Grzebowiska dla zwierząt w Polsce

Anna Myślińska

doi:10.5277/arc180106

Streszczenie

W niniejszym artykule podjęto tematykę miejsc pochówku zwierząt. Problem został omówiony w odniesieniu do terenu Polski na tle przykładów z zagranicy. Współczesne grzebowiska dla zwierząt powstają w naszym kraju od niedawna i mimo że cmentarze dla zwierząt są u nas stosunkowo nowym zjawiskiem, to już teraz można dostrzec ich typowe cechy przestrzenne. Autorka, na co dzień zajmująca się zagadnieniami z dziedziny architektury, starała się opisać i ocenić grzebowiska pod kątem zagadnień z interesującej ją problematyki: cech położenia, układu przestrzennego, wielkości parcel, z jednej strony unifikowania, a z drugiej – indywidualizowania grobów. W trakcie badania zjawiska, jakim są cmentarze dla zwierząt w Polsce, okazało się, że niezaspokojona potrzeba emocjonalna jest głównym motorem sprawczym ich powstawania, ważnym elementem pracy stało się więc omówienie ich genezy i formy własności.

Słowa kluczowe:
grzebowisko
cmentarz
pochówek
zwierzęta

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2018

1(53)

DOI: 10.5277/arc180106

Anna Myślińska*

Grzebowiska dla zwierząt w Polsce

Pet cemeteries in Poland

Wprowadzenie

Cmentarze dla zwierząt zakładane są na całym świe-

cie. W niniejszym artykule obszar badań został zawężony

do naszego kraju z odniesieniem do przykładów z państw

kręgu zachodniego chrześcijaństwa, w których podejście

do grzebania zwłok jest zbliżone do polskiego [1]. Celem

pracy jest analiza grzebowisk istniejących w Polsce w cza-

sie powstawania artykułu. Bazując na uzyskanych infor-

macjach, w dalszej części tekstu omówiono grzebowiska

dla zwierząt ze względu na sposób ich powstania, jed-

nostki zarządzające i cechy przestrzenne.

Stan badań

Tematyka nekropolii wielokrotnie pojawiała się w lite-

raturze przedmiotu. Dogłębną analizę podejścia do śmier-

ci, a zatem również do cmentarzy, przedstawił Philippe

Aries w książce Człowiek i śmierć [2]. Do miejsc po-

chówku w Polsce odniósł się Jacek Kolbuszewski w po-

zycji Cmentarze [1]. Autorzy ci nie opisywali jednak

miejsc przeznaczonych do pochówku zwierząt.

Informacji na temat podejścia do śmierci zwierząt w wik-

toriańskiej Anglii dostarcza artykuł Philipa Howella pod

tytułem A Place for the Animal Dead: Pets, Pet Cemeteries

and Animal Ethics in Late Victorian Britain [3]. Autor

opisuje w nim, między innymi, historię londyńskiego

cmentarza w Hyde Parku i nawiązuje do cmentarzy ame-

rykańskich. Skupia się głównie na aspektach moralnych

Introduction

Cemeteries for animals are founded all over the world.

In this article, the area of research was narrowed down to

our country with reference to examples from countries of

the West Christian circle, in which the approach to the

issue of burying corpses is similar to the Polish one [1].

The aim of our study is to analyse the pet cemeteries exist

ing in Poland at the time of writing this article. Based

the information obtained, in the further part of the text, the

pet cemeteries are discussed with regard to the way they

were founded, their management units, and spatial features.

The state of research

The issue of necropoles have repeatedly appeared in

source literature. An indepth analysis of the approach to

death, and therefore also to cemeteries, was presented by

Philippe Aries in the book The Hour of Our Death [2].

Jacek Kolbuszewski referred to the places of burial in

Poland in the book Cmentarze (Cemeteries) [1]. However,

these authors did not describe places intended for the

burial of animals.

Information on the approach to the death of animals in

Victorian England is provided by Philip Howell’s article

A Place for the Animal Dead: Pets, Pet Cemeteries and

Animal Ethics in Late Victorian Britain [3]. In this article,

the author describes, among other things, the history of

a London cemetery in Hyde Park and refers to American

cemeteries. It focuses mainly on the moral aspects of the

burial, without touching the spatial themes. The source of

information about cemeteries for animals in Germany can

be an article by Hyde Flippo The German Way of Death:

* Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej/Faculty of Ar chi

tecture, Gdańsk University of Technology.

90 Anna Myślińska

pochówku, nie poruszając tematów przestrzennych. Źród

łem informacji na temat cmentarzy dla zwierząt w Niem

czech może być artykuł Hyde Flippo The German Way of

Death: Pets and Animals [4]. Zawiera on między innymi

informacje na temat statusu prawnego cmentarzy, różnic

formalnych pomiędzy pochówkiem zwierząt i ludzi oraz

historii pierwszej nekropolii dla zwierząt w tym kraju.

Nie znaleziono literatury zajmującej się podjętym te-

matem na terenie Polski. Źródłem wiedzy stały się infor-

macje dostępne na oficjalnych stronach internetowych

poszczególnych cmentarzy, artykuły i reportaże lokalnej

prasy oraz dokumentacja fotograficzna.

Cmentarze dla zwierząt na świecie

Najstarszy, zamknięty już, cmentarz dla zwierząt jest

ukryty w londyńskim Hyde Parku. Utworzono go w 1881 r.

[3]. Młodsze, ale nadal czynne, to Hartsdale Pet Cemetery

[5] w Nowym Jorku i zabytkowy Cimetière des Chiens et

Autres Animaux Domestiques, znajdujący się w Asnières

we Francji [6].

Cmentarze dla ludzi w formie, w jakiej znamy je obec-

nie, zaczęły powstawać pod koniec XVIII w. [2]. Pierwsze

grzebowiska dla zwierząt utworzono zaledwie kilkadzie-

siąt lat później. Godny pochówek zwierzęcia, które pełni

funkcję towarzysza człowieka, nie jest nowym zjawi-

skiem. W Polsce pierwszy współczesny cmentarz, określa-

ny w ustawodawstwie terminem grzebowiska dla zwie 

rząt

, otwarto dopiero na początku lat dzie więć dzie siątych

ubiegłego stulecia [7].

Krajem, który ma nieporównywalnie wyższą od pol-

skiej liczbę będących tematem tego artykułu nekropolii,

są Niemcy. Znajduje się tu ponad trzysta, często z piety-

zmem zaprojektowanych cmentarzy dla zwierząt (na

przykład Portaleum pod Berlinem). Pierwszy z nich po-

wstał w 1981 r., a dopełnienie formalności związanych

z jego zakładaniem trwało długo, około czterech lat [4].

O wiele mniej miejsc związanych z chowaniem zwierząt

można spotkać w Wielkiej Brytanii. Częstszym zjawis

kiem są tutaj krematoria nastawione na indywidualną kre-

mację zwłok, niekoniecznie powiązane z cmentarzami.

Elementem wspólnym dla Wielkiej Brytanii oraz Niemiec

są nekropolie przeznaczone do pochówku zarówno zwie-

rząt, jak i ludzi. W Essen (Niemcy) w 2015 r. zaczął funk-

cjonować pierwszy taki cmentarz, planuje się otwarcie

sieci skierowanej do mieszanej grupy odbiorców. W Wiel

kiej Brytanii cmentarz oferujący międzygatunkowy po-

chówek to Michaels Woos w Cholderton, Wilt shire

[8].

Krajem o dużych tradycjach pochówku zwierząt na cmen-

Mimo że omawiane w tekście „cmentarze” oferują „godny po 

chówek”, to polskie prawo, odnosząc się do „padłych zwierząt”, mówi

o „utylizacji”, „unieszkodliwianiu” i o „grzebowiskach”. Alarmujący

wy da je się rozdźwięk pomiędzy tymi niezwykle różnymi od siebie ok 

reś le niami. Ukazuje on jednak spolaryzowany stosunek społeczeństwa

(będącego pośrednio autorem prawa) do zwierząt: z jednej strony domo-

wych, a z drugiej hodowlanych, z których losem nie jest ono bezpośred-

nio związane.

Warto dodać, że jest to cmentarz wielowyznaniowy, oferujący

po święcenie fragmentu działki. Trudno dostrzec tu nagrobki i teren

przy pomina bardziej ogród angielski niż typowe miejsce pochówku.

Pets and Animals [4]. It contains, inter alia, information

on the legal status of cemeteries, formal differences be-

tween the burial of animals and people, and the history of

the first necropolis for animals in this country.

No literature was found which would deal with the

subject in question in the territory of Poland. Our source

of knowledge was information available on the official

websites of individual cemeteries, articles, and reports of

the local press as well as photographic documentation.

Cemeteries for animals in the world

The oldest, which is now closed, cemetery for animals,

dating back to 1881, is hidden in London Hyde Park [3].

Younger but still active are the Hartsdale Pet Cemetery

[5] in New York and the historic Cimetière des Chiens et

Autres Animaux Domestiques which is situated in As

nières in France [6].

Cemeteries for people in the form in which we know

them now began to be established at the end of the 18

century [2]. The first pet cemeteries were established only

a few dozen years later. A decent place for burial of an

animal that acts as a human companion is not a new phe-

nomenon. In Poland, the first modern cemetery, referred

to in the legislation by the term animal burial site

, was

only opened at the beginning of the 1990s [7].

The country that has an incomparably higher number of

necropolises than Poland is Germany. There are over three

hundred pet cemeteries (e.g. Portaleum near Berlin) which

are often designed with pietism. The first one was founded

in 1981, and the completion of formalities related to its es-

tablishment lasted for a long time, namely about four years

[4]. A lot fewer places which relate to burying animals can

be found in Great Britain. More frequent occurrences here

are crematoria aimed at individual cremation of corpses, not

necessarily related to cemeteries. An element common to

Great Britain and Germany are cemeteries intended for the

burial of both animals and people. In Essen (Germany) in

2015, the first such ce metery began to function, and the net-

work aimed at a mixed group of recipients is planned to be

opened. In Britain, the cemetery Michaels Woos in

Cholderton in Wiltshire offers interspecies burials

[8].

Another country with big traditions of burying animals in

cemeteries is the United Sta tes of America. Animals that

perform functions in state services are treated with excep-

tional attention. They are often honoured with monuments.

There are also necropolises, where the only animals that

have the right to be buried are police or military dogs [9].

Although the “cemeteries” which are discussed in the article offer

a “dignified burial”, the Polish law, referring to “dead animals”, speaks

of “utilisation”, “disposal” and about “animal burial site” (In Polish le 

gi slation the term “grzebowisko” is used, whitch has got negative, de 

prived of dignity undertone). The discrepancy between these extremely

different terms seems to be alarming. However, it reveals a polarised

attitude of the society (being an indirectly author of the law) to animals,

i.e. on the one hand, domestic, and on the other, breeding animals,

whose fate it is not directly related to.

It is worth adding that it is a multireligious cemetery, offering

consecration of a part of the plot. It is difficult to see tombstones here

and the area is more like an English garden than a typical burial site.

Grzebowiska dla zwierząt w Polsce /Pet cemeteries in Poland 91

tarzach są Stany Zjednoczone. Z wyjątkową atencją trak-

tuje się tu zwierzęta pełniące funkcje w służbach pań-

stwowych. Często honorowane są one pomnikami. Ist nie ją

też nekropolie, gdzie jedyne zwierzęta, które mają prawo

do pochówku, to psy policyjne lub wojskowe [9].

Geneza powstawania cmentarzy dla zwierząt w Polsce

Aspekt prawny

Proces powstawania grzebowiska jest długotrwały.

Wy maga dużej cierpliwości w zdobywaniu niezbędnych

do kumentów, wniosków i zezwoleń. Zdarza się, że koń-

czy się niepowodzeniem. Rozpoczyna się często uchwałą

rady samorządu terytorialnego

[10]. Aby inwestycja do-

szła do skutku, niezbędne są między innymi badania geo-

logiczne oraz opinie powiatowego lekarza weterynarii

i in spektoratu ochrony środowiska. Poza wszystkimi pro

cedurami, których trzeba dopełnić przed wybudowaniem

obiektu, niezbędne jest także zdobycie pozwolenia na

prowadzenie grzebowiska.

Grzebowiska są klasyfikowane przez Rozporządzenie

Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie

przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środo-

wisko jako przedsięwzięcie mogące potencjalnie znaczą-

co wpływać na środowisko [11], co oznacza, że może być

wymagana ocena jego oddziaływania na otoczenie.

Inicjatywa założenia grzebowiska

Inicjatywa oddolna

Uruchomienie cmentarza dla zwierząt często jest ini-

cjatywą oddolną i stosunkowo spontaniczną. Najstarsze

grzebowiska w Niemczech [4], Stanach Zjednoczonych

czy Francji i Anglii powstały za sprawą osób prywatnych

i trudno mówić tu o komercyjnym planowaniu tych inwe-

stycji. Martwe zwierzę towarzyszące było grzebane na te-

renie rodzinnej posiadłości, a potem sąsiedzi prosili o po-

zwolenie na pochowanie własnych pupili w okolicy. W ten

właśnie, nieplanowany sposób, powstawał nieczynny już

Presidio Pet Cemetery w San Francisco [12] czy Brzozowa

Przystań w miejscowości Mochle [13]. Najstarsze polskie

grzebowisko, istniejące od 1991 r.

[7], o nazwie Psi Los

także utworzono z inicjatywy osoby prywatnej

W wymienionych przypadkach bodźcem do założenia

takiego grzebowiska był emocjonalny stosunek do umie-

rających zwierząt domowych połączony z brakiem zgody

na traktowanie ich jako „odpad komunalny”.

Założyciel grzebowiska

jest związany zawodowo z opie ką nad zwierzętami

Właścicielami grzebowisk bywają weterynarze. Przy

kła dami ta kich nekropolii są Cmentarz Granica w Rop

czy cach [14] i Tęczowy Most w Szymanowie [15].

Na przykład w Gdańsku wyznaczono odpowiednią lokalizację

w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Jak opowiada właściciel grzebowiska, była to reakcja na wzru-

szającą historię przeczytaną w prasie, dotyczącą wyrzucenia martwego

psa do śmieciarki [9].

The genesis of founding cemeteries for animals

in Poland

Legal aspect

The process of founding a pet cemetery is longlasting.

It requires a lot of patience in obtaining the necessary doc-

uments, applications, and permissions. It happens that it

ends with a failure. It is often initiated by resolutions of the

local selfgovernment council

[10]. For the investment to

take effect, geological research as well as opinions of the

county veterinarian and the environmental protection in-

spectorate are necessary. Apart from all these procedures

that need to be completed before building the facility, it is

also necessary to obtain a permission to run a pet cemetery.

Pet cemeteries are classified by the Regulation of the

Council of Ministers dated November 9, 2010 on projects

that may significantly affect the environment as an enter-

prise that could have a potentially significant influence on

the environment [11], which means that an assessment of

its impact on the environment may be required.

Initiative to establish a pet cemetery

A grassroots initiative

The foundation of a cemetery for animals is often

a grassroots and relatively spontaneous initiative. The

oldest pet cemeteries in Germany [4], the United States

or France and England were established by private indi vi

duals and it is difficult to talk about commercial plann

ing for these investments. A dead animal companion

was buried in the family estate, and then the neighbours

asked for permission to bury their pets in the area. In this

unplanned way, the now closed Presidio Pet Cemetery

San Fran cisco [12] or Brzozowa Przystań (Birch Har

bour) in Mochle [13] were founded. The oldest Polish pet

ce metery, existing since 1991 [7], called Psi Los (Dog’s

Fate),

was also established at the initiative of a private

person

In the abovementioned cases, the incentive to estab-

lish such a pet cemetery was the emotional attitude to-

wards deceased domestic pets, which related to a lack of

consent to treat them as “municipal solid waste”.

The founder of the pet cemetery

is professionally involved in the care of animals

Pet cemeteries are usually owned by vets. Examples of

such necropolises are as follows: Cmentarz Granica (Bor

der

Cemetery) in Ropczyce [14] and Tęczowy Most (Rain bow

Bridge) in Szymanów [15].

Cemeteries for animals in Poland are also established

by shelters for homeless animals, i.e. a cemetery for ani-

mals in Rybnik, Chwila dla Pupila (Moment for a Pet)

[16] in Bytom, Łąka Pupila (Pet’s Meadow) in Piła [17].

For example, in Gdańsk, an appropriate location was designated

in the local zoning plan.

According to an owner of the pet cemetery, it was a reaction to

a moving story that appeared in the press about a dead dog that was

thrown into a garbage truck [9].

92 Anna Myślińska

Grzebowiska dla zwierząt w Polsce są także zakładane

przez schroniska dla bezdomnych zwierząt: grzebowisko

w Rybniku, Chwila dla Pupila [16] w Bytomiu, Łąka Pu

pila w Pile [17].

Trudno się dziwić, że osoby związane zawodowo z opie-

ką nad zwierzętami mają do nich na tyle osobisty stosu

nek, że tworzą miejsca pozwalające na ich upamiętnienie.

Założycielem grzebowiska jest firma

Przedsiębiorstwa miejskie i prywatne związane z uty-

lizacją odpadów również dostrzegają różnicę pomiędzy

chowaniem zwierzęcia domowego a utylizacją odpadów

pochodzenia zwierzęcego. Przykładami grzebowisk zało-

żonych przez takie firmy są: Dolina Pupilków w Słupsku

[18], Tęczowy Las w Toruniu [19], Polana Przyjaciół

w Gorzowie Wielkopolskim [20]. W przypadku tych

przedsiębiorstw założenie cmentarza dla zwierząt wydaje

się naturalnym poszerzeniem wykonywanych usług.

Częstą sytuacją jest interwencja mieszkańców doma-

gających się miejsca, gdzie mogliby zapewnić spoczynek

swoim zwierzętom domowym [21]. Po takich interwen-

cjach miasto wyznacza działkę spełniającą wymagania

prawne dla tego typu założenia, a następnie przekazuje ją

w ręce firmy, która wygra przetarg i dopełni koniecznych

formalności oraz wykona infrastrukturę niezbędną do

otwarcia grzebowiska.

Firmą niezwiązaną z opieką nad zwierzętami lub odbio-

rem ich zwłok jest Spółdzielnia Galicjanka, będąca za-

rządcą Cmentarza dla Zwierząt w Rzeszowie [22]. Jedna

z najmłodszych będących tematem tego artykułu nekropo-

lii, Zawsze Razem, znajduje się w Gdańsku i jest prowa-

dzona przez spółkę, która ma w planach otwarcie jeszcze

dwóch tego typu placówek, w Bydgoszczy i Legnicy [23].

Dla wyżej wymienionych podmiotów grzebowiska to

inwestycje o charakterze komercyjnym.

Głosy sprzeciwu przeciwko lokalizacji

nowych grzebowisk

Chociaż osoby wypowiadające się o istniejących grze-

bowiskach, mieszkające w ich pobliżu, wydają się nie mieć

zastrzeżeń do faktu, że tego typu obiekt znajduje się w ich

okolicy

[24], to przy planowaniu nowych takich inwestycji

zdarzają się protesty. W Brzezince oburzenie wywołała lo-

kalizacja planowanej nekropolii w niewielkiej odległości

od cmentarza dla ludzi [25]. Podstawa tego protestu poka-

zuje, że w Polsce pochówek zwierzęcia jest czymś zupeł-

nie innym niż pochówek człowieka, ale nie oznacza to, że

chowanie zwierząt z szacunkiem ma wielu przeciwników.

Elementy przestrzenne grzebowisk dla zwierząt

W Polsce w 2017 r. działało niewiele, bo 14 grzebo-

wisk (il. 1). Analiza tych założeń wskazuje na istnienie

kilku wspólnych cech przestrzennych.

Teren grzebowiska

Powierzchnia wyjściowa większości polskich grzebo-

wisk to mniej więcej 3000 m

. Zazwyczaj znajdują się

It is hardly surprising that people who are profession-

ally involved in caring for animals have such a personal

attitude towards them that they establish places to com-

memorate them.

The founder of the pet cemetery is a company

Municipal and private enterprises which relate to waste

treatment also see the difference between burying a pet

and the disposal of animal waste. Dolina Pupilków (Valley

of Little Pets) in Słupsk [18], Tęczowy Las (Rain bow

Forest) in Toruń [19], Polana Przyjaciół (Glade of Friends)

in Gorzów Wielkopolski are examples of pet ce meteries

which were established by such companies [20]. In the

case of these enterprises, the establishment of a cemete ry

for animals seems to be a natural extension of the servi ces

rendered.

A frequent situation is the intervention of residents de-

manding a place where they could provide rest to their

domestic animals [21]. After such interventions, the city

designates a plot of land that meets the legal requirements

for this type of layout, and then passes it to the company

that wins the tender and will complete the necessary for-

malities and will construct the infrastructure necessary to

open a pet cemetery.

A company that is not related to taking care of animals

or collecting their corpses is the Galicjanka Cooperative,

being the manager of the Cmentarz dla Zwierząt (Ce me

tery for Animals) in Rzeszów [22]. One of the youngest

necropolis called Zawsze Razem (Always Together), be-

ing the subject of this article, is situated in Gdańsk and is

run by a company that is planning to open two more such

facilities in Bydgoszcz and Legnica [23].

For the abovementioned entities, pet cemeteries are

investments of a commercial character.

Voices of opposition against the location of

new pet cemeteries

Although people who speak about the existing pet

cemeteries and live in their vicinity seem to have no ob-

jections to the fact that such a facility is in their area [24],

it is sometimes the case that protests occur when planning

new investments of this type. In Brzezinka, the location of

the planned necropolis at a short distance from the cem-

etery for people provoked anger [25]. The basis for this

protest shows that in Poland the burial of an animal is

perceived to be something completely different than hu-

man burial, but this does not mean that burying animals

with respect has many opponents.

Spatial elements of pet cemeteries

In 2017 there were only 14 functioning pet cemeteries

in Poland (Fig. 1). The analysis of these layouts indicates

the existence of several common spatial features.

The area of a pet cemetery

The starting area of most of the Polish pet cemeteries

is approximately 3000 m

. Usually, they are located on

Grzebowiska dla zwierząt w Polsce /Pet cemeteries in Poland 93

one na znacznie większych działkach, umożliwiających

nawet pięciokrotne powiększenie obszaru grzebalnego.

Zlokalizowane są przeważnie na obrzeżach większych

miast lub w małych miejscowościach w ich pobliżu.

Grzebowiska w Polsce oferują wykup parceli na okres

dwóch lub trzech lat, ale można go odpłatnie przedłużać.

Biorąc ten fakt pod uwagę, należy się spodziewać stosun-

kowo częstego ponownego wykorzystywania parcel. Mimo

to grzebowisko Psi Los otworzyło w 2013 r. nową sek cję,

o powierzchni około 6800 m

, co świadczy o wzra stają cej

potrzebie godnego i nieprzypadkowego po chówku zwie-

rząt domowych.

Ogrodzenie

Wspólną cechą nekropolii dla zwierząt w Polsce jest

ogrodzenie terenu. Wszystkie tego typu obiekty mają wy-

sokie ogrodzenie, zazwyczaj z siatki metalowej. Jest to

element uniemożliwiający wejście na teren działki oso-

bom niepowołanym. Poza ogrodzeniami z siatki pojawia-

ją się także mury betonowe, prefabrykowane. Niestety

w żadnym z omawianych w tym artykule obiektów w Pols

nie zostały one potraktowane jako składnik estetyczny

założenia.

Układ nekropolii

Grzebowiska w Polsce charakteryzują się regularnym

układem. Parcele ułożone są wzdłuż ścieżek lub alejek.

Alejki utwardzone znajdują się zazwyczaj na grzebowi-

skach zakładanych przez przedsiębiorstwa, a nie przez

osoby indywidualne. Dojścia do grobów traktowane są

przede wszystkim jako element konieczny, a nie narzę-

dzie kształtowania przestrzeni i charakteru miejsca. Na

trafić można na alejki żwirowe, z betonowych płyt chod-

nikowych lub z kostki betonowej. Typowy układ nowego

grzebowiska to prostokątna, płaska, niezadrzewiona

działka o podłużnie przeprowadzonych alejkach, przy

której sytuowane są parcele. Grzebowisko w Rzeszowie,

o takim właśnie typowym planie, udostępnia na swojej

stronie rozkład wolnych i zajętych parcel, podzielonych

w tym przypadku na większe i mniejsze. Każda zajęta

parcela na wirtualnym planie opatrzona jest zdjęciem po-

chowanego tam zwierzęcia [22].

Co ciekawe, wydaje się, że układ grzebowiska jest po-

dobny, niezależnie od tego, czy miejsce zostało zaprojek-

towane formalnie czy też powstało spontanicznie

(il. 2).

Chociaż rozmiar grobów nie jest zunifikowany, wszyst

kie parcele są zdecydowanie mniejsze od tradycyjnych,

dla dorosłych ludzi. Niektóre grzebowiska (Dolina Pu

pilków i Cmentarz dla Zwierząt w Rzeszowie) mają po-

dział na sektory dla różnych zwierząt: psów, kotów i in-

nych. Trudno jest stwierdzić, czy poza wielkością parcel

taki podział ma jeszcze jakieś dodatkowe znaczenie.

Na przykład grzebowisko Zawsze Razem w Gdańsku zostało za

projektowane, a nekropolia w miejscowości Mochle powstała sponta-

nicznie. Mimo to układ grzebowisk jest do siebie zbliżony: nagrobki

usytułowane są w długich rzędach, każdy z nich ma dojście.

much larger plots of land, making it possible to extent the

cemetery area by five times. They are usually situated on

the outskirts of larger cities or in small towns near them.

In Poland pet cemeteries offer plots of land to be pur-

chased for a period of two or three years, but it can be

extended for a fee. Taking this fact into account, a rela-

tively frequent reuse of plots should be expected. Despite

this, in 2013 the pet cemetery called Psi Los opened a new

section, covering an area of approximately 6800 m

, which

proves the growing need for a dignified and nonacciden-

tal burial of domestic animals.

Fence

The common feature of the necropolises for animals in

Poland is the fencing of the area. All objects of this type

have a high fence, which is usually a chainlink wire one.

It is an element that prevents unauthorized people from en-

tering the plot. Apart from chainlink wire fences, there are

also concrete and prefabricated walls. Unfortunately, in

Poland in none of the objects discussed in this article was

the fence treated as an aesthetic component of the layout.

The layout of the necropolis

In Poland pet cemeteries are characterised by a regular

layout. The plots are arranged along paths or alleys. Paved

alleys are usually built on pet cemeteries which are found-

ed by enterprises, but not by individuals. Access to graves

is treated above all as a necessary element, and not as a tool

for shaping the space and character of the place. We can

come across gravel, concrete pavement slabs, or concrete

small blocks alleys. A typical arrangement of a new pet

cemetery is a rectangular, flat, and treeless plot of land

with longitudinal alleys at which parcels are situated.

Il. 1. Rozmieszczenie grzebowisk dla zwierząt w Polsce

(oprac. A. Myślińska)

Fig. 1. Location of pet cemeteries in Poland (drawn by A. Myślińska)

94 Anna Myślińska

Nagrobki i inne elementy

tworzące miejsce pamięci zwierzęcia

Zarządcy cmentarzy z reguły dysponują wzorami typo-

wego nagrobka. Mimo to groby często bardzo się od sie-

bie różnią w obrębie jednego grzebowiska. Typowymi na 

grobkami bywają małe kamienne płyty układane płasko

w ziemi. Rozwiązania takie można znaleźć w Gdańsku,

Słupsku, Pile, Rzędzianach, Ropczycach czy Rzeszowie.

Na niektórych z tych grzebowisk jest to jedyny występu-

jący typ nagrobka. W Toruniu, Gorzowie Wielkopolskim

czy w Mochlem typowe nagrobki to stosunkowo niskie

kamienie naturalne, lub – jak w przypadku Szymanowa

– betonowe, z niewielkimi tabliczkami (il. 3).

Porównując polskie grzebowiska dla zwierząt, nie da

się nie zauważyć indywidualnego podejścia do niemal

każdego miejsca pochówku. Oprócz wyżej wymienio-

nych znaleźć można nagrobki przypominające typowe,

ludz kie, wykonane z polerowanego kamienia, często

o kształcie serca czy prostokąta (il. 4). W większości nie są

one ustawiane pionowo, raczej pod niewielkim kątem,

kładzione na ziemi lub na kamiennej płycie.

Oprócz tabliczek i płyt nagrobnych znaleźć można tak-

że inne rozwiązania indywidualizujące parcele. Często

zdarzają się niskie ogrodzenia wypełnione kwiatami lub

żwirem. Ogrodzenia wykonywane są z kamieni polnych,

obrzeży chodnikowych, gotowych płotków z tworzywa

sztucznego lub drewna.

Przy nagrobkach zdarzają się również nasadzenia. W re-

gulaminach grzebowisk znajduje się zazwyczaj zapis infor-

mujący o konieczności posiadania zgody na sadze nie drzew

czy krzewów. Najczęściej wybieranymi przez żałobników

roślinami są tuje. Wśród grzebowisk o najbogatszej florze

znajduje się to w Szymanowie, gdzie można znaleźć różne

gatunki małych krzewów. Są one pie lęgnowane i przyci-

nane. Właściciele pochowanych tu zwierząt częściej niż

sztucznymi obsadzają groby żywymi roślinami.

Podczas prowadzenia badań nie znaleziono w Polsce na

grobków mających znaki religijne takie jak krzyże czy wi

zerunki świętych. Występują one natomiast w Niem czech,

np. na cmentarzu w Monachium. Znajduje się tam figura

A pet cemetery in Rzeszów, which has such a typical plan,

gives information about the layout of free and occupied

plots that are divided into larger and smaller ones in this

case. In the virtual plan, each occupied plot is accompa-

nied by a photo of the animal buried there [22].

Interestingly, it seems that the pet cemetery arrange-

ment is similar, regardless of whether the place was de-

signed formally or it was founded spontaneously

(Fig. 2).

Although the size of graves is not unified, all parcels

are definitely smaller than traditional ones for adult peo-

ple. Some pet cemeteries (Dolina Pupilków and Cmentarz

dla Zwierząt in Rzeszów) are divided into sectors for

various animals such as dogs, cats and others. It is diffi-

cult to say whether, apart from the size of plots, this kind

of division has some additional meaning.

Tombstones and other elements

which create the animal’s memory place

Graveyard administrators usually offer typical tomb-

stones to choose from. Nevertheless, graves often differ to

a large extent within one particular pet cemetery. Typical

tombstones are small stone slabs laid flat in the ground.

These solutions can be found in Gdańsk, Słupsk, Piła, Rzę

dziany, Ropczyce or Rzeszów. In some of these pet ce me te

ries, this is the only type of tombstones that appears. In

Toruń, Gorzów Wielkopolski or Mochle, typical gravestones

are relatively low natural stones, or – as in the case of Szy

manów – concrete ones with small plates (Fig. 3).

When comparing Polish cemeteries for animals, we can-

not fail to notice an individual approach to almost every

burial place. Apart from the abovementioned examples,

we can find gravestones reminiscent of typical, human,

made of polished stone, often with the shape of a heart or

rectangle (Fig. 4). Most of them are not placed vertically,

rather at a small angle, laid on the ground or on a stone slab.

For example, the pet cemetery Zawsze Razem in Gdańsk was

designed, while the necropolis in the village of Mochle was founded

spontaneously. Nevertheless, the layout of pet cemeteries is similar, i.e.

tombstones are situated in long rows and each of them has access.

Il. 2. Grzebowisko Brzozowa Przystań, Mochle

(źródło: http://brzozowaprzystan.pl/wpcontent/uploads/2015/11/

cmentarz_dla_zwierza_bydgoszcz3.jpg [data dostępu: 7.08.2017])

Fig. 2. Pet cemetery Brzozowa Przystań in Mochle

(source: http://brzozowaprzystan.pl/wpcontent/uploads/2015/11/

cmentarz_dla_zwierza_bydgoszcz3.jpg [accessed: 7.08.2017])

Il. 3. Gdańsk, grzebowisko Zawsze Razem – typowy nagrobek

(fot. A. Myślińska)

Fig. 3. Gdańsk, pet cemetery Zawsze Razem – typical gravestone

(photo by A. Myślińska)

Grzebowiska dla zwierząt w Polsce /Pet cemeteries in Poland 95

Jezusa przypominająca kształtem rzeźbę z Rio de Janeiro

[26]. Za granicą nierzadko trafiają się też wizerunki anio-

łów i krzyże. Na przykład na cmentarzu Pet Haven

(Wielka Brytania) w ofercie znajduje się wybór krzyży

w różnych kolorach [27].

W Polsce grób zwierzęcy nie jest traktowany pod

względem symboliki religijnej tak samo jak grób ludzki.

Wydaje się, że różnica ta jest spowodowana odmiennym

traktowaniem śmierci zwierzęcia i człowieka.

Chociaż nagrobki występują w różnych kształtach i roz-

miarach, to chyba najwięcej charakteru grzebowiskom na-

dają różnego rodzaju nietrwałe ozdoby. Na najstarszym

polskim grzebowisku, w Koniku Nowym, najbardziej przy

ciągającymi uwagę elementami są wielobarwne

wiatraki,

zabawki i sztuczne kwiaty. Wydaje się, że to na tym grze-

bowisku rozpoczęła się „moda” ozdabiania grobów za

pomocą ruchomych zabawek poruszających się na wie-

trze. Dzięki nagromadzeniu tych indywidualnie dobiera-

nych oz dób grze bowiska dla zwierząt nabierają w Polsce

jarmarcznej estetyki, którą trudno jest skrytykować, bo

w masie ozdoby te nadają miejscu wyjątkowy, choć lu-

dyczny charakter. Bez wątpienia grzebowisko w Koniku

Nowym jest najlepszym przedstawicielem tego trendu

(il. 5).

Kolumbaria

Niełatwo w Polsce znaleźć zwierzęce kolumbarium.

Je dyną placówką, która oferuje usługi w tym zakresie,

jest grzebowisko Tęczowy Most w Szymanowie. Poza

tym miejscem zwierzęta na polskich cmentarzach chowa-

ne są w ziemi.

Jeśli grzebowisko dysponuje spalarnią, można zdecy-

dować się na kremację zwłok zbiorową bądź indywidual-

ną. Po kremacji zbiorowej zwierzęta trafiają do mogił

zbiorowych, które nie są oznaczane w żaden specjalny

Besides plates and tombstones, we can also distinguish

other solutions which individualise plots. Often there are

low fences filled with flowers or gravel. Fences are made

of field stones, pavement borders, readymade small fenc-

es of plastic or wood.

There are also plantings at the tombstones. In the regu-

lations of pet cemeteries there is usually a provision in-

forming about the need to have permission to plant trees

or shrubs. The most often chosen plants by mourners are

thujas. Among pet cemeteries with the richest flora is the

one which is situated in Szymanów, where various spe-

cies of small shrubs can be found. They are nurtured and

pruned. Owners of animals buried here plant graves with

living plants more often than artificial ones.

During the research, tombstones bearing religious sym-

bols such as crosses or images of saints were not found in

Po land. However, they occur in Germany, e.g. at the ceme

tery in Munich where there is a statue of Jesus resembling

a sculpture from Rio De Janeiro [26]. Abroad one can also

find images of angels and crosses . For example,

at the Pet

Haven Cemetery (Great Britain), the offer in

cludes a selec-

tion of crosses in different colours [27].

In Poland, an animal grave is not treated in terms of

religious symbolism in the same way as a human grave.

It seems that this difference stems from a different treat-

ment of the death of an animal and of a human being.

Il. 5. Konik Nowy, Psi Los – nagrobki zindywidualizowane

(źródło: http://skomplikowane.pl/natrasie/cmentarzdlazwierzat/

[data dostępu: 11.09.2017])

Fig. 5. Konik Nowy, Psi Los – individualized gravestones

(source: http://skomplikowane.pl/natrasie/cmentarzdlazwierzat/

[accessed: 11.09.2017])

Il. 4. Mochle, grzebowisko Brzozowa Przystań – nietypowy nagrobek

(źródło: http://brzozowaprzystan.pl/galeria_/cmentarzdlazwierzat

mochlekolobydgoszczy7/ [data dostępu: 7.08.2017])

Fig. 4. Mochle, pet cemetery Brzozowa Przystań – unconventional

gravestone (source: http://brzozowaprzystan.pl/galeria_/cmentarzdla

zwierzatmochlekolobydgoszczy7/ [accessed: 7.08.2017])

96 Anna Myślińska

sposób. W przypadku kremacji indywidualnej prochy

można zabrać ze sobą lub pochować na grzebowisku na

wykupionej parceli.

Budynki

Nie na każdym grzebowisku znajdują się zabudowania

to warzyszące, a jeśli już się pojawiają, to są to raczej

drew niane domki prefabrykowane. Architektura tych

obiektów ograniczona jest do wzorów prostych, często

spotykanych w innych kontekstach (np. małe domki letni-

skowe) i nie stara się przekazywać swoją wymową treś

ci związanych z przemijaniem towarzyszy człowieka

W Gdańsku, przy grzebowisku, w budynku obsługującym

in teresantów znaj duje się także spalarnia zwłok. Zde cy

dowano się na prostą, murowaną zabudowę o mało wy

szu kanej architekturze (il. 6).

Wnioski

Grzebowiska w Polsce są stosunkowo młodym zjawi-

skiem. W chwili gdy artykuł powstawał, planowano zało-

żenie ich większej liczby. Świadczy to o tym, że coraz

rzadziej cmentarze dla zwierząt będą odbierane jako ku-

riozum.

Założenie cmentarza dla zwierząt to przedsięwzięcie,

przy którym niezbędne są cierpliwość i czas. Tym nowym

obiektom z jednej strony urzędy stawiają liczne wymaga-

nia, a z drugiej – istotny wpływ na ich powstanie mają

lokalne społeczności lub/i zdeterminowane jednostki.

Założenie grzebowiska dla zwierząt w Polsce rzadziej łą-

czy się z inwestycją obliczoną na konkretne zyski, czę-

ściej z pasją założyciela.

Trudno mówić o projektowaniu cmentarzy dla zwie-

rząt. W związku z tym, że nie ma zapotrzebowania na

Stosunek właściciela grzebowiska do zmarłych zwierząt domo-

wych i osób chcących je pochować jest natomiast widoczny na stronach

internetowych obsługujących cmentarz dla zwierząt.

Even though tombstones occur in various shapes and

sizes, it is probably various types of perishable decora-

tions that give the strongest character to pet cemeteries.

At the oldest Polish pet cemetery in Konik Nowy, the

most attentiongrabbing elements are multicoloured

windmills, toys and artificial flowers. It seems that the

“fashion” of decorating graves by means of movable toys

moving in the wind started just at this pet cemetery.

Thanks to the accumulation of these individually selected

decorations, cemeteries for animals in Poland acquire

fairlike aesthetics, which is difficult to criticise because

in the mass these decorations give the place a unique,

though ludic character. Undoubtedly, the pet cemetery in Ko

nik Nowy is the best representative of this trend (Fig. 5).

Columbaria

It is not easy to find an animal columbarium in Poland.

The only facility that offers services in this area is the pet

ce metery Tęczowy Most in Szymanów. Except for this

place, animals in Polish cemeteries are buried in the ground.

If a pet cemetery has an incineration facility, people

can choose between a collective or individual corpse cre-

mation. After the collective cremation, animals go to col-

lective graves which are not marked in any special way.

In the case of individual cremation, ashes can be taken by

the owner or buried in a pet cemetery on the purchased

plot.

Buildings

Not every pet cemetery has accompanying buildings,

and if they appear, they are rather wooden prefabricated

houses. The architecture of these objects is limited to

simple designs, which are often found in other contexts

(e.g. small holiday cottages) and does not try to convey

the content related to the passing away of human compan-

ions

. In Gdańsk, next to the pet cemetery, there is also

a corpse incineration facility in the building that serves

the clients. This is a simple brick development with not

very sophisticated architecture (Fig. 6).

Conclusions

In Poland pet cemeteries are a relatively young phe-

nomenon. When the article was written, a bigger number

of them was planned to be founded. This proves that less

and less often cemeteries for animals will be perceived as

a curiosity.

Founding a cemetery for animals is an enterprise where

patience and time are necessary. On the one hand, the autho

rities make numerous requirements for these new objects,

and on the other, local communities and/or determined

in-

dividuals have a significant impact on their foundation.

Establishing a cemetery for animals in Poland is less often

On the other hand, we can see a kind of relation of the cemetery

owner to deceased domestic animals and persons wanting to bury their

animals in the websites of the pet cemeteries management.

Il. 6. Gdańsk, grzebowisko Zawsze Razem

(fot. A. Myślińska)

Fig. 6. Gdańsk, pet cemetery Zawsze Razem

(photo by A. Myślińska)

Grzebowiska dla zwierząt w Polsce /Pet cemeteries in Poland 97

connected with an investment calculated for specific prof-

its, but more often with the passion of the founder.

It is hard to talk about designing cemeteries for ani-

mals. Due to the fact that there is no need for large facili-

ties for this type of objects, the land development ele-

ments are quite limited in their form and selected in terms

of price rather than aesthetic values. It seems that only

when the necropolis is growing, then it takes on its indi-

vidual character. The pet cemetery in Konik Nowy, the

oldest in Poland, is distinguished by a unique, fairlike

decoration which was introduced by visitors [28]. Tę czo

wy Most in Szymanów attracts attention with its well

kept vegetation and the approach to this necropolis as to

the garden. By unifying tombstones in Gdańsk, the cem-

etery has quite an austere character.

Newly founded pet cemeteries will have characteristic

features that will make them stand out only in the future.

As it may seem, it results from similar values of the ter-

rain on which pet cemeteries are founded, namely areas,

the possibility of extension, location on the outskirts of

cities or villages, flat, treeless plots of land, and a simple

alley layout. Considering the dynamically changing land-

scape of the necropolises for animals, repeating this re-

search in a few years might turn out an interesting issue.

Translated by

Bogusław Setkowicz

duże zaplecze dla tego typu obiektów, elementy zagospo-

darowania terenu są dość ograniczone w swojej formie

i dobierane raczej pod względem ceny niż walorów este-

tycznych. Wygląda na to, że dopiero wtedy, kiedy nekro-

polie się rozrastają, nabierają indywidualnego charakteru.

Grzebowisko w Koniku Nowym, najstarsze w Polsce, wy 

różnia się wyjątkową, jarmarczną oprawą wprowadzoną

przez odwiedzających [28]. Tęczowy Most w Szy ma no

wie przykuwa uwagę zadbaną roślinnością i podejściem

do tej nekropolii jak do ogrodu. Przez unifikację nagrob-

ków w Gdańsku cmentarz ma dość surowy charakter.

Nowo założone grzebowiska dopiero w przyszłości

posiądą cechy charakterystyczne, które będą je wyróżnia-

ły. Wynika to, jak się wydaje, ze zbliżonych walorów te-

renu, na których grzebowiska są zakładane: powierzch-

nie, możliwość powiększenia, lokalizacja na obrzeżach

miast lub wsi, płaskie, niezadrzewione działki, prosty

układ alejek. Biorąc pod uwagę dynamicznie zmieniający

się krajobraz nekropolii dla zwierząt, powtórzenie prze-

prowadzonych badań za kilka lat może być interesującym

zagadnieniem.

Bibliografia /References

[1] Kolbuszewski J., Cmentarze, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wro

cław 1996.

[2] Aries P., Człowiek i śmierć, przeł. E. Bąkowska, Aletheia, War

szawa 2011.

[3] Howell P., A Place for the Animal Dead: Pets, Pet Cemeteries and

Animal Ethics in Late Victorian Britain, „Ethics, Place and En vi

ron ment” 2002, Vol. 1, No. 1, 5–22.

[4] Flippo H., The German Way of Death: Pets and Animals, „The

German Way & More”, https://www.germanway.com/history-

andculture/germany/thegermanwayofdeathpetsanimals/

[accessed: 8.08.2017].

[5] http://petcem.com/ [accessed: 8.08.2017].

[6] Derecki A., Asnières Psia wyspa na Sekwanie, „Otwarty Prze wod

nik Krajoznawczy”, http://www.krajoznawcy.info.pl/psiawyspa-

nasekwanie4593, 2.11.2012 [accessed: 9.08.2017].

[7] Wołczyńska M., Psi Los: Tu godnie spoczywa 6 tys. zwierząt,

http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,34889,6952616,Psi_

Los__Tu_godnie_spoczywa_6_tys__zwierzat.html, 22.08.2009

[accessed: 8.08.2017].

[8]

http://www.woodlandburialscholderton.co.uk/ [accessed: 7.08.2017].

[9] Weinhardt Goldberg J., Clara Glen Pet Cemetery, „Atlas Obscura”,

http://www.atlasobscura.com/places/claraglenpetcemetery [ac-

cessed: 7.08.2017].

[10] Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porząd-

ku w gminach, Dz.U. z 2017 r., poz. 1289, art. 7, pkt 1, podpunkt 4,

pkt 3, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU

19961320622 [accessed: 7.08.2017].

[11] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w spra-

wie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko,

Dz.U. z 2016, poz. 71, art. 3.1, pkt 73, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.

nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20102131397 [accessed: 7.08.2017].

[12] https://www.nps.gov/prsf/learn/historyculture/petcemetery.htm,

28.02.2015 [accessed: 7.08.2017].

[13] http://brzozowaprzystan.pl/onas/ [accessed: 7.08.2017].

[14] http://www.cmentarzdlazwierzat.pl/ [accessed: 7.08.2017].

[15] http://krematoriumdlazwierzat.com/ [accessed: 7.08.2017].

[16] http://www.schronisko.rybnik.pl/ [accessed: 7.08.2017].

[17] http://www.cmentarzzwierzat.pl/?page=C51_pila [accessed:

9.08.2017].

[18] http://www.pgkslupsk.pl/main.asp?g=166&id=1148, 18.04.2017

[accessed: 7.08.2017].

[19] http://www.mpo.torun.pl/pochowekzwierzatdomowych,300,l1.

html [accessed: 7.08.2017].

[20] http://inneko.pl/polanaprzyjaciol/ [accessed: 10.08.2017].

[21] 07-11-2016 Cmentarz dla zwierząt w Grudziądzu, „iTVM Gru

dziądz”, realizacja: P. Mroczka, zdjęcia: R. Szulc, https://www.

youtube. com/watch?v=gRLoVKlbgjU, 7.11.2016 [accessed:

10.08.2017].

[22] http://www.cmentarzdlazwierzat.eu/ocmentarzu/, 2017 [accessed:

8.08.2017].

[23] http://www.zawszerazem.pl/cmentarzedlazwierzat/, 2016 [acces-

sed: 10.08.2017].

[24] Agaciak A., Cmentarz dla zwierząt może wyglądać jak park albo

ogród, http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/3924479,cmentarz

dlazwierzatmozewygladacjakparkalboogrodwideo,id,t.html,

6.07.2015 [accessed: 9.08.2017].

[25] Obok cmentarza w Brzezince ma powstać krematorium dla zwie-

rząt, „Dla Ciebie Tv”, https://www.youtube.com/watch?v=Db-

pxYHp92E&t=173s, 15.07.2016 [accessed: 9.08.2017].

[26] http://www.tierfriedhofmuenchen.de/ [accessed: 7.08.2017].

[27] https://www.pethavenburialservices.co.uk/petmemorials [acces-

sed: 7.08.2017].

[28] Pogoda J., Cmentarz dla zwierząt w Koniku Nowym, https://www.

youtube.com/watch?v=wVUUhgJibf8, 29.10.2013 [accessed:

7.08.2017].

98 Anna Myślińska

Streszczenie

W niniejszym artykule podjęto tematykę miejsc pochówku zwierząt. Problem został omówiony w odniesieniu do terenu Polski na tle przykładów

z zagranicy. Współczesne grzebowiska dla zwierząt powstają w naszym kraju od niedawna i mimo że cmentarze dla zwierząt są u nas stosunkowo

nowym zjawiskiem, to już teraz można dostrzec ich typowe cechy przestrzenne.

Autorka, na co dzień zajmująca się zagadnieniami z dziedziny architektury, starała się opisać i ocenić grzebowiska pod kątem zagadnień z interesu-

jącej ją problematyki: cech położenia, układu przestrzennego, wielkości parcel, z jednej strony unifikowania, a z drugiej – indywidualizowania

grobów. W trakcie badania zjawiska, jakim są cmentarze dla zwierząt w Polsce, okazało się, że niezaspokojona potrzeba emocjonalna jest głównym

motorem sprawczym ich powstawania, ważnym elementem pracy stało się więc omówienie ich genezy i formy własności.

Słowa kluczowe: grzebowisko, cmentarz, pochówek, zwierzęta

Abstract

This article deals with the topic of animal burial sites. The problem was discussed referring to the territory of Poland against the background of

examples from abroad. Modern pet cemeteries have been created in our country for a short time, and their issue has not been discussed in any detail

so far. Despite the fact that animal cemeteries are a relatively new phenomenon in Poland, it is already possible to notice their typical spatial features.

The author, who deals with issues in the field of architecture on a daily basis, tries to describe and evaluate the pet cemeteries from the following

angle of interest: location, spatial layout, parcel size, unification, and, on the other hand, the individualization of graves. In the course of the study

of the phenomenon of cemeteries for animals in Poland, it turned out that the unsatisfied emotional need is the main driving force behind their

formation, so an important element of the work became the analysis of their genesis and form of ownership of pet cemeteries.

Key words: pet cemetery, animal cemetery, pet burial, animals