Imperialne westchnienia w orientalnej tonacji? Zamek Ortenburg w Budziszynie (Górne Łużyce) w dobie władzy królów Macieja Korwina oraz Władysława II i Ludwika Jagiellończyków (około 1483–1526)

Bogusław Czechowicz

doi:10.37190/arc230408

Streszczenie

Zamek w Budziszynie został zbudowany w miejscu starszej siedziby pod okiem królewskiego wójta krajowego Górnych Łużyc Georga von Steina w latach 1483–1490. Jego najlepiej zachowanym elementem z tych lat jest wieża bramna, mieszcząca na piętrze kaplicę św. Jerzego. Fasada wieży zwraca się ku miastu z kolegiatą spektakularnym pomnikiem króla Macieja z 1486 roku, ukazanego nie tylko jako władca Czech i Węgier, ale także jako aspirant do tronu cesarskiego. Podkreślanie majestatu władcy kierowane było przede wszystkim w stronę kapituły budziszyńskiej, w której zasiadał kler związany z biskupstwem miśnieńskim. Jego główny ośrodek – Miśnia – był ściśle związany z Wettynami. Ich ambicje terytorialne na terenie Korony Czeskiej Maciej konsekwentnie ograniczał. Powstanie tak wyjątkowego pomnika władcy w przestrzeni publicznej, które w środkowej Europie ma tylko precedensy w pomnikach cesarza Fryderyka III w Wiener Neustadt i Jerzego w Pradze, mogło się również wiązać z chęcią demonstrowania praw Macieja jako króla czeskiego do właściwie już wówczas utraconego lenna Korony Czeskiej – Luksemburga. Ostatnia przedstawicielka tej dynastii, Elżbieta zgorzelecka, córka Jana Zgorzeleckiego, przekazała je książętom Burgundii, ale po śmierci w 1482 roku córki ostatniego z nich, Marii, prawa te przejmowali Habsburgowie, wtedy będący w ostrym konflikcie z Maciejem. Zamek Ortenburg gloryfikował Macieja nie tylko jako potencjalnego imperatora, ale także jako nowego Dawida lub Salomona. Wieżę zamku prawdopodobnie wieńczyła wieżyczka znana z „Wieży Dawida” w Jerozolimie. Także detal architektoniczny w kaplicy zdaje się dyskretnym nawiązaniem do architektury orientalnej. W latach 1520–1527 dokonano zmiany zwieńczenia wieży, dodając jej attykę z sześcioma wieżyczkamipinaklami. Liczba ta odnosiła się najpewniej do związku sześciu miast, do którego należał Budziszyn. Wójtem krajowym Górnych Łużyc był wtedy książę ziębicki Karol Minsterberski, który rozbudowywał w tym czasie swój zamek w Ząbkowicach Śląskich. Jego elewacje także zwieńczyła attyka. W zamku tym, jak w wielu innych z tego czasu, także doszukano się odwołań do architektury jerozolimskiej, Salomonowej. Do listy tej należy także dopisać, mimo dokonanego „przeredagowania”, budziszyński zamek Ortenburg.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.