszcza w okresie zimowym, gdy całą strukturę założe-

nia pokrywa gruba warstwa śniegu (il. 5).

Arktyczne miasto Honningsvåg zamieszkuje dziś oko-

ło 2500 osób, zaś do miejscowej szkoły uczęszcza około

250 uczniów. Dodatkową wartością zrekonstruowanej

osady jest uzyskanie miana wioski kulturowej. W 1981 r.

otworzono tu niewielkie muzeum regionu Nord kapp-

museet. Atrakcją miejsca jest również wspomniany wcze-

śniej Artico Ice Bar. W obu realizacjach prezentowana

jest historia, kultura i przyroda regionu w formie stałej

ekspozycji i pokazów multimedialnych.

Wśród zrównanych z ziemią przez niemiecki Wehr-

macht w 1944 r. miejscowości na wyspie Magerøya zna-

lazły się również rybackie wioski Gjesvær, Kamøyvær

i Skarsvåg. Ich rekonstrukcja i odbudowa zostały przepro-

wadzone w rekordowym tempie. Pierwsza z nich, Gjes -

vær, uległa doszczętnemu unicestwieniu zaledwie kil ka

miesięcy przed zakończeniem wojny. Korzystne usy tuo-

wanie osady: dostęp do otwartego morza oraz oto cze nie

przez liczne wyspy i zatoki, chroniące ląd przed sztormo-

wymi, północnymi wiatrami sprawiły, że miejsce to było

zasiedlone przez ludzi już 6000 lat temu. W XIII w. znaj-

as well as Borgen and Bing Lorentzen were the authors of

the project. The building from the 1950

was built from

concrete on a brick, darker base course, which provided

for a complete expression of form and made the structure

look as if floating over Klubben hill. The effect was addi-

tionally enhanced by locating the main body of the whole

design on the highest point of the area. Originally, the

whole complex included a one-storied building, on a square

plan, with rooms opening to the internal atrium and

a three-storied wing connected with it, overlooking the

harbor. The facade was divided into functional squares,

and the whole complex was covered with a flat roof. The

extension of the building in 1980–1988 totally changed

the perception of its form. Adding additional wings with

offices and small classrooms from three sides made the

building look heavy and lazily emerging from the hill.

The dark base course, which originally added lightness,

disappeared because the whole complex was cladded with

plated metal sheets to protect the facade against extreme

elements. The originally open atrium was covered with

a roof with a skylight, converting it into a library. Due to

its location, the Fishermen’s School is visible both from

every point of the town and from the side of the sea, look-

ing now like a huge industrial complex [6].

Another reconstructed zone of the town was the resi-

dential part located on the hill side. It included extensive,

free standing buildings on terraces – on the sloping terrain

– and amphitheatrically descending towards the sea. The

single family houses, usually wood-cladded, were de -

signed as one- or two-storied with habitable attics. Their

plans are based on a square-like figure with two func-

tional parts on a cross-plan. As a result, they faithfully

express the principles of designing dwelling units which

applied to prewar buildings in Honningsvåg. New types

of buildings were added during further rebuilding as

a functional division of the house: vertical or on two le -

vels. The entrance was usually accentuated by a veranda

added to the main body of the building. The prewar build-

ings of the settlement were monochromatic, mostly with

Il. 5. Honningsvåg –

zabudowa mieszkaniowa

(fot. E. Cisek)

Fig. 5. Honningsvåg –

residential buildings

(photo by E. Cisek)

94 Ewa Cisek

dował się tu najdalej na północ wysunięty port. Zabudowa

tworzyła spójną strukturę o organizacji klastrów, skupia-

jącą się wokół portowej zatoki. Obecna, po części zrekon-

struowana osada to głównie obłożone drewnianą okładzi-

ną jednorodzinne domy o dwuspadowo uk ształ towanych

dachach i żywej kolorystyce, podążające za naturalnym

ukształtowaniem terenu (il. 6). Domy wzniesiono na skal-

nych tarasach, równolegle do poziomic, skupiając tra dy-

cyj nie całą strukturę osady wokół portowej zatoki. W naj-

wyższym punkcie miejscowości znajduje się pomalowana

na biało kaplica i cmentarz. Dodatkowe elementy, któ re

dodano do pierwotnej struktury, to gimnazjum i prze -

twórnia ryb. Gjesvær jest również wioską kulturową –

pre zentującą kulturę oraz faunę i florę regionu. Nazwa

osa dy pochodzi od gatunku ptaka Geir, mającego tu

w prze szłości swoje siedliska, który całkowicie wygin

ął

w XIII w. Ze względu na bliskość utworzonego w 1983 r.

rezerwatu przyrody Gjes vær stappan osada stała się eko-

muzeum prezentującym kolonie morskich ptaków, rośliny

i dzikie zwierzęta regionu. Rezerwat obejmuje ar chipelag

wysp Stappan, z najwyższą wyspą Storstappan (283 m

n.p.m.), będący miejscem gniazdowania takich ga tunków

ptaków jak: maskonury, kormorany czarne i czu bate,

mewy trójpalczaste, nurzyki polarne i orły bie liki. Blis-

kość rezerwatu pozwala na organizowanie białego safari

wokół ptasich wysp, tak aby odwiedzający osadę goście

mogli z pokładu rybackiej łodzi obserwować ptaki w ich

naturalnym środowisku. Obecnie w Gjes vær mieszka

około 190 osób, których głównym źródłem utrzymania

jest rybołówstwo [2].

Kamøyvær to maleńka osada rybacka zamieszkana

przez mniej więcej 140 osób. Zniszczona w czasie wojny

do czekała się rekonstrukcji w swojej dawnej formie. Struk-

tura osady składa się z domów mieszkalnych tarasowo

usytuowanych na zboczu wzgórza i schodzących

w kie -

runku zatoki portowej oraz ze zlokalizowanej w naj -

wyższym punkcie terenu, pomalowanej na biało kaplicy

i cmentarza. Obłożone drewnianą okładziną jednostki

miesz kalne, rozwiązane na planie zbliżonym do kwadra-

tu, uzyskały w kolejnych latach po wojnie barwną kolory-

stykę. Tym, co wyróżnia Kamøyvær od innych arktycz-

whites and grays of whitewashed houses with slate roofs.

Its colors helped the settlement to blend into the area

around it – wilderness covered with tundra plants. At pre-

sent the houses have vivid colors, which significantly

improved the town’s image, especially in winter time

when it is all covered with a thick cover of snow (Fig. 5).

At present, about 2500 people live in the arctic town of

Honningsvåg, and about 250 pupils go to the local school.

Additional benefit of the reconstructed settlement is that

it was granted the name of a cultural village. In 1981,

a small museum of the region of Nordkappmuseet was

opened there. The Artico Ice Bar, which was described

earlier, is another attraction of the place. Both places pre-

sent the history, culture, and nature of the region in the

form of a permanent exhibition and multimedia shows.

The towns on Magerøya island which were razed to the

ground by the German Wehrmacht in 1944 also included

such fishing villages as Gjesvær, Kamøyvær, and Skars-

våg. They were reconstructed and rebuilt in record time.

The first of them, Gjesvær, was totally destroyed only

a few months before the end of war. The favorable loca-

tion of the settlements: access to the open sea as well as

numerous islands and bays around it, protecting the land

against stormy, northern winds attracted the first settlers

as early as 6000 years ago. In the 13

century, the north-

ernmost harbor was found there. Its buildings created

uniform clusters around the harbor bay. At present, the

partly reconstructed settlement includes mainly wood-

cladded single family houses with double-pitched roofs

and vivid colors, blended into the natural landscape

(Fig. 6). The houses were built on rocky terraces, parallel

to contour lines, with all structures of the settlement tra-

ditionally centered around the harbor bay and the white-

painted chapel and cemetery on the highest point of the

town. Additional elements which were added to the ori-

ginal struc ture include a junior high school and a fish

pro cessing plant. Gjesvær is also a cultural village, pre-

senting the region’s culture as well as its fauna and flo -

ra. The name of the settlement comes from a species of

bird called Geir that used to have its habitat there in the

past, before it be came totally extinct in the 13

century.

Il. 6. Gjesvær – rybacka zabudowa wokół zatoki

(fot. E. Cisek)

Fig. 6. Gjesvær – fishermen’s buildings around the bay

(photo by E. Cisek)

Il. 7. Kamøyvær – zabudowa mieszkaniowa z galerią East of the Sun

(fot. E. Cisek)

Fig. 7. Kamøyvær – residential buildings with East of the Sun gallery

(photo by E. Cisek)

Arktyczne wspólnoty wyspy Magerøya / Arctic communities of Magerøya island 95

nych wiosek, jest zlokalizowanie w niej galerii East of the

Sun. Prezentowane w niej malarstwo krajobrazowe,

przedstawiające arktyczną przyrodę, znane i rozpozna-

walne jest zarówno w Norwegii, jak i daleko poza jej

granicami. Obrazy autorstwa Evy Schmutterer powstają

jako kompilacja fragmentów zdjęć i szkiców autorki

przedstawiających naturalne faktury natury występujące

w bezpośrednim otoczeniu wioski. Galeria zlokalizowana

jest w jednym z domów tuż nad zatoką. Tym, co odróżnia

ją od reszty zabudowy, jest jej elewacja pomalowana na

słoneczny, żółty kolor (il. 7). Dzięki obrazom arktycznej

przyrody Kamøyvær stała się wioską tematyczną [8].

Ostatnia z wymienionych miejscowości to Skarsvåg –

najdalej na północ wysunięta norweska wioska, zamiesz-

kana przez mniej więcej 140 mieszkańców. Zabudowa

mieszkaniowa o zróżnicowanej, wyrazistej kolorystyce

zor ganizowana jest wokół pomalowanej na biało kaplicy

i por tu (il. 8). Po wojnie osada została zrekonstruowa -

na i rozbudowana. Strukturę wioski tworzą domy jedno-

rodzinne o konstrukcji betonowej i ceglanej. Są one otyn-

kowane lub obłożone drewnianą okładziną. Obecne

Skars våg to rodzaj wioski kulturowej, w której życie

miesz kańców skupia się wokół ratowania lokalnej kultury

miejsca i gospodarki przed postępującą globalizacją.

Miejscowość znana jest z połowu ryb i arktycznych kra-

bów [9].

Rekonstrukcja doszczętnie zniszczonych w czasie

II woj ny światowej miejscowości na wyspie Magerøya

i ich dalsza w czasie ewolucja w kierunku ekostruktur

oraz wio sek tematycznych – kulturowych i ekomuzeów

– świad czy o niezwykłej żywotności i zdolności do szyb-

kiej reaktywacji lokalnych społeczności. Z jednej strony

są one mocno przywiązane do tradycji, z drugiej – w rów-

nej mierze otwarte na nowe idee i rozwiązania fun k cjo-

nalno-przestrzenne. To zrównoważenie widoczne w spo so-

bie kształtowania przestrzeni architektonicznej opi sa nych

w tekście miejscowości nadaje im cechy upo rząd kowania

jedności, lokalnej identyfikacji, odpo wied niej skali za -

równo wnętrz urbanistycznych, jak i bu dynków oraz jas-

no określonych granic projektowanych założeń. Orga-

Due to the pro xi mity of Gjesværstappan nature reserve

established in 1983, the settlement became an ecomuse-

um, presenting the colonies of local seabirds, plants, and

wild animals. The reserve comprises the Stappan archipe-

lago islands, with the most elevated Storstappan island

(283 m) where puffins, great and green cormorants, black-

legged kittiwakes, thick-billed murres and white-tailed

eagles have their nesting places. Because of the proximity

of the reserve, it is possible to organize trips around bird

islands so the guests visiting the settlement could watch

the birds in their natural environment from the deck of

a fishing boat. At present, about 190 people live in Gjes-

vær, working mainly in the fishing industry [2].

Kamøyvær is a small fishing settlement with about 140

in habitants. It was destroyed during the war but was

re constructed in its original form. The structure of the

settlement includes dwelling houses located on terraces of

the hill side, descending to the harbor bay as well as

a white-painted chapel and cemetery on the highest point

in the area. The wood-cladded dwelling units, designed

on a square-like plan, were painted in vivid co lors over

the years after the war. What makes Kamøyvær different

from other arctic villages is the East of the Sun gallery

located in it. Its landscape paintings present arctic nature,

known and recognizable both in Norway and far abroad.

Evy Schmutterer creates her paintings by compiling frag-

ments of the author’s pictures and sketches with natural

textures of nature present in the immediate surroundings

of the village. The gallery is located in one of the houses

right by the bay. It differs from the other buildings

because the color of its facade is sunny yellow (Fig. 7.)

Kamøyvær became a theme village because of the paint-

ings of arctic nature [8].

Skarsvåg is the last of those towns – the northernmost

Norwegian village with up to 140 inhabitants. Its residen-

tial buildings with varied, vivid colors are located around

the white-painted chapel and harbor (Fig. 8). The settle-

ment was reconstructed and extended after the war. The

structure of the village comprises single family houses

made from concrete and brick. They are plastered or

Il. 8. Skarsvåg –

zabudowa mieszkaniowa

skupiona wokół kaplicy

(fot. E. Cisek)

Fig. 8. Skarsvåg –

residential buildings

around the chapel

(photo by E. Cisek)

96 Ewa Cisek

Bibliografia /References

[1] Seip E., Architektura w Norwegii, http://www.reisenet.no/norway/

facts/culture_science/architecture_in_norway.html [accessed:

14.09.2014].

[2] Sætherø I., Vandringer i gjenreist landskap. Honningsvåg. Fotefar

mot nord, Vadsø 1996.

[3] Hage I., Gjenreisingsarkitektur og autentisitet, „Årbok for forenin-

gen til norske Fortidsminnesmerkers Bevaring” 2002, Nr 2, 65–74.

[4] Richter H.E., Honningsvåg kirke 100 år: 1885–1995, Nordkapp-

litteratur, Honningsvåg 1985.

[5] Kjartan B., Honningsvåg kirke, Nordkapplitteratur, Honningsvåg

1999.

[6] Viksjø E., Fiskarfagskolen i Honningsvåg, „Byggekunst” 1950,

Nr 2, 35–40.

[7] http://www.ub.uit.no/baser/arkinord/details.php?image_id=855&

sessionid=8728981bbbf0a60e6c8d86878433bce2 [accessed: 17.09.2014].

[8] Idziak W., O odnowie wsi, FWW, Warszawa 2004.

[9] Andersen D., 100 års målene – rapport fra et samfunnseksperiment,

Flux forlag, Oslo 2009.

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest zrekonstruowanej i innowacyjnej architekturze najbardziej na północ wysuniętego rejonu Norwegii – Finnmarku, którego

struktura osadnicza została doszczętnie zniszczona przez niemieckich okupantów zimą 1944/1945. W latach 1947–1960 przeprowadzono działania

mające na celu rekonstrukcję i odbudowę spalonych arktycznych osad. Doskonałym przykładem odtworzenia i rozbudowy wcześniejszych struktur

są leżące na wyspie Magerøya Honningsvåg, Gjesvær, Kamøyvær i Skarsvåg. Architekci zrekonstruowali ich klastrową organizację zabudowy,

skupiającą się wokół funkcji porządkujących: kościoła/kaplicy i portu, wzbogacając dodatkowo założenia o nowe elementy. Miejscowości uzyskały

w dalszym etapie rozwoju miano wiosek tematycznych: kulturowych i ekomuzeów, prezentujących historię, kulturę oraz faunę i florę regionu.

Słowa kluczowe: architektura norweska, rekonstrukcja, wioski tematyczne

Abstract

The article regards the reconstructed and innovative architecture of the northernmost region of Norway – Finnmark whose settlement structure was

completely destroyed by German occupiers in the winter of 1944/1945. In the years 1947–1960 activities were started with a view to reconstruct

and rebuild former arctic settlements which had previously been burned down. Perfect examples illustrating the reconstruction and development of

the early structures are places situated in Magerøya island: Honningsvåg, Gjesvær, Kamøyvær i Skarsvåg. The architects reconstructed their cluster

development organisation which focused around an ordering function, i.e. church/chapel and port and additionally enriching the layouts by new

elements. These places at further stages of their development were given the name of thematic villages – cultural objects, eco-museums and those

presenting history, culture, fauna and flora of a given region.

Key words: Norwegian architecture, reconstruction, thematic villages

nizacja życia w najbardziej dzikim, surowym klimacie

północnej Norwegii zmusza architektów do pewnej poko-

ry wobec natury i stosowania oszczędnych środków eks-

presji w kreowanych obiektach oraz ograniczenia się do

koniecznego minimum, co w efekcie sprzyja prosto-

cie, wy sokiej jakości i trafności zaproponowanych roz-

wiązań.

wood-cladded. At present, Skarsvåg is a kind of cultural

village where the life of its inhabitants concentrates

around protecting the local culture of the place and eco-

nomy against advancing globalization. The town is

known for fishing and arctic crabs [9].

The reconstruction of the towns which were totally

destroyed during World War II on Magerøya island and

their further evolution towards eco-structure and theme

villages – cultural and eco-museums – testifies to the

amazing vitality and capability of reactivating local com-

munities quickly. On the one hand, they are strongly

connected with tradition and, on the other hand, they are

also open to new ideas as well as functional and space

deve lopment. This balance, which is visible in the way

architectural space is developed in the towns described in

the text, provides them with order, unification, local iden-

tity, adequate scale of both urban space and buildings as

well as clearly defined design restrictions. The organiza-

tion of life in the most extreme and harsh climate of

northern Norway requires architects to respect nature and

apply sparing means of expression in their designs as well

as limit themselves to the necessary minimum, which

consequently favors simplicity, high quality, and the right

choice of applied solutions.

Translated by

Tadeusz Szałamacha