Klub Sportowy Korona – wzorcowy projekt epoki socrealizmu

Jerzy Wowczak

doi:10.37190/arc200304

Streszczenie

Tematem artykułu jest dotychczas nieopisany bardziej szczegółowo w literaturze przedmiotu kompleks KS Korona w Krakowie. W pracy przedstawiono unikatową wartość i – na podstawie wnikliwej kwerendy źródłowej – historię powstania tego cennego przykładu architektury lat 50. w Polsce. Sporo miejsca poświęcono też historii przekształceń obiektu i jego obecnemu stanowi zachowania. Omawiany zespół obiektów sportowych zaprojektował Jan Krug w 1951 r., a w czasie uzgadniania projekt został uznany przez komisję Ministerstwa Sportu i Kultury Fizycznej za „wzorcowy kombinat sportowy”. W powstaniu KS Korona mieli także udział inni wybitni twórcy. Projekt wnętrz opracował Zbigniew Chudzikiewicz, a ceramiczne dekoracje ścienne w oryginalnej technologii piropiktury wykonali Helena i Roman Husarcy. Budynki sportowe przy ul. Kalwaryjskiej w Krakowie to dojrzały przykład funkcjonalizmu, o wyrazie architektonicznym oszczędnego modernistycznego klasycyzmu. Ich szlachetna forma wymyka się z doktrynalnego kanonu socrealistycznego obowiązującego w latach 50. w Polsce. Powinniśmy zadbać o zachowanie ich niezaprzeczalnych walorów wobec przyszłych, koniecznych prac modernizacyjnych.

Słowa kluczowe:
socrealizm
funkcjonalizm
architektura-sportowa
jan-krug
piropiktura

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2020

3(63)

DOI: 10.37190/arc200304

Wprowadzenie

Socrealizm jest przedmiotem studiów prowadzonych

w wielu ośrodkach naukowych [1]–[5]. Krytycy znający to

zjawisko polityczno-kulturowe z autopsji surowo je oce-

niali. Obecnie pogląd na socrealizm ulega ewolucji. Ba-

dacze architektury doceniają jakość socrealistycznej prze-

strzeni urbanistycznej, funkcjonalność budynków, detal

architektoniczny i harmonijne zespolenie sztuk plastycz-

nych w kreowaniu wnętrz [6]. Również poszczególne bu-

dynki, projektowane często przez znakomitych funkcjona-

listów działających już w latach 30. XX w., są przedmiotem

analiz naukowych. W Krakowie, poza Nową Hutą, obiek-

ty socrealistyczne nie były przedmiotem badań. Obiek-

ty Klubu Sportowego Korona (KS Korona) też nie były

jeszcze objęte badaniami naukowymi. Niniejszy artykuł

przedstawia właśnie ten zespół obiektów sportowych pro-

jektowanych według zasad funkcjonalizmu modernistycz-

nego w latach obowiązującej doktryny socrealistycznej.

Tło polityczne

Klub Sportowy Korona mieści się w centrum krakow-

skiego Podgórza. Powstał w 1919 r. i wychowuje już piąte

pokolenie młodzieży. W 1951 r., po połączeniu z klubem

Związkowiec został przemianowany na KS Włókniarz

i należał do największych klubów sportowych Krakowa.

W tym czasie podjęto inicjatywę budowy kompleksu

Jerzy Wowczak*

Klub Sportowy Korona – wzorcowy projekt epoki socrealizmu

Korona Sports Club – a model project of Socialist Realism

Introduction

Socialist Realism is the subject of studies carried out

in many academic centers [1]–[5]. The critics who know

this political and cultural phenomenon from experience

judge it low. Currently, the view of Socialist Realism

has evolved. Those studying architecture appreciate the

quality of the Socialist Realist urban space, building func-

tionality, architectural detail and harmonious combination

of ne arts in interior design [6]. Also particular build-

ings, designed frequently by excellent functionalists ac-

tive back in 1930s, are analysed by scientists. Social Re-

alist buildings in Kraków have not been studied so far,

apart from Nowa Huta district. The facilities of Korona

Sports Club have not been subject to scientic studies so

far yet. This article presents this complex of sports fa-

cilities designed in line with the Modernist functionalist

principles in the times when the Social Realist doctrine

prevailed.

Political background

Korona Sports Club is situated in the centre of Pod-

górze in Kraków. It was created in 1919 and has already

raised ve generations of young people. In 1951, follow-

ing the merger with Związkowiec club, it was renamed

Włókniarz Sports Club and it was one of the largest sports

club in Kraków. It was then that an initiative to build

a complex of facilities on the plot near Krzemionki, at

9–15 Kalwaryjska Street, was adopted. In 1960s the club

resumed its original name. Locating the sports facilities’

complex among historical urban tissue was a decision

characteristic of the era. In 1950, the Socialist authorities

started to implement the Six-Year Plan and not only large

* ORCID: 0000-0001-6337-6943. Wydział Architektury i Sztuk

Pięknych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

/ Faculty of Architecture and Fine Arts, Andrzej Frycz Modrzewski Kra-

ków University, e-mail: pracownia.wowczak@gmail.com

54 Jerzy Wowczak

obiektów na działce u podnóża Krzemionek, przy ul. Kal-

waryjskiej 9–15. W latach 60. XX w. klub powrócił do

swojej pierwotnej nazwy. Umiejscowienie zespołu obiek-

tów sportowych w środku historycznej struktury miasta

to decyzja charakterystyczna dla epoki. W 1950 r. władza

socjalistyczna przystąpiła do realizacji planu sześciolet-

niego, budowano nie tylko wielkie zakłady przemysłowe,

lecz także „budowano nowe społeczeństwo”. Za narzę-

dzie socjotechniczne służyła szeroko pojmowana twór-

czość artystyczna ujęta w ramy doktryny socrealistycznej.

Zdawano sobie również sprawę z ważności sportu w za-

cieśnianiu więzów społecznych i wagi sukcesów sporto-

wych w poczuciu narodowej dumy. W ośrodkach wielko-

miejskich powstawały obiekty łączące funkcje sportowe

i kulturalne (zwane „pałacami młodzieży”). W krakow-

skim Podgórzu postanowiono wybudować bardziej zło-

żony zespół. Na wzniesieniu Krzemionek miał powstać

stadion sportowy, basen odkryty i zespół boisk. U ich stóp

natomiast, w środku histo rycznej zabudowy planowano

kryty basen z wieżą do skoków, salę gimnastyczną i bu-

dynek administracyjny.

Prace projektowe nad zespołem obiektów sportowych

prowadziło Centralne Biuro Projektów Budownictwa

Miejskiego w Krakowie znane później jako „Miastoprojekt

Kraków”. W Archiwum Narodowym zachowała się część

dokumentacji dotyczącej obiektów klubu przy ul. Kalwa-

ryjskiej

. Jest tam zbiór teczek z projektami różnych faz

i różnych branż oraz dokumenty związane z zatwierdza-

niem projektów. Najstarszy z nich ma datę 6.02.1951 r.

i jest to zaświadczenie lokalizacyjne nr 57/51 dotyczące

hali sportowej. Prace, sądząc po numerze rejestrowym

projektu, zlecono jeszcze w 1950 r. Projekt został zare-

jestrowany pod nazwą Kombinat Sportowy Włókniarz

– Kr.1279/50 i opracowywał go zespół pracowni A-5

kierowanej przez Włodzimierza Maronę. Później projekt

przeniesiono do pracowni A-2. Projektantem obiektu był

architekt Jan Krug.

Autor

Autor projektu KS Włókniarz to bardzo znany archi-

tekt swojego pokolenia. Jan Krug (1911–1988) był ab-

solwentem Wydziału Budowlanego Państwowej Szkoły

Przemysłowej w Krakowie (dyplom 1929) oraz Wydzia-

łu Architektury Politechniki Lwowskiej (dyplom 1939).

W 1950 r. był już bardzo cenionym architektem, mającym

za sobą spore sukcesy zawodowe. Przed wojną był lau-

reatem kilku konkursów architektonicznych

[7, s. 13],

[8]. W latach 1947–1949 wraz z Fryderykiem Tadanie-

rem prowadził biuro projektów Rytm. Na ich deskach

kreślarskich powstało kilka dużych obiektów przemysło-

Archiwum Miastoprojektu zostało zniszczone w latach 90.

XX w. Szczęśliwie ocalona część znajduje się w Archiwum Narodowym

w Krakowie. Zbiór dotyczący projektu Kombinatu Sportowego Włók-

niarz znajduje się pod sygnaturą ANK, ABM 29/789/1128-1172.

W 1937 r. Jan Krug wraz z Tadeuszem Brzozą wygrał kon-

kurs na projekt kaplic w Kalwarii Panewnickiej, w tym samym roku

ze Stanisławem Kramarczykiem wygrał konkurs na bloki mieszkalne

w Sosnowcu.

industrial plants, but also the “new society” was built.

The socio-technical tool was the broadly-taken artistic

creative work t in the Social Realist doctrine. Sport was

considered important to tighten social ties and the sports

success was perceived as a crucial component of the na-

tional pride. In large cities, there were facilities erected

that combined sports and cultural function (called “youth

palaces”). The complex in Podgórze in Kraków was

designed as a more elaborate one. A sports stadium, an

open-air swimming pool and a playeld complex was to

be erected on the hill in Krzemionki. An indoor swim-

ming pool with a diving tower, a gym and an administra-

tive building were planned at Krzemionki feet, among the

historical buildings.

The design works for the sports facilities’ complex were

carried out by the Centralne Biuro Projektów Budownict-

wa Miejskiego in Kraków, later known as “Miastoprojekt

Kraków”. The National Archives have some documents

for the club facilities at Kalwaryjska Street

. They in-

clude some folders with dierent phase and disciplines’

designs, as well as documents connected with project ap-

provals. The oldest one is dated 6 February 1951 and this

is the localisation certicate no. 57/51 for the sports hall.

Judging by the registry number of the design, the works

were ordered back in 1950. The design was registered as

Włókniarz Sports Conglomerate Kr.1279/50 and devel-

oped by the team from A-5 studio led by Włodzimierz

Marona. Later, the design was moved to A-2 studio. The

facility’s designer was architect Jan Krug.

The author

The author of Włókniarz Sports Conglomerate was

a famous architect in his generation. Jan Krug (1911–

1988) was a graduate of the Construction Faculty of

the National School of Industry in Kraków (diploma in

1929) and the Faculty of Architecture of the University of

Technology in Lviv (diploma in 1939). In 1950, he was

a recognised architect with many professional successes.

Before the war, he was a laureate of several architectur-

al competitions

[7, p. 13], [8]. In 1947–1949, he ran the

“Rytm” design studio with Fryderyk Tadanier. Several

large industrial facilities were designed on their boards. In

that time, Jan Krug took successful part in competitions

[9]. In 1949 the architect was employed in the Academy

of Fine Arts in Kraków where he was a dean of the Inte-

rior Design Faculty in 1955–1957

. In 1950, with Zdzi-

sław Arct, he worked on the “Biprohut” building in Gli-

wice, the tallest of the buildings designed in Poland those

Miastoprojekt archives were destroyed in 1990s. The luckily sur-

viving part is stored in the National Archives in Kraków. The collection

for the Włókniarz Sports Conglomerate design has the symbol ANK,

ABM 29/789/1128-1172.

In 1937 Jan Krug and Tadeusz Brzoza won the competition for

the design of chapels in Kalwaria Panewnicka and the same year, with

Stanisław Kramarczyk, for the blocks of ats in Sosnowiec.

In 1948 Jan Krug won the competition organized by the Association of

Polish Architects no. 171 for the building of the Textile Headquarters in Łódź.

The archives of the Academy of Fine Arts in Kraków, documents

kept in the personal folder of Jan Krug.

Klub Sportowy Korona: wzorcowy projekt epoki socrealizmu / Korona Sports Club: a model project of Socialist Realism 55

wych. Również w tym czasie Jan Krug z powodzeniem

brał udział w konkursach

[9]. W 1949 r. architekt został

zatrudniony w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych,

gdzie w latach 1955–1957 pełnił funkcję dziekana Wy-

działu Architektury Wnętrz

. W 1950 r. wraz ze Zdzi-

sławem Arctem pracował nad gmachem „Biprohutu”

w Gliwicach – wówczas najwyższego z projektowanych

budynków w Polsce

. W ramach etatu w Miastoprojek-

cie projektował na rogu alei Słowackiego i Focha gmach

Okręgowej Rady Związków Zawodowych w Krakowie,

na którego fundamentach Witold Cęckiewicz w 1959 r.

„postawił” zespół hotelu „Cracovii” [10, s. 99]. W 1952 r.

architekt z ramienia Stowarzyszenia Architektów Pol-

skich (SARP) pełnił funkcję przewodniczącego kolegium

Regionalnego Pokazu Architektonicznego w Krakowie

[11, s. 206]. W czasie powstawania projektu KS Włók-

niarz dorobek Kruga stawiał go w czołówce ówczesnych

architektów w Polsce. Bez wątpienia był on też wtedy

twórcą z największymi sukcesami konkursowymi wśród

architektów krakowskiego Miastoprojektu.

Lokalizacja

Lokalizacja obiektów sportowych w pobliżu przepra-

wy przez Wisłę zapewniała dobrą dostępność dla miesz-

kańców nie tylko Podgórza, ale także leżącego na drugim

brzegu rzeki Kazimierza. Zespół miał stać w narożniku

planowanego placu Niepodległości, łączącego park Bed-

narskiego z mostem Piłsudskiego i nabrzeżem Wisły. Plac

ten wyznaczono już w przedwojennych planach Krako-

wa [12]. W zamysłach powojennych decydentów miał on

przejąć rolę reprezentacyjną, do tej pory przypisaną pod-

górskiemu Rynkowi, a budynki klubu sportowego miały

być odpowiednikiem jeżeli nie podgórskiej fary, to na

pewno podgórskiego magistratu (il. 1). Było to zgodne

z ówczesną doktryną urbanistyczną, która obiektom uży-

teczności publicznej wyznaczała istotną rolę w kształto-

waniu socjalistycznego wyrazu miasta [13]. Parcela, jaką

władze miasta przeznaczyły na zespół obiektów klubo-

wych, była zabudowana ważnymi dla historii Podgórza

obiektami. Stały na niej budynki koszar i hala ujeżdżal-

(il. 2) [14, s. 257]. Przechowywane w Archiwum Na-

rodowym dokumenty odnoszą się do administracyjnych

decyzji lokalizacyjnych

. Pozostają one w zgodzie z zało-

żeniami planistycznymi, które sankcjonował powstający

Jan Krug w 1948 r. zwyciężył w konkursie SARP nr 171 na

gmach Centrali Tekstylnej w Łodzi.

Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (AASP), do-

kumenty przechowywane w teczce osobowej Jana Kruga.

J. Krug „Życiorys” [mps, AASP, teczka osobowa Jana Kruga].

Wcześniej, zanim w Rynku powstał reprezentacyjny gmach pod-

górskiego magistratu, budynek koszar mieścił Ökonomie Gebäude, obiekt

łączący funkcje administracyjne, samorządowe i społeczne młodego mia-

sta Podgórza. Budynek przeszedł do historii jako miejsce, z którego po-

rucznik Antoni Stawiarz wyprowadził oddział powstańców w 1918 r.

Zaświadczenie lokalizacyjne nr 70 Wojewódzkiej Komisji Plano-

wania Gospodarczego w Krakowie z 3.02.1951 r., zaświadczenie lokali-

zacyjne nr 57/51 z 6.02.1951 r. wydane przez Prezydium Wojewódzkiej

Rady Narodowej w Krakowie Wydział Budownictwa. Zaświadczenie to

uzupełnia zgoda na lokalizację szczegółową obiektu z dnia 8.10.1951 r.

days

. During his employment in Miastoprojekt, he de-

signed the building of the Regional Trade Unions’ Board

at the corner of Aleja Słowackiego and Focha Street in

Kraków, the foundations of which were used by Witold

Cęckiewicz in 1959 to erect the “Cracovia” hotel complex

[10, p. 99]. In 1952 the architect represented the Associa-

tion of Polish Architects (SARP) and was the jury chair-

man of the Regional Architectural Exhibition in Kraków

[11, p. 206]. When Włókniarz Sports Conglomerate was

created, the achievements of Krug placed him among the

best architects in Poland those days. Undoubtedly, he was

the most successful of all the architects in Miastoprojekt

in Kraków when it came to the competitions.

Location

Locating sports facilities near the ferry on the Vistula

river guaranteed their accessibility for the residents not

only of Podgórze, but also of Kazimierz district situated

on the opposite bank of the river. The complex was to

be situated in the corner of the planned Niepodległości

square, connecting Bednarskiego part with Piłsudskiego

bridge and the Vistula bank. The said square was delin-

eated in the pre-war plans of Kraków [12]. The post-war

decision-makers wanted it to assume the representative

role which had previously been ascribed to the Market

Square in Podgórze , and the sports club buildings were to

be an equivalent if not of the parish church in Podgórze,

then surely the town hall in Podgórze (Fig. 1). It was in

line with the urban planning doctrine those days which al-

located an important role to the public utility buildings in

shaping the Socialist appeal of the city [13]. The plot allo-

cated to the club facilities’ complex by the city authorities

was developed with buildings important for the history of

Podgórze. They included the military barracks and a rid-

ing school hall

(Fig. 2) [14, p. 257]. The documents kept

in the National Archives refer to the administrative loca-

tion decisions

. They are in line with the urban planning

assumptions supported by the general plan of Kraków de-

veloped simultaneously. The plan was developed in 1950s

by the team of Anna Ptaszycka and it should be consid-

ered the continuation of Kraków development plans dat-

ing back to 1934–1939 [15, p. 22]. In the pre-war plan, the

area of the military barracks was reserved for a spacious

square and the plan by Ptaszycka left this land undevel-

oped. The Niepodległości square delineated in the site of

J. Krug “Curriculum Vitae” [typescript, archives of the Academy

of Fine Arts in Kraków, personal folder of Jan Krug].

Previously, before the representational building of the town hall

of Podgórze was created on the Market Square, the barracks housed

Ökonomie Gebäude, combining administrative, local government and

social functions of the young town of Podgórze. The building went down

in history as the site from which a unit of insurgents went out led by

Lieutenant Antoni Stawiarz in 1918.

The location certicate no. 70 of the Voivodeship Economic Plan-

ning Commission in Kraków dated 3 February 1951, location certicate

no. 57/51 dated 6 February 1951 issued by the Presidium of the Voivode-

ship National Council in Kraków, Construction Department. The said

certicate was complemented by the permit for the detailed location of

the complex dated 8 October 1951.

56 Jerzy Wowczak

równocześnie plan ogólny Krakowa. Plan był opracowany

w latach 50. przez zespół Anny Ptaszyckiej, należy go

uznać za kontynuację planów rozwoju Krakowa z lat

1934–1939 [15, s. 22]. W planie przedwojennym teren

koszar był zarezerwowany dla obszernego skweru, rów-

nież w planie Ptaszyckiej pozostawiono w tym miejscu

teren niezabudowany. Wytyczony w miejscu austriackich

koszar plac Niepodległości stanowił zakończenie dwuki-

lometrowej osi kompozycyjnej łączącej Wawel z Krze-

mionkami.

Projekt 1950–1956

Zachowane w Archiwum Narodowym dokumenty dają

obraz skomplikowanego i odpowiedzialnego procesu

zatwierdzania projektu w epoce socrealistycznej. Za-

chował się odpis z Protokołu Rady Technicznej z dnia

25.01.1952 r. nad projektem KS Włókniarz [16]. Pod pro-

tokołem podano skład rady: Fryderyk Tadanier, Zbig niew

Olszakowski, Józef Gałęzowski, Janusz Ingarden. Każdy

z tych architektów miał swój znaczący udział w rozwo-

ju krakowskiej architektury. Ocena, jaką wystawiła rada:

Inwencja twórcza 5; Wartość architektoniczna 6; Eko-

nomia 5; Opracowanie techn. 3 [16]. Z protokołu Rady

Technicznej wynika, że omawiano projekt z trzema ele-

mentami: budynkiem klubowym, basenem i salą gimna-

styczną. Przedstawiono projekt podstawowy w branży

architektonicznej. Obiekty sportowe o złożonej z kilku

elementów funkcji miały już pewną tradycję. Zintegro-

wane obiekty łączące baseny i sale sportowe były w Pol-

sce budowane już przed wojną

. W rozwiązaniach epoki

socjalistycznej obiekty tego typu rozbudowane zostały

Standardy wyznaczały m.in. budynki YMCA. W Krakowie sie-

dzibę tej młodzieżowej organizacji przy ul. Krowoderskiej projektował

Wacław Krzyżanowski około 1924 r.

the Austrian military barracks was the end of the two-kilo-

metre long compositional axis connecting the Wawel Hill

and Krzemionki.

Project 1950–1956

The documents preserved in the National Archives pro-

vide a picture of a complicated and responsible process

of design approval in the Socialist Realist era. A copy of

the Minutes of the Technical Council of 25 January 1952

concerning the design of Włókniarz Sports Conglom-

erate [16] was preserved. Below the minutes, the council

members are mentioned: Fryderyk Tadanier, Zbigniew

Olszakowski, Józef Gałęzowski, Janusz Ingarden. Each

of those architects contributed signicantly to the devel-

opment of Kraków architecture. And here is the assess-

ment oered by the Council: Ingenuity 5; Architectural

value 6; Economy 5; Technical design 3 [16]. According

to the Minutes of the Technical Council, the design with

three components was analysed, i.e., the club building,

swimming pool and the gym. The presented design was

the basic architectural one. Sports facilities composed of

several parts had already some predecessors. Integrated

facilities combining swimming pools and sports halls

were erected in Poland before the war

. In the solutions

of the Socialist era, similar facilities were extended into

complicated complexes housing any functions connected

with the sports, theatre, museum, exhibition, club etc. cul-

ture. In this way the functional programme of Włókniarz

Sports Conglomerate corresponded to the standards char-

acteristic of such facilities. Attention should be paid to the

high score awarded to the architectural value and the low

The standards were shaped, e.g., by YMCA buildings. In Kraków,

the seat of this youth’s organization at Krowoderska street was designed

by Wacław Krzyżanowski ca. 1924.

Il. 1. Planowany w latach 50. XX w. zasięg placu Niepodległości (1)

wraz z lokalizacją zespołu KS Włókniarz (2) w centrum Podgórza

(oprac. J. Wowczak)

Fig. 1. The reach of the Niepodległości Square (1) planned in 1950s,

including the location of Włókniarz Sports Conglomerate (2)

in the centre of Podgórze (elaborated by J. Wowczak)

Il. 2. Budynek koszar artyleryjskich,

fotografia po 1909 r.

(źródło: Muzeum Krakowa, MHK-Fs18004/IX)

Fig. 2. The artillery barracks,

photo taken after 1909

(source: Muzeum Krakowa, MHK-Fs18004/IX)

Klub Sportowy Korona: wzorcowy projekt epoki socrealizmu / Korona Sports Club: a model project of Socialist Realism 57

one to the technical design, which is indirect evidence of

the haste during the design development. The value of this

architectural work stems from the dicult location con-

ditions and non-conventional solution. The architect was

faced with the problem of a multi-purpose complex on

a relatively small plot in the dense development of histor-

ical Podgórze. The “conglomerate” programme included

a sports hall, a complex of swimming pools with a div-

ing tower and stands, a club, a hotel, an administrative

building, an administrator’s at and an anti-aircraft bun-

ker. The rich functional programme was quite a challenge

and the architect designed a complex of three separate

buildings connected with one another, including a front

administrative one, the swimming pool situated deep in

the plot and the sports hall situated nearby along Kalwa-

ryjs ka Street (Figs. 3, 4). The layout of the buildings with

the patio was inspired by the rules of designing an urban

block of ats and the location of the lower building in

the front contravened the historical method of the building

line formation. The most conspicuous component of the

composition was to be the administrative building which

was moved back slightly from the frontage of Kalwa-

ryjska Street. The author gave it a highly dynamic form.

The building was composed of an elongated cuboid of the

rst oor with a dense rhythm of windows having a neu-

tral articulation, set on three cuboids of the ground oor

with utility rooms and entrance hall. The rst oor was

supported on the arcade pillars. The arcade was anked

with two wall planes designed for artistic decoration. In

front of the building, there were stairs running along the

entire facade and establishing the boundary between the

street and the space allocated to the sports facilities. The

stairs led to the elevated area connected with the patio hid-

den between the administrative and the swimming pool

do skomplikowanych układów mieszczących wszystkie

z możliwych funkcji związanych z kulturą: sportową, te-

atralną, muzealną, wystawienniczą, klubową itp. Tak więc

program funkcjonalny KS Włókniarz mieścił się w stan-

dardach charakterystycznych dla tego typu obiektów.

Zwraca uwagę wysoka ocena wartości architektonicznej

i niska opracowania technicznego – to pośredni dowód

na pośpiech, w jakim powstawał projekt. Wartość tego

dzieła architektonicznego wynika z trudnych uwarunko-

wań lokalizacyjnych i niekonwencjonalnego rozwiązania.

Przed architektem postawiono problem wielofunkcyjnego

zespołu na stosunkowo niedużej działce w gęstej zabudo-

wie historycznego Podgórza. Program „kombinatu” wy-

pełniały: sala sportowa, zespół basenów z wieżą do sko-

ków i widownią, klub, hotel, budynek administracyjny,

mieszkanie gospodarza, schron przeciwlotniczy. Bogaty

program funkcjonalny był trudnym wyzwaniem, archi-

tekt zaprojektował kompleks składający z trzech odręb-

nych połączonych ze sobą budynków: frontowego – ad-

ministracyjnego, stojącego w głębi działki basenowego

i położonej obok w ciągu ul. Kalwaryjskiej sali sportowej

(il. 3, 4). Układ budynków z dziedzińcem wewnętrznym

nawiązywał do zasady kształtowania bloku śródmiejskie-

go, jednocześnie sytuowanie niższego budynku od frontu

było zaprzeczeniem historycznego sposobu formowania

zabudowy. Najbardziej widocznym z elementów kompo-

zycji miał być obiekt administracyjny, który został nie-

znacznie cofnięty z linii pierzei ul. Kalwaryjskiej. Autor

nadał mu bardzo dynamiczną formę. Budynek składał się

z podłużnego prostopadłościanu pierwszego piętra z gę-

stym, o obojętnej artykulacji rytmem okien, nałożonego

na trzy prostopadłościany parteru z pomieszczeniami

użytkowymi i hallem wejściowym. Pierwsze piętro było

wsparte na słupach podcienia. Podcień był ankowany

Il. 3. J. Krug,

projekt KS Włókniarz, 1951.

Plan zagospodarowania

(źródło: ANK, ABM

29/789/1128)

Fig. 3. J. Krug,

design of

Włókniarz Sports Club, 1951.

The land development plan

(source: ANK, ABM

29/789/1128)

58 Jerzy Wowczak

Il. 4. J. Krug, projekt KS Włókniarz, 1951. Rzut parteru (źródło: ANK, ABM 29/789/1128)

Fig. 4. J. Krug, design of Włókniarz Sports Club, 1951. Ground floor layout drawing (source: ANK, ABM 29/789/1128)

dwoma płaszczyznami ścian przeznaczonych na deko-

rację plastyczną. Budynek poprzedzały schody biegnące

wzdłuż całej elewacji, wyznaczające granicę pomiędzy

ulicą a przestrzenią przypisaną obiektom sportowym.

Schody wprowadzały na podniesienie, które łączyło się

z ukrytym pomiędzy budynkiem administracyjnym i ba-

senowym dziedzińcem wewnętrznym. Budynek basenów

został zaprojektowany w drugiej linii zabudowy, jego

boczna elewacja była eksponowana od strony placu Nie-

podległości. Tym samym budynek basenowy stał się o-

cyną, a budynek administracyjny przyjął rolę budynku

building. The swimming pool building was designed in

the second building line, with its side wall exposed from

the Niepodległości Square. All the same, this building be-

came an outbuilding and the administrative one assumed

the role of the front building. The façades of the swim-

ming pool buildings were shaped as dictated by the spirit

of the times, with classicist pilasters. From Zamoyskie-

go Street, the architect designed a representative façade

anked with gurative sculptures. But it is not the Social

Realist message of this project that is the most interesting.

The way the spatial links are solved by Krug is much more

Klub Sportowy Korona: wzorcowy projekt epoki socrealizmu / Korona Sports Club: a model project of Socialist Realism 59

appealing. First of all, the author did not follow the Social

Realist rules of shaping the frontages of squares and em-

phasizing sites in the facilities important for formal rea-

sons. He ignored the corner location, failed to highlight

the corner of the Niepodległości Square with any archi-

tectural marker or dominant. He designed dynamic archi-

tecture, perceivable from many perspectives, meant for

many frame sequences, with its message changing once

you got closer to it. Placing the swimming pool building,

most attractive for the visitors, in the second line, the ar-

chitect forced the users to go through the clearances in

the administrative building ground oor and led them to

the patio. Krug turned the sequence of rooms into one of

the most important attributes of his architecture. He was

highly sensitive to the mood and light, the street space was

to sip in through the dark arcade to the cosy, shaded patio.

The patio itself, in its central part, was to be covered by

a link between the administrative building rst oor and

the swimming pool stands. This outdoor vestibule was ac-

cessible from two sides and from the front. The front entry

was particularly appealing. You had to go past a hall with

a spiral ight of stairs, well visible through the glazed

window. The stairs were the most important element of

the whole composition. The eect was to be reinforced by

providing extra light to the spiral from a skylight.

The composition design, so consistent, elegant and

uniform in all scales was not implemented. The investor

required changes when the building was under construc-

tion. The ground oor clearances were covered, the ad-

ministrative building got one more oor, which resulted in

losing the proportions and transparency of the assumption

consisting in the dominance of the background buildings

(Fig. 5). What was left from the original assumption, was

the stairs which still aroused admiration by their laconic

simplicity, as well as the structural layout of the walls. The

cosy space of the patio where the visitors to the swimming

pool complex could meet, or the forum that could house

the spectators leaving the stands after sports competition

were not created. The complex was deprived of its most

important architectural attribute, the introductory space,

a patio, an outdoor vestibule, intermediary space between

frontowego. W budynku basenowym elewacje rozwią-

zano w zgodzie z duchem epoki, stosując klasycyzujące

pilastry, od strony ul. Zamoyskiego architekt zaprojekto-

wał reprezentacyjną fasadę ankowaną guratywnymi

rzeźbami. Ale to nie socrealistyczny wyraz dzieła jest

najbardziej interesujący. Ciekawszy jest sposób rozgry-

wania przez Kruga powiązań przestrzennych. Przede

wszystkim autor nie podporządkował się obowiązującym

w socrealizmie zasadom kształtowania pierzei placów

i wzmacniania ważnych formalnie miejsc obiektu. Zigno-

rował narożnikową lokalizację, nie wzmocnił akcentem

czy dominantą architektoniczną narożnika placu Niepod-

ległości. Projektował architekturę dynamiczną, percypo-

waną z wielu ujęć, obliczoną dla wielu sekwencji kadrów,

o wyrazie zmiennym wraz z przybliżaniem się do obiek-

tu. Stawiając najbardziej atrakcyjny dla odwiedzających

budynek basenu w drugiej linii, architekt przymuszał

użytkowników do przejścia prześwitami w parterze bu-

dynku administracyjnego i kierował ich na wewnętrz-

ny dziedziniec. Krug z sekwencji wnętrz uczynił jeden

z ważniejszych atrybutów swojej architektury. Architekt

z wyczuciem operował nastrojem i światłem, przestrzeń

ulicy miała się sączyć przez ciemny podcień do kameral-

nego, zacienionego dziedzińca. Sam dziedziniec w swo-

jej środkowej części miał być przykryty łącznikiem po-

między piętrem budynku administracyjnego i trybunami

basenu. Ten zewnętrzny westybul był dostępny z dwóch

boków i od frontu. Szczególnie atrakcyjne było podejście

od frontu, w którym należało minąć hall ze spiralą biegu

schodów dobrze widoczną przez szklaną witrynę, scho-

dy te stanowiły najważniejszy punkt całej kompozycji.

Efekt miał być wzmocniony doświetleniem spirali świe-

tlikiem dachowym.

Konsekwentny, elegancki, jednorodny we wszystkich

skalach zamysł kompozycyjny nie został zrealizowany.

Inwestor wymusił zmiany w tracie budowy, zamknięto

ścianami prześwity parteru, dodano jedno piętro w części

administracyjnej, gubiąc tym samym proporcje i czytel-

ność założenia polegającego na dominacji obiektu dru-

giego planu (il. 5). Z pierwotnego zamierzenia pozostały

schody nadal wzbudzające podziw lakoniczną prostotą

i układ konstrukcyjny ścian. Nie uzyskano kameralnej

przestrzeni dziedzińca, na którym spotykaliby się odwie-

dzający kompleks basenowy, nie powstało forum, które

miało pomieścić widzów opuszczających trybuny po za-

wodach sportowych. Kompleks został zubożony o jego

najważniejszy atrybut architektoniczny, przestrzeń wpro-

wadzającą, podworzec, zewnętrzny westybul, przestrzeń

pośrednią pomiędzy ulicą a budynkiem. Miejsce, w któ-

rym skala urbanistyczna przenika się ze skalą architek-

toniczną

. Z opisanych zmian wprowadzanych w czasie

realizacji wynika, że autor miał ograniczony wpływ na

końcowy kształt kompleksu.

Walory kompozycyjne obiektów „Korony” były prezentowane

przez autora tego artykułu w referacie „Pomiędzy urbanistyką a archi-

tekturą – przestrzeń pośrednia jako atut architektury na przykładzie jed-

nego zapomnianego dzieła”, wygłoszonym w październiku 2017 r. na

Międzynarodowym Biennale Architektury w Krakowie (referat niepu-

blikowany).

Il. 5. Makieta KS Włókniarz

(źródło: Kronika KS Korona)

Fig. 5. A mock-up of Włókniarz Sports Club

(source: Kronika KS Korona)

60 Jerzy Wowczak

the street and the building. The place where the urban

planning scale intertwines with the architectural one

The described changes introduced during the construction

stage suggest the author had a limited impact on the nal

shape of the complex.

In April 1952 (16 April 1952) there was a meeting of

the Investment Project Evaluation Committee (Komisja

Oceny Projektów Inwestycyjnych, KOPI) held in War-

saw. A copy of the Minutes no. 86 of the Main Committee

of the Physical Culture of the Sports Construction Oce

was preserved [17]. KOPI considered the design model

and recommended it for use as “the material for typical

design development” [17]. The opinion of KOPI meant

the design fullled the functional, economic and aesthetic

assumptions and could be duplicated in other locations.

The said recommendation proved also the design followed

the programme included in the political assumptions of

the state. The complex was then called “Sports Conglom-

erate”. Other documents held in the National Archives in

Kraków refer to the process of approving and accepting the

design by committees created in the design studio itself

Solving the problem of ground water pressure on the

underground walls of the building turned out crucial for

the future use of the buildings. When adjustments to solve

the technical problem connected with ground waters were

implemented on the construction site of stage one, the

sports hall was designed in Miastoprojekt

. Starting to

design the second stage of the project, there were measures

initiated to solve the spatial layout. The land development

plan was designed, dated 10 July 1954. This document,

prepared by Wanda Pencakowska and Witold Cęckiewicz,

determined the control of frontages in the streets adjoining

the Niepodległości Square, opening of the access route to

Piłsudskiego bridge and liquidation of the thoroughfare in

Zamoyskiego Street at the section adjacent to the square.

1954–1956 was when the rst-stage facilities were erect-

ed and the gym designed. The team was joined by another

architect, Andrzej Bahr (1908?–1965), who was responsi-

ble for the technical design of the sports hall. Before the

design was approved, several location options of the third

composition component were considered

The composition values of “Korona” facilities were presented by

the author of this article in the paper called “Pomiędzy urba nistyką a ar-

chitekturą – przestrzeń pośrednia jako atut architektury na przykładzie

jednego zapomnianego dzieła” (“Between Urban Planning and Archi-

tecture. The Intermediate Space as an Architectural Asset Based on the

Example of One Forgotten Facility”) delivered in October 2017 during

the International Biennale of Architecture in Kraków (the paper has not

been published).

ANK, ABM 29/789/1128, 11.12.1952. communication B.V.

La/7/52 of 11,12,1652 of the Presidium of the Voivodeship Nation-

al Council in Kraków, Construction Department and communication

no. D. XII. 2-4536/52 of 19.12.1952 of the Minister of Urban and Real

Estate Construction containing information that “the above technical

design, in line with the ordinance no. 124/51, shall be approved by the

Adjudicating Board of the Design Studio of M.P. in Kraków”.

ANK, ABM 29/789/1148, communication L.B.V.-2/112/54.

ANK, 29/ 789/1148 Minutes no. 276, 283a, 286 of the Technical

Council meeting on 30/8, 3/9 and 6/9 1954 concerning the opinion on

the architectural technical documents in the course of their development,

typescript, no pagination. The design was approved on 21 October 1955.

W kwietniu 1952 r. (16.04.1952) w Warszawie odby-

ło się posiedzenie Komisji Oceny Projektów Inwesty-

cyjnych (KOPI), zachował się odpis z Protokołu Nr 86

Głównego Komitetu Kultury Fizycznej, Biura Budownic-

twa Spor towego [17]. KOPI uznała projekt za wzorco-

wy i rekomendowała do zastosowania „jako materiał do

opracowania projektów typowych” [17]. Opinia KOPI

znaczyła, że projekt spełniał zarówno założenia funkcjo-

nalne, ekonomiczne, jak i estetyczne i mógł być powiela-

ny w innych lokalizacjach. Rekomendacja ta świadczyła

też, że projekt odpowiadał programowi zawartemu w za-

łożeniach politycznych państwa. W tym czasie kompleks

zabudowy nazwano „Kombinatem Sportowym”. Kolej-

ne dokumenty przechowywane w krakowskim Archi-

wum Narodowym odnoszą się do procesu zatwierdzania

i uzgadniania projektu przez komisje powołane wewnątrz

biura projektów

Istotne z punktu widzenia przyszłego użytkowania bu-

dynków okazało się rozwiązanie problemu naporu wód

gruntowych na ściany piwniczne obiektu. Podczas gdy na

budowie pierwszego etapu wprowadzano korekty mające

zaradzić problemowi technicznemu związanemu z wo-

dami podziemnymi, w Miastoprojekcie przystąpiono do

projektu sali sportowej

. Rozpoczynając projektowanie

drugiego etapu inwestycji, podjęto działania w celu osta-

tecznego rozwiązania układu przestrzennego. Opracowa-

no projekt zagospodarowania terenu. Widnieje na nim

data 10.07.1954 r. Dokument przygotowany przez Wandę

Pencakowską i Witolda Cęckiewicza przesądzał o regula-

cji pierzei ulic w rejonie placu Niepodległości, otwarciu

dojścia do mostu Piłsudskiego i likwidacji przejazdu ul.

Zamoyskiego na odcinku przy placu. Lata 1954–1956 to

czas budowy obiektów pierwszego etapu i projektowania

sali gimnastycznej. W zespole pojawił się kolejny archi-

tekt, Andrzej Bahr (1908?–1965), który odpowiadał za

projekt techniczny sali sportowej. Zanim projekt został

zatwierdzony, brano pod uwagę kilka wariantów usytu-

owania tego trzeciego elementu kompozycji

Piropiktura 1956–1961

W 1956 r. obiekty pierwszego etapu były już w stanie

surowym. W tym czasie Helena Husarska (1922–2009)

i Roman Husarski (1923–2004) przystąpili do pracy

nad projektem piropiktury dla „Korony” [18], [19]. Pi-

ropiktura zwana „malarstwem ogniowym” opracowana

i opatentowana została przez zespół Husarskich w 1. po-

łowie lat 50. XX w. Technika ta […] polegała na natry-

ANK, ABM 29/789/1128, 11.12.1952. pismo B.V.La/7/52

z 11,12,1652 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krako-

wie Wydział Budownictwa i pismo L.dz. D. XII. 2-4536/52 z dnia

19.12.1952 Ministerstwa Budownictwa Miast i Osiedli, w którym za-

warta jest informacja, że „zatwierdzenie powyższego projektu technicz-

nego, po myśli zarządzenia nr 124/51 – należy do Zespołu Orzekającego

Biura Projektowego M.P. w Krakowie”.

ANK, ABM 29/789/1148, pismo L.B.V.-2/112/54.

ANK, 29/ 789/1148 Protokół nr 276, 283a, 286 z posiedzenia

Rady Technicznej w dniu 30/8, 3/9,i 6/9 1954 r. w sprawie zaopiniowania

dokumentacji technicznej architektonicznej w trakcie jej opracowania,

mps, bez paginacji. Projekt został zatwierdzony 21.10.1955.

Klub Sportowy Korona: wzorcowy projekt epoki socrealizmu / Korona Sports Club: a model project of Socialist Realism 61

Ceramic technology

called “Piropiktura” 1956–1961

In 1956 the rst-stage facilities had their shell. In that

time Helena Husarska (1922–2009) and Roman Husarski

(1923–2004) started to work on the “piropiktura” design

for “Korona” [18], [19]. “Piropiktura”, called “re paint-

ing”, was developed and patented by the Husarskis’ team

in early 1950s. This technology […] consisted in spray-

ing liquid ceramic enamel on the surface subject to high

temperature oered by gas or electrical burners, thanks

to which the enamel blended into the substrate and cov-

ered it with a durable decorative layer [20, p. 177]. The

architectural ceramic was studied by Bożena Kostuch

who presented the ceramic compositions on the “Ko-

rona” façade in her work devoted thereto as follows: In

1957 the Husarskis started to work on the decorations

for “Korona” Sports Club building at Pstrowskiego (now

Kalwaryjska) Street in Kraków. In 1958, two compositions

were made on the club facade, using the “piropiktura”

technology and enriched with engravings. Those were

the rst large ceramic compositions of an architectur-

al nature in Kraków, not playing the role of “a colorful

decorative marker”, but shaping the appearance of the

whole façade. Their subject matter is connected with the

decorated place (with Runners to the right and Riders to

the left). Both compositions are highly dynamic and the

gures excessively stylised and simplied. In 1962 Ro-

man Husarski and Maria Ledkiewicz made decorations

using the pure “piropiktura” technology on two walls in

the room with the pool for children [20, p. 43]. “Korona”

was enriched with extraordinary works of art. It turned out

this was a unique ceramic decoration as “piropiktura” was

abandoned by its creators despite its undoubted advantag-

es. Six large architectural compositions have survived un-

til today and “Korona” can boast of four of them (Fig. 6).

Il. 6. Helena i Roman Husarscy,

Maria Ledkiewicz,

piropiktura w pomieszczeniu

basenu dla dzieci

(źródło: Kronika KS Korona)

Fig. 6. Helena and Roman

Husarscy, Maria Ledkiewicz,

“piropiktura” image in the room

housing the pool for children

(source: Kronika KS Korona)

skiwaniu płynnego szkliwa ceramicznego na powierzch-

nię poddaną działaniu wysokiej temperatury za pomocą

palników gazowych lub elektrycznych, w efekcie czego

dochodziło do wtopienia się szkliwa w podłoże i pokry-

cia go trwałą warstwą dekoracyjną [20, s. 177]. Bada-

nia nad ceramiką architektoniczną prowadziła Bożena

Kostuch, która w swojej pracy poświęconej temu zagad-

nieniu tak przedstawiła ceramiczne kompozycje na ele-

wacji „Korony”: W 1957 roku Husarscy rozpoczęli pra-

ce nad dekoracją budynku Klubu Sportowego „Korona”

przy ul. Pstrowskiego (obecnie Kalwaryjska) w Krakowie.

W 1958 roku zostały wykonane w technice piropiktury

wzbogaconej rytem dwie kompozycje na fasadzie klubu. To

pierwsze zrealizowane w Krakowie duże kompozycje ce-

ramiczne mające charakter architektoniczny, niepełniące

roli „barwnego akcentu dekoracyjnego”, lecz wpływające

na wygląd całej elewacji. Ich tematyka wiąże się z ozda-

bianym miejscem (po stronie prawej Biegacze, po lewej

Jeźdźcy). Obie kompozycje są bardzo dynamiczne, a po-

stacie mocno przestylizowane i uproszczone. W 1962 roku

Roman Husarski i Maria Ledkiewicz wykonali w technice

czystej piropiktury dekoracje na dwóch ścianach w sali

z basenem dziecięcym [20, s. 43]. „Korona” została wzbo-

gacona nieprzeciętnymi dziełami sztuki. Jak się okazało,

unikatową dekoracją ceramiczną, gdyż piropiktura jako

technika, mimo swoich niezaprzeczalnych walorów, zo-

stała przez twórców zaniechana. Do dzisiaj przetrwało

sześć dużych kompozycji architektonicznych wykona-

nych tą techniką, „Korona” może się poszczycić czterema

z nich (il. 6).

Nadbudowa 1958

W 1958 r., mimo że część administracyjna zespołu była

już przykryta ostatnim stropem, inwestor podjął decyzję

o powiększeniu programu funkcjonalnego i wprowadze-

62 Jerzy Wowczak

Vertical extension 1958

In 1958, although the administrative part of the com-

plex was covered with the last ceiling, the investor de-

cided to extend the functional programme and modify the

approved project. The Włókniarz-Korona Field Sports

Club in Kraków applied to the Voivodeship Physical Cul-

ture Committee (WKKF) for an opinion on the reasonabi-

lity of constructing a dormitory

. In early February 1958

(4 February 1958), the initial design of the vertical exten-

sion of the club building and of the alteration of the recep-

tion area on the ground oor was completed. The techni-

cal design was veried on 14 March 1958. Its author was

Włodzimierz Marona (1911–1994). The design contains

a new layout of the Niepodległości Square and entrance

to the park dated 10 July 1954. The vertical extension de-

sign, though it disturbed the proportions of the original

assumptions, it continued the façade articulation and thus

did not lose the form shaping rule (Fig. 7).

Interiors 1960–1962

During the nal stage of construction, when the design

supervision was carried out, there was an interior design

developed in Miastoprojekt by Zbigniew Chudzikiewicz

(1909–1991). He was another architect in the team em-

ployed by the Academy of Fine Arts in Kraków

. The in-

teriors of “Korona” are another advantage of this building

besides “piropiktura”. The architectural composition of

Krug itself, with its sparing rhythm of façades having bal-

anced, elegant proportions resembling rather the inter-war

ANK, ABM 29/789/ 1141, communication of 1.01.58, type-

script, no pagination. Another document kept in the archives in which

Krug gives his consent for the vertical extension is characteristic of the

design author’s position in his milieu.

Zbigniew Chudzikiewicz, an architect, professor of the Acade-

my of Fine Arts in Kraków, a founder of the Faculty of Industrial Forms

at that university. He was a friend of Krug from the time of their studies

at the University of Technology in Lviv and his long-time colleague.

They worked together in the Panthera studio during the Nazi occupation,

and then in “Rytm” design studio, Miastoprojekt and in the Academy of

Fine Arts in Kraków after the war.

niu zmian w zatwierdzonym projekcie. Terenowy Klub

Sportowy Włókniarz-Korona w Krakowie wystąpił do

Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej (WKKF)

o opinię na temat zasadności budowy internatu

. Na

początku lutego 1958 r. (4.02.1958) został ukończony

projekt wstępny nadbudowy piętra budynku klubowego

i przebudowy części recepcyjnej na parterze. Projekt tech-

niczny został zwerykowany 14.03.1958 r., autorem pro-

jektu był Włodzimierz Marona (1911–1994). W projekcie

zawarty jest nowy układ placu Niepodległości i wejścia

do parku datowany na 10.07.1954 r. Projekt nadbudo-

wy, mimo że zaburzył proporcje pierwotnego założenia,

to kontynuując artykulację elewacji, nie zagubił zasady

kształtowania formy (il. 7).

Wnętrza 1960–1962

Wraz z pełnieniem nadzorów autorskich, w końco-

wej fazie budowy w Miastoprojekcie powstawał projekt

wnętrz, który w 1960 r. opracował Zbigniew Chudzi-

kiewicz (1909–1991). To kolejny architekt zatrudniony

w krakowskiej ASP współtworzący architekturę zespo-

łu

. Wnętrza „Korony” to obok piropiktury kolejny wa-

lor tego budynku. Już sama kompozycja architektoniczna

Kruga z oszczędnym rytmem elewacji o wyważonych,

eleganckich proporcjach, którym bliżej do międzywojen-

nego modernistycznego klasycyzmu niż socrealistycz-

nej fanfaronady, podnosiła poprzeczkę projektową ar-

chitektowi wnętrz. Szczególnie inspirujące musiało być

przenikanie się wnętrza z zewnętrzem w podcieniach bu-

dynku frontowego i eliptyczna w rzucie, lekka, lakonicz-

na, „modernistyczna” w wyrazie apsyda schodów jako

ANK, ABM 29/789/ 1141, pismo z 1.01.58, mps bez paginacji.

Znamienny dla pozycji autora projektu w środowisku jest kolejny prze-

chowywany w archiwum dokument, w którym Krug wyraża zgodę na

nadbudowę.

Zbigniew Chudzikiewicz, architekt, profesor ASP w Krakowie,

założyciel Wydziału Form Przemysłowych na tej uczelni. Kolega z lat

studenckich na Politechnice Lwowskiej i wieloletni współpracownik

Kruga. Pracowali razem w czasie okupacji w biurze Panthera, po wojnie

w biurze projektowym „Rytm”, w Miastoprojekcie i w krakowskiej ASP.

Il. 7. Budynek frontowy KS Korona (fot. A. Rykaczewska, 2020)

Fig. 7. The front building of Korona Sports Club (photo by A. Rykaczewska, 2020)

Klub Sportowy Korona: wzorcowy projekt epoki socrealizmu / Korona Sports Club: a model project of Socialist Realism 63

centralny element kompozycji (il. 8). Autor wnętrz roz-

winął tę myśl Kruga i uczynił z niej atut swojej kompo-

zycji. Wnętrza, które były opracowane już w nowej epo-

ce, odreagowania po socrealistycznej duszności, niosą

powiew świeżości. Nastrój i atmosfera klubowa zauwa-

żalne są na zachowanych zdjęciach z lat 60. XX w. Do

dzisiaj mimo dewastacji i zmęczenia obiektu przez ko-

lejne przebudowy zachowały się lastrikowe i terakotowe

posadzki, schody eliptyczne, balustrady stalowe z ich

drewnianymi pochwytami, suty. Mistrzostwo architekta

wnętrz przejawia się w niezwykle lekkim sposobie roz-

wiązania balustrad, gdzie metalowa wygięta taśma stano-

wiąca zarówno element nośny, jak i wypełniający budzi

skojarzenia z szarfą do ćwiczeń gimnastycznych. Bardzo

konsekwentnie rozwiązano sut nad trybunami sali spor-

towej, który skrywa instalację nawiewną. Jego poziome

płaszczyzny o dużej powierzchni bez podziałów kontra-

stują z rozedrganą powierzchnią rzędów siedzisk i dodają

wnętrzu lekkości i dynamiki (il. 9).

Oceny krytyczne obiektu

Projekt był prezentowany na regionalnym pokazie

architektury już w 1952 r. Został rekomendowany przez

komisję kwalikacyjną do pokazu ogólnopolskiego, ale

ostatecznie nie był tam przedstawiany. W zachowanej

komisyjnej ocenie projektu KS Włókniarz napisano: […]

kompleks niejednolity. Opracowanie plastyczne dowodzi

wysokiego poziomu kunsztu architektonicznego. General-

na funkcja słuszna. Duże zastrzeżenie budzi oświetlenie

pomieszczeń zasadniczych światłem pośrednim z głębokie-

go podcienia. Kompozycja poszczególnych brył słuszna,

Il. 8. Wnętrza KS Korona – schody eliptyczne (źródło: [21])

Fig. 8. Interiors of Korona Sports Club, elliptical stairs (source: [21])

Modernist Classicism than the Social Realist braggado-

cio, raised design standards for the interior designer. The

intertwined interior and exterior in the front building ar-

cade and the light, laconic, “Modernist” apse of stairs with

an elliptical layout as the central composition component

must have been particularly inspiring (Fig. 8). The inte-

rior designer developed that thought of Krug and made

an advantage of its composition from it. The interiors,

designed in the new era of relief from the Social Realist

strangulation, bring about a breath of fresh air. The spirit

and club atmosphere can be seen in the preserved pho-

tos taken in 1960s. Despite the facility dilapidation and

exhaustion with consecutive alterations, the terrazzo and

terracotta oorings, elliptical stairs, steel balustrades with

their wooden handrails and ceilings are preserved until to-

day. The mastery of the interior designer is evidenced in

the extremely light balustrade solutions where the metal,

curvy tape, being both a load-bearing and a lling com-

ponent, brings a gymnastics ribbon to mind. The ceiling

above the sports hall stands hiding the air supply ventila-

tion was solved highly consistently. Its horizontal planes

having a large area with no divisions contrast with the

trembling surface of the seat rows and add lightness and

dynamics (Fig. 9).

Critical reviews of the facility

The design was presented during a regional exhibition

of architecture as early as in 1952. It was recommend-

ed by the qualication board to the Polish exhibition but

it was not displayed there. The preserved assessment of

the Włókniarz Sports Conglomerate design by the board

reads: […] the complex is not uniform. Its artistic side

proves high architectural skills. The function is generally

correct. Signicant objections are raised by lighting the

Il. 9. Wnętrza KS Korona – sala gimnastyczna (źródło: [21])

Fig. 9. Interiors of Korona Sports Club, a gym (source: [21])

64 Jerzy Wowczak

basic rooms with the intermediate light from a deep ar-

cade. The composition of individual blocks is correct, the

architecture is rened, the links between blocks give rise

to reservations. The strive to refer to the traditional ar-

chitecture is preserved. The image conforms with the use

[22]. The quoted opinion proves the design of Włókniarz

Sports Conglomerate eluded a clear-cut assessment of re-

viewers in the Social Realist era.

The complex of “Korona” buildings was of interest for

architects dealing with designing sports facilities. In 1961

the magazine called “Architektura” published an article by

Romuald Wierszyłło entitled Domy sportu [Sports Hous-

es] discussing three multi-purpose sports facilities, includ-

ing the complex of Korona Sports Club in Kraków, Sports

House of the Voivodeship Sports Culture Commission in

Zielona Góra and Sports House of the Start Sports Club

in Lublin [23]. The article was the material for the paper

delivered during the Second Conference of the Sports

Construction Commission of the International Union of Ar-

chitects (UIA) in Rome where sports facilities were erected

for the 17

Olympics (1960). The architectural team of

“ Ko rona” was criticised for the excessively expanded

functional programme resulting to the exaggerated cu-

bage which grew from 35,000 m

in the original design to

52,000 m

in the nal implementation. The article author

juxtaposed “Korona” with two facilities having an open

form and separated block layout which, in his opinion,

“were opposite to the sports house in Kraków”. All the

same, Wierszyłło included in his article an indirect criti-

cism of the designing method characteristic of the past era.

It may be concluded that designing sports complexes in

Poland moved from the model “sports conglomerate” with

a rich utility programme to the idea of “sports houses”

with a limited, uniform functional programme. The com-

plex, though designed in the Socialist Realist era, enriched

with interior details by Chudzikiewicz, was recognised in

1960s. This is conrmed by its presentation in the article

I co jeszcze nowego w krakowskiem? [And What Are the

New Things in the Voivodeship of Kraków?] by Stanisław

Ciechanowski dated 1963 [24]. This article, summarizing

the contemporary achievements of the Kraków milieu,

juxtaposes “Korona” with the latest Modernist facilities

designed after 1956.

Transformations 1961–2018

The design stage of Korona Sports Club nished in

1961. The building works in the swimming pool, due to

the problems connected with the delivery of swimming

pool devices imported from the German Democratic Re-

public, lasted till 1966. In 1980s the building got com-

mercialised, losing its original elegance gradually. The

designs preserved in the National Archives do not reveal

when the decision was made to cover the passages un-

der the administrative building. The stylistic analysis of

wooden frames enables to conclude that it was carried out

before the building was handed over for occupancy. In

the transformation period, the structural problems caused

by the groundwater pressure overlapped with the nan-

cial problems of the club. The façades, interiors and even

architektura dopracowana, zastrzeżenie budzi powiąza-

nie brył. Dążność nawiązania do architektury tradycyj-

nej zachowana. Zgodność obrazu z użytkowaniem [22].

Przytoczona opinia dowodzi, jak bardzo projekt dla KS

Włókniarz wymykał się jednoznacznej ocenie krytyków

w epoce socrealistycznej.

Zespół budynków „Korony” znajdował się w polu za-

interesowania architektów zajmujących się problematy-

ką projektowania obiektów sportowych. W lutym 1961 r.

w „Architekturze” ukazał się artykuł Romualda Wirszył-

ły Domy sportu, w którym omawiane są projekty trzech

wielofunkcyjnych obiektów sportowych: ZKS Korona

w Krakowie, Domu Sportu Wojewódzkiej Komisji Kul-

tury Sportowej w Zielonej Górze, domu sportu ZS Start

w Lublinie [23]. Artykuł to materiał do referatu wy-

głoszonego w trakcie II Zjazdu Komisji Budownictwa

Sportowego Międzynarodowej Unii Architektów (UIA)

w Rzymie, gdzie zrealizowano obiekty sportowe w związ-

ku z Igrzyskami XVII Olimpiady (1960 r.). Zespół archi-

tektoniczny „Korony” poddany został krytyce, zarzucano

mu nadmierne rozbudowanie programu funkcjonalnego,

które doprowadziło do przesadnej kubatury z 35 000 m

w projekcie pierwotnym do 52 000 m

w realizacji

osta-

tecznej. Autor artykułu zestawił „Koronę” z dwoma obiek-

tami

o otwartej formie i rozczłonkowanym układzie brył,

które jego zdaniem „stanowiły przeciwieństwo krakow-

skiego domu sportu”. Tym samym Wirszyłło zawarł w ar-

tykule zawoalowaną krytykę sposobu projektowania cha-

rakterystycznego dla minionej już epoki.

Można podsumować, że projektowanie zespołów spor-

towych w Polsce przeszło drogę od wzorcowego „kom-

binatu sportowego” o bogatym programie użytkowym do

idei „domów sportu” o ograniczonym, jednorodnym pro-

gramie funkcjonalnym. Zespół, mimo że projektowany

w epoce socrealizmu, wzbogacony przez Chudzikiewicza

detalem wnętrzarskim, cieszył się uznaniem w latach 60.

XX w. Świadczy o tym jego prezentacja w artykule Sta-

nisława Ciechanowskiego I co jeszcze nowego w krakow-

skiem? z 1963 r. [24]. W artykule tym, podsumowującym

ówczesne dokonania krakowskiego środowiska, „Koro-

na” zestawiona jest razem z najnowszymi obiektami mo-

dernistycznymi projektowanymi po 1956 r.

Przekształcenia 1961–2018

W 1961 r. zakończył się etap projektowy zespołu KS

Korona. Prace budowlane na pływalni, ze względu na kło-

poty z dostarczeniem urządzeń basenowych importowa-

nych z NRD, trwały do 1966 r. W latach 80. XX w. budynek

ulegał komercjalizacji, zatracając powoli swoją pierwotną

elegancję. Z zachowanych w Archiwum Narodowym pro-

jektów nie wynika, kiedy podjęto decyzję o zabudowa-

niu przejść pod budynkiem administracyjnym. Z analizy

stylistycznej drewnianych witryn można wnioskować, że

nastąpiło to jeszcze przed oddaniem budynku do użytko-

wania. W okresie transformacji na problemy nan sowe

klubu nałożyły się kłopoty konstrukcyjne wywołane na-

porem wód gruntowych. Przez lata stopniowo niszcza-

ły elewacje, wnętrza, nawet dzieła sztuki – piropiktura.

Ciągłe obniżanie poziomu wód w obrębie fundamentów

Klub Sportowy Korona: wzorcowy projekt epoki socrealizmu / Korona Sports Club: a model project of Socialist Realism 65

zespołu miało fatalny skutek dla konstrukcji. W latach 90.

przeprowadzono pierwsze działania służące wzmocnieniu

podłoża, wykonując betonowe iniekcje. W tym czasie wy-

łączono z użytkowania część podziemną pod tarasem wej-

ściowym mieszczącą sztuczny tor kajakowy, ze względu

na katastrofalny jej stan techniczny. Na początku XXI w.

klub wzmógł swoją aktywność. Jako pierwszy w Krako-

wie zmienił technologię basenową, eliminując z procesu

uzdatniania wody chlor. Na potrzeby sekcji alpinistycznej

w hali sportowej zainstalowano pierwszą w Polsce ścianę

wspinaczkową. Dokonano gruntownego remontu zespołu

szatniowego, basenu dla dzieci i pomieszczeń piwnicz-

nych z przeznaczeniem na saunę. Uszczelniono partie

murów podziemnych od strony Krzemionek i wykonano

remont posadzki w sali treningowej. Wszystkie te działa-

nia miały charakter doraźny

. Ich celem było dostosowa-

nie obiektu do standardów umożliwiających przetrwanie

na rynku komercyjnym. W wyniku prowadzonych eta-

pami modernizacji szlachetny charakter budynku powoli

ulegał zatraceniu.

Na losy zespołu miały wpływ dwa fakty: 26.10.1981 r.

dokonano wpisu obszaru, na którym położone są budynki

KS Korona, do rejestru zabytków pod numerem A-608,

a zespół przy ul. Kalwaryjskiej 9–15/Warneńczyka/Za-

moyskiego został wpisany do gminnej ewidencji zabyt-

ków i widnieje w nim pod numerem 2007. Objęcie ochroną

konserwatorską zespołu doprowadziło do podjęcia starań

o renowację budynków. W 2017 r. dokonano remontu

fasad i bezpośredniego otoczenia budynków, między in-

nymi odrestaurowano piropiktury z elewacji frontowych.

Przygotowana została dokumentacja projektowa rozbudo-

wy zespołu o nowe pomieszczenia sportowe, uwzględnia-

jąca renowację wnętrz. Projekt opracowywał zespół pod

kierunkiem architektów Ewy i Jerzego Wowczaków [25],

Na podstawie dokumentów przechowywanych w KS Korona

oraz rozmów z pracownikami. Autor dziękuje dr. inż. Stanisławowi

Karczmarczykowi za informacje na temat podjętych w latach 90. XX w.

prac zabezpieczających obiekt przed naporem wód gruntowych.

Il. 10. KS Korona. Projekt rozbudowy (2017). Wizualizacja od strony placu Niepodległości (oprac. E. Wowczak, J. Wowczak, [24])

Fig. 10. Korona Sports Club The extension project (2017). Visualization from the Niepodległości Square

(elaborated by E. Wowczak, J. Wowczak, [24])

the works of art, i.e., “piropiktura” fell into a ruin over

time. The continuous lowering of the water level within

the complex foundation was detrimental for the structure.

In 1990s, initial measures were eected to reinforce the

ground by means of concrete injections. The underground

part under the entrance terrace, housing an articial ca-

noeing track was excluded from use at that time due to

its disastrous technical condition. In early 21

century the

club became more active. It was the rst one in Kraków

to change the swimming pool technology, eliminating

chloride from the water treatment system. The rst climb-

ing wall in Poland was installed in the sports hall for the

climbing section. The locker rooms, swimming pool for

children and basement rooms designed for sauna under-

went major repair. Underground walls from the side of

Krzemionki were sealed and the ooring in the training

room was repaired. All those measured were make-shift

Their objection was to adapt the facility to the standards

enabling to survive on the commercial market. The staged

modernizations resulted in losing the noble nature of the

building gradually.

The fate of the complex was determined by two facts:

On 26 October 1981 the area where the buildings of Ko-

rona Sports Club are situated was entered in the Register

of Historical Monuments as entry A-608 and the complex

at Kalwaryjska 9–15/Warneńczyka/Zamoyskiego Streets

was entered into the communal register of historical mon-

uments as entry no. 2007. Covering the complex with the

preservation maintenance led to eorts to renovate the

buildings. In 2017, façades and the immediate surround-

ings of the buildings were renovated, including the reno-

vation of “piropiktura” works on the front façades. The

design documents of extending the complex with new

sports rooms and interior modernization were prepared.

Based on the documents kept in Korona Sports Club and inter-

views with employees. The author would like to thank dr inż. Stanisław

Karczmarczyk for the information on the works undertaken in 1990s to

protect the facility before the groundwater pressure.

66 Jerzy Wowczak

The design was developed by the team lead by Ewa and

Jerzy Wowczak [25], and the preservation maintenance

programme was prepared by conservation ocers Maria

Mazur and Mieczysław Majewski [21]. The primary stress

was attached to reinforcing structural components and en-

suring ecient water-proong. That was one of the rea-

sons why depth of the pool basin was reduced. The exam-

inations revealed the problem of the land-bearing capacity

of land was solved thanks to the injection made in 1990s.

Now, it was time to solve the problem of groundwater

pressure. A solution to it is to be a new, watertight, rein-

forced concrete structure introduced in the underground

spaces. It is composed of bottom slabs in the technology

based on watertight concrete joined with the walls. In this

way, a complex of monolith caissons was created, ready

to accept the hydrostatic pressure of the changing ground-

water level. To eliminate capillary absorption in the exist-

ing foundation and basement walls, a continuous injection

membrane was designed. Oce and hotel parts were rede-

signed. The facility shape was modied by adding two ex-

tensions to the east and to the south (Fig. 10). A swimming

pool hall extension from Zamoyskiego Street and a new

climbing hall was designed. The design assumes the possi-

bility to open the windows in the climbing hall to enable to

watch the competitors from the Niepodległości square. The

maintenance of the most valuable t-out components and

the revitalization of the historical interiors was considered.

Summary

The facilities of Korona Sports Club are a unique ex-

ample of the approach to sports architecture in the Social-

ist Realism, with its layout incompliant with the rules in

that era. The complex is an example of a highly consistent

solution in terms of function. The architectural form clas-

sies it among facilities continuing the pre-war Modernist

Classicism. A chance for the complex is to limit the func-

tional programme to ensure the required commercial ef-

fect does not result again in losing architectural values. It

is necessary to appreciate the value of this building as well

as its utilitarian and aesthetic potential. The above-men-

tioned facts reveal this is a facility representative of the

times of its creation when it comes to the functional pro-

gramme, but also highly unique in terms of its architec-

tural value.

Translated by

Anna Nowosielska

program prac konserwatorskich przygotowali konserwa-

torzy Maria Mazur i Mieczysław Majewski [21]. Przede

wszystkim skupiono się na wzmocnieniu elementów

konstrukcyjnych i zapewnieniu skutecznej bariery prze-

ciwwodnej. Między innymi z tych powodów zmniejszono

głębokość niecki basenu. Badania wykazały, że problem

nośności gruntu został rozwiązany dzięki iniekcji wy-

konanej w latach 90. Teraz należało rozwiązać problem

naporu wód gruntowych. Zaradzeniu temu problemowi

ma służyć nowa, szczelna, żelbetowa konstrukcja wpro-

wadzona do wnętrza przestrzeni podziemnych. Stanowią

ją płyty denne w technologii „białej wanny” zespolone ze

ścianami. Uzyskano w ten sposób zespół monolitycznych

kesonów gotowych przyjąć napór hydrostatyczny przy

zmiennym poziomie wód gruntowych. W celu eliminacji

podciągania kapilarnego w istniejące ściany fundamento-

we i piwnic zaprojektowano ciągłą przeponę iniekcyjną.

Przeprojektowano części biurowe i hotelowe. Wprowa-

dzono zmiany w bryle obiektu, dodając dwa aneksy od

strony wschodniej i południowej (il. 10). Zaprojektowa-

no rozbudowę hali basenowej od strony ul. Zamoyskiego

i nową halę wspinaczkową. Projekt zakłada możliwość

otwarcia okien w hali wspinaczkowej tak, aby można było

zmagania zawodników obserwować z przestrzeni placu

Niepodległości. Uwzględniono konserwację najwarto-

ściowszych elementów wyposażenia i rewitalizację jego

historycznych wnętrz.

Podsumowanie

Obiekty KS Korona to wyjątkowy przykład sposo-

bu podejścia do architektury sportowej w okresie socre-

alizmu, układem urbanistycznym odbiegający od obo-

wiązujących w epoce zasad. Kompleks jest przykładem

niezwykle konsekwentnego rozwiązania pod względem

funkcjonalnym. Wyraz architektoniczny kwalikuje go

do grupy obiektów kontynuujących przedwojenny kla-

sycyzm modernistyczny. Szansą dla zespołu jest ograni-

czenie programu funkcjonalnego w taki sposób, aby po-

żądany efekt komercyjny nie doprowadził po raz kolejny

do zatracenia walorów architektonicznych. Powinna zo-

stać doceniona wartość budynku, jego potencjał nie tyl-

ko użytkowy, ale również estetyczny. Z opisanych wyżej

faktów wynika, że jest to obiekt reprezentatywny dla cza-

sów powstania pod względem programu funkcjonalnego

i jednocześnie bardzo unikatowy, jeżeli chodzi o wartość

architektoniczną.

Bibliografia /References

[1] Włodarczyk W., Socrealizm. Sztuka polska w latach 1950–1955, Li-

bella, Paryż 1986.

[2] Baraniewski W., Ideologia w architekturze Warszawy, „Rocznik Hi-

storii Sztuki” 1996, t. 22, 239–251.

[3] Zieliński J., Realizm socjalistyczny w Warszawie. Urbanistyka i ar-

chitektura, Fundacja Hereditas, Warszawa 2009.

[4] Baraniewski W., Pałac w Warszawie, Raster, Warszawa 2015.

[5]

Murawski M., Kompleks pałacu. Życie społeczne stalinowskiego wie

żowca w kapitalistycznej Warszawie, Muzeum Warszawy, Warszawa 2016.

[6] Socrealizmy i modernizacje, A. Sumorok, T. Załuski (red.), Akade-

mia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi, Łódź

2017.

[7] Chrystowski K., Rozstrzygnięcie konkursu nr 76 na bloki mieszkalne

w Sosnowcu, „Komunikat SARP” 1937, nr 5.

Klub Sportowy Korona: wzorcowy projekt epoki socrealizmu / Korona Sports Club: a model project of Socialist Realism 67

[8] Nitsch A.L., Leksykon architektów i budowniczych Polaków oraz

cudzoziemców w Polsce działających, Warszawa 1988 [mps w zbio-

rach SARP Warszawa].

[9] Wróbel R., „Najbrzydszy budynek, jaki widziałem”. Centrala Tek-

stylna i wizje rozwoju Łodzi, [w:] P. Knap (red.), Pod dyktando

ideologii. Studia z dziejów architektury i urbanistyki w Polsce Lu-

dowej, IPN Szczecin, Szczecin 2013, 147–154.

[10] Karpińska M., Leśniak-Rychlak D., Wiśniewski M., Witold Cęckie-

wicz, t. 1, Instytut Architektury, Kraków 2015.

[11] Garliński B., Architektura polska 1950–1951, Państwowe Wydaw-

nictwo Techniczne, Warszawa 1953.

[12] Dziewoński K., Kraków jutra, „Ziemia” 1939, nr 4, 125–129.

[13] Goldzamt E., Architektura zespołów śródmiejskich i problemy dzie-

dzictwa, PWN, Warszawa 1956.

[14] Przegon W., Zmiany użytkowania ziemi w procesie urbanizacji

krajobrazu na przykładzie Miasta Podgórza 1784–1917, Historia

Iagellonica, Kraków 2004.

[15] Seibert K., Plan Wielkiego Krakowa, Wydawnictwo Literackie,

Kraków 2000.

[16] Protokół Rady Technicznej nr 28, z dnia 25.01.1952 r. nad projek-

tem Kr. 1279/50 Kombinatu sportowego „Włókniarz”, ANK, ABM

29/789/1128, [mps w Archiwum Narodowym w Krakowie].

[17] Protokół Nr 86 Głównego Komitetu Kultury Fizycznej, Biura Bu-

downictwa Sportowego z dnia 16.04.1952 r., ANK, ABM 29/789/

1128, [mps w Archiwum Narodowym w Krakowie].

[18] [g.], U laureatów nagrody miasta Krakowa, „Gazeta Krakowska”

1956, nr 284 (28.11.1956), 2.

[19] https://dnidziedzictwa.pl/newsy/dni-dziedzictwa-2017-samotnia

-artystow-dawna-pracownia-ceramiczna-heleny-i-romana-husar-

skich-w-krakowie [accessed: 5.07.2020].

[20] Kostuch B., Kolor i blask, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kra-

ków 2015.

[21] Marzec M., Majewski M., Program prac konserwatorskich [KS

„Korona”], Kraków 2017, [mps w Archiwum Małopolskiego Wo-

jewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie].

[22] Regionalny Pokaz Architektury w Krakowie roku 1952, Komisyjna

Ocena Projektu nr 96, ANK, 29/2420/0, [mps w Archiwum Naro-

dowym w Krakowie].

[23] Wirszyłło R., Domy sportu, „Architektura” 1961, nr 2, 67–70.

[24] Ciechanowski S., I co jeszcze nowego w krakowskiem?, „Architek-

tura” 1963, nr 9, 321–344.

[25] Wowczak E., Wowczak J., Projekt przebudowy i rozbudowy KS

„Korona”, Kraków 2017, [mps w Archiwum Małopolskiego Wo-

jewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie].

Streszczenie

Tematem artykułu jest dotychczas nieopisany bardziej szczegółowo w literaturze przedmiotu kompleks KS Korona w Krakowie. W pracy przedsta-

wiono unikatową wartość i – na podstawie wnikliwej kwerendy źródłowej – historię powstania tego cennego przykładu architektury lat 50. w Polsce.

Sporo miejsca poświęcono też historii przekształceń obiektu i jego obecnemu stanowi zachowania. Omawiany zespół obiektów sportowych zaprojek-

tował Jan Krug w 1951 r., a w czasie uzgadniania projekt został uznany przez komisję Ministerstwa Sportu i Kultury Fizycznej za „wzorcowy kom-

binat sportowy”. W powstaniu KS Korona mieli także udział inni wybitni twórcy. Projekt wnętrz opracował Zbigniew Chudzikiewicz, a ceramiczne

dekoracje ścienne w oryginalnej technologii piropiktury wykonali Helena i Roman Husarcy. Budynki sportowe przy ul. Kalwaryjskiej w Krakowie

to dojrzały przykład funkcjonalizmu, o wyrazie architektonicznym oszczędnego modernistycznego klasycyzmu. Ich szlachetna forma wymyka się

z doktrynalnego kanonu socrealistycznego obowiązującego w latach 50. w Polsce. Powinniśmy zadbać o zachowanie ich niezaprzeczalnych walorów

wobec przyszłych, koniecznych prac modernizacyjnych.

Słowa kluczowe: socrealizm, funkcjonalizm, architektura sportowa, Jan Krug, piropiktura

Abstract

The subject of this article is the complex of Korona Sports Club in Kraków which has not been described in detail before. This work depicts the

unique value and, based on a thorough source query, the history of this precious example of architecture in the 1950s in Poland. A lot of space was

also devoted to the history of the facility transformations and its present state of repair. The discussed sports facilities complex was designed by Jan

Krug in 1951. When the design was approved, it was considered “model sports conglomerate” by the board of the Ministry of Sports and Physical

Culture. Also other outstanding artists contributed to the creation of Korona Sports Club. The interior design was developed by Zbigniew Chudzikie-

wicz, and the ceramic wall decorations made using the proprietary “piropiktura” technology were made by Helena and Roman Husarscy. The sports

buildings at Kalwaryjska Street in Kraków are a mature example of functionalism giving the message of sparing, Modernist Classicism. Their noble

form eludes the doctrine Socialist Realist standards in force in the 1950s in Poland. We should strive to preserve their undoubted values during the

necessary future modernisation works.

Key words: Social Realism, functionalism, sports architecture, Jan Krug, “piropiktura”

Wyeksponowane elementy strukturalne

w Hôtel Tassel tworzące całość

z ornamentem roślinnym

o organicznym charakterze

(fot. B. Widera)

Exposed structural elements

in the Hôtel Tassel had a clearly organic

character and formed a coherent unity

with floral ornaments

(photo by B. Widera)