Losy krakowskich budowniczych i architektów pochodzenia żydowskiego w obliczu II wojny światowej. Możliwości stosowania metody mikrohistorycznej w badaniach dotyczących architektury i urbanistyki

Maciej Motak

doi:10.37190/arc240302

Streszczenie

Artykuł dotyczy losów grupy architektów i budowniczych w Krakowie w czasie II wojny światowej. Po wybuchu wojny oraz rozpoczęciu okupacji niemieckiej we wrześniu 1939 r. znaleźli się oni w bardzo trudnym położeniu. Wraz z nasileniem prześladowań również możliwości ich działalności zawodowej silnie zmniejszały się, aczkolwiek nie zanikły. W artykule zarysowano bliżej dwie indywidualne sytuacje – Samuela Mehla i Jakuba Stendiga – jedna związana z powstaniem budynku, druga m.in. z utratą budynku. W badaniach korzystano z metod często stosowanych w badaniach nad architekturą i urbanistyką, takich jak analiza literatury przedmiotu, analiza archiwaliów, badania terenowe. Zastosowano również metodę mikrohistoryczną, która w takich badaniach nie jest stosowana bądź stosowana bardzo rzadko. Metoda ta, używana od blisko 50 lat w badaniach naukowych, głównie historycznych, opiera się na badaniu i zachowaniu elementu indywidualnego narracji przy jednoczesnym dążeniu do generalizacji wyniku. Mimo niezwykle okrutnych prześladowań ludności żydowskiej w Krakowie w czasie II wojny światowej niektórzy architekci i budowniczowie pochodzenia żydowskiego przejawiali w rozmaitych i trudnych uwarunkowaniach aktywność zawodową. Jej formy były zróżnicowane: od pracy projektowej i prowadzenia budów kamienic mieszkalnych, przez opiekę nad zabytkami, po działalność budowlaną w obozie koncentracyjnym. Aktywność zawodowa oraz określone umiejętności mogły przyczynić się do ocalenia proporcjonalnie większej liczby architektów i budowniczych żydowskich aniżeli ogółu społeczności żydowskiej w Krakowie. Konsekwencje Zagłady dla architektury i przestrzeni Krakowa były poważne i zróżnicowane: utrata ważnego środowiska zawodowego, utrata cennych dzieł architektury i sztuki, zmiana cech w nowo projektowanych budynkach. Dziedzictwo działalności architektów i budowniczych pochodzenia żydowskiego w Krakowie jest bardzo znaczne. Zostało ono upamiętnione w rozmaitych formach materialnych i niematerialnych, aczkolwiek w stopniu niewystarczającym w proporcji do jego skali.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.