Czynniki kształtujące przestrzenie publiczne

Jacek Wiszniowski

doi:10.5277/arc160209

Streszczenie

Przestrzenie publiczne z definicji służą zaspokajaniu społecznych potrzeb. Przeobrażenia, jakim współcześnie podlegają te miejsca, wpływają często na redukcję ich podstawowej roli i znaczenia. Degradacja miejsc budowania wspólnoty idzie w parze z dezintegracją społeczną. Transformacje są wynikiem wpływu wielu czynników, których rozpoznanie pomoże znaleźć odpowiednie rozwiązania dostosowujące właściwości przestrzeni publicznych do aktualnych uwarunkowań społecznych. Miejsca przeznaczone do integracji mieszkańców należy rozpatrywać w dwóch wymiarach: społecznym i materialnym. W sferze wspólnotowej miejsca te stanowią główne przestrzenie komunikacji, dlatego należy wziąć pod uwagę szczególnie te właściwości fizyczne, które sprzyjają społecznym interakcjom. Artykuł omawia podstawowe problemy, które współcześnie stanowią zagrożenie dla istoty przestrzeni publicznych. Można do nich zaliczyć między innymi: nieodpowiednią lokalizację, prywatyzację i zabudowywanie terenów publicznych, presję funkcji innych niż społeczne, brak polityki przestrzennej uwzględniającej społeczne potrzeby i słabość wspólnot lokalnych i ponadlokalnych.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2016

2(46)

DOI: 10.5277/arc160209

Jacek Wiszniowski*

Czynniki kształtujące przestrzenie publiczne

Factors forming public spaces

Zrównoważony rozwój miasta wymaga zintegrowa

nego podejścia traktującego równoprawnie gospodarkę,

kulturę, środowisko naturalne i wymiar społeczny [1]. Ten

ostatni jest powszechnie uznawany za główny cel rozwo

ju gospodarczego, wpływa także na jakość gospodarowa 

nia przestrzenią [2], [3]. Zależność jakości środowiska

od poziomu kondycji gospodarczej i stopnia rozwoju lo

kalnej wspólnoty mobilizuje do harmonizowania ładu we

wszystkich aspektach środowiska.

Procesy społeczne podlegają niespotykanej dotąd dy 

namice przemian spowodowanej między innymi roz

wojem mobilności. Wynikające stąd zjawiska, takie jak

glo balizacja, ponadnarodowy rynek pracy, uczest nictwo

w kulturach świata i zacieranie granic, mogą wpły wać na

osłabienie relacji sąsiedzkich i przyczyniać się do dez 

integracji lokalnych wspólnot. Na podstawie ob ser wa cji

tego procesu rozważane są teorie o zaniku wię zi spo 

łecznych opartych na terytorializmie [4] i ewoluowaniu

potrzeb zbiorowych w oderwaniu od uwarunkowań prze 

strzennych. Równocześnie jednak dyskutowane są no we

formy lokalizmu, które w odróżnieniu od starych, bu do

wanych na sąsiedztwie ograniczonym przestrzennie i kul

turowo, są otwarte na świat, i mając nieskrępowany dostęp

do wielu ofert i możliwości, opierają się na świadomym

wyborze [5].

Współczesne poszukiwania nowych sposobów za

spo kajania potrzeb społecznych w środowisku miejskim

zmie rzają nie do negacji idei przestrzeni publicznej, ale

raczej do jej redenicji. W kulturze europejskiej ulica

The sustainable growth of the city requires an integrated

approach with equal importance placed on economy,

culture, natural environment and the social aspect [1].

The last of these is universally considered to be the key

objective of economic growth; it also affects the quality

of space management [2], [3]. The relationship between

the quality of the environment and the level of economic

development as well as the degree of local community

development motivates to harmonize order in all aspects.

Social processes undergo unmatched dynamic trans

formations caused among others by evergrowing mobili

ty. This results for instance in globalization, supranational

labor market, participation in the world cultures and the

disappearance of borders which can affect the weakening

of bonds between neighbors and contribute to the dis 

integration of local communities. The observations of this

process are the basis of some theories of the dis appearance

of social bonds based on territoriality [4] and the evolution

of collective needs in separation from space conditions.

At the same time, however, new forms of local bonds are

discussed, which unlike the old ones which were built on

neighborhoods limited by space and culture, are open to

the world and being exposed to an unlimited number of

offers and possibilities are based on a conscious choice [5].

Nowadays, the search for new ways of satisfying the

social needs in the urban environment tends not to negate

the idea of public space but rather to its redenition. In the

European culture the streets and squares are still the most

important elements dening the composition of the urban

plan and their character presents the cultural values with

which the residents identify themselves.

The modernist concepts looking for the ways of order

ing the city structure other than streets have ultimately

* Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Ar

chi tecture, Wrocław University of Science and Technology.

114 Jacek Wiszniowski

i plac są w dalszym ciągu najważniejszymi wy znacz 

ni kami kompozycji planu miasta, a ich charakter re pre

zentuje wartości kulturowe, z którymi identykują się

mieszkańcy.

Modernistyczne koncepcje poszukujące innych niż uli 

ca sposobów porządkowania struktury miasta zostały osta

tecznie ocenione krytycznie. W Nowej Karcie Ateńskiej

uli ce nazywa się „krwiobiegiem miasta”, a przestrzenie

pub liczne „miejscami manifestacji kultury i tożsamości”

[6, s. 19]. Ulica nadal stanowi kluczowy element struktury

prze strzennej miasta [7], a usuwanie z niej aktywności spo

łecznej grozi dezintegracją wspólnoty mieszkańców [8].

Aby właściwie zrozumieć relacje przestrzenne mia sta,

konieczne jest uwzględnianie ich społecznego kon teks

tu. Według Aleksandra Wallisa, miasto najlepiej ok reś 

lają cechy bezpośrednio odnoszące się do jego spo łecz nej

struktury. Idąc dalej, wskazywał on na struk tu rę przes

trzenną oraz na zbiorowość mieszkańców jako wza 

jem nie zależne i ściśle współdziałające, choć au to no

miczne podsystemy jednego organizmu [9]. W systemie

przestrzeni publicznych najbardziej uwi dacz nia się kon

centracja obu tych ustrojów.

Odwzorowanie systemu społecznego w strukturze

prze strzennej jest czytelne w historii rozwoju miasta.

Śla dy tego nadal są zauważalne w zachowanym na zew 

nic twie ulic i placów. Ulice: Rzeźnicza, Kuźnicza, Szew

ska i place: Solny, Nowy Targ, Kurzy Targ w swoich

naz wach odwołują się do dawnych grup mieszkańców

lub użytkowników tych terytoriów (il. 1). Współcześnie

jed nak dawne nazwy oraz wygląd owych miejsc, cho

ciaż nadal obecne w postrzeganiu miasta, utraciły swój

pierwotny sens wskazujący na społeczny rodowód. Na

tomiast nowe przestrzenie publiczne powstają w sposób

bardziej lub mniej zaplanowany, zazwyczaj jednak bez

udziału lokalnych społeczności.

Definicja przestrzeni publicznej

Istotę przestrzeni publicznej deniuje rola, jaką od

grywa ona jako miejsce aktywności społecznej. Przy jej

oce nie należy zatem wziąć pod uwagę dwa podstawo

we aspekty: społeczny i materialny. W wymiarze wspól

notowym miejs ce stanowi przede wszystkim obszar ko

mu nikacji ro zu mianej w trojaki sposób: manifestacji i wy

miany po glą dów, przekazu treści zapisanych w lo ka lizacji,

for mie i wyposażeniu, oraz obywatelskiego wy twa rzania

prze strzeni, co wynika z porozumienia oparte go na pub 

licz nym dialogu. W wymiarze mate rial nym istot nym

atry butem miejsca jest jego otwartość i dostępność dla

wszystkich użytkowników oraz cechy sprzyjające spo

łecznym interakcjom.

Socjolodzy przede wszystkim uważają je za przestrzeń

komunikacji i kładą nacisk na urzeczywistniane w nim

interakcje, które są podstawowym elementem systemu

spo łecznego [10]. Podkreślają wspólnotowy wymiar,

wska zując, że jest to miejsce zwielokrotnionych szans

na spotkania z innymi mieszkańcami [11]. Traktują prze

strzeń publiczną jako obszar, gdzie występuje wzajemne

wpływanie na siebie jednostek społecznych, działania

sprzyjające integracji oraz współpraca obywateli na rzecz

been critically assessed. The streets in the New Athens

Charter are called “the city blood circulation system”

and public spaces “the places of expression of culture and

identity” [6, p. 19]. The street is still the key element of

the space structure of the city [7] and eliminating social

activities from it can result in the disintegration of the

community of the residents [8].

In order to properly understand the relationship

between urban spaces it is necessary to take into account

their social context. In the opinion of Aleksander Wallis

the city is best characterized by the features which directly

refer to its social structure. Going a little further, he

mentioned the space structure and the community of the

residents as interrelated and closely cooperating with each

other although independent subsystems of one organism

[9]. The concentration of those two orders is most evident

in the system of public spaces.

The imprint of the social system in the space structure

is clear in the history of the city growth. Its traces are

still visible in the old names of the streets and squares.

The names of the streets, such as Rzeźnicza [Butchers’],

Kuźnicza [Blacksmiths’], Szewska [Shoemakers’] and the

squares: Solny [Salt], Nowy Targ [New Market], Kurzy

Targ [Hens’ Market] refer to the traditional groups of the

residents or the users of those areas (Fig. 1). At present,

however, although the old names and the appearance of

those places still remain, they have lost their original

meaning indicating their social origin and new public

spaces are designed in the way which complies with some

plans, however, usually with no participation of local

commu nities.

The definition of public space

The essence of public space is dened by the role it

plays as a place of social activities. When evaluating it,

one should take into account the two basic aspects: social

and material one. In regard of its communal aspect the

public place is primarily an area of communication whose

meaning is threefold: expression and exchange of opi nions,

the transfer of content imprinted in the location, form and

decoration as well as the civic generation of space, which

results from agreement based on public dialog. In regard

of its material aspect the important attributes of the public

space include its openness and accessibility to all users as

well as the qualities which favor the social interactions.

Sociologists consider the public space to be primarily

a place for communication and they emphasize the in te

ractions taking place there, which are the basic element

of the social system [10]. They also stress the communal

aspect, indicating that it is a place with a much greater

chance of meeting other residents [11]. They treat the

public space as an area of mutual inuence between so cial

entities, activities promoting integration and coopera tion

between citizens for the common cause [12]. Further 

more, they also note that the number and the quality of

those interactions affect the health of the local commu 

ni ty [13].

Although the theories of environmental determinism

have been critically veried by contemporary research,

Czynniki kształtujące przestrzenie publiczne /Factors forming public spaces 115

dobra wspólnego [12]. Zwracają też uwagę na to, że od

ilości i jakości tych interakcji zależy zdrowie lokalnej

społeczności [13].

Wprawdzie teorie determinizmu środowiskowego zo 

stały krytycznie zwerykowane przez współczesne ba 

da nia, ale równocześnie potwierdzono, że zyczne uwa

run kowania miejsc publicznych mogą zachęcać bądź

znie chęcać do interakcji społecznych. Związek zachowań

spo łecznych z materialnym aspektem terytorium jest

w psychologii środowiskowej traktowany jako ośrodek

ak tyw ności. Takie założenie pozwala na całościowe roz

po znanie układu społecznego i przestrzennego.

Urbaniści, w ogłoszonej przez siebie Karcie prze strze

ni publicznej, akcentują szczególne znaczenie miejs ca

dla zaspokajania potrzeb społeczności lokalnej i po nad

lokalnej, wskazując jednocześnie na „zbiorowy sposób

jej użytkowania” [14]. Razem z architektami postrzegają

przestrzeń pod kątem funkcjonalności, zwracając uwagę

na jej architektonicznourbanistyczne zasoby i wartości

służące zaspokojeniu potrzeb i aspiracji mieszkańców

[15]. Rozpatrywanymi współcześnie kwestiami są toż

sa mość kulturowa i wizerunek miasta reprezentowane

it has been conrmed at the same time that the physical

conditions of public spaces can either encourage or dis

courage to social interactions. The connection between

social behaviors and the material aspect of an area is in

environmental psychology considered to be the cen ter

of activities. Such an assumption provides for a com

prehensive recognition of the social and spatial sy stem.

In their Public Space Charter urban planners emphasize

the special signicance of the place to satisfy the needs of

a local and supralocal community, indicating at the same

time “its collective use” [14]. Together with architects

they see space in respect of its functionality, indicating its

architectural and urban resources as well as the benets

to satisfy the needs and aspirations of the residents [15].

The issues which are considered today include the cultural

identity and the image of the city represented in the places

designed for social functions by the group of architectural

and urban factors shaping the communal sensitivity and

a sense of identication [16]. An area which promotes

social behaviors in a material sense should remain in the

scale proper for walking distances, recognizing people

and assuring physical as well as emotional safety [17].

Il. 1. Przykłady znaków w historycznej przestrzeni publicznej, odwołujących się do grup mieszkańców i do ich aktywności.

Wrocław, ulice: a), b) Piaskowa, c) plac Nowy Targ, d) Odrzańska, wejście na ulicę Stare Jatki

(fot. J. Wiszniowski)

Fig. 1. Examples of signs in historic public spaces, referring to groups of citizens and to their activities.

Wrocław, streets: a), b) Piaskowa, c) Nowy Targ Square, d) Odrzańska, the entrance to Stare Jatki street

(photo by J. Wiszniowski)

116 Jacek Wiszniowski

w miejscach przeznaczonych do funkcji społecznych przez

zespół czynników architektonicznych i urbanistycznych

kształtujących wspólnotową wrażliwość i poczucie iden 

ty  kacji [16]. Obszar przyjazny społecznym zacho wa

niom w sensie materialnym powinien zachować skalę

odpowiednią do dystansów pieszych podróży, do moż li

wości rozpoznawania ludzi oraz do zapewnienia bez pie

czeństwa zycznego i emocjonalnego [17].

Architekci zwracają uwagę na ulice i place jako jedne

z najważniejszych elementów porządkujących strukturę

miasta. Czesław Bielecki uważa przestrzenie publiczne

za swego rodzaju kod genetyczny miasta umożliwiają

cy jego przetrwanie i odradzanie się [18]. Christopher

Alexan der traktuje je jak układ nerwowy wspólnoty, który

stop niowo od bramy domu do placu zmienia wymiar

zor ganizowania przestrzennego. Rozwinął on teorię ję

zyka wzorców, na której oparł metodę kształtowania

śro dowiska miejskiego odpowiadającego na ludzkie po

trze by [19]. Kevin Lynch na podstawie badań struktury

prze strzennej miast amerykańskich określił istotne dla

inter akcji społecznych „szlaki”, czyli kanały komunikacji

i dystrybucji, oraz „węzły”, czyli przecięcia szlaków.

Wed ług niego kluczowe ulice powinny wyróżniać się

cha rakterystycznymi cechami, a więc koncentracją ruchu

i aktywności, tożsamością, wyrazistością granic i kie 

run ków oraz wyglądem [20]. Jan Gehl natomiast kła dzie

na cisk na humanizację miasta, proponując kształ to wa

nie ur banistyki zycznie zorientowanej na czło wie ka.

Ta kiej, która ma zapewniać ochronę (przed wy pad ka

mi, przestępstwami, niesprzyjającą aurą), kom fort (spa

cerowania, siedzenia, obserwowania, rozmowy, zabawy)

oraz radość z przebywania w niej (dzięki przyjaznej skali

i atrakcyjnemu wyglądowi) [21].

Zgodnie z twierdzeniami większości autorów otwarta

przestrzeń miejska należy do najbardziej istotnych ele

men tów struktury przestrzennej miasta i jego systemu

spo łecznego. Wspólnym elementem różnych denicji

ob szarów publicznych jest ogólnodostępność jako głów

na cecha określająca istotny charakter takiego miejsca.

Moż na z tego wywieść twierdzenie o warunku własności

pub licznej (prawnej lub faktycznej) koniecznego do jego

właś ciwego funkcjonowania.

Przestrzenie publiczne są obecne w strukturze miasta

i w wielu przypadkach ich lokalizacja jest kontynua cją hi

storii miejsca. Powstają również nowe miejsca, któ re w in

tencji decydentów mają zaspokajać społeczne po trzeby.

Problem polega jednak na przeobrażeniach, ja kim współ

cześnie podlegają te obszary. Za sprawą prze kształceń

większość miejsc praktycznie została poz ba wiona warun

ków sprzyjających społecznym interakcjom.

Zagrożenia i bariery

W środowisku miejskim można zaobserwować ście

ranie się różnych sił, które w zależności od stopnia wpły

wu zaznaczają w przestrzeni swój stan posiadania. Po

dekadach socjalizmu i gospodarki centralnego planowa

nia utrwalił się i jest ciągle silny nakazoworozdzielczy

spo sób kształtowania przestrzeni publicznych. Przed sta 

wiciele administracji państwowej i samorządowej de 

Architects note that the streets and squares are one

of the most crucial elements providing order to the city

structure. Czesław Bielecki claims that public spaces are

a kind of genetic code of the city providing for its survival

and revival [18]. Christopher Alexander considers them to

be the nervous system of the community which gradually

from the house door to the square changes the space de

velopment order. He developed a theory of a language of

patterns and he based on it the method of developing the

urban environment, responding to human needs [19]. On

the basis of research of the space structure of American

cities Kevin Lynch developed the “paths” signicant for

social interactions that is the channels of communication

and distribution as well as the “nodes” that is the places

where the paths cross. In his opinion the key streets should

demonstrate the characteristic features, such as trafc con 

centration and activity, identity, clear boundaries and di

rections as well as appearance [20]. Jan Gehl, on the other

hand, emphasizes the humanization of the city, suggesting

developing cities physically oriented to man which would

provide protection (against accidents, crime, unfriendly

aura), comfort (walking, sitting, observing, conversation,

play) and joy of being there (due to the friendly scale and

attractive appearance) [21].

In the opinion of most authors the open urban space is

one of the most signicant elements of the space structure

of the city and its social system. The common element

of various denitions of public areas is their general

accessibility as the main quality determining the distinct

character of such a place. This can lead to the statement of

the public property conditions (legal or actual) necessary

for it to operate properly.

Public spaces are present in the city structure and in

many cases their location is a continuation of the history of

the place. There are also new places which were intended

to satisfy the social needs. The problem, however, is that

nowadays these areas undergo transformations and con

sequently most of those places actually no longer promote

social interactions.

Threats and constraints

One can notice a clash of different forces in the urban

environment which, depending on the degree of their in 

uence, leave their mark in the space. The decades of so

cialism and central planning economy generated a strong

commandandquota system of developing public spa ces

which is still in exist. The representatives of public and

local administration decide about their location, cha racter

and decoration – usually with no participation of lo cal

communities [2]. Although for procedural reasons the

participation is required, practically apart from sa tis fying

the formal requirements there is no real dialog or co ope 

ration between the decision makers and the users [22].

The research of the process of transformation of open

urban areas after 1989 indicates both legal and actual

occupation of public spaces. Due to their location in the city

centers they are highly attractive assets fought for by the

strongest players for space. After being conquered those

areas are controlled (security services, monitoring, “pub

Czynniki kształtujące przestrzenie publiczne /Factors forming public spaces 117

cydują o ich lo ka lizacji, charakterze i wyposażeniu naj

częściej bez udzia łu lokalnych społeczności [2]. Ze wzglę

dów pro ce duralnych partycypacja jest nakazana, jednak

prak tycznie poza spełnieniem formalnych wymogów bra

kuje rzeczywistego dialogu i współpracy pomiędzy de

cydentami a użytkownikami [22].

Badanie procesu przekształcania otwartych terenów

miej skich po 1989 r. pozwala zauważyć prawne lub fak 

tyczne zawłaszczanie przestrzeni publicznych. Ze wzglę

du na lokalizację w centralnych miejscach miasta są

one bardzo atrakcyjnym dobrem, o które toczy się wal ka

mię dzy najsilniejszymi graczami o przestrzeń. Zdo by 

ty teren zostaje poddany kontroli (służby ochrony, mo

nitoring, regulamin porządku „publicznego”) i oz na ko

waniu (bill boardy, banery, logotypy korporacji) (il. 2).

Wspól ną ce chą tych działań jest brak społecznej le gi

ty mizacji, co w istocie stanowi wyraźne zaprzeczenie

wspól notowego cha rakteru miejsca.

Rosnąca świadomość obywatelska zaznacza się jednak

obecnością coraz większej liczby ruchów społecznych

walczących o prawo do miejskiej przestrzeni. Opierają

lic” order regulations) and marked (billboards, banners,

corporate logos) (Fig. 2). The common fea ture shared by

those activities is the lack of social legitimization, which

is in fact a stark contradiction of the communal character

of the place.

The growing civil awareness is, however, marked by

the presence of more and more social movements ght

ing for the right to urban space. The source of their power

is based on the criticism of institutions and they suggest

changing the existing functioning of the city as a monument

of power and consumption into a city generated by social

activities. However, due to the institutional weakness of

the state and the underdevelopment of the social structures

the economic sector is the greatest force affecting the

urban processes. This is demonstrated by numerous exam

ples of the development of spaces in the city centers with

largearea commercial structures.

The transformations of Grunwaldzki Square in Wro

cław is a good example of a completely developed urban

open areas. This area was described in the Development

Strategy Document for Wrocław as one of the most im

Il. 2. Przykłady najsilniejszych komunikatów we współczesnej przestrzeni publicznej. Wrocław, plac Dominikański: a) najbardziej eksponowany

narożnik od strony placu, b) ściana wzdłuż ciągu pieszego bez drzwi i okien, za to w całości zapełniona wielkopowierzchniowymi reklamami,

c) strefa wejściowa bez jakiegokolwiek wyposażenia dla mieszkańców, natomiast oznakowana logotypami globalnych marek (fot. J. Wiszniowski)

Fig. 2. Examples of the most powerful messages in contemporary public space. Wrocław, Dominikański Square: a) the most exposed square corner,

b) the wall with no doors or windows along a pedestrian lane, covered entirely by large ads, c) the entrance area with no facilities for residents,

marked with logos of global brands (photo by J. Wiszniowski)

118 Jacek Wiszniowski

swoją siłę na krytyce instytucji, proponując zmianę do

tychczasowego funkcjonowania miasta jako pomnika

wła dzy i konsumpcji na miasto wytwarzane w społecz 

nym działaniu. Z powodu instytucjonalnej słabości pań

stwa oraz niedorozwoju struktur społecznych największą

siłą oddziałującą na procesy miejskie jest jednak sektor

go spo darczy. Zjawisko to obrazują liczne przypadki za

bu do wywania miejsc centralnych w miastach przez wiel

kopowierzchniowe obiekty komercyjne.

Na przykładzie przekształceń placu Grunwaldzkiego

we Wrocławiu można zauważyć całkowite zabudowy

wanie miejskich terenów otwartych. Obszar ten został

określony w Studium uwarunkowań i kierunków zagospo

darowania przestrzennego Wrocławia jako jeden z naj

ważniejszych ośrodków wspierających centrum miasta

(Centrum Aka demickie) [23]. Analizując przebieg granic

przestrzeni publicznej określony w Studium, można za

uważyć, że nie obejmują one terenu otwartego, który od

ponad pół wieku funkcjonował w świadomości mieszkań

ców jako miejski plac. Sposób ich wyznaczenia zakładał

prywatyzację i zabudowę tego obszaru. Rzeczywiście

w ciągu kilku lat budynki prawie całkowicie zapełniły

wolne miejsce, po zostawiając jedynie wąskie chodniki

biegnące wzdłuż śle pych ścian wielkopowierzchniowych

budynków hand lowousługowobiurowych (il. 3). Reszta

portant centers supporting the city center (Academic

Center) [23]. Analyzing the boundaries of the public

space indicated in the Strategy one can notice that they

do not include the open area which for over a century

functioned in the minds of the residents as a city square.

The way they were marked assumed privatization and

improvement of this area. Over several years, the empty

space was indeed lled almost completely with buildings,

leaving only narrow sidewalks going along “blind” walls

of huge commercial and shopping centers as well as ofce

buildings (Fig. 3). The rest of the area of the Academic

Center is occupied by road infrastructure (lanes, track

superstructure and public transportation system junction).

The economic overpowering of the city is also de

monstrated by the case of design of the center of Łódź

as a large “Manufaktura” shopping center. This is not

only typical of Polish cities – the shopping center in the

Dutch city of Almere is even bigger and its users are under

a negative impression of a huge shopping center laid out

along ubiquitous global brand name logos. Both centers

were awarded in 2008 by the International Council of

Shopping Centers in the VERY LARGE category.

The analysis of the ownership structure of the central

urban areas indicates a gradual transformation of the

general into private ownership, which in turn is very

Il. 3. Jeden z przykładów zabudowywania przestrzeni publicznej. Wrocław, plac Grunwaldzki: 1) dawny plac Grunwaldzki, 2) targ miejski,

3) boisko, 4) plac, 5) obiekt komercyjny, 6) rozbudowa obiektu komercyjnego, 7) biurowiec, 8) węzeł komunikacji miejskiej, PP) przestrzeń

pub liczna wyznaczona w Studium [22] (oprac. własne na podst. Mapy Google, https://www.google.pl/maps, data dostępu: 10.2015)

Fig. 3. Example of encapsulating public space. Wrocław, Grunwaldzki square 1) old Grunwaldzki square, 2) Town Market, 3) football pitch,

4) square, 5) commercial facility, 6) expansion of the commercial property, 7) office building, 8) transport junction, PP) public space designated

in the Study [22] (own study based on Google Maps, https://www.google.pl/maps, accessed: 10.2015)

Czynniki kształtujące przestrzenie publiczne /Factors forming public spaces 119

obszaru Cen trum Akademickiego jest zajęta przez infra

strukturę drogo wą (jezdnie, torowiska i węzeł komunika

cji miejskiej).

Przejawem ekonomicznej władzy nad miastem jest

również przypadek kreacji centrum Łodzi jako wiel kiego

centrum handlowego „Manufaktura”. Nie jest to wyłącz

nie przypadłość miast polskich – na jeszcze więk szą ska

lę zrealizowano centrum holenderskiego mia sta Almere,

które na użytkownikach robi negatywne wrażenie wiel

kiego pasażu handlowego wzdłuż i wszerz oz naczonego

logotypami globalnych marek. Bar dzo wymow ne jest

przyznanie w 2008 r. obu tym przed się wzię ciom nagrody

Międzynarodowej Rady Centrów Hand lowych (Interna

tional Council of Shopping Centers) w ka tegorii BAR

DZO DUŻE (VERY LARGE).

Na podstawie analizy struktury własności miejskich

te renów centralnych można stwierdzić stopniowe prze

kształ canie własności ogólnej w własność prywatną,

a ta z kolei bardzo szybko jest zabudowywana wiel ko

po wierzch niowymi obiektami komercyjnymi. Wynika to

z błę du, ja kim jest traktowanie galerii handlowousłu go

wych jako równoważnej przestrzeni publicznej. Praw do 

podobnie w opinii decydentów takie rozwiązanie jest ko

rzystne dla miasta ze względu na zysk ze sprzedaży terenu,

uzys kanie atrakcyjnego miejsca dla mieszkańców i brak

kosz tów jego utrzymania. Jest to jednak przestrzeń quasi

publiczna lub inaczej określana jako heterotopiczna, która

pełni inne funkcje i realizuje inne zadania, a za mazywa 

nie tej różnicy przyczynia się do zubożenia życia społecz 

nego i degradacji miejsc należących do mie sz kańców.

Miejskie tereny otwarte są bardzo cenione przez in

wes torów ze względu na położenie. Jest to właś ci wość

bar dzo istotna dla obszarów integracji, ale tak sa mo dla

za budowy. Władze samorządowe częs to nie po traą od 

po wiednio wyważyć pomiędzy inte re sem eko no micz nym

a społecznym i ulegają presji przed się biorców. Z tego

powodu sukcesywnie utrwala się w tych miejscach zde 

cydowana przewaga prywatnych powierzchni ko mer

cyjnych nad terenami należącymi do miasta.

Głównym problemem jest to, że w wielu przypadkach

obszary przeznaczone do funkcji społecznych lokali

zo wane są na skrzyżowaniach tras komunikacyjnych,

gdzie we władaniu miasta pozostaje jedynie ta część te 

renu, która praktycznie w całości wykorzystywana jest

do obsługi ruchu samochodowego. Tym samym zmo

to ryzowani stanowią grupę użytkowników dominującą

w niezabudowanej przestrzeni miejskiej, a na realizację

potrzeb społecznych po prostu zycznie brakuje miejs

ca (il. 4).

Uwarunkowania prawne

Jakość przestrzeni publicznych jest wyznacznikiem

poziomu życia mieszkańców [1]. Kreowanie i rozwój

wysokiej jakości miejsc integracji należy do głównych

zadań realizowanych wspólnie przez państwo, władze

lokalne, podmioty gospodarcze i obywateli [24].

Dostęp do przestrzeni publicznych jest jednym ze

wskaźników oceny jakości życia mieszkańców. Jedno

lite Wskaźniki Europejskie (ECI) pełnią ważną funkcję

quickly developed with largearea commercial structures.

It results from the mistake which is the treatment of

shopping centers as equally important public spaces.

Probably in the opinion of the decision makers such

a solution is benecial for the city because it generates

prots from the sale of land and it also provides attractive

places for the residents and there are no costs of its

maintenance. It is, however, a quasipublic or heterotopic

space which serves other functions and other objectives

and the disappearance of this difference contributes to

the disturbance of social life and degradation of places

belonging to the residents.

The city open areas are considered highly valuable

by the investors due to their location. This is a very im

portant quality for the areas of integration as well as for

architecture. Local authorities are often unable to ade

quately balance the economic and social interest and they

succumb to the pressure of entrepreneurs. Con sequently,

private commercial spaces gradually overweigh the areas

belonging to the city in those places.

The main problem is that in many cases the areas to

serve social functions are designed at the junction of

transportation routes which area is only partly owned

by the city and it is practically all used to accommodate

vehicle trafc. As a result car owners are the biggest group

of users of open city spaces and there is simply no room

for social needs (Fig. 4).

Legal conditions

The quality of public spaces is what determines the

quality of life of the residents [1]. The creation and

development of high quality of places of integration are

some of the main common objectives of the state, local

authorities, business entities and the citizens [24].

Access to public spaces is one of the indicators de

termining the quality of life of the residents. The Euro pean

Common Indicators (ECI) serve an important function

in disseminating the idea and good practice of sustain

able growth, assuring the cooperation and integration of

re gio nal environmental strategies. The ECI indicators

suggest studies according to for instance the criterion,

such as the Accessibility of local public green areas and

local services. This indicator is measured by the number

of people residing within 300 m from open spaces of the

minimum area of 5000 m

[25].

The Act on Local Government provides that local

authorities are obliged to satisfy the collective needs of the

community of residents [26, Chapter 2, Art. 7, pt. 1]. This

obligation is fullled among others by the space policy

in gmina [commune] presented with the use of planning

documents. In the Act on Planning the legislator orders the

designation of public spaces in the development strategy

document of gmina. Furthermore, the local development

plan should specify the requirements regarding the

development of those areas. The denition of public

space provided in the Act emphasizes specically its

signicance in satisfying the social needs of the residents

through adequate functional features, space and location

[27, Chapter 1, Art. 2, pt. 6].

120 Jacek Wiszniowski

w upowszechnianiu idei i dobrych praktyk zrów no wa

żo nego rozwoju, zapewniając współpracę i in te grację

re gionalnych strategii środowiskowych. ECI pro ponuje

ba dania między innymi według kryterium takiego jak

Dostępność lokalnych publicznych terenów zielonych i us 

ług lokalnych. Wskaźnik ten jest mierzony liczbą osób za

mieszkujących w promieniu 300 m od terenów ot war tych

o powierzchni minimum 5000 m

[25].

Zgodnie z Ustawą o samorządzie obowiązkiem władz

lokalnych jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspól 

noty mieszkańców [26, rozdz. 2, art. 7, pkt 1]. Po win

ność ta jest urzeczywistniana między innymi przez po

litykę przestrzenną gminy przedstawianą za pomocą

dokumentów planistycznych. W Ustawie o planowaniu

ustawodawca nakazuje określenie obszarów przestrzeni

publicznej w studium uwarunkowań i kierunków rozwoju

przestrzennego gminy. Jednocześnie w miejscowym planie

zagospodarowania przestrzennego należy obowiązkowo

sprecyzować wymagania dotyczące kształtowania tych

obszarów. Zapisane w ustawie rozumienie pojęcia prze

strzeni publicznej podkreśla jej szczególne znaczenie

dla zaspokojenia społecznych potrzeb mieszkańców po

przez odpowiednie cechy funkcjonalne, przestrzenne

i uwarunkowania lokalizacji [27, rozdz. 1, art. 2, pkt 6].

W środowisku architektów i planistów od wielu lat

trwa dyskusja nad Polską Polityką Architektoniczną,

Kartą przestrzeni publicznej, Kartą Lipską, Nową Kartą

Ateńską, Kartą Nowej Urbanistyki, a także nad Europejską

Konwencją Krajobrazową, jednak nie przekłada się ona na

politykę przestrzenną państwa ani na praktykę planowa 

Although architects and planners have been discussing

Polish Architectural Policy, Public Space Charter, Leip

zig Charter, New Athens Charter, New Urban Planning

Char ter as well as the European Landscape Convention

for many years, it does not translate into the space po

licy of the state or the practice of planning in gminas.

In that situation it is characteristic that the Ministry of

Infrastructure and Development conducts the works on

the so called construction code which was supposed to

provide the legal framework for the development of space

order with no participation of the National Chamber of

Polish Architects. A lot indicates that the document which

is being prepared will make the legal chaos even bigger

and increase the threats for the space order as well as the

rational designing and planning practice.

The inconsistency of the statutory law causes a conict

in specic locations of integration spaces between the

declared underlying intended use of the area as provided

in the planning documents according to the Act and the

actual use and improvement which are subject to different

legal regulations, different administrators of plots located

in that area as well as the pressure of different functions

(Fig. 5).

The very fact of designating public space in a specic

location on the basis of the development strategy do cu ment

and the local development plan does not guarantee ade

quate conditions (area, appearance, functionality) to meet

social interests and needs. There are parts of the de sig nated

area excluded from social use and they are go verned by the

regulations which do not account for the public character

Il. 4. Przykład przestrzeni publicznej wyznaczonej na węźle komunikacyjnym, która w całości zdominowana jest przez infrastrukturę drogową.

Wrocław: a), c) plac Dominikański, b) plac Bema (fot. J. Wiszniowski)

Fig. 4. Example of public space designated for the transport junction which is totally dominated by the street infrastructure.

Wrocław: a), c) Dominikański Square, b) Bem Square (photo by J. Wiszniowski)

Czynniki kształtujące przestrzenie publiczne /Factors forming public spaces 121

of that place. Furthermore, the requirements regarding the

road and technical infrastructure as well as green areas

by the transportation system routes, architecture, surface

and materials are in fact the same as in other places whose

intended use is not for social functions.

As most public spaces are located at the junctions

of the main transportation routes, most of the available

area is supposed to be used by road trafc. According to

regulations the width of the strip of land going along the

lines separating streets is between 10 and 50 m, depending

on the road class. These are the minimum requirements

and they are less restrictive when there are additional

infrastructure elements located within the rightofway,

such as tram track, emergency shoulders, sidewalks for

pedestrian trafc, cycle lanes, bus bays or dropoffs,

median green strips, etc.

Frequently a wider area is designed for the rightof

ways than is needed at a given moment for the city trans

portation system, taking into account the future extension

of the infrastructure. Furthermore, the Act on Public

Roads does not even mention any possibility of planning

social functions in the rightofway and all elements of the

development which can hinder road trafc are forbidden

[28, Chapter 4, Art. 34–39]. As a result of these provisions

the designs, such as “woonerf” (area where the pedestrians

have the priority) and “shared space” (spaced shared by

pedestrians, bicycles and cars) are possible in Poland only

on the lowest class roads.

nia w gminach. W tej sytuacji charakterystyczne jest to,

że Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju prace nad tzw.

kodeksem budowlanym, który miał stworzyć warunki

prawne dla kształtowania ładu przestrzennego, prowa 

dzi bez udziału Izby Architektów Rzeczypospolitej Pols

kiej. Wiele wskazuje na to, że przygotowywany dokument

po głębi chaos prawny i powiększy zagrożenia dla ładu

prz estrzennego oraz racjonalnej praktyki projektowej

i pla nistycznej.

Niespójność stanowionego prawa powoduje konikt

w konkretnych uwarunkowaniach lokalizacji obszarów

integracji pomiędzy deklarowanym nadrzędnym prze 

zna czeniem terenu zapisanym w dokumentach planis

tycz nych zgodnie z ustawą a rzeczywistym sposobem

użyt kowa nia i zagospodarowania podlegającym od mien

nym uregulowaniom prawnym, innym zarządcom dzia łek

mieszczących się w tym obszarze i presji odrębnych funk

cji (il. 5).

Sam fakt wskazania przestrzeni publicznej w kon kret

nym miejscu, na podstawie studium i miejs co we go planu,

nie zabezpiecza odpowiednich wa runków (po wierzchnia,

wygląd, działania) do rea li zacji in te re sów i potrzeb spo

łecznych. W ramach wy zna czo ne go obszaru występują

rewiry wydzielone do użyt ku in nego niż społeczny i pod

legające przepisom nie bio rą cym pod uwagę publicznego

charakteru tego miejsca. Rów nież wymagania względem

infrastruktury drogowej, technicznej, zieleni towarzyszą

cej komunikacji, zabu do wy, nawierzchni i materiałów

Il. 5. Różne sposoby użytkowania i inni zarządcy terenów wchodzących w zakres obszaru określonego w Studium jako przestrzeń publiczna [22].

Granice oddzielające odmienne przeznaczenia i funkcje są widoczne w formie barier, płotów i różnych materiałów nawierzchni.

Wrocław: a) plac Nowy Targ, b) ul. Kazimierza Wielkiego, c) plac Dominikański (fot. J. Wiszniowski)

Fig. 5. Different ways of use and other land managers of the area defined in the Study as a public space [22]. The boundaries separating different

purposes and functions are barriers, fences and various surface materials. Wrocław: a) Nowy Targ Square, b) Kazimierza Wielkiego street,

c) Dominikański Square (photo by J. Wiszniowski)

122 Jacek Wiszniowski

The designation of public space in the development

strategy document does not prevent the construction

of buildings on the designated area or its use for the

functions other than social. For economic reasons the

urban open spaces are treated as prospective building

plots for sale and only their parts which are necessary for

the city transportation system are left open. Consequently,

the space to satisfy the collective needs, which according

to the Act should be included in space planning but are

practically left unprotected, is drastically reduced.

The influence of local communities

The Act on Planning provides that the wójt [commune

head], burmistrz [city mayer] or prezydent [city president]

are responsible for the preparation of the development

strategy document and the local development plan [27].

Due to the lack of norms and standards of the qualitative

evaluation of the planning process the public ofcial has

denitely the most dominant position from among the

entities participating in it.

Furthermore, in compliance with the regulations the

designers are not the authors of the plans. They develop

a design ordered and custommade for the representative

of local authorities. Even if the imposed designs are not

rational and they disturb the space order, they are any

way implemented due to the pressure of particular inte 

rests with the tacit approval or in spite of the de sig ners’

resistance. The planners can try to convince the accep 

tance of good solutions but the representative of autho 

rities, the legal author of the plan is not obliged to accept

these arguments. According to the law the urban and

architecture committee is the advisory entity but its opi

nion is not obligatory either. Anyway, the committee, its

members, organization and operations are determined by

the decisions of wójt, bur mistrz and prezydent [27, Chap

ter 1, Art. 8, pt. 3].

Furthermore the residents have the right to participate

in the planning process. The requirements provided in the

Act regarding the consultations regulate rather precisely

the way social participation should be conducted. Right

after the plan development works are initiated the

residents can submit their motions and after the draft is

made available they present their comments. In practice,

however, the motions and comments do not have to and

usually are not taken into account and any explanation

of their refusal is good enough [29]. The most typical

reason of the comments’ refusal is economic reasons or

the concern that the plan provisions can be appealed by

the wojewoda [region governor]. The inconsistent law is

interpreted by the regional ofcials and the interpretation

varies from region to region. The councilors adopting

a resolution in a vote on the comments’ approval or refusal

are not adequately prepared to evaluate the quality of the

specic planning solutions. As a result they often follow

other reasons.

The law full of gaps and inconsistencies as well as the

lack of applicable standards and indicators to be applied

in evaluating the quality of the solutions provided in

the planning documents gives the authorities too much

w zasadzie niczym nie różnią się od innych miejsc nie

przeznaczonych do funk cji społecznych.

Ponieważ większość przestrzeni publicznych jest lo

ka lizowana na skrzyżowaniach głównych tras komu ni

kacyjnych, pod obsługę ruchu drogowego przeznacz ana

jest przeważająca część dostępnej powierzchni. Zgodnie

z przepisami szerokość pasa terenu wyznaczonego

w liniach rozgraniczających ulicy mieści się w przedziale

od 10 do 50 m w zależności od klasy drogi. Są to wy

mo gi minimalne i ulegają rozszerzeniu w przypadku

sytuowania w pasie drogowym dodatkowych elementów

infrastruktury, takich jak: torowisko tramwajowe, pasy

awaryjnego postoju, chodniki przeznaczone dla ruchu

pieszych, ścieżki rowerowe, zatoki autobusowe lub po

stojowe, pasy zieleni rozdzielającej jezdnie itp.

Często pod pas drogowy przeznacza się teren większy,

niż wskazują aktualne potrzeby miejskiego transportu,

uwzględniając przyszłą rozbudowę infrastruktury. Rów 

no cześnie w Ustawie o drogach publicznych nie ma na

wet wzmianki o możliwości realizacji w pasie drogo wym

funkcji społecznych, a wszelkie elementy za go spo da 

ro wania mogące utrudniać ruch pojazdów są za bronio

ne [28, rozdz. 4, art. 34–39]. Z powodu tych prze pi sów

przedsięwzięcia typu „woonerf” (obszar, gdzie pie si

mają pierwszeństwo) i „shared space” (prze strzeń współ 

dzielona przez pieszych, rowerzystów i zmo to ry zo wa

nych) są możliwe w Polsce jedynie na drogach o naj niż

szej klasie.

Określanie przestrzeni publicznej w stu dium uwa run

kowań i kierunków zagospodarowania prze strzen ne go

nie chroni wyznaczonego obszaru przed zabudową ani

przed przeznaczeniem do funkcji innych niż społeczne.

Czynniki ekonomiczne powodują, że miejskie tereny

otwarte traktowane są jak potencjalne działki budowlane

do zbycia, a niezabudowane pozostają jedynie te ich części,

które są niezbędne do obsługi transportu miejskiego.

W konsekwencji drastycznie zmniejsza się przestrzeń do

zaspokajania zbiorowych potrzeb, które zgodnie z ustawą

powinny być uwzględnione w planowaniu przestrzennym,

ale praktycznie pozostają bez odpowiedniej ochrony.

Wpływ lokalnych społeczności

W Ustawie o planowaniu wójt, burmistrz lub pre

zydent zostali wskazani jako osoby odpowiedzialne za

sporządzenie studium uwarunkowań i kierunków za go

spodarowania przestrzennego oraz miejscowego planu

zagospodarowania przestrzennego [27]. Brak norm i stan

dardów oceny jakościowej procesu planowania spra wiają,

że wśród podmiotów biorących w nim udział funk cjo 

nariusz publiczny jest stroną o bezwzględnie do mi nującej

pozycji.

Co więcej, w świetle przepisów projektanci nie są

autorami planów. Wykonują projekt na zamówienie i pod

dyktando przedstawiciela władzy lokalnej. Nawet jeżeli

narzucane rozwiązania nie są racjonalne i niszczą ład

prze strzenny, zostają mimo to wprowadzane ze względu

na presję partykularnych interesów przy milczącej zgo

dzie lub wbrew oporowi projektantów. Planiści mogą

przekonywać do dobrych rozwiązań, jednak przedstawi

Czynniki kształtujące przestrzenie publiczne /Factors forming public spaces 123

ciel władzy, prawny sprawca planu, nie musi tych ar gu

mentów przyjmować. Zgodnie z ustawą organem do 

radczym jest komisja urbanistycznoarchitektoniczna,

jed nak jej opinia też nie jest obligatoryjna. Poza tym

ko misję, jej skład, organizację i tryb pracy określają

w swoich zarządzeniach wójt, burmistrz, prezydent miasta

[27, rozdz. 1, art. 8, pkt 3].

Również mieszkańcy mają prawo do udziału w proce

sie planowania. Zapisane w ustawie wymagania konsul

tacji regulują dość precyzyjnie sposób przeprowadzenia

partycypacji społecznej. Zaraz po przystąpieniu do spo

rządzenia planu mieszkańcy mogą składać wnioski, a po

wyłożeniu projektu przedstawiają swoje uwa gi. Prak

tycznie jednak wnioski i uwagi nie muszą i w więk

szości nie są uwzględniane, a jako uzasadnienie do ich

odrzucenia wystarczy jakiekolwiek wyjaśnienie [29].

Do najczęstszych powodów odrzucenia uwag należą

czynniki ekonomiczne lub obawa przed zaskarżeniem

zapisów planu przez wojewodę. Interpretacja niespójne

go prawa leży po stronie urzędników wojewódzkich i jest

różna w zależności od województwa. Radni podejmują 

cy w głosowaniu uchwałę o przyjęciu lub odrzuceniu

uwag nie są przygotowani merytorycznie do oceny jakoś

ci procedowanych rozwiązań planistycznych. Z tego po

wo du kierują się często innymi przesłankami.

Prawo pełne luk i nieścisłości oraz brak obowiązu 

jących standardów i wskaźników pozwalających na oce

nę ja koś ci rozwiązań mieszczących się w dokumentach

pla nis tycznych pozostawiają władzom zbyt duży margi

nes in ter pretacyjny, obniżając poziom zagospodarowania

prze strze ni publicznych. Równocześnie słabość lokalnych

spo łecz ności powoduje, że zainteresowanie procesem pla

no wa nia jest niewielkie i przeważnie biorą w nim udział

po jedyn cze osoby reprezentujące swoje interesy, a nie po

trzeby zbiorowości.

Bez zaangażowania wspólnoty mieszkańców plany

uchwalane są jej kosztem i nie uwzględniają jej intere

su. Brak partycypacji w procesie planowania sprawia, że

prze strzeń nie jest wytwarzana społecznie – nie sta nowi

te ma tu dla wspólnych ustaleń i nie łączy we współ od po

wie dzialności za podejmowane decyzje.

Według ekspertów gospodarowanie przestrzenne

w Polsce jest w głębokim kryzysie. Nie ma racjonalnej

i długofalowej polityki przestrzennej i społecznej reali

zowanej konsekwentnie i przy udziale wspólnoty mie

szkańców. Brakuje rozwiniętych form planowania opar

tych na partycypacji społecznej, a potrzeby zbio ro wości

są najczęściej marginalizowane na rzecz doraźnych in

teresów gospodarczych. Niedobór społecznie uprawo

mocnionych strategii i polityki zintegrowanego rozwoju

wręcz uniemożliwia skuteczny udział we wspólnotowej

polityce regionalnej i europejskiej [30].

Plany opracowywane przez gminy w większości za bez

pieczają gospodarcze interesy władz oraz pojedyn czych

inwestorów, często kosztem niszczenia wartości kraj

obrazowych, chaosu przestrzennego i pogorszenia wa

run ków życia mieszkańców. Nieracjonalne i aspołeczne

gospodarowanie przestrzenią ma wpływ na obniżenie

licz by i jakości przestrzeni publicznych, co przyczynia się

do deprecjacji wspólnoty mieszkańców.

room for interpretation, reducing the level of public

spaces development. Furthermore, the weakness of lo

cal communities is the reason why the interest in the

planning process is small and usually individual persons

representing their own interest and not the needs of the

community participate in it.

With no involvement of the community of the residents

the plans are approved at its expense and they do not

account for its interest. With no participation in the

planning process the space is not socially generated – it is

not a subject of joint arrangements and it is not connected

with the shared responsibility for the decisions made.

According to experts the space development in Poland

is in deep crisis. There is no rational and longterm space

and social policy consistently implemented and with the

involvement of the community of residents. There are no

developed forms of planning based on social participation

and the communal needs are usually marginalized for

the benet of temporary business interests. The lack of

socially approved strategies and policies of integrated

development in fact prevents the effective participation in

the community regional and European policy [30].

Most of the plans developed by gminas protect the

economic interests of the authorities and individual in

vestors, often at the expense of the destruction of land 

scape benets, space chaos and deterioration of the living

conditions of the residents. Irrational and asocial space

ma nagement affects the decrease in the number and the

qua lity of public spaces, which contributes to the de pre

ciation of the community of the residents.

Translated by

Tadeusz Szałamacha

124 Jacek Wiszniowski

Bibliografia /References

[1] Konkluzja Rady Unii Europejskiej na temat architektury: udział

kultury w zrównoważonym rozwoju, Dziennik Urzędowy Unii Eu

pejskiej, Luksemburg 2008, http://eurlex.europa.eu [accessed:

May 2014].

[2] Wiszniowski J., Sustainable space development, „Architectus”

2010, Nr 2, 219–222.

[3] Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym – Polska 2012 – Rozwój

re gionalny i lokalny, United Nations Development Programme,

War szawa 2012.

[4] Bryden J.M., Towards Sustainable Rural Communities: from Theo

ry to Action, [w:] J.M. Bryden (ed.), Towards Sustainable Rural

Communities. The Guelph Seminar Series, Canada 1994, 211–233.

[5] Michalska A., Indywidualny i kolektywny wymiar identykacji prze 

strzennej, „Studia Regionalne i Lokalne” 2003, Nr 4(14), 77–91.

[6] Nowa Karta Ateńska. Wizja miast XXI wieku, Europejska Rada

Urba nistów, Lizbona 2003.

[7] Jałowiecki B., Szczepański M.S., Miasto i przestrzeń w perspektywie

socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2002.

[8] Górka A., Małe miasta w dużych, duże miasta w małych – wspólnoty

lokalne czy alienacja w przestrzeni publicznej, „Acta Universitatis

Lodziensis. Folia Geographica SocioOeconomica” 2013, Nr 15,

293–304.

[9] Wallis A., Socjologia wielkiego miasta, PWN, Warszawa 1967.

[10] Parsons T., Szkice z teorii socjologicznej, PWN, Warszawa 1972.

[11] Jackson K.T., Miasta, [w:] R.W. Bulliet (red.), Historia XX wieku,

Bertelsmann Media, Warszawa 2001, 527.

[12] Habermas J., Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, PWN,

Warszawa 2007.

[13] Jacobs J., Śmierć i życie wielkich miast Ameryki, Centrum Ar chi

tektury, Warszawa 2014.

[14] CichyPazder E., Markowski T., Karta przestrzeni publicznej.

Materiały III Kongresu Urbanistyki Polskiej. Nowa Urbanistyka –

nowa jakość życia, „Urbanista” 2009, Nr 14, 234–237.

[15] Chmielewski J.M., Teoria urbanistyki w projektowaniu i pla no wa

niu miast, Ocyna Wydawnicza PW, Warszawa 2005.

[16] Lorens P., Deniowanie współczesnej przestrzeni publicznej,

[w:] P. Lorens, J. MartyniukPęczek (red.), Problemy kształtowa

nia przestrzeni publicznych, Urbanista, Gdańsk 2010, 6–20.

[17] Frysztacki K., Między przestrzenią i publicznością miejską, [w:]

B. Jałowiecki, A. Majer, M.S. Szczepański (red.), Przemiany mia

sta: wokół socjologii Aleksandra Wallisa, Scholar, Warszawa 2005,

151–158.

[18] Bielecki C., Gra w miasto, Fundacja Dom Dostępny, Warszawa

1996.

[19] Alexander C., Język wzorców, GWP, Gdańsk 2008.

[20] Lynch K., Obraz miasta, Archiwolta, Kraków 2011.

[21] Gehl J., Miasta dla ludzi, RAM, Kraków 2014.

[22] Wiszniowski J., Wspieranie i rozwój partycypacji społecznej w pro

cesie projektowania, [w:] Z. Bać (red.), Habitaty – architektura

socjalna, Ocyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2014, 382–397.

[23] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania prze strzen

nego Wrocławia, Uchwała nr L/1467/10 Rady Miejskiej Wrocławia

z dnia 20 maja 2010 r. w sprawie uchwalenia zmiany Studium

uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wro 

cławia, http://bip.um.wroc.pl/artykuly/195/studiumuwarunkowan

ikierunkowzagospodarowaniaprzestrzennegowroclawia

[accessed: June 2016].

[24] Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich,

przyjęta z okazji nieformalnego spotkania ministrów w sprawie

rozwoju miast i spójności terytorialnej w Lipsku 24–25.05.2007 r.,

http://mrr.gov.pl [accessed: June 2013].

[25] Tarzia V., 2003, European Common Indicators: towards a local

sustainability prole, Ambiente Italia Research Institute, Milano,

Italy, http://www.cityindicators.org/Deliverables/eci_final_

report_12420071024955.pdf [accessed: June 2016]

[26] Ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 r., Dz.U.

z 1994 r. Nr 16, poz. 95, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=

WDU20160000446&min=1 [accessed: June 2016].

[27] Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia

27 marca 2003 r., Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717, http://isap.sejm.

gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20160000778&min=1 [accessed:

June 2016].

[28] Ustawa o drogach publicznych z dnia 21 marca 1985 r., Dz.U.

z 2015 r., poz. 460, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=

WDU20150000460&min=1 [accessed: June 2016].

[29] Wiszniowski J., Wpływ społeczności lokalnych na obraz archi

tektury, [w:] E. Przesmycka, E. TrockaLeszczyńska (red.), Archi

tektura przyszłości, Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe ATLA2,

Wrocław 2014, 51–62.

[30] Wiszniowski J., Reintegracja osiedli poprzez rozwój partycypacji

społecznej, [w:] J. Wiszniowski (red.), Reintegracja osiedli, O

cyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2014, 91–120.

Streszczenie

Przestrzenie publiczne z denicji służą zaspokajaniu społecznych potrzeb. Przeobrażenia, jakim współcześnie podlegają te miejsca, wpływają czę

sto na redukcję ich podstawowej roli i znaczenia. Degradacja miejsc budowania wspólnoty idzie w parze z dezintegracją społeczną. Transformacje

są wynikiem wpływu wielu czynników, których rozpoznanie pomoże znaleźć odpowiednie rozwiązania dostosowujące właściwości przestrzeni

publicznych do aktualnych uwarunkowań społecznych. Miejsca przeznaczone do integracji mieszkańców należy rozpatrywać w dwóch wymiarach:

społecznym i materialnym. W sferze wspólnotowej miejsca te stanowią główne przestrzenie komunikacji, dlatego należy wziąć pod uwagę szczegól

nie te właściwości zyczne, które sprzyjają społecznym interakcjom.

Artykuł omawia podstawowe problemy, które współcześnie stanowią zagrożenie dla istoty przestrzeni publicznych. Można do nich zaliczyć mię

dzy innymi: nieodpowiednią lokalizację, prywatyzację i zabudowywanie terenów publicznych, presję funkcji innych niż społeczne, brak polityki

przestrzennej uwzględniającej społeczne potrzeby i słabość wspólnot lokalnych i ponadlokalnych.

Słowa kluczowe: przestrzeń publiczna, planowanie przestrzenne, psychologia środowiskowa

Abstract

By denition, public spaces meet the needs of society. Any transformations within them often result in a reduction of their primary role and impor

tance. What is more, the degradation of their most important functions goes hand in hand with the social disintegration. The transformations are

caused by several factors, which, when diagnosed well, will help to nd appropriate solutions adapting the properties of public space to the current

social conditions. Places designed for integrational purposes should be considered in two terms: social and material. In community terms, these places

act as the main spaces for communication. Therefore, what must be considered in the material terms are, in particular, those physical properties which

are friendly to the social interaction.

The paper discusses the main problems posing today a threat to the primary function of public spaces. They include: inadequate location, privatization

and building on the public land, the pressure of functions other than social ones, lack of spatial policy which takes into account the social needs as

well as the weakness of local and supralocal communities.

Key words: public space, spatial policy, environmental psychology