Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza

Justyna Kleszcz

doi:10.5277/arc160210

Streszczenie

Ekologiczne place zabaw dla dzieci powstały jako kolejny etap rozwoju formy zorganizowanej rekreacji dzieci, dostępnych dla ogółu społeczeństwa. Ich geneza wiąże się z jednej strony z pojawieniem się i rozwojem pojęcia rozwoju zrównoważonego, rozpropagowania pojęcia ekologii i wszelkich idei, w tym związanych z edukacją, bazujących na nim. Stwierdzenie jednak, że ekologiczne place zabaw wywodzą się tylko i wyłącznie z nurtu architektury „eko”, projektowania świadomego społecznie, byłoby znacznym spłycaniem problemu. Na powstanie nowej formy placów ekologicznych miały wpływ doświadczenia znacznie wcześniejsze niż samo ogłoszenie konwencji w Rio de Janeiro. Należą do nich doświadczenia II wojny światowej i architektura czasów wojennych, lecz również rozwój psychologii poznawczej i świadomość procesu psychologicznego rozwoju człowieka w ciągu jego życia. W artykule przedstawiono analizę aktualnego stanu badań nad kształtowaniem formalnym i treściowym placów zabaw dla dzieci na świecie i w Polsce. Ich rozwój doprowadził współcześnie do wytworzenia formy ekologicznych placów zabaw. Praca ukazuje również wiele zjawisk, które przyczyniły się do stworzenia pewnych ogólnoświatowych tendencji w formalnym kształtowaniu przestrzeni dla dzieci powiązanych z nurtem projektowania proekologicznego.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2016

2(46)

DOI: 10.5277/arc160210

Justyna Kleszcz*

Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza

Education through nature. Ecological playgrounds – the genesis

Wprowadzenie

Koniec XX stulecia przyniósł gwałtowny wzrost po

zio mu świadomości dotyczącej konsekwencji postę pu

tech nicznego i powstanie idei zrównoważonego roz wo 

ju. Uko ronowaniem tego procesu była zwołana w 1992 r.

z inicjatywy ONZ w Rio de Janeiro konferencja „Śro do

wisko i Rozwój”. Jednym z jej skutków jest powstawa

nie „eko logicznych placów zabaw”, czyli miejsc twórczej

edu kacji dzieci poprzez zabawę.

Niniejsze opracowanie stanowi próbę syntezy głów

nych tendencji w projektowaniu współczesnych ekolo

gicznych placów zabaw dla dzieci, powstałych jako kon

sekwencja złożonych zjawisk zachodzących nie tylko

w pro cesie wychowawczym, ale i kształtowania prze

strzeni wokół dzieci. Ma to przełożenie na konkretne roz

wiązania funkcjonalnoprzestrzenne.

Stan badań

Pierwsze idee nowoczesnego podejścia w kształtowa

niu miejsc rekreacji dla dzieci mają głębszy rodowód, się

gający formalnie czasów II wojny światowej, a ideowo

– 2. połowy XIX w. W latach 40. XX w. zaczęła się for

mować dziedzina zwana psychologią poznawczą. Wraz

z nią w 1945 r. za sprawą Karla Dunckera

pojawiło się

pojęcie ksacji funkcjonalnej – braku umiejętności użycia

* Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska

Uni wersytetu Zielonogórskiego/Faculty of Civil Engineering, Archi

tecture and Environmental Engineering, University of Zielona Góra.

Karl Duncker (1903–1940) – psycholog, twórca opublikowanego

pośmiertnie na Uniwersytecie Clarksa testu zdolności poznawczych.

Introduction

The end of the 20

century brought a dramatic increase

in the recognition of the consequences of technical pro

gress and the emergence of the idea of sustainable deve

lopment. In 1992, that process ultimately resulted in the

conference on “Environment and Development” held on

the initiative of the UN in Rio de Janeiro. One of its effects

is the development of “ecological playgrounds” that is

places of creative education of children through play.

This paper is an attempt at a synthetic presentation of

the major trends in designing contemporary ecological

play grounds for children developed as a consequence of

com plex phenomena taking place not only in the process

of up bringing but also developing space around children.

This in turn translates into specic function and space

solutions.

Today’s research

The origin of the rst ideas of modern approach to

developing places of recreation for children is old, for

mally dating back to World War 2 and its ideas come from

the 2

half of the 19

century. In the 1940s, a branch

of psychology called cognitive psychology began to

form. In 1945, along with its gradual development, Karl

Duncker

coined the term functional xedness – dened

as a mental block against using an object in a new way

other than in its conventional function. This phenomenon

Karl Duncker (1903–1940) – psychologist, author of the co gni

tive skills test, posthumously published at Clark University.

126 Justyna Kleszcz

danego obiektu w niestandardowy sposób, inny od pier

wotnego przeznaczenia. Zjawisko to występuje w myśle

niu człowieka, utrudnia ujawnianie zdolności na zwanej

przez Joya Paula Guilforda redenicją semantyczną

[1],

czyli zdol noś cią do zmiany specycznej funkcji przed

miotu i uży cia go w nowy sposób. Szybko zauważono

negatywny wpływ ksacji na zdolność rozwiązywania

pro blemów, ra dze nia sobie w sytuacjach nowych i niety

po wych. W kon sekwencji postanowiono zwiększyć na

cisk na edu kację dziecka w zakresie rozwoju zdolności

poznawczych. W efekcie kilka lat później pojawiły się

pierwsze rea li za cje twórczych placów zabaw mających

roz bu dzać wyobraź nię już w najwcześniejszym okresie

rozwoju.

Jednocześnie z ukształtowaniem pojęcia redenicji se

mantycznej rozwinęło się pojęcie decytu przyrody, okre

ślającego zespół zaburzeń psychospołecznych związa

nych z brakiem kontaktu z naturą. Po raz pierwszy zostało

ono opisane na początku XXI w. przez Richarda Louva

w książce Last child in the woods [2]. Jak udowodnił to

Louv, odnowienie kontaktu ludzi z przyrodą ma funda

mentalne znaczenie dla zdrowia zycznego, psychiczne

go i duchowego człowieka.

Problematyka projektowania naturalnych placów za

baw została już podjęta w badaniach zagranicznych. Do

najbardziej kompleksowych należy opracowanie Pottera

z 1997 r. [3], odnoszące się jednak głównie do aspektów

prawnych projektowania tego typu obiektów, podające

bogaty zbiór przykładów i realizacji. Najistotniejszym

przy tym zagadnieniem w ich analizie jest tymczasowość

i naturalna nietrwałość formy.

W Polsce temat ten został podjęty przez jedyną pra

cownię zajmującą się badaniem tego zjawiska. Anna Ko

morowska, współzałożycielka Pracowni K. z Krakowa

zajęła się zarówno zagadnieniem projektowania, edukacji

humanitarnej, jak i badaniami problemu tworzenia prze

strzeni dla dzieci. Na uwagę zasługują najnowsze publi

kacje dotyczące przyrody na placach zabaw, m.in. Przy-

rodnicze azyle w miejskich przedszkolach. Konsultacje

architektoniczno-krajobrazowe [4] i wiele innych

W stronę „nowej estetyki” placu zabaw dla dzieci.

Lata 1900–1989 na świecie i w Polsce

Przemiany społeczne połowy XIX w.

i ich wpływ na ukształtowanie formy placu zabaw

Dochodzenie do znanej obecnie formy naturalnego

placu zabaw trwało na terenach polskich dłuższy czas.

Obejmowało wiele przemian prowadzących do powstania

terenów rekreacyjnych dla dzieci, humanizacji przestrzeni

w miastach oraz wygospodarowania miejsc aktywnej re

kreacji i możliwości poprawy jakości życia ich najuboż

szych mieszkańców.

Jednym z takich procesów było pojawienie się w po

czątkach XIX w. miejskiego rolnictwa. Wydaje się, że

Warto wspomnieć o artykułach publikowanych cyklicznie na ła 

mach „Zieleni Miejskiej”, w tym [5], [6].

occurs human thinking and makes it difcult to detect the

ability called by Joy Paul Guilford a semantic

redeni tion

[1] that is the ability to change the specic function of an

object and use it in a new way. The negative inuence of

the xedness on the ability to solve problems and cope

with new and unusual situations was quickly observed.

Consequently, it was decided to increase the pressure on

children’s education in the scope of the development of

cognitive skills. In effect, the rst creative playgrounds

emerged a few years later to boost the imagination already

at the earliest stage of development.

The notion of a nature decit, including a group of

psychosocial disorders connected with the lack of contact

with nature, emerged along with the development of the

notion of semantic

redenition. It was described for the

rst time at the beginning of the 21st century by Richard

Louv in the book Last Child in the Woods [2]. Louv proved

that the renewal of contact with nature is fundamentally

important for the physical, mental and spiritual health of

man.

The issues of designing natural playgrounds have al

ready been addresses in foreign research. The most com

prehensive studies include the one conducted by Potter

in 1997 [3] regarding, however, mainly the legal aspects

of designing this type of objects, with many examples

and completed designs. The most signicant aspect in

their analysis is their temporary character and naturally

perishable form.

In Poland, this subject has been addresses by the only

design ofce dealing with this kind of phenomenon. Anna

Komorowska, the cofounder of Pracownia K. from Cra

cow, started to make humanitarian education de signs and

study the issue of developing spaces for children. One

should note the latest publications on na ture in play 

grounds, such as Przyrodnicze azyle w miejskich przed-

szkolach. Konsultacje architektoniczno-kraj obra zo we [4]

and many others

Towards “new aesthetics” of the playground

for children. The years 1900–1989 in the world

and in Poland

The social changes in the middle of the 19

century

and their influence

on the development of playgrounds

The development of the natural playground in the form

which is known today has taken a considerable amount of

time in Poland. It has gone through many changes which

have resulted in the development of recreation areas for

children, humanization of urban spaces, designing places

of active recreation and possible improvement of the

quality of life of their poorest residents.

One of such processes was the emergence of urban

farming at the beginning of the 19

century. It seems that

it took place in Europe as a response to the city residents’

The articles published on a regular basis in “Zieleń Miejska”,

including [5], [6], should be noted here.

Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza/Education through nature. Ecological playgrounds – the genesis 127

need for a closer contact with nature. Not only as a passive

participation but also actively – as a method of creating

the closest environment among others through their own

food production [7], [8]. Furthermore, it should be kept in

mind that the tradition of community gardens developed

for decades and it was deeply rooted in Polish conditions.

The tradition was born over 200 years ago when the rst

allotments were created in the world. Moritz Schreber

a 19

century physician from Leipzig, is considered to

be their original founder who developed the ideological

basis for organizing urban green areas which were most

similar to contemporary community gardens. Originally,

the gardens which were also known as “sunny gardens”

or “health gardens” were to be used mainly by workers’

families who did not have any place to rest in the open air.

In order to provide the workers’ children with an oppor

tunity to play and do physical exercises in contact with

nature Ernst Innozenz Hauschild founded the rst gardens

in Dresden based on that idea, known as “Schreberplatz”

to honor Schreber [9].

Furthermore, since the times of Dadaism people be

came used to unconventional usage of utility objects as

a form of art. However, not so long ago playgrounds for

child ren were still stereotypically perceived. Earlier, the

ar che typical model was often the ideal of the 19

cen tu

ry Jordan garden. The rst such garden was founded by

Henryk Jordan in 1888 in Błonia Krakowskie. The park

of the area of about 8 ha had many trees, foreign sports

equipment, sports elds, shower rooms and statues of

fa mous Poles [10]; its functional program was based on

com bining patriotic education with the development of

physical strength. The basic assumptions of the pro gram

were included by Jor dan in the concept of the park:

Every-

one who considers the future and wants the Po lish nation

to survive the storm and live on, must care for our physical

strength and our number. [...] The great ness of the nation

depends primarily on the physical development of its

citizens, and all we do for the health of the nation strengthens

its foundation and glory [11, p. 213]. The pur suit of this

idea continued in Poland, which was de monstrated e.g.

in the garden funded in 1899 by the in du strialist Wilhelm

Rau in Warsaw, known as the Rau Gar den [12].

After World War II, the adherence to the ideas of the

parks created as Jordan gardens was no longer so strict.

They were still designed, upholding the idea of edu ca 

tio nal collectivism in line with communist ideology, re

jecting however, though highly selectively, the patriotic

ideas [13]. This way (as demonstrated in the conducted

questionnaire surveys

) the archetypical image of Jordan

gardens as places where children can do physical exercises

Daniel Gottliebo Moritz Schreber (1808–1861), German phy

sician, pedagogue and academic teacher dealing with the problems of

children’s health and social consequences of urbanization. He was the

original founder of Schrebergärten – areas in the open air designed for

children’s physical exercises and initiator of Schrebervereine – move

ment promoting work and play outdoors, conducive to recreation in

con tact with nature as well as deepening family ties.

Research conducted by the author in 2011. Its results were in 

cluded in the doctoral dissertation Zooterapia w przestrzeni miejskiej.

Współ istnienie ludzi i zwierząt, v. 2 – annex, pp. 21–39.

nastąpiło to w Europie jako odpowiedź na potrzebę bliż

szego kontaktu z naturą wśród mieszkańców miast. Nie

tylko jako bierne uczestnictwo, lecz również w sposób

czynny – jako metoda na kreowanie najbliższego śro

dowiska między innymi dzięki własnoręcznej produkcji

żywności [7], [8]. Jednocześnie pamiętać należy o two

rzonej przez dziesięciolecia i silnie zakorzenionej w pol

skich warunkach tradycji ogrodów działkowych. Wywo

dzi się ona sprzed ponad 200 lat, gdy powstały na świecie

pierwsze obiekty tego typu. Za ich pomysłodawcę uznaje

się Moritza Schrebera

, XIXwiecznego lekarza z Lipska,

który stworzył ideowe podstawy dla organizowania for

my zieleni miejskiej najbliższej współczesnym ogrodom

działkowym. W założeniach ogrody te, zwane również

„ogrodami słonecznymi” lub „ogrodami zdrowotnymi”

miały służyć głównie rodzinom robotniczym, na co dzień

pozbawionym możliwości wypoczynku na świeżym po

wietrzu. W celu zapewnienia dzieciom robotników możli

wości zabawy i ćwiczeń zycznych w kontakcie z naturą

Ernst Innozenz Hauschild założył w Dreźnie pierwsze

ogrody bazujące na tej idei, nazwane na cześć Schrebera

„Schreberplatz” [9].

Jednocześnie od czasów dadaizmu wzornictwo przy

zwyczaiło odbiorców do niekonwencjonalnego wykorzy

stania przedmiotów użytkowych jako formy sztuki. Mimo

to jeszcze nie tak dawno postrzegaliśmy place zabaw dla

dzieci w sposób stereotypowy. Archetypicznym wzor cem

do tej pory jest często ideał XIXwiecznego ogrodu jor

danowskiego. Pierwszy taki ogród założył Henryk Jor dan

w 1888 r. na Błoniach Krakowskich. Park o powierzch

ni około 8 ha wyposażono w rozległe zadrzewienia, za

graniczny sprzęt sportowy, boiska, łazienki z natryskami

oraz posągi wybitnych Polaków [10], opierając jego pro

gram funkcjonalny na połączeniu edukacji patriotycznej

z rozwojem tężyzny zycznej. Podstawowe założenia

programowe ujął Jordan w koncepcji parku: Każdemu,

któ ry w przyszłość patrzy i pragnie, byśmy jako naród

pol s ki wśród burz wieków ostali się i żyli, musi na tym

za leżeć, byśmy zycznie byli tędzy i by nas było coraz wię 

cej. [...] Wielkość narodu zależy przede wszystkim od roz-

woju zycznego jego mieszkańców, a wszystkim tym, co

się robi dla zdrowia ludu, utrwalamy fundamenta potęgi

i chwały całego narodu [11, s. 213]. Myśl ta była na te

renie obecnej Polski kontynuowana, objawiając się m.in.

ufundowaniem w 1899 r. przez przemysłowca Wilhelma

Raua ogrodu w Warszawie, zwanego Ogrodem Raua [12].

Po II wojnie światowej nastąpiło rozwarstwienie w sfe

rze ideowej parków tworzonych pod szyldem ogrodów

jordanowskich. Powstawały one nadal, hołdując kolek

tywizmowi wychowawczemu w myśl ideologii komuni

stycznej, negując jednak, choć bardzo wybiórczo, idee

patriotyczne [13]. W ten sposób (jak wykazały przepro

Daniel Gottliebo Moritz Schreber (1808–1861), niemiecki le 

karz, pedagog i nauczyciel akademicki zajmujący się problemami zdro

wotności dzieci i socjalnymi konsekwencjami wpływu urbanizacji. Był

pomysłodawcą Schrebergärten – terenów na świeżym powietrzu prze

znaczonych do zabaw fizycznych dzieci oraz inicjatorem Schre ber vereine

– ruchu propagującego pracę i zabawę na świeżym powietrzu, sprzyjającą

wypoczynkowi w kontakcie z naturą i pogłębianiu więzi rodzinnych.

128 Justyna Kleszcz

wadzone badania ankietowe

) w zbiorowej świadomości

utrwalił się archetypiczny obraz ogrodów jordanowskich

jako miejsca zabawy zycznej dzieci. Według większo

ści Polaków miejsca dla dzieci ciągle powinny stanowić

przestrzeń ściśle wydzieloną, odgrodzoną od świata ze

wnętrznego zyczną barierą, kontrolowaną w celu ogra

niczenia dostępu osób niepowołanych i zwierząt.

Pierwsza połowa XX w. –

kształtowanie się idei współczesnego placu zabaw

Należy pamiętać, że początki świadomego projektowa

nia dla dzieci, nowoczesnego i celowego w myśl współcze

snych standardów są znacznie wcześniejsze niż wspomniane

pojęcia z zakresu ekologii, edukacji i pedagogiki. Pierwsze

standardy budowy placów zabaw datuje się na lata 20.

XX w. i związane są z osobą Sebastiana Hintona. W 1923 r.

przyznano mu patent na tzw. climbing structure, czyli ele

ment „małpiego gaju”

, stanowiącego elementy wyposa

żenia przestrzeni sportoworekreacyjnej dla dzieci (il. 1).

W projektowaniu współczesnych formą placów zabaw

duże znaczenie miał również okres II wojny światowej

i idea tzw. rupieciarni (ang. junk playgrounds) jako sposo

bu na stworzenie aktywnej przestrzeni rekreacji w czasach

niedostatku materiałów i wyraźnej tymczasowości wszyst

kiego, co wznoszone. Za twórcę idei i pierwszej realiza

cji w tym zakresie uznaje się duńskiego architekta Carla

Theodora Sorensena, który zaprojektował tzw. Adventu

re Park w Emdrup w Kopenhadze w 1943 r. [14], [15].

Według Pottera [16], zaszczepienie idei przygodowych

placów zabaw w innych krajach Europy, w tym przypad

ku w Wielkiej Brytanii, nastąpiło po 1946 r., po wizycie

w Emdrup lady Allen of Hurtwood (wizyta ta zaowoco wa

ła powstaniem parku w brytyjskim Camberwell w 1948 r.).

Estetyka placu zabaw połowy XX w. – świat a Polska

Jedną z funkcji placu zabaw pojmowanego jako „miejs

ce uczące” powinno być kształtowanie poczucia estety

ki. Świadome podejmowanie przez projektantów zagad

nienia estetyzacji przestrzeni zabawy daje się zauważyć

od lat 50. XX w. Prekursorami działań artystycznych po

wodujących powstanie obiektów sztuki zintegrowanych

z funkcjonalnością usytuowanych w otwartej przestrzeni

miejsc zabaw dla dzieci był na przykład Robert Morris

[18], Herb Goldman [19]

i Isamu Noguchi. Przykłada

Badania przeprowadzone przez autorkę w 2011 r. Ich wyniki

zostały zawarte w rozprawie doktorskiej Zooterapia w przestrzeni

miejskiej. Współistnienie ludzi i zwierząt, t. 2 – aneks, s. 21–39.

Patent nadany w Chicago pod numerem US 1471465 A obejmował

pierwsze urządzenie z grupy zwanej obecnie jungle gym przeznaczone

do rekreacji ruchowej dzieci [16]. Zapoczątkował on powstanie ko 

lejnych standardowych elementów wyposażenia placów dla dzieci zwią

zanych szczególnie z rozwojem ogólnoruchowym najmłodszych. Ko 

lejne patenty z tej grupy uzyskano w latach: 1933 [17] (Archibald Horne

Playground apparatus), 1959 (Robers C. Dillon Children’s exercise and

play device).

Rzeźba na placu zabaw przy szpitalu dziecięcym w Los Lunas

au torstwa Herba Goldmana została zaprojektowana w 1955 r., ze sprę

żo nego betonu i tynku; wymiary około 2,5 × 5,0 m.

became consolidated in the collective consciousness. Still,

in the opinion of most Poles playgrounds for children

should be specially designed spaces separated from the

outside world by controlled physical barriers in order to

limit the access of unauthorized persons and animals.

First half of the 20

century –

development of the contemporary playground idea

It should be kept in mind that the beginning of con scious

designing for children, modern and purposeful in line with

contemporary standards is much earlier than the mentioned

notions in the scope of ecology, education and pedagogy.

The rst standards of building playgrounds dates back to

the 1920s and they are connected with Sebastian Hinton

who in 1923 patented the so called climbing structure that

is “jungle gym”

which is an element of sports and re crea

tion equipment for children (Fig. 1).

When designing contemporary forms of playgrounds,

the period of World War II and the idea of the so called

junk playgrounds, as a way of creating an active space

for recreation in the times of shortage of materials when

everything seemed to be built temporarily, was si gni

cant. The Danish architect Carl Theodor Sorensen, who

designed the so called Adventure Park in Emdrup in Ko

penhagen in 1943 [14], [15], is considered to have been the

originator of the idea and the author of the rst design in

Patent number U.S. 1471465 A granted in Chicago covered

a climbing structure from the group currently known as jungle gym for

children’s physical exercises [16]. It originated the development of other

standard elements of playground equipment for children connected

espe cially with the general motor development of the youngest children.

Other patents in that group were granted in 1933 [17] (Archibald Horne

Playground apparatus,) and in 1959 (Robert C. Dillon Children’s exer-

cise and play device).

Il. 1.Pierwsze urządzenia rekreacyjnoruchowe dla dzieci,

ryciny z patentów Sebastiana Hintona (1920) i Roberta Dillona (1959)

[źródło: https://docs.google.com/viewer?url=patentimages.storage.

googleapis.com/pdfs/US1471465.pdf; data dostępu: 2.04.2015]

Fig. 1. First exercise and play devices for children, illustrations from

U.S. patents by Sebastian Hinton (1920) and Robert Dillon (1959)

[source: https://docs.google.com/viewer?url=patentimages.storage.

googleapis.com/pdfs/US1471465.pdf; accessed: 2.04.2015]

Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza/Education through nature. Ecological playgrounds – the genesis 129

this scope. According to Potter [16] the idea of adventure

playgrounds in other countries in Europe, in this case in

Great Britain, was implanted after 1946, after Lady Allen

of Hurtwood visited Emdrup (the establishment of the

playground in Camberwell, England in 1948 was inspired

by the visit).

The esthetics of the playground in the middle of

the 19

century – the world and Poland

One of the purposes of the playground understood

as a “teaching place” should be to develop a sense of

esthetics. It seems that the designers’ interest in the issue

of estheticizing the play space began in the 1950s. The

precursors of the artistic activities which resulted in

creating objects of art integrated with the functionality of

playgrounds for children located in the open air included

for instance Robert Morris [18], Herb Goldman [19]

and

Isamu Noguchi. The examples of works developed by

Morris, alluding to the ideas of equipping the playgrounds

with furniture include, e.g. the sculptures of granite gar

den labyrinths in Philadelphia (1974), Pontevedra (1999)

or Kansas City (2014) [20, p. 89]. The works by Isamu

Noguchi include the playground that was built in 1966

in Kodomo No Kuni, Japan [21], [22] before his death.

The origin of the idea promoted by Noguchi goes back to

about 1935 [23]. It can be seen in the proposition of the

devices for the playground which was actually never built

in Ala Moana Park in Hawaii, which were ultimately used

in the park Piedmont in Atlanta, as well as in Adele Levy

Memorial Playground for Riverside park in New York,

designed with Louis I. Kahn in 1960–1966, which was

also never built [23], [24].

Professor Jacek Krenz who operated in Poland a little

later than those mentioned above is also worth men tio

ning. In the 1970s, he designed many playgrounds, mainly

Sculpture in the playground by the children’s hospital in Los

Lunas by Herb Goldman was designed in 1955 from prestressed con

crete and plaster; dimensions about 2.5 × 5.0 m.

mi prac tworzonych przez Morrisa, a odnoszących się

do idei meblarskiego wyposażenia placu zabaw, są m.in.

rzeźby granitowych labiryntów ogrodowych z Filadeli

(1974), Pontevedry (1999) czy Kansas City (2014) [20,

s. 89]. Wśród prac Isamu Noguchiego wyróżnia się jedyna,

która doczekała się realizacji za życia autora – wybudo

wany w 1966 r. plac zabaw w Kodomo No Kuni w Japo nii

[21], [22]. Początek idei propagowanej przez Noguchie go

sięga około 1935 r. [23]. Odnaleźć go można w propozycji

urządzeń dla niezrealizowanego placu zabaw Ala Moana

Park na Hawajach, wykorzystanych w parku Piedmont

w Atlancie, podobnie jak w wypadku Adele Levy Memo

rial Playground dla nowojorskiego parku Riverside, two

rzonego we współpracy z Louisem I. Kahnem w latach

1960–1966, nigdy niezrealizowanego [23], [24].

Na terenie Polski warta wspomnienia jest nieco póź

niejsza od wymienionych działalność prof. Jacka Kren

za. W latach 70. zaprojektował on wiele placów zabaw,

głównie na terenie Gdańska i okolic (il. 2). Kompozycje

te odznaczały się dużą pomysłowością oraz świadomością

formy, według której kształtowany jest krajobraz osiedli

(il. 3). Najlepszymi przykładami są projekty plastyczne

go zagospodarowania osiedli: Żabianka, Morena i Zaspa

w Gdańsku, opracowane przez zespół projektowy złożo

ny z architekta i rzeźbiarzy (Jacek Krenz, Maria Kuczyń

ska, Edward Roguszczak, Swietlana Zerling) w latach

1974–1984. Do głównych założeń projektowych należało

wprowadzenie elementów funkcjonalnie uzupełniających

rozległe osiedla mieszkaniowe w połączeniu z żywą ko

lorystyką, elementami wykorzystującymi ideę robinso

nad

i rupieciarni, z podziałem na przestrzenie dla osób

w różnym wieku. Jak wspomina sam Krenz, działanie to

było jednocześnie próbą przeciwstawienia się unikacji

osiedli z wielkiej płyty poprzez wprowadzenie elementów

plastycznych o prostej formie, które pozwalały wzboga

cić przestrzenie „pomiędzy architekturą” o wartości es

Robinsonada/robinsonowy plac zabaw to forma placu inspi ro

wana przygodowym placem zabaw, jednak bardziej uporządkowana

[26]. Po raz pierwszy plac tego typu został założony w 1953/1954 r.

przez Alfreda Trachsela w Zurychu.

Il. 2. Osiedle Morena w Gdańsku. Place zabaw. Autor: Jacek Krenz, 1974 (fot. J. Krenz)

Fig. 2. Morena housing estate in Gdańsk. Playgrounds. Author: Jacek Krenz, 1974 (photo by J. Krenz)

130 Justyna Kleszcz

in the area of Gdańsk and its vicinity (Fig. 2). Those

designs demonstrated a great deal of ingenuity and the

form which developed the landscape of housing estates

(Fig. 3). The best examples include the housing estate de

signs with elements of ne arts: Żabianka, Morena and

Za spa in Gdańsk developed in 1974–1984 by the team

of architect and sculptors (Jacek Krenz, Maria Ku czyń

ska, Edward Roguszczak, Swietlana Zerling). The main

design objectives included the introduction of elements

functionally complementing the large housing estates

com bined with vivid colors, elements of Robinson play

ground

and junk playground, divided into sections for

various age categories. As Krenz put it himself, this ope 

ration was at the same time a protest against the uni ca

tion of large panel housing estates by introducing ne art

elements with simple forms which provided the “ar chi

tectural space” with esthetic and utility value as well as

individual features [25].

Towards creativity – changes of the 1990s

The operations of Jacek Krenz and Grupa Kadyńska

were an exception in Poland at the turn of the 1970s and

the 1980s. Much bigger changes resulted from the politi

cal transformation of 1989. One of the ideas introduced in

Polish playgrounds at that time was to develop creativity

in children. The very creativity can be dened as, e.g.

[…] a thinking process providing new ideas, conceptions

or new associations connected with the ideas and con-

ceptions which already exist [27, p. 781]. A creative

play ground, in line with such a denition, is a catalyst of

Robin site/Robinson Crusoe playground is a form of playground

inspired by adventure playground, however, better developed [26]. The

first playground of this type was opened in 1953/1954 by Alfred

Trachsel in Zurych.

Grupa Kadyńska attracted artists architects affiliated with the

In ternational Ceramic PleinAir Workshops for Architecture orga nized

by Ed ward Roguszczak in 1973–1976 in Kadyny [25, p. 73].

tetyczne, ale i użytkowe, indywidualizujące powstającą

przestrzeń [25].

W stronę kreatywności – przemiany lat 90. XX w.

Działalność Jacka Krenza i Grupy Kadyńskiej

była

na przełomie lat 70. i 80. wyjątkiem w polskich warun

kach. Znacznie większe zmiany przyniosła transformacja

ustrojowa 1989 r. Jedną z idei wprowadzoną w polskich

placach zabaw w tamtym czasie był rozwój kreatywno

ści u dzieci. Samą kreatywność możemy deniować m.in.

jako […] proces myślowy pociągający za sobą powstawa-

nie nowych idei, koncepcji lub nowych skojarzeń, powią-

zań z istniejącymi już ideami i koncepcjami [27, s. 781].

W związku z tak przyjętą denicją kreatywny plac zabaw to

miejsce, które katalizuje procesy nieszablonowego myśle

nia u najmłodszych, prowadząc do nowych, adekwat nych

w danej chwili rozwiązań i form zabawy. Głębsza anali za

pozwala zauważyć, że niemal jednocześnie z pierw szymi

tzw. kreatywnymi placami zabaw na świecie, w Polsce

po jawiły się place tworzone jako elementy deniujące

przestrzenie rekreacyjne wielkoskalowych założeń osiedli

mieszkaniowych, w których zastosowano podobną lozo

ę projektowania. Przykładem może być gdańska Żabian

ka autorstwa wspomnianego już prof. Krenza.

Tendencje kształtowania terenów dla dzieci

w Polsce. „IDZIE NOWE”

Choć świadome ekologicznie projektowanie dla dzieci

nie jest jeszcze na terenie Polski zjawiskiem codziennym,

w światowych standardach funkcjonuje ono już od lat.

Dowodem na to są publikowane coraz częściej wytyczne

do projektowania i budowy placów zabaw. Za przykład

Grupa Kadyńska skupiała plastyków architektów związanych

z Mię dzynarodowymi Plenerami „Ceramika dla Architektury”, orga ni

zo wanymi przez Edwarda Roguszczaka w latach 1973–1976 w Kadynach

[25, s. 73].

Il. 3. Osiedle Żabianka w Gdańsku.

Plastyczne zagospodarowanie terenu. Autorzy: Jacek Krenz, Maria Kuczyńska, 1974 (fot. J. Krenz)

Fig. 3. Żabianka housing estate. Natural landscape playground by Jacek Krenz and Maria Kuczyńska, 1974 (photo by J. Krenz)

Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza/Education through nature. Ecological playgrounds – the genesis 131

niech posłużą cytowane często zasady tworzenia placów

zabaw dla dzieci autorstwa Thomasa Sawyera, odnoszące

się do podziału na strefy funkcjonalne, bezpieczeństwo

użytkowania i wyposażenie dostosowane do możliwości

psychozycznych użytkowników [28, s. 33].

Polska na tym tle pozostaje nadal miejscem architek

tonicznych kontrastów. Z jednej strony powstają obiekty

nastawione wyłącznie na budowlaną komercję, tworzone

według zasady minimalizowania kosztów i czasu budowy,

więc ograniczone do typowych rozwiązań dostarczanych

przez rmy prefabrykujące tego typu obiekty. Z drugiej

zaś strony zaczyna powstawać architektura dla dzieci uni

katowa zarówno w swojej formie, jak i treści.

Tereny rekreacji dla dzieci z lat powojennych tworzą

w Polsce dwie zasadnicze grupy w zależności od wiel

kości kosztów poniesionych w związku z ich budową.

Na przeciwległych biegunach odnajdujemy inwestycje

wysokobudżetowe, zajmujące duże połacie terenu lub

elitarne poprzez miejsca, w których są budowane, oraz

inwestycje mniejsze, niskobudżetowe o niewielkiej skali

oddziaływania. Podobnie wyróżnić można „wysublimo

wane, kosztowne projekty” [29], stanowiące rozwinięty

formalnie środek wyrazu artystycznego twórców, lub pro

ekologiczne, opierające się na zasadach rozwoju zrówno

ważonego parki typu „naturalnego”.

Nie ulega wątpliwości, że sposób myślenia o potrze

bach dzieci w Polsce zmienia się. Dowodem na to są

pierwsze realizacje, a także coraz liczniejsze konkursy

architektoniczne na edukacyjne place zabaw mające po

wstać jako dopełnienie programu użytkowego obiektów

prestiżowych, takich jak muzea, parki itp. Pierwszym

konkursem na tego typu założenie na terenie Polski był

ogłoszony w 2007 r. otwarty konkurs na edukacyjny plac

zabaw przy Muzeum Pałac w Wilanowie.

Kolejnym elementem, który uległ modykacji, było

po szerzenie grona odbiorców placu zabaw. Obecnie bu

duje się wiele placów dla dzieci niepełnosprawnych in

te lektualnie i ruchowo, często jako place integracyjne.

W sferze edukacji architektonicznej i ekologicznej naj

młodszych ważną rolę odgrywa wspominana Pracow 

nia K., której realizacje ogrodów przyszkolnych, edu

kacyjnych i integracyjnych placów zabaw tworzą nową

jakość przestrzeni dla dzieci. Annie Komorowskiej i Mi

chałowi Rokicie zawdzięczamy również wprowadzenie

do polskiej nomenklatury pojęcia „naturalnego placu

zabaw”. Zmiany formalne oraz programowe projektowa

nych przez nich placów złożyły się na sukces „Pola za

baw” podczas festiwalu Etnodizajn w Krakowie z 2010 r.

Znacząca rola edukacji architektonicznej w kształto

waniu postaw promujących zachowania proekologicz

ne, w formie zorganizowanych warsztatów, jak również

w spontanicznym obcowaniu z przestrzenią dostosowaną

do możliwości poznawczych dziecka, została zauważona

i wśród projektantów, i wśród rodziców. Efektem tych

działań stało się stworzenie w naszym kraju wielu stałych

lub czasowych miejsc zabaw ukierunkowanych na prze

kazanie konkretnej wiedzy. Do najnowszych przykładów

tego typu można zaliczyć projekt edukacyjny „Interak

tywny plac zabaw” Warsztatów Kultury w Filii Centrum

Kultury w Lublinie.

pro cesses of original thinking in the youngest children,

re sulting in new solutions and forms of play adequate in

a specic moment. A more thorough analysis indicates

that the playgrounds, which were developed as elements

de ning recreation places in large scale housing estates

designed in line with a similar philosophy, emerged in

Poland almost simultaneously with the rst so called

creative playgrounds in the world. Żabianka in Gdańsk by

Professor Krenz can be a good example of this.

The trends in developing areas for children

in Poland. “NEW IS COMING”

Although ecological designing for children is not yet

in Poland an everyday solution, it has been popular in

the world for years. This is evident in the more and more

often published guidelines for designing and building

playgrounds, with a good example being the frequently

quoted principles for developing playgrounds for children

by Thomas Sawyer regarding the division into functio nal

zones, safety and equipment adjusted to the psycho phy

sical abilities of the users [28, p. 33].

Poland in this respect is still a place with architectural

contrasts. On the one hand, there are structures designed

exclusively for commercial reasons following the prin

ciples of minimum costs and construction time, which are

in effect limited to typical designs offered by the com pa

nies providing precast structures of this type. On the other

hand, there is some new architecture for children which is

original both in its form and substance.

There are basically two groups of the recreation areas

for children from the postwar years in Poland, depending

on the costs incurred in their construction. On the opposite

ends of the axis there are highcost investments occupying

large or elite areas because of their location as well as

smaller, lowcost investments of small scale impact. Si

milarly, one can also see “sophisticated, costly projects”

[29] which are formally developed means of artistic ex

pression of their authors or proecological, “natural” parks

based on the principles of sustainable development.

Undoubtedly, the way of thinking of children’s needs

in Poland changes. This is evident in the rst designs as

well as more and more architectural contests for edu ca 

tional playgrounds to be developed to complement the

space programs of prestigious structures, such as mu

seums, parks, etc. The rst contest for this kind of design

in Poland was the open contest announced in 2007 for the

educational playground by the Museum Palace in Wilanów.

Another element which was modied was the extension

of the group of the playground users. Currently, many

play grounds are built for intellectually and physically

challenged children, often as integration playgrounds.

An important role in the scope of architectural and eco

lo gical education of the youngest children is played by

Pra cownia K. whose designs of preschool gardens, edu

ca tio nal and integration playgrounds provide a new qua

lity of space for children. The introduction of the term

“natural playground” in Poland is attributed to Anna Ko

morowska and Michał Rokita. The formal and program

changes to the playgrounds designed by them contributed

132 Justyna Kleszcz

Ekologiczne projektowanie dla najmłodszych wiąże

się już nie tylko z rodzajem zastosowanego materiału

czy sposobem jego pozyskania, lecz przede wszystkim ze

świa domym rozróżnianiem potrzeb odbiorcy. Projekto

wa nie placów zabaw dla dzieci w ramach przestrzeni re

pre zentacyjnych, w powiązaniu z terenami kultury czy

spor tu, coraz częściej wiąże się również z wydzielony 

mi strefami przestrzeni przeznaczonej dla zwierząt przy

cho dzących z właścicielami, udomowionych zwierząt

gos podarskich żyjących w przestrzeniach publicznych,

umoż liwiając interakcję na różnym stopniu dobrowol

ności (il. 4).

Place zabaw w powiązaniu z naturą –

główne kierunki rozwoju.

Formowanie systematyki placu typu

„natural playscape”

We współczesnym projektowaniu pojawiło się pojęcie

naturalnego placu zabaw – natural playscape

. Wpro

wadzono je w USA w momencie wybudowania Jester

Park [30] w Iowa. Kryje się za nim forma pośrednia po

między architekturą a krajobrazem, będąca przestrzenią

zabawy, zbudowana przy użyciu naturalnych materia

łów, takich jak kamienie, ziemia i woda, z pominięciem

elemen tów plastikowych, metalowych czy betonowych

oraz bez tablic opisujących, w jaki sposób należy z nich

korzys tać

. Sam Jester Park, zaprojektowany w pra

Według definicji S. Jo Linden i Bruce’a Barbarascha natural

play scapes to hybryda tradycyjnego placu zabaw z terenami naturalny

mi, któ ra składa się z elementów zaprojektowanych oraz skon struo

wanych z ma teriałów naturalnych i zachowuje naturalne procesy i prawa

[29, s. 5].

Źródło: http://www.polkcountyiowa.gov/media/10732/natural

playscape.pdf [data dostępu: 9.06.2013].

to the success of the “Field of play” during the Etnodizajn

Festival in Cracow in 2010.

The signicant role of architectural education in deve

loping the attitudes promoting proecological behaviors

in the form of organized workshops as well as spending

time spontaneously in space adjusted to the cognitive abi 

lities of the child was noticed by the designers and by the

parents. Those operations resulted in the develop ment of

many permanent or temporary playgrounds in Po land de

signed in order to provide specic knowledge. The latest

examples of this kind of designs include the edu catio

nal project of the “Interactive playground” at the Work 

shops of Culture in the branch of the Culture Center in

Lublin.

Ecological designing for the youngest children is

connected not only with the type of material used or its

source but primarily with the conscious recognition of

the user’s needs. Designing playgrounds for children in

representative spaces combined with the areas of culture

or sport is more and more often connected also with

separate spaces for animals that come with their owners,

domesticated farm animals living in public spaces, fa ci

litating interaction to various degrees (Fig. 4) of volunta 

ry character.

Playgrounds connected with nature –

main directions of development. Formation of

natural playscape classification system

The contemporary designers use the term natural play-

scape

. It was coined in the USA when Jester Park [30] was

According to the definition by S. Jo Linden and Bruce Barbarasch

the natural playscape is a hybrid of the traditional playground and na tu

ral areas which has elements designed and built from natural materials

and maintains the natural processes and laws [29, p. 5].

Il. 4. Projekt tymczasowego placu zabaw przy Centrum Sztuki Współczesnej w War szawie, zrealizowany w ramach projektu Zielony Jazdów,

lato 2013, autorstwa Pracowni K. (źródło: Pracownia K.)

A – Szukaj drogi. Usiądź pod drzewem; B – Schroń się. Buduj z tkanin; C – Graj i odpoczywaj; D – Szukaj szczęścia; E – Buduj z piasku;

F – Spaceruj i dotykaj; G – Buduj z patyków

Fig. 4. Project of a temporary playground at a Center of Mo dern Art in Warszawa, as a part of a project Green Jazdów, summer 2013,

by Pracownia K. (source: Pracownia K.)

A – Find a way. Sit under the tree; B – Take shelter. Build with fabric; C – Play and rest; D – Find happiness; E – Build with sand;

F – Walk and touch; G – Build with sticks

Tymczasowy plac zabaw Zielony Jazdów 2013

Temporary playground Green Jazdów 2013

Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza/Education through nature. Ecological playgrounds – the genesis 133

cow ni RDG Planning & Design, powstał w miejscowoś 

ci Granger z ini cjatywy urzędu Polk Country Conser 

vation Board w 2008 r.

Forma ta wywodzi się zarówno z nurtu architektury

ekologicznej, jak i dążenia do minimalizacji kosztów ta

kiej inwestycji. Odwołując się do dziecięcej wyobraźni,

projektanci zaczęli sięgać do czasów, gdy dzieci same or

ganizowały sobie miejsce zabawy w zrujnowanych mia 

stach, a odnajdywanym w gruzach przedmiotom na dawały

drugie życie. Sama nazwa powstała poprzez po łącze nie

słów playground (plac zabaw) i landscape (kraj obraz).

Denicję naturalnego placu zabaw odmiennie postrze

ga PawlikowskaPiechotka, nawiązując do mody, jaka

zapanowała wśród architektów na projektowanie zgod

ne z formułą playscape. Autorka odnosi się do genezy

pojęcia jako ogólnej zasady w planowaniu […] opartej

na XIXwiecznej idei parku angielskiego, krajobrazo

wego (sztuczne kreowanie naturalnego krajobrazu, róż 

nic terenowych, oczek wodnych, układów zieleni), ale

zbu do wanego i wyposażonego w nowoczesny sposób [31,

s. 125].

Podobnie jak w przypadku angielskich rozwiązań

kraj obrazowych, głównym celem powstałych obiektów

ma być zbliżenie odbiorcy do natury. W swojej publika

cji autorka podkreśla znaczenie parków typu playscape

w przybliżaniu dzieciom naturalnego środowiska poprzez

zabawy na rozległym terenie dostosowanym także do

potrzeb i możliwości percepcji przestrzennej osób w róż

nym stopniu sprawnych. Przykład nieco tylko młodszy od

parku Jester odnajdujemy w Danii, w kopenhaskim parku

Valbyparken, autorstwa Helle Nebelonga [32]. Zwany na

turalnym placem zabaw (nature playground) park powsta

wał w latach 1996–2004 jako część projektu mającego na

celu aktywizację zawodową bezrobotnych zamieszku

jących Kopenhagę. Jego główny element stanowi około

210metrowy, okrągły drewniany most oraz wieże zapro

jektowane przez studentów duńskiej Szkoły Wzornictwa,

stojące na dużych piaszczystych i żwirowych płaszczy

znach obsadzonych dodatkowo wierzbami. W podobny

sposób zaprojektowany został plac przy szkole Aalholm,

również w Valby, czy Murergaarden w Norrebro w Ko

penhadze tego samego autora.

Systematyka proekologicznych placów zabaw

Analiza istniejących placów zabaw o charakterze natu

ralnym umożliwiła opracowanie podstawowego podziału

przestrzeni przeznaczonych dla dzieci. W powyższych

roz ważaniach przyjęto poszerzoną kategoryzację według

sy stematyki przedstawionej w tabeli 1.

Jako pierwszą grupę przyjęto park w typie omawiane

go wcześniej Jester, czyli formę najbardziej purystyczną,

wykorzystującą jedynie elementy naturalnie występują

ce w dzikim krajobrazie. Kolejną grupę stanowią place,

które przy użyciu naturalnych, miejscowych materia

łów powielają formy tradycyjnego wyposażenia. Przy

kładem może tu być zrealizowany również w Stanach

Zjednoczonych Kiwanis Park autorstwa Paula Horne’a,

w którym do przygotowania wszystkich zabawek użyto

drewna pozyskanego z wycinki drzew pod pobliską bu

built in Iowa. It designates the form between architecture

and landscape, being a space for play con structed using

natural materials, such as boulders, earth mounds, and

water features, while avoiding plastics, metals, concrete,

lumber, and signs explaining how to play

. Jester Park,

the town of Granger on the initia tive of the authorities of

Polk Country Conservation Board in 2008.

This form evolved from ecological architecture as well

as from the pursuit of minimizing the costs of such in 

vestments. Referring to children’s imagination, the de 

signers began to draw from the times when children or

ga nized their own place to play in destroyed cities and

they gave the objects which they found in ruins a second

life. The very term was coined by combining two words:

playground and landscape.

The denition of the natural playscape is perceived in

a different way by PawlikowskaPiechotka, referring to

fashion which was popular among architects for designing

in line with the formula of playscape. The author refers

to the origin of the term as the fundamental principle in

planning […] based on the 19

century idea of the En

glish landscape park (articial creation of a natural land

scape, terrain shape, small ponds, green areas) but built

and equipped in a modern way [31, p. 125].

Just like in the case of English landscape designs,

the main objective of the structures is to bring the users

to nature. In her publication, the author emphasizes the

signicance of playscape parks in bringing the natural

environment to children by playing in a vast area designed

also for the needs and abilities of space perception of

the users at various level of tness. Valbyparken, by

Helle Ne belong in Copenhagen, Denmark is an example

only slightly younger than Jester park [32]. Known as

a nature playground, the park was established in 1996–

2004 and designed to professionally activate the un

employed re siding in Copenhagen. Its main element

is about a 210 meter tall, round wooden bridge and

towers designed by the students of the Danish School

of De sign standing on large sand and gravel planes with

addi tional willow trees. The playgrounds by Aalholm

school also in Valby or Murergaarden in Norrebro in

Copenhagen were designed in a similar way by the same

author.

Pro-ecological playground classification system

The analysis of the existing natural playgrounds allo

wed the development of the basic division of spaces

designed for children. The author uses in this paper the

extended categories in line with the classication system

presented in Table 1.

The rst group is represented by Jester park, described

earlier, that is the most puristic form with only natural

elements which can be found in nature. The next group

includes the playgrounds which copy traditional equip ment

Source: http://www.polkcountyiowa.gov/media/10732/natural

playscape.pdf [accessed: 9.06.2013].

134 Justyna Kleszcz

dowę, redukując jednocześnie użycie innych materiałów

oraz koszty transportu i wytworzenia. W myśl tej idei

powstały również obiekty o mniejszej skali, jak wikli

nowe formy rzeźbiarza Patricka T. Dougherty’ego

czy

zbi te z gałęzi domki na drzewie Terunobu Fujimoriego.

Wykorzystanie naturalnych materiałów odpadowych po

chodzących z miejscowych źródeł stało się sposobem

na redukcję kosztów oraz zapewnienie neutralności ele

mentów w krajobrazie. Obecnie jest to jedna z metod na

Przykładowe realizacje Dougherty’ego, będące jednocześnie

wiklinową rzeźbą oraz miejscem kreatywnej zabawy dla dzieci to m.in.:

Call of the Wild (Muzeum Szkła, Tacoma, USA, 2002), Birthday Palace

(National Tropical Botanic Garden, Kauai, USA, 2014), Boogie Woogie

(Hermann Park, Houston, USA, 2014). Źródło: materiały udostępnione

dzięki uprzejmości artysty.

with the use of natural, local materials. A good example

in this group is Kiwanis Park by Paul Horne also in the

United States where all toys are made of recycled wood

used in the nearby construction site, reducing at the same

time the use of other materials as well as transportation

and manufacturing costs. This idea was also followed in

building smaller scale structures, such as wicker forms

by the sculptor Patrick T. Dougher ty

or houses knocked

together in a tree by Terunobu Fujimori. The use of natural

Examples of works by Dougherty which are wicket sculptures

and at the same time places for creative play for children: Call of the

Wild (Museum of Glass, Tacoma, USA, 2002,) Birthday Palace (Na tio

nal Tropical Botanic Garden, Kauai, USA, 2014, Boogie Woogie (Her

mann Park, Houston, USA, 2014.) Source: courtesy materials provided

by the artist.

Kategoria naturalnych placów zabaw

Category of natural playground

Przykład

Example

formy purystyczne, wykorzystujące jedynie elementy

naturalne występujące w dzikim krajobrazie

purist forms of only natural elements found in nature

nazwa/name: Jester Park

lokalizacja/location: Granger, Iowa, USA

rok budowy/construction: 2008

projektant/designed by: RDG Planning & Design

formy wykorzystujące miejscowe materiały naturalne,

lecz powielające formy tradycyjnego placu zabaw

forms of local natural materials but copying traditional

playground forms

nazwa/name: Kiwanis Park

lokalizacja/location: Pittsboro, Karolina Północna/North Carolina, USA

rok budowy/construction: 2009

projektant/designed by: Paul Horne

formy wprowadzające w życie priorytety edukacji

humanitarnej dzieci

forms following the priorities of children’s humanitarian

education

nazwa/name: Mini Taj Mahal Kids Palaces

lokalizacja/location: Dune, Pondicherry, Indie/India

rok budowy/construction: 2010

projektant/designed by: Art D’eco/Katel Galebart

nazwa/name: Abenteuerlicher Bauspielplatz Kolle 37 [33]

lokalizacja/location: Prenzlauerberg, Berlin, Niemcy/Germany

rok budowy/construction: 1990–1999

projektant/designed by: Marcus Schmidt (koordynacja/coordination)

niewielkie formy architektoniczne lub rzeźbiarskie,

stanowiące odpowiednik „kombajnów” do zabawy

znanych z tradycyjnych placów zabaw

small architectural or sculptural forms equivalent to

play “combos” known from traditional playgrounds

nazwa/name: Takasugian,

lokalizacja/location: Chino, prefektura/prefecture Nagano, Japonia/Japan

rok budowy/construction: 2003–2004

projektant/designed by: Terunobu Fujimori

nazwa/name: Boogie Woogie, Hermnn Park,

lokalizacja/location: Houston, Texas, USA

rok budowy/construction: 2014

projektant/designed by: Patrick Dougherty

nazwa/name: Fit for a Queen,

lokalizacja/location: Ville des Nantes, Francja/France

rok budowy/construction: 2014

projektant/designed by: Patrick Dougherty

plac zabaw „zamknięty” we wnętrzu budynku

playground “enclosed” inside a building

nazwa/name: Bioscleave,

lokalizacja: East Hampton, Nowy Jork/New York, USA

rok budowy/construction: 2008

projektant/designed by: Ilya Korolev

nazwa/name: Dom w Nakameguro.

lokalizacja/location: Nakameguro, prefektura/prefecture Tokio, Japonia/Japan

rok budowy/construction: 2009

projektant/designed by: Level Architects

place interaktywne

interactive playgrounds

nazwa/name: MobiVersum – wystawa stała/permanent exhibition Level

Green, Volkswagen Autostadt,

lokalizacja/location: Wolfsburg, Niemcy/Germany

rok budowy/construction: 2013–2014

projektant/designed by: Juergen Mayer H (J. MAYER H.)

Tabela 1. Systematyka proekologicznych placów zabaw

Table 1. Proecological playground classification system

Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza/Education through nature. Ecological playgrounds – the genesis 135

zwięk szenie liczby budowanych placów, które w znacz

nym stopniu potaniały, dzięki tego typu zabiegom projek

towym (il. 5).

Innym ważnym, a nieomówionym wcześniej wyznacz

nikiem placu naturalnego w tym przypadku jest wpro

wadzenie w większości tego typu realizacji społecznego

aspektu budowy, w którą angażują się okoliczni miesz

kańcy, co wpływa na wzrost poziomu integracji społecz

nej, obniża koszt budowy, jak również zapewnia silniejszą

więź z wytworzonym elementem przestrzeni. Dzięki temu

staje się on ważny dla lokalnej społeczności, co z ko

lei wpływa na bezpieczeństwo i dalsze zaangażowanie

mieszkańców w jego utrzymanie i rozwój.

W powyższej systematyce nie można pominąć aspektu

wprowadzania w życie doktryny zrównoważonego roz

woju oraz programów edukacji humanitarnej dzieci. Ist

nieje grupa obiektów, na czele z Mini Taj Mahal Kids Pa

laces, w których do budowy wykorzystano jedynie surowce

i elementy odzyskane, nadając im drugie życie. Wspom

niany projekt autorstwa pracowni Art D’eco zakła da wyko

rzystanie starych stalowych beczek na wodę do budowy

magicznego dziecięcego świata – małej baśniowej wioski.

Według podobnych założeń powstają również parki w Eu

ropie. Przykładem jest projekt zreali zo wany na berliń

skim osiedlu Prenzauerberg, znanym jako Bauspiel platz

Kolle 37. Łączy on w sobie funkcję ogól no rozwojową

z walorami kulturowymi, sportowymi, edu kacyjnymi, da

jąc dzieciom i młodzieży alternatywną me todę spędzania

wolnego czasu, również poprzez możliwość samodzielnej

budowy elementów wyposażenia parku.

Częstym rozwiązaniem w przypadku braku miejsca

na budowę złożonego placu zabaw jest meblowanie ist

niejącej przestrzeni przy użyciu niewielkich form rzeź

biarskich lub architektonicznych, wykorzystując nawet

najmniejsze jej fragmenty w sposób aktywny. Jak za

uważa to Josep M. Minguet: [...] Place zabaw powinny

mieć jak najbardziej otwarty plan i być jak najprostsze

Il. 5. Muskrat Ramble – „rzeźba” Patricka T. Dougherty’ego,

Hands On Children’s Museum, Olympia WA, USA, 2013

(fot. A. Barna)

Fig. 5. Muskrat Ramble – “sculpture” by Patrick T. Dougherty,

Hands On Children’s Museum, Olympia WA, USA, 2013

(photo by A. Barna)

locally available recycling materials has become a way

of cutting costs and assuring the neutrality of landscape

elements. Currently, it is one of the methods of increasing

the number of playgrounds which are built and are much

less expensive because of this type of designs (Fig. 5).

Another important feature of a natural playground

which was not discussed earlier in this case is the in

tro duction of the social aspect of the construction into

most of these designs which involves nearby residents,

which in turn increases the social integration, reduces

the construction costs and provides a stronger bond with

the built element of space. Consequently, it becomes im 

portant to the local community, which in turn affects the

safety and further involvement of the residents in its main

tenance and development.

This classication should not ignore the implementa

tion of the doctrine of sustainable development and pro

grams of children’s humanitarian education. There is a group

of structures, with Mini Taj Mahal Kids Palaces as the

most representative of them, in whose construction only

recycled raw materials and elements were used. The pro

ject by Art D’eco assumes the use of old steel water barrels

to build a magic world for children – a small fable village.

There are parks built in Europe which have similar design

principles, such as the so called Bauspielplatz Kolle 37

built in the housing estate Prenzauerberg in Berlin. It

combines the general development function with cultural,

sports and educational values, providing children and the

youth with an alternative method of spending leisure time,

also through a possibility of building some elements of the

park equipment on their own.

The solution which is often used in the case when

there is not enough space to build a complex playground

is to furnish the existing space with small sculptural or

architectural forms with the use of even its smallest frag

ments in an active way. As Josep M. Minguet put it: […]

The plans of playgrounds should be as open as possible,

they should be as simple as possible and they should en-

courage children to think creatively [34, p. 7].

Apart from the structures built in the open air and ex

posed to the elements, and consequently accessible only

seasonally, there is also a group of enclosed spaces built

as internal playgrounds. They are usually integrated with

the residential space and create the so called homes for

children. They are often not formally or materially con 

nected with the idea of recycling, including space re cyc

ling, but they still belong to the proecological school of

planning hu man residential space, like the Bioscleave

house. Other examples include the so called slidehouses,

such as the house in Nakameguro designed by Level

Architects where the elements of internal circulation were

replaced with slides connecting the space accessible to

children, providing the effect of play when conducting

everyday activities.

Interactive playgrounds enable children in enclosed

spaces in buildings to learn in practice the various aspects

of the sustainable development, such as mobility or

cooking courses; just like in the case of MobilVersum,

where they can improve their motor skills and imagination

as well as learn about ecology in everyday life.

136 Justyna Kleszcz

oraz powinny zachęcać dzieci do kreatywnego myślenia

[34, s. 7].

Oprócz obiektów tworzonych w otwartej przestrze 

ni i narażonych na działanie czynników atmosferycz 

nych, dlatego dostępnych jedynie sezonowo, istnieje rów 

nież grupa przestrzeni zamkniętych, budowanych jako

we wnętrzne place zabaw. Najczęściej występują one

jako zintegrowane z przestrzenią mieszkalną, two rząc

tzw. dom dla dzieci. Często nie są formalnie ani ma te 

riałowo związane z ideą recyclingu, również prze strzen

ne go, lecz pozostają w nurcie proekologicznego pla no 

wania przestrzeni mieszkalnej człowieka, jak choćby

dom Bioscleave. Innym przykładem są tzw. domyzjeż

dżalnie, jak dom w Nakameguro autorstwa pracowni

Level Architects, w których część wewnętrznej komuni

kacji zastąpiono zjeżdżalniami łączącymi przestrzenie

dostępne dla dzieci, uzyskując w ten sposób efekt za

bawy przy wykonywaniu podstawowych codziennych

czyn ności.

Interaktywne place zabaw umożliwiają dzieciom w prze

strzeniach zamkniętych w budynku poznanie w prak

tyczny

sposób różnych aspektów zrównoważonego rozwoju, od

zagadnienia mobilności, aż do kursów go to wania. Tak

jak w przypadku MobilVersum, gdzie mogą one uspraw

niać swoje zdolności motoryczne oraz wy ob raź nię razem

z nau ką ekologii w codziennym życiu.

Z ang. tłum. J. Kleszcz.

Typology of natural playgrounds

When analyzing the situation of natural playgrounds

in Poland and in the world, one should take a step back

to present the position of those playgrounds in a broader

typological scheme, including all of their types operating

currently in space.

The basic typological division of the playgrounds con 

structed nowadays was developed on the basis of the

analysis included in this paper. Table 2 is an extension

and a more general presentation of the classi cation pre 

sented earlier.

Obviously, it should be kept in mind that ecological

playgrounds can be developed in all of those types. This

is, however, a division which allows for a more specic

dis tinction of individual types from among a relatively

new network of places designed with proecological

assumptions.

The current stage of development of natural play

grounds provides their main types which attract their

de signers. They primarily include the playgrounds de

di cated to children of different age, to every age group

of the users, people with some disabilities and without

any disabilities as well as to animals

, playgrounds which

So far the best Polish example of a playground dedicated to

people and animals is Kozia Zagroda (Goat Farm) in Brenna designed

by Pracownia K. from 2013. Examples from abroad often include

No.

Kryterium podziału

Criterion

Podział

Division

wiek użytkowników

users age

dla dzieci młodszych (0–6 lat)/ for young children (age 0–6)

dla dzieci starszych (6–12 lat)/ for older children (age 6–12)

dla młodzieży (12–16 lat)/ for the youth (age 12–16)

dla dorosłych/for adults

rodzaj użytkowników

type of use

dla osób pełnosprawnych/for users with no disability

dla osób niepełnosprawnych/for users with a disability:

– ruchowo/motor

– niesłyszących/deaf

– niedowidzących/hard of seeing

– intelektualnie/intellectual

dla ludzi i zwierząt/for people and animals

rodzaj aktywności

type of activity

zabawa/play

edukacja/education

typ konstrukcji

type of structure

organiczna/limited

nieorganiczna/unlimited

„z odzysku”/“recycled”

metoda wykonania

method of

construction

ręcznie wykonanie (niepowtarzalne, dostosowane do miejsca)/handmade (unique, site adjusted)

wykonane przy użyciu narzędzi/made with tools

prefabrykowane/prefabricated

czas trwania

durability

stałe/permanent

tymczasowe/temporary

skala

scale

kompleksowe w strefach zurbanizowanych/complex in urbanized areas

kompleksowe w strefach zieleni rekreacyjnej/complex in green recreation areas

pojedyncze elementy/single elements

place wewnątrz budynków – strefy zabaw dla dzieci/playgrounds inside buildings –

play zones for children

Tabela 2. Typologia współczesnych placów zabaw

Table 2. The typology of modern playgrounds

Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza/Education through nature. Ecological playgrounds – the genesis 137

to a large extent are designed to promote physi cal activi 

ties and teach the proecological attitudes through play.

The most dominant type of construction is the one

which uses natural or recycled materials. When the de

sign process is based on the use of individual proper ties

of the site and extensive programs, practically no pre

fa bri cated eleme nts are used in the construction of the

play grounds (Fig. 6).

The short service life of the materials used in the con 

struction of playgrounds, their durability, their opera tion as

well as their exibility to any conversion or trans for ma 

tion make them similar to temporary play grounds. Further

more, their scale includes designing large playgrounds

as often as small ones or even single de vices alluding to

sculptural forms.

Contemporary trends in developing

natural playgrounds for children

The contemporary trends in developing natural play

grounds can be divided into several basic groups. They

regard the very form of the playground, its location and

the use of materials, users or additional functions which

a specic space serves in urban environment.

The most important transformation that the play grounds

experienced was the extension of the group of users by age

and species. Some playgrounds are designed in such

a way

playgrounds for children combined with playgrounds for dogs and

sports areas, e.g. Athenian Dog Park in Universal City (USA) and

Eureka Dog Park in Eureka (USA).

For example Sherwood Pines Forest Park in Nottinghamshire

(Great Britain) [31, p. 23], Jester Park in Iowa (USA) [29].

Typologia naturalnych placów zabaw

Analizując sytuację naturalnych placów zabaw w Pol

sce i na świecie, należy jeszcze cofnąć się o krok, ukazując

pozycję owych placów w szerszym układzie typologicz

nym, obejmującym wszelkie ich rodzaje funkcjonujące

obecnie w przestrzeni.

Na podstawie analizy zawartej w niniejszym opra

cowaniu stworzono podstawowy podział typologiczny

współcześnie tworzonych placów zabaw. Stanowi on roz

szerzenie i uogólnienie wcześniej przedstawionej syste

matyki. Obrazuje to zestawienie tabelaryczne (tab. 2).

Oczywiście należy pamiętać, że ekologiczne place za

baw mogą powstawać w każdej z powyższych typologii.

Jest to jednak podział, który umożliwia ściślejsze wydzie

lenie poszczególnych typów spośród dopiero tworzącej

się sieci miejsc projektowanych w oparciu o założenia

proekologiczne.

Obecny etap rozwoju naturalnych placów zabaw po

zwala określić główne typy, wokół których skupiają się

zainteresowania ich twórców. Są to przede wszystkim

place dedykowane dzieciom w różnym wieku, dla każdej

z grup użytkowników, ludzi pełno i niepełnosprawnych

oraz zwierząt

, place, które w głównej mierze przezna

czone są do propagowania aktywności zycznej i nauki

postaw proekologicznych poprzez zabawę. Dominującym

typem konstrukcji jest ta, która wykorzystuje materiał

naturalny lub uzyskany w procesie recyklingu. Poprzez

oparcie procesu projektowania na wykorzystaniu indy

widualnych właściwości miejsca i rozbudowanej war

stwy programowej przestrzeni placów, praktycznie nie są

w nich stosowane elementy prefabrykowane (il. 6).

Skrócona żywotność materiałów, z których tworzone

są place, czas i sposób ich funkcjonowania oraz podat

ność na wszelkie przebudowy i przekształcenia zbliżają

je do założeń placów tymczasowych. Również ich skala

obejmuje tworzenie dużych założeń

równie często, jak

placów niewielkich lub wręcz pojedynczych urządzeń na

wiązujących do form rzeźbiarskich.

Współczesne tendencje w kształtowaniu

naturalnych placów zabaw dla dzieci

Współczesne tendencje w kształtowaniu naturalnych

placów zabaw można podzielić na kilka zasadniczych

grup. Będą one dotyczyć samej formy placu, jego loka

lizacji i wykorzystanych materiałów, użytkowników czy

funkcji dodatkowych, jakie dana przestrzeń spełnia w śro

dowisku miejskim.

Najważniejszą przemianą, jakiej uległy place zabaw,

było poszerzenie grupy użytkowników ze względu na

Najlepszym jak do tej pory polskim przykładem placu zabaw

dedykowanego ludziom i zwierzętom jest projekt Koziej Zagrody

w Bren nej autorstwa Pracowni K. z 2013 r. Przykłady zagraniczne obej

mują często place zabaw dla dzieci połączone z placami zabaw dla psów

i terenami sportowymi, np. Athenian Dog Park w Universal City (USA)

oraz Eureka Dog Park w Eureka (USA).

Przykładowo Sherwood Pines Forest Park w Nottinghamshire

(Wielka Brytania) [31, s. 23], Jester Park w stanie Iowa (USA) [29].

Il. 6. Projekt Koziej Zagrody w Brennej autorstwa Pracowni K.

z 2013 r. (źródło: Pracownia K.)

A – owce i kozy (rzeźby/bujaki); B – szałasy/drabinki wokół „jodełki”;

C – pagórki z mostkiem, trapami i zjeżdżalnią; D – len;

E –zestaw piaskowy; F – piaskowa „rzeka”;

G – ścieżka bosych stóp; H – mostek;

I – „ognisko” (tipi), „świętojański wianek” (ogródek ziołowy)

Fig. 6. Project of a playground Goat Farm in Brenna by Pracownia K.,

2013 (source: Pracownia K.)

A – sheeps and goats (sculptures/rockers); B – huts/adders around “fir”;

C – hills with bridges, traps and slides; D – flax;

E – sand set; F – sand “river”; G – barefoot path;

H – bridge; I – “campfire” (tipi), “beaded wreath” (herbgarden)

138 Justyna Kleszcz

that they can be used both by children and their care takers,

adjusting them to different space perception. A sepa rate

group are the playgrounds designed to be used by children

and animals. Due to the popularity of speci c species they

are designed mainly for dogs and horses, less fre quent

for other farm animals (goats, sheep, don keys, etc.).

The space of playgrounds is not supposed to be used only

to play through improving the children’s physi cal t ness

but it should also offer additional quality, provide va lues

and teach prosocial, proecological attitudes, etc. Si milar

principles apply also to the playgrounds designed by pub lic

benet structures to impart the ideas and history connected

with a given place addressed to their youngest users.

The way the playgrounds are constructed has also

changed – it is connected with a radical change in the

scope of esthetics of the space designed for children. It is

consistent with the quality of the space offered to adults

and less and less often it refers to the infantile, simplied

and much more shallow quality that can be dened as

“cartoon like”. The purism of the means of expression

applied today in designing playgrounds is evident, espe

cially in exposing natural colors and the structure of

the materials used. An exception are the playgrounds

constructed in line with the conceptual art where a strictly

dened form requires the use of specic colors and the

whole design structure.

The growth of interest in the use of recycled materials

has become one of the pillars of designing ecological

playgrounds. It is connected, as it is evident in the latest

designs, with the more and more popular property of

modern designing – low construction costs. An exception

is the group of designs in the representative or cultural

areas which due to their specic characteristics require an

exceptional form and individual design approach.

A clear shift towards the elements which are indi vi

dually designed and adjusted to the specic places, unique

in form and substance is evident in developing spaces

for children. On the other end of the axis there emerges,

however, interest in modularity of the solutions copied as

typical due to their low production costs and assembly as

well as a possibility of easy alterations and complements.

Furthermore, the growth of popularity of temporary and

mo bile solutions designed and constructed as elements

con nected with various social and cultural events is also

clear.

The sites of playgrounds usually include the locations

traditionally associated with recreation areas, parks,

squares and green areas within the estates with residen 

tial architecture and also by schools and preschools, how

ever, there are also new locations previously not connected

with playgrounds for children.

The cities, where the space is the most limited asset,

have been divided by functions into homogenous zones

with their specic boundaries. At the beginning of the

formation of the cities in their contemporary form and

in spite of evergrowing specialization, they had a much

bigger contact with the environment and their space

served various purposes. At present, it is necessary to

deliberately introduce the functions which until recently

were provided through spontaneous behavior in the

wiek oraz gatunek. Część placów projektowana jest w taki

sposób, aby umożliwić korzystanie z nich zarówno przez

dzieci, jak i ich opiekunów, dostosowując do różnego

odbioru przestrzeni. Osobną grupę stanowią te przygoto

wane do współużytkowania przez dzieci i zwierzęta. Ze

względu na popularność poszczególnych gatunków są one

przeznaczone głównie dla psów i koni, rzadziej dla innych

zwierząt inwentarskich (kozy, owce, osły itp.).

Przestrzeń placów zabaw nie ma służyć jedynie za

bawie poprzez poprawę kondycji zycznej dzieci, lecz

nieść za sobą dodatkową treść, przekazywać wartości

lub uczyć postaw prospołecznych, proekologicznych itp.

Na podobnych zasadach funkcjonują również place pro

jektowane przy obiektach użyteczności publicznej, ma

jące za zadanie przekazywanie idei i historii związanej

z da nym miejs cem, a ukierunkowane na najmłodszych

odbiorców.

Zmianie uległ również sposób wykonywania pla

ców zabaw, co związane jest z radykalną zmianą estety

ki przestrzeni przeznaczonej dla dzieci. Jest ona spójna

z jakością przestrzeni oferowanej dorosłym odbiorcom

i coraz rzadziej nawiązuje do infantylnej, uproszczonej

i znacznie spłyconej jakości, którą można określić jako

„kreskówkową”. Puryzm środków przekazu stosowany

dziś w projektowaniu placów zabaw objawia się zwłasz

cza w eksponowaniu naturalnej kolorystyki oraz struktury

użytych materiałów. Wyjątek stanowią place powstające

w nurcie sztuki konceptualnej, gdzie wymóg ściśle okre

ślonej formy narzuca również kolorystykę i całą strukturę

założenia.

Wzrost zainteresowania wykorzystaniem materiałów

z odzysku stał się jednym z larów nurtu projektowania

ekologicznych placów zabaw. Wiąże się to, jak zdają się

wskazywać ostatnie realizacje, z coraz bardziej popular

nym wyznacznikiem nowoczesnego projektowania – kry 

terium niskich kosztów budowy. Wyjątek stanowią rea

li zacje w obrębie terenów o funkcji reprezentacyjnej lub

kul turowej, które ze względu na swoją specykę wyma

gają odrębnej formy i indywidualnego podejścia projek

towego.

W kształtowaniu przestrzeni dla dzieci widać wyraźnie

zwrot w stronę elementów indywidualnie projektowanych

i dostosowanych do miejsca, „jednorazowych” w formie

i treści. Jednocześnie pojawia się również zaintereso wa

nie modułowością rozwiązań powielanych jako typowe

ze względu na niskie koszty produkcji i montaż oraz łat

wość ewentualnych zmian i uzupełnień. Wyraźnie wi dać

również wzrost popularności rozwiązań tymczasowych,

mobilnych, projektowanych i budowanych jako elemen

ty towarzyszące różnym wydarzeniom społecznokultu

rowym.

Wśród lokalizacji placów wyróżniają się zarówno lo

kalizacje tradycyjnie łączone z miejscami rekreacji, par

kami, skwerami i zieleńcami, w obrębie osiedli zabudowy

mieszkaniowej oraz na terenie szkół i przedszkoli, jednak

pojawiają się również nowe, do tej pory zupełnie niezwią

zane z miejscami zabaw dla dzieci.

W miastach, gdzie najbardziej limitowanym dobrem

jest przestrzeń, nastąpił ścisły podział funkcjonalny. Po

lega on na wyznaczeniu homogenicznych stref o wydzie

Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza/Education through nature. Ecological playgrounds – the genesis 139

Bibliografia /References

[1] Guildford J.P., Natura inteligencji człowieka, PWN, Warszawa

1978, 278–334.

[2] Louv R., Ostatnie dziecko lasu, Grupa Wydawnicza Relacja, War

szawa 2014.

[3] Potter D., Risk and Safety in Play: The law and practice for ad-

venture playgrounds, Taylor & Francis, Routledge, Oxford 1997.

[4] Pracownia K., Przyrodnicze azyle w miejskich przedszkolach.

Kon sultacje architektoniczno-krajobrazowe, Narodowy Fundusz

Och rony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Kraków 2014, https://

pl.scribd.com/document/237237476/Przyrodniczeazylewmiejs

kichprzedszkolach#from_embed [accessed: 20.04.2016].

[5]

Komorowska A., Plac zabaw bez zabawek, „Zieleń Miejska” 2009,

Nr 4, http://eczytelnia.abrys.pl/zielenmiejska/20094407/sportire

kreacja 4046/placzabawbezzabawek9745 [accessed: 31.05.2015].

[6] Komorowska A., Wielki powrót do natury, „Zieleń Miejska” 2009,

Nr 8, http://eczytelnia.abrys.pl/zielenmiejska/20098425/

ksztaltowanieprzestrzeni4257/wielkipowrotdonatury

10165s [accessed: 31.05.2015].

[7] Szczepańska M., Miastoogród jako przestrzeń zamieszkania, pra-

cy i rekreacji – dawniej i dziś, „Studia Periegetica. Zeszyty Nauko

we Wielkopolskiej Wyższej Szkoły Turystyki i Zarządzania w Po

znaniu” 2011, Nr 6, 77–89.

[8] Walker M., Zieleń w osiedlach i koloniach robotniczych, [w:] Bo

żek G., Historyczne osiedla robotnicze, Katowice 2005, 70–76.

[9] Majdecki L., Historia ogrodów, PWN, Warszawa 1978, 781–

782.

[10] Duda E., Doktor Henryk Jordan (1842–1907) w 150lecie Ziele-

ni Miejskich w Krakowie, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa,

Kraków 1977.

[11] Smarzyński H., Henryk Jordan – pionier nowoczesnego wychowa-

nia zycznego w Polsce, PWN, Kraków 1958, 213.

[12] Żmichrowska M.J., Działalność pedagogiczna Henryka Jordana

(1842–1907), „Prace Naukowe Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Za

rządzania i Przedsiębiorczości, Zeszyty PedagogicznoMuzyczne”

2012, 18/2, 7–15.

[13] Torowska J., Park im. dra Henryka Jordana w Krakowie, Ośrodek

Kultury im. Cyprina Kamila Norwida w Krakowie, Kraków 2006,

31–33.

[14] Galindo M., Playground design, Braun Publishing, Salenstein

2012, 7.

[15] http://threatnyouth.pbworks.com/f/Junk%20PlaygroundsRoy%20

Kozlovsky.pdf [accessed: 29.03.2015].

[16] http://www.google.com/patents/US1471465 [accessed: 29.03.2015].

[17] http://www.google.com/patents/US2126636 [accessed: 29.03.2015].

[18]

http://www.theartstory.org/artistmorrisrobert.htm [accessed: 1.06.2014].

[19] http://herbgoldman.net/ [accessed: 12.05.2014].

[20] Fernández X.A.C., Robert Morris y el presente contínuo en la

imagen del laberinto de Pontevedra, „QUINTANA” 2013, No. 12,

85–97.

[21] Lange A., Isamu Noguchi’s recently restored Atlanta Playscapes

serves as a model for playgrounds of the future, http://www.herman

miller.com/why/thegreatplayscapes.html [accessed: 15.03.2016].

[22] McGuire L., Isamu Noguchi’s Playground Designs, http://www.

landscapeonline.com/research/article/7115 [accessed: 16.03.2016].

[23] Witcher D., Isamu Noguchi’s Utopian Landscapes: The Sculpture

of Playgrounds and Gardens, „University of WisconsinStout Jour

nal of Student Research” 2012, 11, 25–41, https://www.academia.

edu/1512763/Isamu_Noguchis_Utopian_Landscapes [accessed:

16.03.2016].

[24] Lucarelli F., Sculpted Landscapes: Isamu Noguchi’s Playgrounds,

http://socksstudio.com/2013/11/10/sculptedlandscapesisamu

noguchisplaygrounds/ [accessed: 16.03.2016].

[25] Krenz J., Architektura znaczeń, Wydawnictwo Politechniki Gdań

skiej, Gdańsk 1997, 72–75.

[26] Komorowska A., Robinsonada na placu zabaw, „Zieleń Miejska”

2014, 1, http://eczytelnia.abrys.pl/zielenmiejska/20141729/par

kiiogrody8471/robinsonadanaplacuzabaw17361 [accessed:

20.04.2016].

[27] Jaśkiewicz K., Kreatywność, rozwój inteligencji emocjonalnej.

Materiały szkoleniowe przygotowane w ramach projektu: NAUKA

– Nowoczesna Administracja Uczelni oraz Kadra Akademicka,

http://nauka.am.szczecin.pl/les/kreatywnosc_rozwoj_inteligen

cji/Skrypt_Kreatywnosc_rozwoj_inteligencji_emocjonalnej.pdf

[accessed: 20.04.2016].

[28] Sawyer T.H., Facilities planning for health, tness, physical, activ-

ity, recreation and sports, Sagamore Publishing, Urbana 2013, 34.

lonych granicami funkcjach. W początkach powstania

miast we współczesnej formie strefy te, mimo postępu 

jącej spe cjalizacji, miały znacznie większy kontakt ze śro

do wiskiem, a ich przestrzeń odgrywała różnorakie role.

Obecnie konieczne stało się świadome wprowadzanie

w przestrzeń życia człowieka funkcji, które jeszcze do nie

dawna realizowane były poprzez zachowania spontanicz

ne w środowisku zamieszkania dzieci. Życie na wsi, sta

nowiące symbol zdrowia, harmonii, sprawności zycznej

i kontaktu z naturą stało się zbiorem wzorców zachowań

i postaw, które zaszczepiono dzieciom wychowującym

się w miastach. Tworzy się dla nich namiastkę otwartej

przestrzeni służącej bezpiecznej i ograniczonej w czasie

i formie rozrywce. Obecnie, po chwilowym zachwycie

osiągnięciami techniki i ich niezaprzeczalnym wpływie

na formę estetyczną, jaką przyjęła większość placów dla

dzieci, z kolorowym, plastikowym wyposażeniem, nastą

pił powrót do form naturalnych. Zauważono kolejne pole,

na którym wpajane są dzieciom postawy prospołeczne,

proekologiczne, socjalne. Choć nośnik tych idei przybiera

obecnie różne formy, to cechuje go jedno – coraz wyższa

świadomość znaczenia celowej, programowanej funkcjo

nalnie rekreacji dzieci dla ich przyszłej jakości życia.

environment where children lived, into the space where

people live. Life in the country, which is a symbol of

health, harmony, physical tness and contact with nature

has become a group of behavioral patterns and attitudes to

be imprinted in the children growing up in the cities. They

are provided with a substitute of open space to be used for

safe entertainment limited in time and form. Nowadays,

after a momentary delight in the advances of technology

and their undeniable impact on the esthetic form of most

playgrounds for children, with their colorful, plastic

equip ment, there came a return to natural forms. Another

area where children are taught prosocial, proecological

and social virtues has been identied. Although at the

moment the carrier of those ideas takes different forms,

its most characteristic feature is the same – a stronger and

stronger conviction that the purposeful and functionally

programed recreation of children is crucial for their future

quality of life.

Translated by

Tadeusz Szałamacha

140 Justyna Kleszcz

Streszczenie

Ekologiczne place zabaw dla dzieci powstały jako kolejny etap rozwoju formy zorganizowanej rekreacji dzieci, dostępnych dla ogółu społeczeń

stwa. Ich geneza wiąże się z jednej strony z pojawieniem się i rozwojem pojęcia rozwoju zrównoważonego, rozpropagowania pojęcia ekologii

i wszelkich idei, w tym związanych z edukacją, bazujących na nim. Stwierdzenie jednak, że ekologiczne place zabaw wywodzą się tylko i wyłącznie

z nurtu architektury „eko”, projektowania świadomego społecznie, byłoby znacznym spłycaniem problemu. Na powstanie nowej formy placów

ekologicznych miały wpływ doświadczenia znacznie wcześniejsze niż samo ogłoszenie konwencji w Rio de Janeiro. Należą do nich doświadczenia

II wojny światowej i architektura czasów wojennych, lecz również rozwój psychologii poznawczej i świadomość procesu psychologicznego rozwoju

człowieka w ciągu jego życia.

W artykule przedstawiono analizę aktualnego stanu badań nad kształtowaniem formalnym i treściowym placów zabaw dla dzieci na świecie i w Pol

sce. Ich rozwój doprowadził współcześnie do wytworzenia formy ekologicznych placów zabaw. Praca ukazuje również wiele zjawisk, które przyczy

niły się do stworzenia pewnych ogólnoświatowych tendencji w formalnym kształtowaniu przestrzeni dla dzieci powiązanych z nurtem projektowania

proekologicznego.

Słowa kluczowe: ksacja funkcjonalna, naturalny plac zabaw, edukacyjny plac zabaw

Abstract

Ecological playgrounds for children were being erected as another stage of development of organized form of children recreation, playground, play

elds or city gardens accessible to common society. Its genesis is bound with creating and evolving the term of sustainable development, ecology and

all the other ideas, considering education and basing on the original term. However the statement that ecological playgrounds take their origin from

no more than the “eco” design concept, socialconscious design would be indisputably shallowing the problem to its basic conditions. There were

a few more elements which inuenced the process of creating a new form of sustainable, the so called – ecological playgrounds, older than the WHO

agenda from Rio de Janeiro conference itself. Among them, there was the experience of World War II and the so called “architecture of war time”,

but also development of cognitive psychology and consciousness of human development as a psychological process.

The article presents an analysis of the current state of research on the evolution of formal and essential formation of playgrounds for children in the

global and Polish scale, which has resulted in developing nowadays a form of ecological playgrounds. It also shows a series of events that contributed

to the creation of some global trends in the formal formation of space for children associated with the proecological design.

Key words: functional xedness, natural playscape, educational playground

[29] Linden S.J., Barbarasch B., Natural Play Area Guidelines. Janua

ry 2012, https://oregonplay.les.wordpress.com/2012/06/thprd

natureplayguidelinesshare.pdf [accessed: 20.04.2016].

[30] http://www.conservationboard.org/PDFs/JPNaturalPlayscape.pdf

[accessed: 1.06.2014].

[31] PawlikowskaPiechotka A., Przestrzeń rekreacji dziecka w mieś cie,

Novae Res – Wydawnictwo Innowacyjne, Gdynia 2011, 125–130.

[32] Nebelong H., Nature’s playground, „Green Places” 2004, 5/4,

28–31.

[33] SouterBrown G., Landscape and Urban Design for Health and

WellBeing. Using healing, sensory and therapeutic gardens, Rout

ledge, London 2015, 217.

[34] Minguet J.M., Urban playground spaces, Instituto Monsa de Edi

ciones, Barcelona 2011, 7.

Podziękowania

Autorka dziękuje Profesorowi Jackowi Krenzowi, Annie Komorowskiej

oraz Patrickowi T. Dougherty’emu za wyrażenie zgody na udostępnienie

materiałów archiwalnych zamieszczonych w niniejszej pracy.

Acknowledgements

Author would like to thank Professor Jacek Krenz, Anna Komorowska

and Patrick T. Dougherty for consent to the reproduction of archival

materials in this paper.