72 Bogusław Czechowicz
Sborník příspěvků z mezinárodního kolokvia konaného ve dnech
29.–31. března 20 v Clam-Gallasovĕ paláci v Praze, Casablanca,
Praha 2007 (= “Opera Facultas philosophicae Universitatis Caro-
linae Pragensis”, 4), 367–400.
[6] Kapustka M., Czechowicz B., Hope and Pragmatism. The Rule and
Visual Representation of Matthias Corvinus in Silesia and Lusa-
tia, [in:] P. Farbaky, A. Végh (eds.), Matthias Corvinus, the King.
Tradition and Renewal in the Hungarian Royal Court 1458–1490.
Exhibition cataloque. Budapest History Museum. 19 March 2008–
30 June 2008, Budapest History Museum, Budapest 2008, 76–87.
[7] Kuthan J., Královské dílo za Jiřího z Poděbrad a dynastie Jagellon-
ců, 2: Města, církev, korunní země, Nákladatelství Lídové Noviny,
Praha 2013.
[8] Thiemann M., Das Matthias-Corvinus-Denkmal in Bautzen –
Ehrung oder Mahtanspruch?, “Neues Lausitscisches Magazin”
2013, N.F., t. 16, 7–34.
[9] Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach
1457–1547, t. 3: “Matthias primus Dei gratia rex Bohemiae”. Rehabi-
litacja nieuznawanego króla, Wydawnictwo Quaestio, Wrocław 2017.
[10] Winzeler M., Vizuální přítomnost nepřítomného. Místa, památky
a symbolické stopy královské reprezentace, [in:] Královská Horní
Lužice. Panovnická reprezentace – mechanismy vlády – komu-
nikace, Casablanca, Praha 2021 (= “Korunní země v dějinách
českého státu”, 8), 473–533.
[11] Wenzel K., Zwischen Böhmen und Sachsen. Architektur und Kunst
der Oberlausitzer Stände (ca./ 1500–1600), [in:] Korunní země
v dějinách českého státu, t. 9: L. Bobková, M. Čapský (eds.), Spo-
lu i vedle sebe. České stavy a stavy zemí České koruny na prahu
raného novověku, Casablanca, Praha 2021, 177–199.
[12] Grohman I., Die Ortenburg in Bautzen als Sitz böhmischer und
sächsischer Landesherrschaft in der Oberlausitz, [in:] K. Kaise-
rová (eds.), Čechy a Sasko v proměnách dějin, Univerzita J. E.
Purkyně, Ustí nad Labem 1993, 89–97.
[13] Kalous A., Matyáš Korvín (1443–1490). Uherský a český král,
Veduta, České Budějovice 2009.
[14] Pařízková-Čevonová J., Týnský kostel a architektura poděbradské
doby, Univerzita Olomouc, Olomouc 2022.
[15] Markgraf H. (oprac.), Scriptores rerum Silesiacarum, t. 7: Historia
Wratislaviensis et que post mortem regis Ladislai sub electo Geor-
gio de Podiebrat Bohemorum rege ili Acciderant prospera et adver-
sa. Von Mag. Peter Eschenloer, Josef Max & Comp., Breslau 1872.
[16] Schwarzbach F., Geschichte der Kollegiatkirche und des Kolle-
giatstiftes St. Petri in Bautzen in Mittelalter, “Neues Laisitzisches
Magazin” 1929, 105, 76–113.
[17] Kinne H., Das Kollegiatstift St. Petri zu Bautzen im Mittelalter.
Von der Gründung bis 1569, De Gruyter Academie Forschung,
Berlin–Boston 2014.
[18] Elad A., Medieval Jerusalem and Islamic Worship: Holy Places,
Ceremonies, Pilgrimage, E. J. Brill, Leiden–New York–Köln
1995 (= “Islamic History and Civilization”, 8).
[19] Šimák J.V. (oprac.), Fontes rerum Bohemicarum, t. 6: Chroni-
con Bartossii, qui dicitur Scriba. Memorabilia pragensia 1524.
Chronicon Georgii Pisensis praemisses epistulis. Additamenta,
Nadání Františka Palackého, Praha 1907.
[20] Czechowicz B., Książęcy mecenat artystyczny na Śląsku u schyłku
średniowiecza, DiG, Warszawa 2005.
[21] Kwaśniewski A., Zamek w Ząbkowicach Śląskich w okresie
rządów księcia Karola I – próba rekonstrukcji form, funkcji i treś-
ci, [in:] B. Czechowicz (ed.), Monety – zamek – nagrobek. Książę
Karol I z Podiebradów (1476–1536) między dziedzictwem przo-
dków a dokonaniami potomków, Pavel Mervart, Ocyna ATUT,
Červený Kostelec–Wrocław 2015, 123–217.
[22] Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach
1457–1547, t. 4: Król i stany, 2: Książęta i szlachta, A: Książęta
i hrabiowie, Wydawnictwo Quaestio, Wrocław 2020, 196–206.
[23] Kalina P., The New Solomon. Architecture as the Embodiment of
State Ideology and Political Practice in Early Modern Prague,
“Uměni/Art” 2017, t. 65, nr 1, 26–36.
[24] Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach
1457–1547, t. 4: Król i stany, 1: Siła słabości? Długie późne rządy
Władysława II, Wydawnictwo Quaestio, Wrocław 2018.
[25] Czechowicz B., The uncrowned “bohemian King” and his “bible”
Castle. Blatná by the highest burgrave of Prague castle Zdeňek
Lev of Rožmitál, around the years 1520–1530, “Res Gestae.
Czasopismo Historyczne” 2022, t. 15, nr 2, 50–66.
[26] Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach
1457–1547, 4: Król i stany, 2: Książęta i szlachta, B: Magnaci,
Wydawnictwo Quaestio, Wrocław 2020.
[27] Czechowicz B., Ostatni Luksemburgowie (zwłaszcza Zygmunt)
w świadomości i praktyce politycznej Korony Czeskiej w dobie
podiebradzko-korwinowsko-jagiellońskiej, czyli próba rewizji nie-
których mitów (nie tylko) czeskiej historiograi, “Historie. Otázky.
Problémy” 2015, t. 7, nr 1, 156–157.
[28] Czechowicz B., “…Sultánovy řeči by potěšily i Čechy…”. Dziedzictwo
bizantyjskie w rękach Turków a europejski kryzys tożsamości w XV–
XVI wieku, [in:] T. Ciesielski, W. Iwańczak (eds.), Czechy i Polska
między Wschodem i Zachodem – średniowiecze i wczesna epoka now-
ożytna, DiG, Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2016, 159–174.
[29] Hamblin W. J., Seely D. R., Solomon’s temple. Myth and history,
Thames & Hudson, London 2007.
[30] Beschreibende Darstellung der älteren Bau- und Kunstdenkmäler
des Königreich Sachsen, t. 32: C. Gurlitt, Amtshauptmannschaft
Bautzen (II), Dresden 1908.
Streszczenie
Imperialne westchnienia w orientalnej tonacji? Zamek Ortenburg w Budziszynie (Górne Łużyce) w dobie władzy królów Macieja Korwina
oraz Władysława II i Ludwika Jagiellończyków (około 1483–1526)
Zamek w Budziszynie został zbudowany w miejscu starszej siedziby pod okiem królewskiego wójta krajowego Górnych Łużyc Georga von Steina
w latach 1483–1490. Jego najlepiej zachowanym elementem z tych lat jest wieża bramna, mieszcząca na piętrze kaplicę św. Jerzego. Fasada wieży
zwraca się ku miastu z kolegiatą spektakularnym pomnikiem króla Macieja z 1486 roku, ukazanego nie tylko jako władca Czech i Węgier, ale także
jako aspirant do tronu cesarskiego. Podkreślanie majestatu władcy kierowane było przede wszystkim w stronę kapituły budziszyńskiej, w której
zasiadał kler związany z biskupstwem miśnieńskim. Jego główny ośrodek – Miśnia – był ściśle związany z Wettynami. Ich ambicje terytorialne na
terenie Korony Czeskiej Maciej konsekwentnie ograniczał. Powstanie tak wyjątkowego pomnika władcy w przestrzeni publicznej, które w środkowej
Europie ma tylko precedensy w pomnikach cesarza Fryderyka III w Wiener Neustadt i Jerzego w Pradze, mogło się również wiązać z chęcią
demonstrowania praw Macieja jako króla czeskiego do właściwie już wówczas utraconego lenna Korony Czeskiej – Luksemburga. Ostatnia
przedstawicielka tej dynastii, Elżbieta zgorzelecka, córka Jana Zgorzeleckiego, przekazała je książętom Burgundii, ale po śmierci w 1482 roku córki
ostatniego z nich, Marii, prawa te przejmowali Habsburgowie, wtedy będący w ostrym konflikcie z Maciejem.
Zamek Ortenburg gloryfikował Macieja nie tylko jako potencjalnego imperatora, ale także jako nowego Dawida lub Salomona. Wieżę zamku
prawdopodobnie wieńczyła wieżyczka znana z „Wieży Dawida” w Jerozolimie. Także detal architektoniczny w kaplicy zdaje się dyskretnym
nawiązaniem do architektury orientalnej. W latach 1520–1527 dokonano zmiany zwieńczenia wieży, dodając jej attykę z sześcioma wieżyczkami-
pinaklami. Liczba ta odnosiła się najpewniej do związku sześciu miast, do którego należał Budziszyn. Wójtem krajowym Górnych Łużyc był wtedy
książę ziębicki Karol Minsterberski, który rozbudowywał w tym czasie swój zamek w Ząbkowicach Śląskich. Jego elewacje także zwieńczyła
attyka. W zamku tym, jak w wielu innych z tego czasu, także doszukano się odwołań do architektury jerozolimskiej, Salomonowej. Do listy tej
należy także dopisać, mimo dokonanego „przeredagowania”, budziszyński zamek Ortenburg.
Słowa kluczowe: Budziszyn, Maciej Korwin, Karol ziębicki, późny gotyk, wczesny renesans, zamki, reprezentacja władzy, biblicyzmy