Badania terenowe budynków użytkowanych a ocena funkcjonowania budynków – praktyka w Polsce i Wielkiej Brytanii

Magdalena Baborska-Narożny, Fionn Stevenson

doi:10.5277/arc170101

Streszczenie

Badania terenowe budynków oddanych do użytku są prowadzone zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i Polsce. Te, których wyniki mają szersze zastosowanie, wykraczające poza analizowane obiekty, są tematem tego numeru „Architectusa”, któremu przyświecają dwa główne cele. Pierwszym jest prezentacja praktyki badawczej różnych dyscyplin naukowych w odniesieniu do badań empirycznych budynków lub przestrzeni zurbanizowanych w Polsce. Drugim jest rozpoczęcie dyskusji nad możliwościami wprowadzenia w Polsce metody oceny funkcjonowania budynków(ang. Building Performance Evaluation – BPE), rozwijanej w Wielkiej Brytanii w oparciu o badania terenowe prowadzone tam od kilku dekad. W niniejszym artykule wskazano szerszy kontekst uzasadniający wprowadzanie zagadnień z zakresu BPE do warunków polskiego budownictwa. Zarysowano podobieństwa i rozbieżności w aktualnej praktyce prowadzeni badań w każdym z krajów. Sformułowano też kluczowe zalecenia dotyczące przyszłych badań i działań koniecznych dla rozwoju w Polsce warunków do prowadzenia badań BPE.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2017

1(49)

DOI: 10.5277/arc170101

Magdalena Baborska-Narożny*, Fionn Stevenson**

Badania terenowe budynków użytkowanych a ocena funkcjonowania

budynków – praktyka w Polsce i Wielkiej Brytanii

Field studies in occupied buildings and the building performance

evaluation (BPE) approach – Polish and British practice

Wstęp

Badania terenowe budynków oddanych do użytku są

powszechnym zjawiskiem zarówno w Wielkiej Brytanii,

jak i w Polsce. Przyczyny ich prowadzenia można zali-

czyć do trzech głównych kategorii. Po pierwsze, mogą

one służyć zapobieganiu procesowi pogarszania się stanu

budynków dzięki identyfikacji wymagań utrzymywania

substancji budynku oraz zainstalowanych w nim syste-

mów. Po drugie, takie badanie może wspomagać proces

decyzyjny w przypadku przebudowy, modernizacji lub

zmiany funkcji obiektu. Po trzecie, impulsem do analiz

może być chęć walidacji założeń projektowych, procesu

inwestycyjnego lub warunków technicznych zawartych

w przepisach budowlanych poprzez ocenę mocnych i sła

bych stron działającego budynku. Tematem wiodącym

niniejszego wydania „Architectusa” jest właśnie ta ostat-

nia kategoria badań. Zazwyczaj przeprowadzane są one

przez ośrodki naukowe lub zespoły ekspertów, a wyniki

mają szersze zastosowanie, wykracza jące poza analizo-

wane obiekty. Zdobyta w ten sposób wiedza może służyć

Introduction

Field studies in already commissioned and occupied

buildings are common both in the UK and Poland. The

rationale for conducting them falls into three main catego-

ries. Firstly, the aim may be to prevent deterioration of an

existing building by identifying its maintenance needs in

terms of fabric and systems installed. Secondly, it may be

intended to explore a refurbishment potential e.g. to

improve energy efficiency of a building, introduce new

functions or reorganise the existing ones through an

informed process. Thirdly the objective may be to validate

design assumptions, procurement process or regulatory

guidance through an evaluation of success or failure of

completed buildings at occupancy stage. The latter category

of field studies is the main theme of this issue. It would

typically be research or consultancy led and would ideally

generate knowledge applicable beyond the studied build-

ings. That knowledge might shape feedback for key actors

of the procurement process or policy makers to improve

future investments. However easy this might sound, agreeing

on what “improvement” would actually be desirable and

feasible is a profound and context specific challenge.

Extensive research has covered the topic of different and

not always overlapping values expected of buildings by the

* Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Ar 

chitecture, Wrocław University of Science and Technology.

Sheffield School of Architecture, The University of Sheffield, UK

Od redakcji/Editorial

4 Magdalena BaborskaNarożny, Fionn Stevenson

uczestnikom procesu inwestycyjnego lub ustawodaw-

com, aby przyszłe inwestycje uczynić lepszymi. Wbrew

pozorom dojście do porozumienia, jakie „ulepszenia” są

pożądane i osiągalne, nie jest proste i zależy od kontekstu.

Dostępne są badania dotyczące wielorakich i nie zawsze

zbieżnych oczekiwań wobec budynków, formułowanych

przez różnych uczestników procesu inwestycyjnego [1]

lub występujących w różnych kontekstach kulturowych

[2]. Wynika z tego, że „optymalizacja” z punktu widze 

nia np. wykonawcy może być nie do przyjęcia dla klien

ta lub zespołu projektowego i porozumienie musi być

oparte na zbieżnych priorytetach. Negocjacje są nieod-

łączną częścią procesu projektowego i inwestycyjnego,

więc im bardziej czytelny jest wpływ poszczególnych

decyzji na „efekt końcowy”, czyli gotowy budynek, tym

większa szansa na zrealizowanie celów projektowych [3],

[4]. Sprawdzenie, czy te cele były słuszne i czy oparto się

na słusznych założeniach, jest stałym wyzwaniem dla

wielu dziedzin związanych z projektowaniem [5]. W przy-

padku projektowania architektonicznego jest ono szcze-

gólnie trudne. Stosowany w przemyśle wskaźnik: poziom

gotowości technologii (ang. Tech nology Readiness Level)

określa, na którym z dziewięciu kolejnych poziomów

testowania znajduje się produkt, zanim można go uznać

za gotowy do wprowadzenia na rynek. Budynek jest kon-

glomeratem wielu odrębnych technologii, z których

każda przechodzi odrębny proces testowania i certyfika-

cji, ale razem zwykle tworzą „prototyp”. W takim pro

totypie zazwyczaj pomija się etap wersji testowej lub

wdrożenia pilotażowego i od modelu teoretycznego prze-

skakuje się od razu do realizacji i użytkowania docelowe-

go. Samo modelowanie budynków jest szybko rozwijają-

cą się dziedziną i pozwala, w oparciu o coraz większą

liczbę zmiennych, otrzymywać wyniki coraz bliższe wa 

runkom rzeczywistym [6]–[8]. Jednakże wymagane prze-

pisami budowlanymi modelowanie etapu projektowe go

ogranicza się głównie do zagadnień bezpieczeń stwa kon-

strukcji oraz energooszczędności. W tej ostatniej dzie 

dzinie bazuje się na tylu założeniach wstępnych dotyczą-

cych użytkowania, że wyniki nie są miarodajne, tzn. nie

odzwierciedlają przyszłego realnego zużycia energii [9].

W procesie ewaluacji nowych technologii w produktach

przemysłowych rozbieżności takich często unika się po 

przez udział testerów w programach pilotażowych i ko 

rzystanie z czytelnej listy kryteriów do ocenienia. Nad

tym, według jakich kryteriów powinna być oceniana ar 

chi tektura, debatuje się od czasów starożytnego Rzymu

i dyskusja jest nadal otwarta [10]–[12]. Przepisy budow-

lane określają podstawowe wymogi w zakresie bezpie-

czeństwa itp., ale nie dość, że wymogi te ewoluują, to

jeszcze nie wyczerpują one listy zagadnień, z którymi

mierzą się projektanci budynków. Niekwestionowaną

doskonałość wielu przykładów tradycyjnej architektury

i założeń urbanistycznych osiągano przez wielokrotne

powtarzanie, gromadzenie doświadczeń i stopniowe

doskonalenie typologii i technologii. Dzisiaj architektura

jest polem gwałtownych przemian, a uczestnicy procesu

inwestycyjnego muszą na bieżąco adaptować się do zmie-

niających się wymagań i nowych technologii. Przemiany

te są wymuszane przez globalne wyzwania, takie jak

various actors [1] or within different cultural contexts [2].

This implies that an “im provement” from for example

a contractors’ perspective may be difficult to accept for

a client or a design team and agreement must be reached

based on aligned priorities. Negotiation is an inherent part

of planning, design, procurement and construction stages

and the clearer the impact of combined early decisions on

the “final result” i.e. a commissioned building, the higher

the chances of achieving the objectives of a project [3], [4].

Evaluating whether the objectives themselves proved

to work and right assumptions were made in the process

is also an ongoing challenge specific to all design disci-

plines [5] but particularly difficult to apply in architec-

ture. In manufacturing, a Technology Readiness Level

(TRL) rating is used to illustrate at which of nine subse-

quent testing stages a technology is before it is deemed

ready for a real life application. A building is a combina-

tion of many technologies, each of them tested and ap 

proved on its own but the combination is often a “proto-

type”. Such a prototype almost always skips all the

typical stages for manufacturing mock ups or pilot appli-

cations and goes straight from modelling into final occu-

pancy. Building modelling itself is a promising and rapid ly

developing discipline, expanding scope of variables it

looks at with an improving viability [6]–[8]. However

regulated modelling is generally limited to structural safety

issues and energy efficiency. The latter is based on so many

assumptions in relation to occupancy that it fails to viably

predict energy consumption [9]. Technology testing often

avoids this gap by involving human participants in pilot

applications with a clear list of criteria to be tested and

assessed. An ongoing discourse on performance criteria,

which architecture should be evaluated against, goes back

to ancient Rome and is still open [10]–[12]. The regula-

tions provide baseline requirements to secure safety etc.,

but they themselves evolve and do not aspire to be exhaus-

tive of all issues to be considered by designers. The

unquestioned mastery of many vernacular buildings and

urban settings has been developed through repetition,

experience and gradual improvement of typologies and

technologies. Today, architecture faces rapid transition and

building industry stakeholders need to adapt to changing

expectations and technologies as they develop. This transi-

tion is driven by global challenges such as climate change

which place increasing expectations of occupant comfort

and wellbeing and increasing environmental demands.

Despite the profound scale of these challenges, naming

them is an achievement itself and a prerequisite of address-

ing them [13]. The authors believe that field studies in

occupied buildings are capable of facilitating the transition

once they become focused and gain a critical mass of cases

evaluated from which to draw robust conclusions.

This thematic Special Issue has two major objectives.

Firstly it aims to showcase research practice and expertise

of various academic disciplines in relation to conducting

empirical studies in occupied buildings or urban spaces in

Poland. Secondly the issue aims to initiate a discussion on

the potential to implement in Poland, a building performance

evaluation (BPE) approach developed in the UK and based

on field studies in buildings over recent decades.

 Badaniaterenowebudynkówużytkowanych/Field studies in occupied buildings 5

ocieplenie klimatu, które nakłada się na rosnące wymogi

w zakresie komfortu i dobrostanu użytkowników oraz

rosnącą świadomość obciążania środowiska naturalnego

przez wszystkie etapy cyklu życiowego budynków. Sama

identyfikacja współczesnych wyzwań jest osiągnięciem

i krokiem warunkującym podjęcie działań będących na

nie skuteczną odpowiedzią [13]. Zdaniem autorek, bada-

nia terenowe budynków użytkowanych są narzędziem

mogącym wspomóc ten proces, pod warunkiem zgroma-

dzenia masy krytycznej przebadanych przypadków, która

pozwoli na wyciąganie uprawomocnionych wniosków.

Ten tematyczny numer specjalny ma dwa cele. Pierw

szym jest prezentacja praktyki badawczej różnych dyscy-

plin naukowych w odniesieniu do badań empirycznych

budynków lub przestrzeni zurbanizowanych w Polsce.

Dru gim jest rozpoczęcie dyskusji nad możliwościami

wdro żenia w Polsce metody oceny funkcjonowania bu dyn

ków (ang. Building Performance Evaluation – BPE),

roz

wi janej w Wielkiej Brytanii w oparciu o badania terenowe

prowadzone tam od kilku dekad.

Kontekst

Tematyka tego numeru „Architectusa” zainspirowana

była wymianą naukową dotyczącą zagadnień powiąza-

nych z BPE pomiędzy jego redaktorkami gościnnymi.

Wymiana miała miejsce w ramach projektu badawczego

Building Performance Evaluation for Sustainable

Architecture (BuPESA) przeprowadzonego w Szkole

Architektury Uniwersytetu w Sheffield (Sheffield School

of Architecture, Sheffield University) w latach 2013–

2015, finansowanego przez Unię Europejską z funduszu

Marie Curie IntraEuropean Fellowship. Projekt umożli-

wił stypendystce programu (pierwsza redaktorka tego

numeru) zdobycie, dzięki współpracy z brytyjską ekspert-

ką (druga redaktorka tego numeru), bezpośredniego

doświadczenia przy prowadzeniu szerokiego zakresu ba 

dań BPE. Od początku za dalekosiężny cel projektu uzna-

no wprowadzenie metod BPE w Polsce. Przedmiotem

projektu BuPESA była pogłębiona ewaluacja dwóch

osiedli mieszkaniowych w Leeds w Wielkiej Brytanii

(nowo powstałe i modernizowane) (il. 1, 2). W czasie fazy

wstęp nej stypendystka zapoznała się z etycznymi aspekta-

mi badań, a następnie przeprowadziła szeroko zakrojone

badania terenowe (zaprojektowane jako studium przypad-

ku z użyciem metod mieszanych). Badania obej mowały

gromadzenie danych przez 15 miesięcy, od marca 2013 do

czerwca 2014 r., następnie ich wstępną analizę, sformuło-

wanie informacji zwrotnej dla stron oraz początek publi-

kacji wyników, do końca projektu w czerwcu 2015 r.

Zaangażowanie w cały, rozszerzony, proces BPE pozwo-

liło uzyskać pogłębioną znajomość tego typu badań.

W ramach projektu BuPESA przeprowadzono też ro 

zeznanie w zakresie praktyki badań terenowych w Pol s ce,

w celu identyfikacji głównych wyzwań. Po prze glą dzie

literatury przedmiotu oraz dzięki sieciom powiązań aka-

demickich nawiązano kontakt z wybranymi ośrod ka mi

badawczymi. Efektem wymiany korespondencji i telefo-

nicznych rozmów z naukowcami zaj mu jącymi się ba da

niami terenowymi było spotkanie z przed stawicielami

Background

The focus of this issue derives from an indepth BPE

related knowledge exchange between the two guest editors.

The exchange was enabled by Building Perfor mance

Evaluation for Sustainable Architecture (BuPESA) re search

project carried out in Sheffield School of Archi tecture,

Sheffield University in 2013–2015 and funded under Marie

Curie IntraEuropean Fellowship scheme. BuPESA en 

abled the acquisition of hands on experience and state of the

art knowledge for the Marie Curie Fellow under expert

supervision, encompassing all stages of BPE in order to

facilitate the transfer of a particular BPE approach from the

UK to Poland. The project involved an in depth evaluation

of two UK housing developments in Leeds, UK (one new

build, one retrofit) (Fig. 1, 2). It started with a preparatory

stage involving an understanding of the ethi cal aspects of

research followed by extensive field work which was

designed as a mixedmethods case study approach covering

15 months of data collection from March 2013 until June

2014. This was followed by the analysis, feedback and

Il. 2. Osiedle Saxton było jednym z dwóch studiów przypadku

projektu BuPESA (fot. M. BaborskaNarożny)

Fig. 2. Saxton residential development was one of two indepth case

studies for BuPESA (photo by M. BaborskaNarożny)

Il. 1. Osiedle LILAC cohousing z domem wspólnotowym po lewej –

jedno z dwóch studiów przypadku projektu BuPESA

(fot. M. BaborskaNarożny)

Fig. 1. LILAC cohousing development with common house on the left;

one of two indepth BuPESA casestudies

(photo by M. BaborskaNarożny)

6 Magdalena BaborskaNarożny, Fionn Stevenson

rynku budowlanego i władz lokalnych (w sumie ponad

80 osób) na Wydziale Architektury Politechniki Wrocław

skiej w ramach dwóch wydarzeń organizowanych przez

redaktorki oraz zaproszonych na ukowców, głównie z mię-

dzywydziałowego Centrum RoSE (Research Centre for

Sus tainable Built En viron ment). W czasie krajowego sym

pozjum w listopadzie 2015 r. oraz dwustronnej polsko-

brytyjskiej konferencji w maju 2016 r. zarysowano za 

kres, metody i cele badań podej mowa nych przez stronę

akademicką, a także oczekiwa nia strony rynkowej oraz

ustawodawczej w obu krajach. Autorzy wszystkich (z jed-

nym wyjątkiem) artykułów skła dających się na ten numer

reprezentują sześć wydziałów czterech polskich uczelni

technicznych: Politechni ki Krakows kiej, Politechniki Lu 

belskej, Śląskiej i Wroc ławskej, dwa brytyjskie uniwer

sytety: Sheffield i Lincoln oraz agencję rzą dową wspie 

rającą badania stosowane: Innovate UK (od powiednik

NCBiR). Doświadczenia polskich badań są tematem pię-

ciu artykułów, jeden skupia się wyłącznie na brytyjskiej

praktyce BPE, a trzy, w tym ten wprowadzający, są po 

szukiwaniem punktów styku oraz potencjału do transferu

lub wymiany wiedzy pomiędzy obu krajami dotyczącej

celów, metod i zakresu badań terenowych.

Badania terenowe budynków użytkowanych w Polsce

Wymagane w Polsce okresowe kontrole budynków

mają formę wizji lokalnej, w wyniku której określane są

zalecenia w zakresie utrzymania budynków, jak również

identyfikowane są ewidentne problemy mogące wpływać

na zdrowie i bezpieczeństwo użytkowników. Odpo wie

dzialny za taką rutynową kontrolę jest zwykle właściciel

lub zarządca obiektu. Inną kategorią sformalizowanej

oceny budynków są audyty ukierunkowane na określenie

klasy energetycznej obiektu lub ocenę potencjalnych

korzyści z termomodernizacji. W tym przypadku eksper-

tyza oparta jest na ocenie dokumentacji, wizji lokalnej

(choć nie zawsze) i analizie rzeczywistego zużycia ener-

gii na podstawie rachunków, a następnie modelowaniu

zmian zużycia energii na bazie różnych scenariuszy mo 

dernizacji. Podstawowy audyt energetyczny może być

wykonany przez osobę do tego przeszkoloną, nie musi to

być instalator, budowlaniec czy architekt. Dane zebrane

przez audytora zasilają program sporządzający finalny

raport. Audyty energetyczne pojawiły się w Polsce w efek

cie wprowadzenia Dyrektywy Unii Europejs kiej do ty 

czącej efektywności energetycznej budynków [14]. Wiele

badań prowadzonych w Wielkiej Brytanii nad po dobną

procedurą klasyfikacji energetycznej (SAP) wskazywało

na nieprzydatność uzyskanych wyników do wiarygodnego

przewidywania poziomu zużycia energii (np. [9], [15]).

Równolegle do badań wymaganych przepisami lub

motywowanych komercyjnie rozwijane są w Polsce bada-

nia naukowe nad technicznymi aspektami budynków,

prowadzone głównie na uczelniach technicznych przez

wydziały budownictwa oraz inżynierii środowiska (np.

[16], [17]). W szczególności badania dotyczące bezpie-

czeństwa pożarowego oraz bezpieczeństwa konstrukcji

mają w Polsce długą tradycję (np. [18], [19]). Inter dys cy pli

narne poszukiwania pomagają doskonalić modelowanie

wider dissemination stages until the end of the project in

June 2015. In depth engagement with BPE helped the Po 

lish researcher to develop an un derstanding of the process.

Additionally, within the BuPESA project, an initial in 

vestigation into Polish field studies helped to establish the

state of the art in this country and recognise the main chall

enges. Through a literature review and professional net-

works, researchers and teams were identified and telephone

interviews and email correspondence followed. These

researchers were brought together with building industry

and local authorities’ representatives (over 80 par ticipants

altogether) for two events organised at the Faculty of Ar 

chi tecture by the Guest Editors and invited academics

mainly from cross faculty Research Centre for Sustainable

Built Environ ment (RoSE), Wrocław Uni versity of Science

and Tech no lo gy. A national sympo sium in November 2015

and a bilateral PolishBritish conference in May 2016 pro-

vided a stimulating environment to seek common ground

between methods, tools and topics addressed by the aca-

demia and key questions relevant for industry and policy

makers. Polish and British experiences in field studies were

presented. All the authors and teams (with one exception)

contributing to this issue from six faculties of four techni-

cal universities: Cracow, Lub lin, Silesia and Wrocław met

at these events with the repre sen tatives of Sheffield

University, University College London and Innovate UK.

Here the research conducted in Poland is the focus of five

papers, one paper looks exclusively at the British approach

and three papers, including the Editorial, seek to establish

common ground and potential for knowledge transfer or

exchange between the two countries in relation to the

aims, methods and focus of field studies in buildings.

Field Studies in occupied buildings in Poland

The regulated periodical checks of building fabric and

systems in Poland are conducted as an expert walk-

through picking up maintenance needs and evidential

issues that might impair the health and safety of building

users. Such routine evaluations would usually be the res 

pon sibility of a property management company or a build-

ing owner. Other regulated or commercially driven studies

performed in buildings are energy audits focused on assign

ing

energy label or establishing refurbishment po tential in

relation to energy efficiency. The latter studies are based

on design audits, possibly a walkthrough and an assess-

ment of actual grid energy consumption followed by mod-

elling of improvement scenarios. A basic energy audit (UK

Standard Assessment Procedure equivalent) can be carried

out by a trained specialist – not necessarily a mechanical

or civil engineer or an architect. The data collected by the

specialist informs energy modelling software. These audits

were introduced following an EU Directive on Energy Effi

ciency [14]. Studies carried out in the UK on an equi va lent

procedure (SAP) found the results obtained could not be

treated as a reliable prediction of energy use [9], [15].

In parallel with the commercial studies, detailed aca-

demic research looking at varied technical aspects of

building fabric and systems have been developed mostly

by the civil and environmental engineering faculties of

 Badaniaterenowebudynkówużytkowanych/Field studies in occupied buildings 7

budynków. Artykuł Natalii FidorówKaprawy i współpra-

cowników omawia po trzebę tworzenia na wczesnym eta-

pie projektowym stra te gii energetycznej dla budynków

o podwyższonej efek tyw ności

energetycznej.

Badania budynków wykraczające poza warunki labo-

ratoryjne często przeprowadzane są w obiektach uniwer-

syteckich lub domach, do których dostęp uzyskano dzięki

kontaktom osobistym. Poważnym wyzwaniem stojącym

przed środowiskiem naukowym jest zainteresowanie

i zdobycie poparcia podmiotów rynkowych związanych

z przemysłem budowlanym [20]. Jest to postulat poja

wiający się na wrocławskiej konferencji BPE w wypo-

wiedziach naukowców z różnych dziedzin i przewijający

się też przez artykuły w tym numerze. Tylko nieliczne

badania dotyczące wybranych aspektów funkcjonowa

nia budynków, jak np. akustyki, prowadzone są z inicja-

tywy podmiotów rynkowych, np. producentów paneli

akustycznych. Dzięki publikacji danych pomiarowych

mogą oni dostarczyć dowodów wykazujących istnienie

proble

mu i lobbować za wprowadzeniem zmian w przepi-

sach regulujących dany obszar (np. www.ecophon.com/

eco). W oparciu o doświadczenia krakowskiego zespołu

prof. Tomasza Kisilewicza Katarzyna Nowak i Katarzyna

No wakDzieszko wskazują potencjalne korzyści dla de we

lo pe rów pły ną ce z ich zaangażowania w badania z wy ko

rzys taniem pomiarów w osiedlach mieszkaniowych.

Badania zorientowane na użytkowników budynków,

ich potrzeby i oczekiwania są jednak ciągle bardzo rzad-

kie. Badania jakościowe należące do kategorii tzw. Post

Occupancy Evaluation (POE) zlecają w prowadzonych

przez siebie inwestycjach duże firmy międzynarodo 

we dzia łają ce w Polsce w branży projektowej i wyko

nawczej

. Wy niki badań nie są jednak upubliczniane

w związ ku z dążeniem do uzyskania przewagi konkuren-

cyjnej związanej z dostępem do informacji. Takie podej-

ście występuje również w Wielkiej Brytanii, gdzie przed-

siębiorstwa prowadzą własne badania, ale ich wyniki nie

są upubliczniane, a ich zakres ogranicza się zazwyczaj do

satysfakcji klienta, tj. dziedziny najbardziej interesującej

dla zarządu. Stąd istotna rola dla finansowanych ze środ-

ków publicznych badań, które obejmowałyby kwestie

ważne dla rozwoju gospodarki, ale wykraczające poza

bieżącą perspektywę indywidualnych przedsiębiorstw.

Pionierskie na polskim gruncie badania POE prowadził

zespół prof. Elżbiety Niezabitowskej na Wydziale Ar 

chitektury Poli techniki Śląskiej. Zespół badaczy z tego

wydziału po dejmował od późnych lat 90. starania, by

wpro wadzić POE jako usługę komercyjną w Polsce [21].

Początkowo skupiano się na ocenie budynków biuro-

wych, z czasem po szerzając badania o obiekty miesz

kaniowe, szpitale, domy opieki dla osób starszych, base-

ny, a także przestrzenie publiczne [22]–[27]. Projekty

ba dawcze zespołu bazowały na badaniach jakościowych

(głównie ze względu na ograniczenia finansowania oraz

tradycyjny brak współpracy pomiędzy dziedzinami nauk

społecznych i technicznych w Polsce, obecnie coraz

Wywiad telefoniczny i bezpośredni z architektem i menedżerami

projektów z firmy PM Group, Polska.

Polish technical universities (e.g. [16], [17]). In particular

research focused on structural or fire safety and materials

has a long tradition in Poland (e.g. [18], [19]). Inter

disciplinary research results inform building modelling

development. Paper by Natalia FidorówKaprawy et al.

dis cusses the need for developing an energy strategy at an

early stage of a sustainable design practice.

Real life measurements are often carried out in Polish

university buildings or houses where access is gained

through personal contacts. The profound challenge is

winning the interest and support of industry stakeholders

[20]. This concern was expressed by several researchers

from across disciplines in their presentations at the BPE

conference in Wrocław and is present in the papers

included. Few field studies which look at specific build-

ing performance aspects, such as acoustics, are driven by

the industry e.g. selling acoustic panels. Through dissemi-

nation of measurement they support an evidence base for

issues observed, in order to lobby for regulatory changes

in relevant areas (see e.g. www.ecophon.com/eco). In this

Special Issue, Katarzyna Nowak and Katarzyna Nowak

Dzieszko pinpoint potential benefits for developers of

engaging in measurement intensive field studies of resi-

dential developments, based on field measurement experi-

ence and the capacity of Cracow University of Technology

team led by Prof. Tomasz Kisilewicz.

Studies focused on and involving the occupants are

much less in evidence, particularly concerning their needs

and expectations related to buildings. Limited scope Post

Occupancy Evaluations (POE) at an early occupancy

stage have been conducted as an internal process in large

“design and build” international companies operating in

Poland

. The results have not been disseminated beyond

the organisation involved in order to secure the competi-

tive advantage of that particular organisation. This is

a common problem with BPE also in the UK, where

organisations conduct BPE projects but keep the results

out of the public domain for similar reasons. The focus is

mainly on customer satisfaction, desired from the mana-

gerial level. Hence the important role of top down

research driven studies capable of producing quality

learning beyond the organisations studied. Such studies

representing Post Occupancy Evaluation were first intro-

duced in Poland in early 1990’s by researchers from the

Silesian University Faculty of Architecture, led by Prof.

Elżbieta Niezabitowska. Sustained efforts have been

undertaken by academics from the Faculty of Architecture

at Silesian University to introduce Post Occupancy

Evaluation in Poland as a service since the late 1990’s

[21]. The focus has been mainly on office buildings later

expanding to pilot studies in other typologies: housing,

hospitals, care homes for the elderly, swimming pools and

public places [22]–[27]. The projects were limited in

scope to qualitative analysis (largely due to funding short-

ages and a traditional lack of connectivity between social

and physical sciences in Poland, which is now changing).

Telephone interviews and interviews with architects and project

managers at PM Group, Polska.

8 Magdalena BaborskaNarożny, Fionn Stevenson

częściej przełamy wany). Propagowanie wyników badań

odbywało się głównie w środowisku akademickim. Pro

wadzący badania podzielili się z autorką w wywiadach

telefonicznych swym doświadczeniem w zakresie okre-

ślenia przyczyn ograniczonego zainteresowania lub wręcz

niechęcią do wprowadzania metod POE w Polsce

. Pro

fesor Nie za bitowska, jedna z głównych propagatorek

naukowego po dejścia do badań architektury, zauważyła:

Architekci są niechętni, by poddawać się ewaluacji, za

kładając,żewszystkocozaprojektują,to„dzieło”. Mie

liśmyproblemzdostępemdobudynków,bopousłyszeniu

słowa„ocena”każdysięboiujawnieniabłędów

. Po mi

mo takich prze szkód badania POE były prowadzone w ra 

mach doktoratów, habilitacji i innych prac akademickich.

Po dwóch dekadach udało się wytworzyć na Po litechnice

Śląskiej środowisko aktywnie działających badaczy POE

podejmujących szeroki zakres tematów: mieszkaniowych

i ko mercyjnych. Doświadczenia zebrane podczas 20 lat

pracy tego zespołu podsumowują w tym numerze Joanna

Tymkiewicz i Beata KucharczykBrus. Podobne metody

i skupienie na charakteryzowaniu po trzeb użytkowników

można odnaleźć w badaniach prof. Barbary Gronostajskiej

z Wydziału Architektury Poli techniki Wrocławskiej. Jej ce 

lem jest naukowe (ang. evidencebased) określenie wy tycz

nych dla domów opieki i domów dla osób starszych [28].

Innym ośrodkiem badań POE jest Politechnika Lu 

belska, gdzie Anna Ostańska analizuje opinie mieszkań-

ców osiedli prefabrykowanych w celu wspomagania pro-

cesu tworzenia wytycznych remontowych [29]. Jej

wy jątkowe badania przekrojowe dotyczące zabudowy

pre fa brykowanej, typowej na terenie całej Polski, są przy-

kładem obopólnych korzyści dobrej współpracy naukow-

ców i uczestników rynkowych, w tym wypadku zarządu

spółdzielni mieszkaniowych. Wybrany wątek tych badań

przedstawiony jest w niniejszym numerze „Architectusa”.

Wpływ lokalnego środowiska na ludzi i ich zachowa-

nia jest domeną psychologii środowiskowej. Profesor

socjologii Maria Lewicka z zespołem, poprzednio zwią-

zana z Uniwersytetem Warszawskim, a aktualnie pracu

jąca na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu,

zajmuje się rozwojem narzędzi pozwalających na usyste-

matyzowaną ocenę przestrzeni z perspektywy użytkowni-

ka. Identyfikacja czynników powodujących przywiązanie

do danego miejsca jest bardzo cenną pomocą dla projek-

tantów, urbanistów, a także ich klientów. Badania empi-

ryczne z wykorzystaniem autorskich metod opisuje

Angelika LasiewiczSych, architektka, była współpra-

cowniczka prof. Lewickiej. Argumentuje ona za stosowa-

niem metod mieszanych w badaniach mających na celu

zrozumienie zachowań ludzkich oraz analizę percepcji

przestrzeni zurbanizowanych. Postuluje również rozwój

innowacyjnych narzędzi badawczych skrojonych na

potrzeby konkretnych problemów.

Z lektury i rozmów dotyczących badań naukowych

w Polsce można wysnuć wniosek, że brakuje istotnego

Telefoniczne rozmowy oraz korespondencja mailowa z naukow-

cami z WA PŚl.

Korespondencja mailowa z polską współautorką.

The dissemination was also limited, being mainly target-

ed at an academic audience. Those involved in the re

search have identified and shared with the authors a num-

ber of challenges that in their experience limit or even

prevent wider application of the POE method in Poland

As Prof. Elżbieta Niezabitowska, one of the key promo

ters of the evidence based approach in architectural

research noted: Thearchitectsarereluctanttowardsunder

going an evaluation on assumption that all they design is

amasterpiece. We’vehad problems withaccess tobuild

ingsbecausewhenhearingtheword“evaluation”every

one is afraid of revealing faults

. Despite these difficulties,

POE project were carried out as PhD theses, “habilita cja”

or other academic work. After two decades,

there is now an

emerging community of practice of POE field research

focused on recent architecture, both domestic and non

domestic. The rich experiences of the team are outlined

here by Joanna Tymkiewicz and Beata Ku charczykBrus.

Similar methods and focus on occupant needs character-

ises field studies of Prof. Barbara Grono stajska (Faculty of

Ar chi tecture, Wrocław University of Science and Te ch no

logy) who aims to establish evidencebased architectural

guidelines for care homes and homes for the elderly [28].

Another emerging area of POE research, focused on

linking user feedback with energy retrofit strategies in

housing, is carried out at Lublin University of Technology

by Anna Ostańska [29]. Her unique longitudinal research

focused on prefabricated concrete residential develop-

ments common across Poland is an exemplar of a winwin

situation when good cooperation between industry and

academia stakeholders occurs. Selected elements of her

work are presented in this thematic issue.

Assessing the impacts of a specific environment on

people and their behaviour is the focus of environmental

psychology. Sociology Prof. Maria Lewicka and her team,

previously at Warsaw University and currently at Co per

nicus University in Toruń, work on developing tools to

quantify and develop metrics that would allow the eva 

luation of a space from a user perspective. Identifying the

drivers of people’s attachment to place is of great interest

to planners, designers and clients alike. This discourse is

represented here by empirical pilot casestudy research

conducted using bespoke methods developed by Angelika

LasiewiczSych, an architect with experience of working

with Prof. Lewicka. LasiewiczSych argues for the need

of applying mixed methods when the aim is to understand

human behaviour and perception of an urban space. She

also advocates the development of innovative research

tools tailored to specific questions.

It is evident when reading and talking about the research

in Poland that there is still a lack of good engagement

with the building industry with consequential impacts. The

qual

ity research stays within academic circles and is

rarely used to trigger learning and improve the situation

on the ground. As the global challenges for the industry

Telephone conversation and email correspondence with all the

academics from Faculty of Architecture, Silesian University of Tech

nology.

Email correspondence with the Polish coauthor.

 Badaniaterenowebudynkówużytkowanych/Field studies in occupied buildings 9

are urgent and profound, this needs to be addressed and

tackled head on. Initial guidance on how to address this

prevailing disconnection of Polish field studies based on

the UK experience is provided by BaborskaNarożny.

The United Kingdom

Building performance evaluation (BPE) is a broader

platform than POE, encompassing various tools and

methods [30] applied in a real life context at all stages of

a building lifecycle in order to understand how well build-

ings compare to:

• their design intentions,

• benchmarks – with other buildings within a relevant

category,

• users’ needs and aspirations.

BPE can incorporate both consultancy and research

aims to help solve specific problems for a client or/and to

bring insight into industry wide issues and inform policy.

In both cases it can help to better understand how occu-

pants use buildings and what impact this has on the inuse

performance as well as future design intentions.

BPE is rooted in a pragmatic British approach to

addressing challenges by first establishing a systematic

evidence base to understand their causes [31]. BPE is

explicit about its broad ambition to understand the occu-

pancy stage: the outcomes of interaction of fabric, systems

and occupants (Fig. 3) against the background of the initial

brief, procurement, construction and handover stages and

occupant experience. Hence it does not prescribe a single

method or set of methods or a specific objective. Sub se

quently it is diverse in terms of scope and depth of enquiry,

and its methods are constantly finetuned and debated [32],

[33]. Having said that, some methods attract more attention

and have gradually developed into voluntary “standards”

repeated in different studies. This is an important part of

the process as it allows a comparison of findings across

different contexts in order to develop benchmarks, discuss

wpływu badań prowadzonych przez środowiska naukowe

na praktykę budowlaną. Znaczące wyniki tylko wyjątko-

wo wydostają się poza kręgi akademickie i rzadko stają

się przyczynkiem zmian poprawiających sytuację bada-

nego środowiska. Ponieważ globalne wyzwania stojące

przed sektorem budowlanym są pilne i poważne, należy

dążyć do lepszego wykorzystania potencjału nauki i za 

cieśnienia kontaktów pomiędzy środowiskami. Wstęp ne

wytyczne do zmierzenia się z tym problemem, oparte na

doświadcze niach brytyjskich, przedstawia Magdalena

BaborskaNarożny.

Wielka Brytania

Ocena funkcjonowania budynków (BPE) jest szerszą

platformą niż badania POE i zawiera wiele narzędzi

i metod [30] stosowanych we wszystkich etapach cyklu

życiowego budynków. Narzędzia te pomagają określić,

jak badany budynek wypada względem:

• założeń projektowych,

• obiektów referencyjnych, tzw. benchmarków – po 

równania z innymi budynkami w odpowiedniej kategorii,

• potrzeb i aspiracji użytkowników.

Badania BPE mogą być wykorzystywane zarówno

w celach badawczych, jak i konsultacyjnych jako pomoc

w rozwiązywaniu konkretnych problemów zamawiające-

go i/lub jako wkład w rozwiązywanie zagadnień dotyczą-

cych całego sektora oraz jako baza informacji, na podsta-

wie których kształtuje się zmiany w ustawodawstwie.

W obu przypadkach pozwalają one lepiej zrozu mieć,

w jaki sposób użytkownicy korzystają z budynków i jaki

to ma wpływ na ich funkcjonowanie lub na przyszłe zało-

żenia projektowe.

BPE zakorzenione jest w charakterystycznym dla

Brytyjczyków pragmatycznym podejściu do rozwiązywa-

nia problemów, gdzie pierwszym etapem jest zebranie

danych pozwalających zrozumieć przyczyny tych proble-

mów [31]. W badaniach BPE bardzo wyraźny nacisk kła-

dzie się na chęć zrozumienia funkcjonowania budynku:

jakie są wyniki interakcji budynku, jego szeroko pojętego

wyposażenia i użytkowników (il. 3) w połączeniu z ana-

lizą wstępnych założeń projektowych, procesu inwesty-

cyjnego, procesu przekazania budynku oraz odczuć użyt-

kowników. W związku z tym BPE nie jest zdefiniowane

jako pojedyncza metoda, zestaw metod lub konkretny cel.

Zakres i „głębokość” badań są różne w każdym przypad-

ku, a same metody badawcze podlegają nieustannym

modyfikacjom i dyskusji [32], [33]. Niemniej jednak

część metod, budzących największe zainteresowanie,

stała się swego rodzaju „standardem” w badaniach BPE

i pojawia się w wielu opracowaniach. Pewna standaryza-

cja procesu jest ważna, gdyż pozwala na porównanie

wyników uzyskanych w różnych kontekstach. Jest nie-

zbędna w ustalaniu benchmarków oraz w dyskusji nad

przepisami i założeniami do modelowania. Jednym

z przykładów dostosowania wachlarza metod mieszanych

do konkretnego problemu badawczego jest motywowane

badawczo studium przypadku opisane przez Marcina

Kołakowskiego z Wydziału Architektury Uniwersytetu

Lincoln (por. też prace LasiewiczSych).

Il. 3. Badanie BuPESA obejmowało obserwację codziennych praktyk

w zakresie zużycia energii. Na zdjęciu dwa czajniki używane

przemiennie w zależności od natężenia promieniowania słonecznego

w celu optymalnego wykorzystania energii generowanej

przez fotowoltaikę (fot. M. BaborskaNarożny)

Fig. 3. BuPESA included observing residents daily energy use practises.

Here in adaptation to PV electicity generation two kettles are deployed

in turns depending on solar radiation availability

(photo by M. BaborskaNarożny)

10 Magdalena BaborskaNarożny, Fionn Stevenson

Tabela 1. Kluczowe etapy i metody badawcze stosowane w badaniach terenowych w budynkach użytkowanych w Polsce i Wielkiej Brytanii

(oprac. M. BaborskaNarożny)

Table 1. Key steps and methods applied in field studies in buildings in Poland and the UK (by M. BaborskaNarożny)

Polska – badania terenowe w budynkach

Poland – field studies in buildings

Wielka Brytania – BPE

UK – BPE

Faza przygotowawcza

Preparatory stage

—

procedura uzgodnień etycznych, umowy z uczestnikami,

pisemna informacja o badaniach dla uczestników,

zgody na wykorzystanie danych

ethicalapprovalprocess,clientagreement,writteninformationsheets,

informed consent forms

wstępne spotkanie z osobą lub osobami kluczowymi

dla uzyskania dostępu do nieruchomości i jej użytkowników

introductory meeting with key stakeholder to gain access

to people and places

wstępne spotkania z wszystkim potencjalnymi stronami badań,

uczestnikami, rekrutacja uczestników

introductorymeetingswithallpotentialstakeholders,participants,

participants recruitment

Zbieranie danych

Data collection

Sprawdzenie przebiegu procesu inwestycyjnego

Procurement process/construction audit

sprawdzenie intencji projektowych (dokumentacja projektowa, certyfikaty energetyczne etc.)

designintentionaudit(plans,sections,elevations,energycertificates)

—

analiza detali, obliczeń, specyfikacji,

obliczanie mostków termicznych

analysisofdetailing,calculations,specifications,

thermal bridges calculation

—

wywiad z zespołem projektowym + analiza procesu inwestycyjnego

design team interview + procurement process analysis

—

sprawdzenie struktur zarządzania i podziału odpowiedzialności

względem utrzymania nieruchomości

auditofgovernancestructures,rolesinrelationtomaintenance

—

sprawdzenie etapu przekazywania budynku

oraz wytycznych dla użytkownika

building handover stage including user guides evaluation

—

sprawdzenie instalacji i ich odbiorów

installation and commissioning check

—

softlandings – proaktywny proces zmierzający do realizacji

założeń projektowych

softlandingsframework

audyt energetyczny

(sprawdzenie obliczeń projektowych i zainstalowanych systemów

instalacyjnych [bez optymalizacji działania]

+ założeń co do zużycia energii w kontekście faktycznego zużycia

na podstawie rachunków)

energy audit

(M&Esystemsdesignandinstallationcheck[notrecommissioning]

+modelledperformanceagainstenergybills)

dogłębne sprawdzenie sprawności energetycznej budynku: coheating

test, krotność wymiany powietrza, szczelność obudowy, zestawione

z odczuciami i opiniami użytkowników

indepthphysicalperformancecheck:coheatingtest,airflowrate

check,airtightnesstestcrosscorrelatedwithindepthuserfeedback

istniejące oprogramowanie wspomagające audyt energetyczny:

eaudyt 2002

existingsoftwaresupportingenergyaudit:eaudyt2002

estep 2011 – oparty na LCA (ang. life cycle analysis),

nestep 2011, ecoitb 2008

estep2011–basedonLCA,nestep2011,ecoitb2008

uzgodnione sposoby prezentacji danych + otwarte zasoby

zanonimizowanych danych wspomagające tworzenie tzw. benchmarków

i analizy porównawcze

integratedapproachandopendatabaseswithanonymiseddatato

develop sector specific benchmarks and comparative analysis

—

otwarty dostęp dla naukowców do archiwów danych pogodowych

i obliczeń stopniodni (ang. degree days)

open access archive of weather database from a network of weather

stations/degree days calculations

—

audyt sposobu przeprowadzenia Standard Assessment Procedure (SAP)

(odpowiednik certyfikacji energetycznej)

StandardAssessmentProcedure(SAP)audit

 Badaniaterenowebudynkówużytkowanych/Field studies in occupied buildings 11

Obserwacja etnograficzna i opinie użytkowników

Ethnographic observation and user feedback

wywiady z kluczowymi użytkownikami (np. dyrektorem departamentu), typowymi użytkownikami

interviewswithkeyoccupants(e.g.ChiefofDepartment),typicaloccupants

—

…i pracownikami porządkowymi, technicznymi itd.

…andmaintenancestaff,etc.

gromadzenie opinii użytkowników poprzez kwestionariusze –

tworzone niezależnie do każdego badania

userfeedbackthroughsurvey–bespokeforeachstudy

indywidualne, ale też zestandaryzowane kwestionariusze pozwalające

na porównywanie wyników i ustalanie obiektów referencyjnych

(ang. benchmarks)

standard surveys repeated to allow comparison and benchmarking

obchód ekspercki – metoda dominująca –

w miarę dostępności obejmujący również

pomieszczenia zaplecza i angażujący główne osoby w organizację

(notatki, dokumentacja fotograficzna, lista spostrzeżeń)

walk through

obchód ekspercki z udziałem przedstawicieli użytkowników danych

przestrzeni i obejmujący wszystkie ważne przestrzenie, gromadzący

opinie użytkowników

walk through involving representatives of actual users of

a specific space and covering all relevant spaces

obserwacja, mapowanie, spacesyntax

Observation(wayfinding):takingnotes,initiallistsofissues

spotted,photos,mapping,spacesyntax

...oraz sprawdzanie poziomu rozumienia i sposobu korzystania

z elementów wyposażenia

pozwalających na kontrolę środowiska wewnętrznego

tracking use and understanding of environmental controls provided

and building use practices

—

nagrywanie na wideo interakcji użytkowników z interfejsami

sterującymi środowiskiem wewnętrznym

videoing of interaction with technology

ocena ekspercka – metoda dominująca

expertassessment–prevailingmethod

ocena ekspercka jako element uzupełniający opinie użytkowników

expert assessment followed by user feedback

dyferencjał semantyczny

(stosowany w ankietach nt. preferencji

dotyczących wyglądu elementów budynków)

semantic differential

(employed in a survey on visual preferences of

building features by representatives of

alocalcommunityina“participatorydesign”pilotprojectfor

citycentreregeneration)

—

badania typu wayfinding

wayfinding

—

Pomiary

Measurement/monitoring

badania termowizyjne

thermal imaging

jakość powietrza wewnętrznego (temperatura, wilgotność względna, CO

, VOC, radon i inne)

internalenvironmentqualitymonitoring(temperature,RH,CO

,VOC,radon,other…)

sprawdzanie krotności wymiany powietrza

air flow rate checks

szczelność obudowy tzw. blower door test, testy dymowe

blowerdoorairtightnesstest,smoketesting

sprawdzanie przenikalności cieplnej przegród (ograniczone badania specjalistyczne)

Uvaluecheck(limitedandspecialistresearch)

badania akustyki

(w oderwaniu od kwestii energii i opinii użytkowników)

acoustictests(detachedfromenergy&userfeedback)

ogólne pomiary akustyczne

(często w nawiązaniu do opinii użytkowników)

robust acoustic spot checks

badania natężenia oświetlenia

(oderwane od kwestii energii i opinii użytkowników)

lightingleveltests(detachedfromenergy&userfeedback)

ogólne pomiary natężenia oświetlenia

(często w nawiązaniu do opinii użytkowników)

robust lighting spot checks

odczyty liczników gazu, prądu do porównań

z certyfikatami energetycznymi

meterreadingsofgas,electricitytocompareagainstEPCs

podliczniki, inteligentne opomiarowanie

submetering,smartmeters

—

coheating test

coheatingtest

—

odczyty liczników zużycia wody

water meter readings

12 Magdalena BaborskaNarożny, Fionn Stevenson

Stan BPE w Wielkiej Brytanii z perspektywy ustawo-

dawcy i przemysłu budowlanego przedstawia Mat Col mer,

ekspert BPE, zarządzający programem Innovate UK BPE.

Colmer, który był gościem konferencji poświęconej BPE

we Wrocławiu, podjął też próbę oceny potencjału wprowa-

dzenia tych badań w sektorze mieszkaniowym w Polsce.

Nie które z wyzwań stojących przed budownictwem

w Polsce pokrywają się z tymi, z którymi zmaga się budow-

nictwo w Wielkiej Brytanii, ze względu na wspólne zobowią-

zania międzynarodowe, takie jak np. polityka Unii Eu 

ropejskiej w sprawie energooszczędności budynków. Inne,

związane ze specyfiką polskiego rynku, muszą być zidenty-

fikowane i rozwiązane lokalnie. Badania BPE przeprowa-

dzone w innych krajach zdają się sugerować wystarczają 

cą elastyczność tego podejścia do stosowania go w różnych

kontekstach kulturalnych i ekonomicznych. Mamy nadzieję,

że ten numer specjalny będzie inspiracją do powstania nowe-

go, odpowiadającego na lokalne potrzeby, wariantu BPE.

Brakujące elementy procesu BPE

W tabeli 1 zestawiono kluczowe etapy i metody występu-

jące w badaniach terenowych w Polsce z odpowiednimi

elementami projektów BPE w Wielkiej Brytanii. Usze re go

wano je zgodnie z harmonogramem procesu badań:

regulations or modelling assumptions. One research driven

UK case study is presented by Mar cin Kolakowski from

Faculty of Architecture, Lincoln University to showcase

the mixed methods approach tailored to research questions.

This resonates with the case developed by LasiewiczSych.

The UK policy maker and industry perspective on BPE

is presented by Mat Colmer – BPE expert who managed

the Innovate UK BPE programme. Having attended the

BPE conference in Wrocław, Colmer attempts to identify

the potential for Polish application within the housing sec-

tor [34]. Some of the challenges facing the building indus-

try in Poland overlap with those faced to date by their

British counterparts, due to shared international obligations

i.e. EU policy on energy efficiency in buildings. Other

challenges are specific to the Polish context and need to be

identified and tackled locally. BPE studies carried out

internationally suggest the approach is flexible enough to

accommodate varied cultural or economic perspectives. It

is hoped that this thematic issue would inspire gradual

emergence of a local variation of a fitforpurpose BPE.

The missing bits in the process

Key steps and methods used in Polish field studies

focused on buildings are correlated with those applied in

Polska – badania terenowe w budynkach

Poland – field studies in buildings

Wielka Brytania – BPE

UK – BPE

Analiza danych

Data analysis

statystyka opisowa

descriptive statistics

metoda analizy dopasowana do specyfiki pytań badawczych

bespoke analysis related to research questions

porównywanie wyników z wytycznymi regulacji prawnych

comparing results against regulatory guidelines

—

…i budynkami referencyjnymi, tzw. benchmarków

…and benchmarks

—

zestawianie wyników badań jakościowych i ilościowych

triangulation of quantitative and qualitative results

Prezentacja i promocja wyników

Dissemination

środowisko akademickie

academic environment

—

uzgodnione procedury raportowania stronom zaangażowanym w badania

agreed reporting levels to relevant stakeholders

—

spotkania z informacją zwrotną dla uczestników badań

feedback meetings with participants

—

wymiana opinii w gronie czynnych ekspertów BPE

BPE community of practice internal feedback

—

szeroka publiczność: popularnonaukowe audycje w środkach masowego

przekazu, informacje w mediach społecznościowych, wydarzenia

promujące wyniki, dedykowane strony internetowe itp.

openpublic:radiobroadcast,events,webpageetc.

Tabela 1. Kluczowe etapy i metody badawcze stosowane w badaniach terenowych w budynkach użytkowanych w Polsce i Wielkiej Brytanii

(oprac. M. BaborskaNarożny)

Table 1. Key steps and methods applied in field studies in buildings in Poland and the UK (by M. BaborskaNarożny)

 Badaniaterenowebudynkówużytkowanych/Field studies in occupied buildings 13

• faza przygotowawcza;

• zbieranie danych:

– audyt procesu inwestycyjnego/budowy,

– obserwacja etnograficzna i opinie użytkowni-

ków,

– dane pomiarowe;

• analiza danych;

• prezentacja i promocja wyników.

W tabeli wyszczególniono elementy wspólne i wystę-

pujące wyłącznie w jednym kraju.

Dalsze kroki

Ze względu na kluczową rolę, jaką odgrywa kontekst

lokalny (klimat, polityka, kultura, ekonomia, używane tech

nologie itp.), rozwój BPE w obu krajach musi postępować

równolegle ze względu na ograniczoną możliwość trans 

feru rekomendacji opartych na spostrzeżeniach lokalnych.

Z przedstawionych tutaj badań można wyodrębnić kil ka

podstawowych wyzwań. Najważniejsze to uzupełnienie nie 

ciągłości w fazach i metodach, nieciągłości, które ha mują

możliwość implementacji BPE (np. opracowa nie do ku men 

tów regulujących kwestie prawne i etyczne, tak aby wszyscy

uczest nicy procesu znali swoje prawa). Na stęp nie należałoby

wdrożyć pilotażowe projekty BPE, z upub licz nieniem wy 

ników, jako demonstrację zasto so wa nia w praktyce polityki

„nieobwiniania”. Innym za gad nien iem jest szkolenie nau

kowców w zakresie współ dzia łania z interesariuszami z sek-

tora budowlanego oraz udos tęp niania wyników badań sze

rokiej publiczności [34]. Niezbędny jest również rozwój

powiązań pomiędzy różnymi dyscyplinami nauki oraz zaan-

gażowanie środowisk naukowych, które wspólnie mogłyby

diagnozować problemy związa ne z fizyką budowli i inżynie-

rią środowiska w kontekście procesu inwestycyjnego i wy 

magań użytkowników. Wzor cem takiego zaangażowania, ale

w kontekście pla nowania przestrzennego i aktywności spo 

łecznej miesz kańców, są badania kierowane przez Izabelę

Miro no wicz z Wydziału Architektury Politechniki Wro

cław skiej [35]. Badania były wykonane na zlecenie miasta

i ich wyniki mają wspomagać kształtowanie jego polityki.

Do tarcie do kluczowych osób i organizacji za interesowa

nych badaniami i efektywna popularyzacja wyników stano-

wią immanentne składowe badań BPE. BPE bazuje prze-

cież na przekonaniu o wartości uczenia się z tego, jak

funkcjo nują już zbudowane obiekty i przestrzenie miejskie.

Tłumaczenie

MagdalenaBaborskaNarożny

BPE projects in the UK (Table 1). These are presented

according to a timeline of the process, i.e.:

• Preparatory stage;

• Data collection:

– Procurement process/construction audit,

– Ethnographic observation and user feedback,

– Physical monitoring;

• Work with data;

• Dissemination.

The methods currently shared and unique to each

country’s approach are listed.

Further steps

Given the crucial role of the context specific to each

country (climate, policy, culture, economy, prevailing

technologies used etc.) BPE research needs to be embed-

ded in parallel in each country due to the limited transfer-

ability of recommendations based on local findings.

Several challenges emerge from the research presented

here. The key challenge ahead is to fill in the gaps in steps

and methods that hinder BPE implementation e.g. legal

and ethics related documents must be developed to pro-

vide clear information on the rights of everyone in the

process. Subsequently BPE pilot projects in Poland need

to be developed and embedded, with dissemination of the

results to showcase what an exemplary case of “no blame

policy” means in practice. The skills provision for research-

ers to work with industry stakeholders and disseminate

research results to the public [34] is yet another task. There

is also a need to develop interdisciplinary links and involve

the strong research community in Poland that has the

capacity to diagnose performance issues related to building

physics and services with the context of procurement pro-

cess and occupant needs.

Such involvement, but focused

on spatial planning and civic activity of local communi-

ties, is evident in research led by Izabela Mironowicz

from Faculty of Architecture, Wrocław University of

Science and Technology [35]. Her research was commis-

sioned by the municipality and is meant to support policy

making at local level.

Reaching key people and organisa-

tions interested in research and effective results dissemina-

tion are inherent elements of BPE. BPE derives from con-

vicion that there is great value in learning about actual

performance of occupied buildings and urban spaces.

Bibliografia /References

[1] MacMillan S. (ed.), DesigningBetterBuilding:QualityandValue

in the Built Environment, Taylor and Francis, Oxon 2004.

[2] Cole R.J., Lorch R. (eds.), Buildings, Culture and Environment:

Informing local and global practices, WileyBlackwell, Oxford

2003.

[3] Federal Facilities Council, Learningfromourbuildings;Astateof

thepractice summary of postoccupancy evaluation. Technical

reportNo.145, National Academy Press, Washington 2001.

[4] Khasreen M.M., Banfill P.F.G., Menzies G.F., Lifecycle asses

sment and the environmental impact of buildings; a review, „Su 

stainability” 2009, Vol. 1, 674–701.

[5] Norman D., The design of everyday things, MIT Press, London

1998.

[6] Li X., Wen J., Review of building energy modeling for control and

operation, „Renewable and Sustainable Energy Reviews” 2014,

Vol. 37, 517–537.

14 Magdalena BaborskaNarożny, Fionn Stevenson

Streszczenie

Badania terenowe budynków oddanych do użytku są prowadzone zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i Polsce. Te, których wyniki mają szersze

zastosowanie, wykraczające poza analizowane obiekty, są tematem tego numeru „Architectusa”, któremu przyświecają dwa główne cele. Pierwszym

jest prezentacja praktyki badawczej różnych dyscyplin naukowych w odniesieniu do badań empirycznych budynków lub przestrzeni zurbani

zowanych w Polsce. Drugim jest rozpoczęcie dyskusji nad możliwościami wprowadzenia w Polsce metody oceny funkcjonowania budynków

(ang. Building Performance Evaluation – BPE), rozwijanej w Wielkiej Brytanii w oparciu o badania terenowe prowadzone tam od kilku dekad.

W niniejszym artykule wskazano szerszy kontekst uzasadniający wprowadzanie zagadnień z zakresu BPE do warunków polskiego budownictwa.

Zarysowano podobieństwa i rozbieżności w aktualnej praktyce prowadzenia badań w każdym z krajów. Sformułowano też kluczowe zalecenia

dotyczące przyszłych badań i działań koniecznych dla rozwoju w Polsce warunków do prowadzenia badań BPE.

Słowa kluczowe: ocena funkcjonowania budynku, jakość architektury, badania mieszane

Abstract

Field studies in already commissioned and occupied buildings are common both in the UK and Poland. Those generating knowledge applicable

beyond the studied buildings are the focus of thematic issue of “Architectus” with two major objectives in mind. Firstly the aim is to showcase current

research practice and expertise of various academic disciplines in relation to conducting empirical studies in occupied buildings or urban spaces in

Poland. Secondly the issue aims to initiate a discussion on the potential to implement in Poland a building performance evaluation (BPE) approach

developed in the UK and based on eld studies in buildings over recent decades. This paper provides the necessary background for introducing the

subject of BPE into the Polish context. It also offers an overview of similarities and discrepancies in stateof the art research practices in each country.

Key recommendations for future research and actions needed to facilitate emergence of BPE focused community of practice are identied.

Key words: building performance evaluation, architectural quality, mixed methods research

[7] Hong T., TaylorLange S., D’Oca S., Yan D., Corgnati S.P., Ad

van

cesinresearchandapplicationsof energyrelated occupant beha

vior in buildings, „Energy and Buildings” 2016, Vol. 116, 694–702.

[8] Li K., Wenping X., Xu Ch., Mao H., A multiple model approach

for predictive control of indoor thermal environment with high

resolution, „Journal of Building Performance Simulation” 2017,

1–15, http://dx.doi.org/10.1080/19401493.2017.1317289.

[9] Palmer J., Terry N., Armitage P., Building Performance Evaluation

Programme:Findings fromnondomesticprojects, Innovate UK,

London 2016.

[10] Vitruvius, The Ten Books on Architecture, Dover Publications,

New York 1960.

[11] Commission for Architecture and the Built Environment, The

ValueofGoodDesign;Howbuildingsandspacescreateeconomic

and social value, CABE, London 2011.

[12] Cole R.J., Buildingenvironmentalassessmentmethods:redefining

intentions and roles, „Building Research and Information” 2005,

Vol. 33, Iss. 5, 455–467.

[13] Cole R., Motivatingstakeholderstodeliverenvironmentalchange,

„Building Research and Information” 2011, Vol. 39(5), 431–435.

[14] European Parliament, Directive 2012/27/EU of the European

Parliament and of the Council on energy efficiency, „Official

Journal of the European Union” 2012, Vol. 315, 1–56.

[15] Palmer J., GodoyShimizu D., Tillson A., Mawditt I., BuildingPer

formance Evaluation Programme: Findings from domestic pro

jects, Innovate UK, London 2016.

[16] Nowak H., Kucypera M., Application of Active Thermography for

DetectingMaterialDefectsintheBuildingEnvelope, [w:] Infrared

CameraApplicationsConference:InfraMation2010, Proceedings,

Vol. 11, November 8–12, 2010, Las Vegas 2010, 369–380.

[17] Szczurek A., Maciejewska M., Wyłomańska A., Zimroz R., Żak G.,

Dolega A., Detection of occupancy profile based on carbon dioxide

concentration pattern matching, „Measurement” 2016, Vol. 93,

265–271.

[18] Runkiewicz L., Badaniakonstrukcji„insitu”wrzeczoznawstwie

budowlanym, [w:] „WarsztatPracyRzeczoznawcyBudowlanego”.

IIkonferencjanaukowotechniczna, Kielce 26–27 kwietnia 1996,

Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej, Kielce 1996.

[19] Sędłak B., Odporność ogniowa ścianosłonowychzdużymiprze

szkleniami. Cz.1, „Świat Szkła” 2014, Nr 3, 16–19, 25.

[20] Sowa J., Wiszniewski A., Opportunities and limitations of transfer

of knowhow on sustainable buildings between countries, expe

riences from cooperation between Norway and Poland, [w:]

P. Hájek, J. Tywoniak, A. Lupíšek, K. Sojková (eds.), CESB16

Central Europe towards Sustainable Building 2016, 22–24 June

2016Prague, Grada Publishing, Prague 2016, 291–298.

[21] Niezabitowski A. (ed.), Jakośćzarządzaniawprzestrzeniarchitek

tonicznej, WPS, Gliwice 1998.

[22] Fross K., Badaniajakościowewprojektowaniuarchitektonicznym

nawybranychprzykładach, EURO PROJEKT, Gliwice 2014.

[23] Masły D., Sitek M., AnalysisofNatural LightingwithRegard to

Design of Sustainable Office Buildings in Poland, [w:] C. Ste

phanidis, M. Antona (eds.), UniversalAccessinHumanComputer

Interaction:DesignforAllandAccessibilityPractice, 8

Interna

tionalConference,UAHCI2014,HeldasPartofHCIInternational

2014,Heraklion,Crete,Greece,June22–27,2014,Proceedings,

PartIV, Springer, 2014, 227–236.

[24] Tymkiewicz J., Metody badań środowiska mieszkaniowego, [w:]

K. Gerlic (red.), „Architektura i technika a zdrowie”. Materiały

II Sympozjum, Gliwice, 5 października 2004 r., Wydział Ar chi

tektury i Centrum Inżynierii Biomedycznej Politechniki Śląskiej,

Gliwice 2004, 261–266.

[25] Komar B., Współczesnajakość spółdzielczejprzestrzeni osiedlo

wejwświetlezasadrozwojuzrównoważonegonawybranychprzy

kładach, Wydawnictwo PŚl, Gliwice 2014.

[26] Bryzek A., DudekWilaszek A., Janeczek I., Mazurkiewicz A.,

JamrozikSzatanek M., Niezabitowska E., Children’scancerhospi

talfromthestudent’sperspective;Novelapproach, „Ar chi tec ture,

Civil Engineering, Environment” 2013, Vol. 6, Iss. 3, 4–16.

[27] WinnickaJasłowska D., Jakość przestrzeni publicznej w budyn

kach wyższych uczelni. Praktyczne zastosowanie metody POE

w badaniach jakościowych w architekturze, „Czasopismo Tech

nicz ne. Architektura” 2011, R. 108, z. 2A/1, 251–260.

[28] Gronostajska B., Kształtowanie środowiska mieszkaniowego dla

seniorów, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2016.

[29] Ostańska A., Analizacyklicznychbadańopiniimieszkańcówobu

dynkach prefabrykowanych, „Przegląd Budowlany” 2015, Vol. 2,

42–47.

[30] Mallory Hill S., Preiser W.F.E., Watson C., Enhancing building

performance, Wiley Blackwell, Oxford 2012.

[31] Stevenson F., Rijal H.B., Developing Occupancy feedback from

a prototype to improve housing production, „Building Research

and Information” 2010, Vol. 38, Iss. 5, 555–564.

[32] Gupta R., Chandiwala S., Understandingoccupants:feedbacktech

niquesforlargescalelowcarbondomesticrefurbishments, „Build

ing Research and Information” 2010, Vol. 38, Iss. 5, 530–548.

[33] BaborskaNarozny M., Stevenson F., Ziyad F., User learning and

practices in relation to innovative technologies: a case study of

domestic photovoltaic systems, „Energy Research and Social

Science” 2016, Vol. 13, 24–37.

[34] Osicka N., Niedzicki W., Sztuka promocji nauki. Praktyczny po

radnik dla naukowców, Ośrodek Przetwarzania Informacji, War

szawa 2017.

[35] Mironowicz I. (red.), Analiza funkcjonalna osiedli Wrocławia,

Fundacja Dom Pokoju, Wrocław 2016.