Miastoobraz. Mobilny wizerunek Wrocławia

Beata Juchniewicz

doi:10.5277/arc170205

Streszczenie

W artykule przeanalizowano związki pomiędzy wizerunkiem przestrzeni miejskiej a cechami współczesnej kultury wizualnej oraz strategiami życia społecznego. Ponieważ mobilność jest podstawową cechą współczesnej kultury, to ona wyznacza podjętą perspektywę badawczą. Wrocław jest miastem, które potraktowano jako reprezentatywny przykład do analizy. Opisano mobilność ciał/mieszkańców, rzeczy i obrazów, które są składowymi wizerunku miasta. Nowe formy świadomości wizualnej związane są z powszechnym użyciem aparatu fotograficznego i w konsekwencji multiplikowaniem obrazów. Analiza cech kompozycji prac studentów na temat wizerunku Wrocławia pozwoliła zilustrować i pogłębić analizę charakteru mobilnego obrazu miejskiego. Powstały miastoobrazy jako kolaże miejskie, z których wyłoniła się nieostra, ruchoma sylwetka miasta o zmiennej scenografii. Opisywany w tekście i uwidoczniony w pracach studentów proces oderwania czasu od przestrzeni w strategiach miejskich potwierdził wcześniejsze tezy, na przykład Zygmunta Baumana i jego teorii płynnej nowoczesności. Jednocześnie proliferacja coraz bardziej mobilnych znaków i obrazów w przestrzeni miejskiej otwiera również granice tej przestrzeni, tak jak w definicji dzieła otwartego Umberta Eco. W ten sposób miasto, hybrydyczny krajobraz mobilnych społeczeństw, to wciąż przestrzeń otwarta, niedokończona i podatna na ruch i zmiany. Mobilność jest głównym czynnikiem kształtującym jej wizerunek – kolaż obrazów i wrażeń, śladów życia jego mieszkańców.

Słowa kluczowe:
miasto
mobilność
kolaż
fotografia
społeczeństwo

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2017

2(50)

DOI: 10.5277/arc170205

Beata Juchniewicz*

Miastoobraz. Mobilny wizerunek Wrocławia

The city-picture. The mobile image of Wrocław

Wstęp.

Mobilność jako podstawowa metafora

współczesnego życia społecznego

W różnych badaniach nad miastem wskazuje się, że

szczególnym czynnikiem wpływającym na jego współ-

czesny wizerunek jest mobilność. Terminem tym posłu-

gują się zarówno urbaniści, estetycy, filozofowie kultury,

antropolodzy, jak i socjolodzy.

Mobilność jest rozważana i jako metafora, i jako pro-

ces. John Urry napisał, że Współczesne społeczeństwo

poznaje się przez różne mobilności, a nie statyczną obser-

wację. Mobilności te związane są z nowymi technologia-

mi i nowymi formami świadomości wizualnej [1, s. 122,

123]. W odniesieniu do miasta to zwiększenie tempa

życia jego mieszkańców oraz wizualne konsekwencje

tego procesu. Nowe sposoby widzenia, typy obserwacji

związane są także z powszechnym użyciem fotografii.

* Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Ar 

chi tecture, Wrocław University of Science and Technology.

Słowa Martina Heideggera są mottem do całego tekstu i jednocze-

śnie konstatacją, która posłużyła do stworzenia pojęcia miastoobrazu

w znaczeniu węższym, bo odnoszącym się do wizualnego aspektu prze-

strzeni miejskiej. Heidegger M., The Question Concerning Technology

and Other Essays, Harper Torchbooks, 1977 [cyt. za: 1, s. 126].

Introduction.

Mobility as the basic metaphor of

modern social life

In various studies on the city, it has been pointed out

that mobility is a particular factor influencing its contem-

porary image. This term is used by townplanners, aes-

thetics, cultural philosophers, anthropologists as well as

sociologists.

Mobility is considered both as a metaphor, and as a pro-

cess. John Urry wrote that [...] modern society is recog-

nised through various kinds of mobility, but not by static

observation. These kinds of mobility are connected with

new technologies and new forms of visual awareness

[1, pp. 122, 123]. With regard to the city, they include an

increase in the life speed of its inhabitants and visual con-

sequences of this process. New ways of perception and

types of observation are also connected with the wide-

spread use of photography. A camera is a part of numerous

devices that we deal with every day in our contact with the

Heidegger’s words are the motto of the whole text and at the

same time a statement that was used to create the notion of city-picture

in a much narrower sense, i.e. referring to the visual aspect of urban

space. Heidegger M., The Question Concerning Technology and Other

Essays, Harper Torchbooks, 1977 [quoted after: 1, p. 126].

[…] podstawowym procesem nowożytności jest podbój świata jako światoobrazu.

Martin Heidegger

[…] a basic process of our times is the conquer of the world as the world-picture.

Martin Heidegger

64 Beata Juchniewicz

Aparat fotograficzny stanowi bowiem wyposażenie wielu

sprzętów, jakimi posługujemy się na co dzień w kontak-

tach z otoczeniem. Wykorzystujemy jego „oko” także do

zapisu wrażeń i informacji o świecie zewnętrznym. Coraz

mniej opowiadamy słowami, a coraz bardziej przekazuje-

my obrazami.

Prawda o mieście, jego wizerunku składa się z wielu

osobistych doświadczeń i zdarzeń. Miasto to przestrzeń,

która zapisuje się w ciągu obrazów. Zarówno w naszym

umyśle, jak i za pomocą obrazu fotograficznego. To wła-

śnie obrazy, zmienne i mobilne, konstytuują wizualną

kulturę końca XX w. Obrazy miasta zapisane fotograficz-

nie możemy zatem poddawać analizie, poszukując cech

metafory mobilności współczesnego środowiska miej-

skiego i jego mieszkańców.

Jednak obrazy współczesnego miasta można traktować

nie tylko jako zjawisko wizualne, które podlega wyłącz-

nie analizie estetycznej. Zależnie od przyjętej perspekty-

wy badawczej mogą być one także źródłem informacji

o procesach społecznych czy kulturowych. Dzięki temu

możemy na przykład analizować kompozycję, kształty

czy formy przestrzenne i wnioskować o sposobach

zamieszkiwania przestrzeni, którą pokazują.

Wobec powyższego warto zbadać, na przykładzie

Wrocławia, zasadność hipotezy mówiącej, że mobilność

jest decydującym czynnikiem wpływającym na wizeru-

nek współczesnego miasta.

Dowód przeprowadzono w dwóch częściach. W pierw-

szej z nich opisano wpływ mobilności na cechy miasto-

obrazu – pojęcia przyjętego na podstawie określenia

światoobraz Martina Heideggera. Następnie przeanalizo-

wano, jak mobilność przejawiła się w wizerunku

Wrocławia powstałym z prac studentów, którzy fotogra-

fowali miasto, przemieszczając się przez nie.

Miastoobraz –

mobilność ciał, przedmiotów i obrazów

Przestrzeń miejska, jako pewna kategoria wizualna,

zawsze była bogatym źródłem inspiracji obrazów. Analizę

współczesnego procesu mobilności można przeprowadzić

w oparciu o poniższy podział na składowe obrazu, które

wykazują zmienność położenia. Ponieważ wiele z opisanych

poniżej procesów znalazło swoje odzwierciedlenie w pra-

cach studentów, podano odniesienia do ilustracji zamiesz-

czonych w artykule, a opisanych w następnym punkcie.

Ciała – sylwetki mieszkańców w ruchu

Współczesne miasto to przestrzeń dla coraz bardziej

mobilnego obserwatora. Szybkie, dynamiczne życie w mie-

ście przekłada się na sposób poruszania się mieszkańców.

Trasy komunikacji to gęsta sieć dróg samochodowych,

rowerowych oraz tras spacerowych i do biegania. Przy

czym tych ostatnich jest stosunkowo mniej, są krótkie,

nastawione raczej na korzystanie w krótszych interwałach

czasowych. Związane są z epizodyczną bądź powtarzal 

ną aktywnością człowieka. Trasy komunikacji kołowej

pozwalają na dłuższą, a co za tym idzie pełniejszą, jeśli

chodzi o zasięg, obserwację otoczenia. Miasto oglądane

environment. We also make use of its “eye” to record ex 

periences and information about the outside world. When

talking about something we use fewer and fewer words;

instead, we provide information with the use of images.

The truth about the city and its image consists of many

personal experiences and events. The city is a space which

is recorded in a sequence of images, and this takes place

both in our minds as well as by means of a photographic

image. It is the images, variable and mobile, that constitute

the visual culture of the end of the 20

century. Ima ges of

the city which are recorded photographically can be the

refore analysed in order to search for metaphors of mobi

lity of the modern urban environment and its inhabitants.

However, images of a modern city can be treated not

only as a visual phenomenon which is subject to an aes-

thetic analysis exclusively. Depending on the research

perspective which we assume, they can also be a source

of information about social or cultural processes. This

allows us, for example, to analyse the composition, shape,

or spatial forms and to draw conclusions about the ways

of living in the space they show.

Hence it is worth studying, on the example of Wrocław,

the validity of the hypothesis which says that mobility is

a decisive factor affecting the image of a modern city.

The proof was carried out in two stages. In the first

one, the impact of mobility on the city-picture features

was described – the concept adopted on the basis of Hei-

degger’s notion of the world-picture. We then analysed

the manifestations of mobility in the image of Wrocław,

which was conducted on the basis of students’ works who

photographed the city when walking around it.

City-picture –

mobility of bodies, objects and images

Urban space, as a certain visual category, has always

been a rich source of inspiration for images. The analysis

of the modern mobility process can be carried out on the

basis of the following division into image components

which show a variability of the location. As many of the

processes described below found their reflections in stu-

dents’ works, references to the illustrations in the article

were given, whereas their descriptions were presented in

the subsequent passage.

Bodies – figures of residents in motion

The modern city is a space for an increasingly mobile

observer. Fast and dynamic life in the city is manifested

in the way residents move. Transportation routes form

a dense network of roads, routes for bicycles as well as

walking and jogging routes. However, there is a relatively

smaller number of the latter, they are not long and they

are more likely to be used in shorter time intervals. They

are connected with episodic or repetitive activity of

a human being. Vehicle transportation routes enable

a longer and therefore richer range of observation of the

environment. The city observed through the vehicle

window is a collection of moving frames, often not clear

and unsteady (Fig. 1a, 1b).

Miastoobraz. Mobilny wizerunek Wrocławia /The city-picture. The mobile image of Wrocław 65

przez okno pojazdu to zbiór ruchomych kadrów, często

nieostrych i niezbornych (il. 1a, 1b).

Ciało obserwatora zamknięte jest w środku lokomocji

i odcięte od doznań z zewnątrz, od realnego kontaktu sen-

sualnego. Miasto staje się ciągiem obrazów, które przesu-

wają się za szybą. Każdy ruch głową, zmiana kierunku

spojrzenia rozrywają ten ciąg i pozbawiają go łączących

ogniw. W ten sposób przestrzeń staje się rodzajem labi-

ryntu, w którym kierunki przód–tył, relacje prawy–lewy

tracą na znaczeniu.

Przedmioty i obrazy

Miastoobraz współtworzą wszystkie ruchome elemen-

ty przestrzeni (zwane dalej przedmiotami) oraz zmienne

w czasie obrazy. To wyraźnie obecna w mieście reklama,

ale i sztuka, które coraz mocniej kształtują ikonosferę

miasta.

Mobilność obrazów wynika więc nie tylko z faktu ru 

chomego obserwatora, składa się na nią wiele czynników.

Oto niektóre z nich. Materiały wykorzystane do budowy

elewacji stanowią ekrany – tła dla współczesnego życia

miasta. Duże szklane powierzchnie stają się lustrami

dla otoczenia. Elementy obrazów ulegają multiplikacji

i przemieszczeniu. W ten sposób przestrzeń miasta staje

się też rodzajem abstrakcyjnego, geometrycznego obrazu

z wpisanymi weń sylwetkami mieszkańców, pojazdów

i wszystkich elementów ruchomych oraz takich, które

nabierają dynamiki przez swoje zmienne odbicia

. Ar chi

tektura traci swą wyraźną wobec człowieka skalę, któ 

rą definiował niegdyś detal historyczny (il. 1c). Ot wo ry

drzwiowe czy okienne swoim gabarytem oraz kształ tem

były rozpoznawalnym znakiem, miejscem czy celem dla

potencjalnego użytkownika. Obecnie ich skala uległa

zaburzeniu, często są to przenikające się obszary różnych

wymiarów przeszkleń. Jednak wciąż w krajobrazie

Wrocławia są takie elementy, które dzięki swoim rozmia-

rom, rozpoznawalnym kształtom i położeniu stanowią

stałe punkty odniesienia, ważne punkty węzłowe prze-

strzeni miasta. Ale i ich obraz zmienia się dzięki nocnym

iluminacjom, choć to tylko nowa zmienna „szata”.

Dobrym przykładem na takie stałe elementy są wro-

cławskie mosty (il. 2a). Wiele z nich poddano renowacji

i ich sylwety stają się ważnymi elementami kompozycji

w krajobrazie miejskim. Charakterystyczne i rozpozna-

walne z daleka stanowią ważne punkty orientacyjne i jed-

nocześnie są atrakcyjne wizualnie.

Coraz więcej pojawia się w przestrzeni miejskiej ele-

mentów, które wyraźnie nawiązują do sztuki lub same są

obiektami sztuki. Przykładem może być instalacja ar 

tystyczna Pociąg do nieba na pl. Strzegomskim

bądź

Miasto jako ciąg obrazów pojawia się u teoretyków kompozycji

urbanistycznej. Należy wymienić tu Kazimierza Wejcherta [2], Kevina

Lyncha [3] czy Gordona Cullena [4]. Wątek ten podejmuje i rozwija

Ewa Rewers, wzbogacając go o aspekty filozoficzne i kulturowe.

Autorka Post-polis dużo miejsca poświęca też wizualnoznaczeniowym

aspektom tworzywa architektury [5, s. 71–145].

O tym, jak w percepcji kompozycji przestrzeni Wrocławia oraz

w jej warstwie znaczeniowej istnieje instalacja Pociąg do nieba, mowa

The observer’s body is locked in a means of transport

and it is cut off from external experiences as well as from

real sensory contact. The city becomes a series of images

which pass by somewhere behind the window. Each

movement of the head and then a change in a viewing

direction breaks this series and deprives it of connecting

links. In this way, space becomes a kind of labyrinth in

which forthback directions and rightleft relationships

lose their meaning.

Objects and images

City-picture is the cocreation of all moving elements

of space (hereinafter referred to as objects) and images

changeable in time. They comprise advertisements clearly

present in the city and also art, which increasingly shape

the iconclimate of the city.

The mobility of images results not only from the fact

of a moving observer but it consists of many factors. Here

are some of them. Materials used to build facades consti-

tute screens – the background for the modern life of the

city. Large glass surfaces become mirrors for the environ-

ment. Elements of images are multiplied and relocated. In

this way, the space of the city becomes also a kind of

abstract, a geometrical image along with the figures of

inhabitants, vehicles, and all moving elements, and those

which gain dynamics through their changeable reflec-

tions

. Architecture loses its clear scale towards man,

which was once defined by historical detail (Fig. 1c).

Door or window openings in their overall dimensions and

shape used to be a recognizable sign, place, or purpose for

a potential user. At present, their scale has been disturbed

and often they constitute permeating areas of different

glazing dimensions. However, still in the landscape of

Wroc ław there are elements which, thanks to their sizes,

re cognizable shapes and locations, constitute permanent

re ference points as well as important node points of the city

space. Nevertheless, their image changes due to night illu

minations, although it is a new changeable “attire” only.

A good example of such permanent elements are

Wrocław bridges (Fig. 2a). Many of them have been reno-

vated and their silhouettes are becoming important ele-

ments of the composition in the city environment. Distinc-

tive and recognizable from a distance, they form important

landmarks and at the same time they are visually attractive.

In the urban area there appear more and more elements

which explicitly refer to art or are art objects themselves.

An example can be the artistic installation of Train to

Heaven at Strzegomski Square

or conceptshapes by

Stanisław Dróżdż, which appeared on the walls of houses

The city as a sequence of images appears in the works of theorists

of urban composition. We should mention here Kazimierz Wejchert [2],

Kevin Lynch [3] or Gordon Cullen [4]. This concept was taken up and

developed by Ewa Rewers who enriched it with philosophical and

cultural aspects. The author of Post-polis also pays attention to the visual

and meaningful aspects of the architecture substance [5, pp. 71–145].

The details of the existence of the Train to Heaven installation in

Wrocław space composition perception and its semantic layer were

discussed in the article Współ(i)granie sztuki i architektury w przestrzeni

miejskiej (Co-play of art and architecture in the city space) [6, pp. 29–33].

66 Beata Juchniewicz

pojęciokształty Stanisława Dróżdża, które pojawiły się na

ścia nach domów w ramach jednego z poetyckowizu al

nych projektów artystycznych Europejskiej Stolicy Kul

tury (Wrocław 2016). Natomiast za obiekt, którego este-

tyczny wyraz jest wyraźnie inspirowany dziełem sztuki

malarskiej, uznać należy szklany łącznik w Domu Hand

lo wym Renoma. Kompozycja i kolor podziałów szkła na 

wiązują do obrazu Mondriana (il. 1d).

Sztuka w przestrzeni miasta istnieje coraz wyraźniej

i trudno przecenić jej wpływ na wizerunek współczesne-

go Wrocławia. Wcześniej obecna w galeriach i muzeach

zaczyna istnieć wizualnie na ulicy, dopełniając i redefi-

niując miejską przestrzeń znaczeniową. Tworząc często

ekspozycje czasowe lub pojawiając się w związku z kon-

kretnymi wydarzeniami kulturowymi, sztuka wnosi swój

wkład w mobilny wizerunek miasta.

I na koniec chyba jeden z najważniejszych elementów

(zresztą trudno je omawiać oddzielnie, gdyż uzupełniają

się wzajemnie) kreujących mobilny wizerunek miasta –

światło, a raczej gra światła dziennego i sztucznego. To

szeroko opisywany w literaturze element, tutaj skupimy

się na kilku zaledwie cechach ważnych dla głównego

tematu tekstu

Istotnym czynnikiem wpływającym na wizerunek

przestrzeni są warunki atmosferyczne, a w szczególności

zmiany oświetlenia wynikające z położenia słońca, a więc

pory roku, pory dnia oraz pogody. To, jak zmienia się

optycznie przestrzeń pod wpływem oświetlenia, wie

każdy fotograf. Wiedzieli o tym także malarze, a zwłasz-

cza impresjoniści, dla których świetlnobarwne zjawiska

definiowały ogląd rzeczywistości i były wpisane w głów-

ne założenia doktryny artystycznej kierunku. Na przeło-

mie XIX i XX w. światło sztuczne dopiero zaczynało ist-

nieć w przestrzeni miasta. W połowie XIX w. pojawiło się

oświetlenie elektryczne w przestrzeni publicznej i szybko

zajmowało nowe rejony, przyczyniając się do zmiany

wizerunku miast. Jednak dopiero od niedawna możemy

mówić o redefinicji sposobu istnienia i funkcji światła

w mieście. Wrocław jest – podobnie jak inne duże miasta

– już nie tylko oświetlany po zmroku. Światło służy do

kreowania nocnego wizerunku, należałoby zatem użyć

określenia architektura światła. Światło stało się tworzy-

wem nie tylko podczas efemerycznych pokazów świetl-

nych, ale także na co dzień – każdego wieczoru architek-

tura wizualnie i znaczeniowo zmienia się pod wpływem

światła, nastrojem przypominając teatralną scenografię

(il. 2b–d).

W ten sposób wprowadzone zostały wątki teatralne do

wizerunku miasta. Stał się on przestrzenią dla spektaklu,

w którym miasto jest sceną dla poruszających się miesz-

kańców, będących jednocześnie widzami i aktorami.

Tak realizuje się mobilność ciał, przedmiotów i obra-

zów, która jest dominującym elementem w procesie two-

rzenia ruchomego wizerunku Wrocławia 2017.

była w tekście Współ(i)granie sztuki i architektury w przestrzeni miej-

skiej [6, s. 29–33].

Szerzej o nocnym wizerunku miasta napisała na przykład Justyna

MartyniukPęczek w książce Światła miasta [7].

within one of the poeticvisual artistic projects of the

European Capital of Culture (Wrocław 2016). Another

object, whose aesthetic expression can be considered as

clearly inspired by a work of painting art, is a glass link in

Renoma Shopping Centre. The composition and colour of

the glass divisions refer to Mondrian’s painting (Fig. 1d).

Art in the city space is becoming more and more visi-

ble and it is difficult to overestimate its influence upon the

image of modern Wrocław. Art, which was previously

present in art exhibitions and museums, begins to exist

visually in the street complementing and redefining the

urban meaning space. By creating often temporary exhi-

bitions or appearing in connection with specific cultural

events, art contributes to a mobile image of the city.

And finally, probably one of the most important ele-

ments (in fact, it is hard to discuss them separately as they

complement each other) creating a mobile image of the

city – light, or rather a game of daylight and artificial

light. This is the element which is widely described in

literature. Here, we will focus on just a few of the features

that are important to the main subject of the article

Weather conditions, in particular lighting changes

resulting from the location of the sun, i.e. seasons of the

year, the time of day and weather, constitute important

factors which influence the space image. Each photogra-

pher knows how space changes optically due to lighting.

Painters also knew that, especially impressionists, for

whom the lightcoloured phenomena defined the view of

reality and were part of the main assumptions of the artis-

tic doctrine of this trend. At the turn of the 20

century,

artificial light was just beginning to exist in the city. In the

mid of the 19

century, electrical lighting appeared in the

public space and quickly occupied its new areas, contrib-

uting to the change in the image of cities. However, only

recently have we been able to talk about redefining the

way of the existence and function of light in the city.

Wrocław, like other big cities, is not only illuminated after

dark. Light is used to create a night image, thus the term

light architecture should be applied. Light has become

a substance not only during ephemeral light shows, but

also every day – every night architecture changes visually

and significantly under the influence of light resembling

the theatrical scenography in its climate (Figs 2b–d).

In this way, theatrical themes were introduced to the

image of the city. It has become a space for a spectacle in

which the city is a stage for moving inhabitants being at

the same time both spectators and actors.

Thus the mobility of bodies, objects and images is cre-

ated, which is a dominant element in the process of creat-

ing a mobile image of Wrocław 2017.

Wrocław – modern urban collage

As it was already mentioned, images remain in close

connection with new technologies and new forms of visual

awareness. And the most important tool for both observa-

More about the city’s night image we can find in e.g. Justyna

MartyniukPęczek’s book Światła miasta (The city lights) [7].

Miastoobraz. Mobilny wizerunek Wrocławia /The city-picture. The mobile image of Wrocław 67

Wrocław – współczesny miejski kolaż

Jak już wspomniano, obrazy pozostają w ścisłym

związku z nowymi technologiami i nowymi formami

świadomości wizualnej. A najważniejszym narzędziem

zarówno obserwacji, jak i tworzenia obrazów jest fotogra-

fia. To ona ukształtowała wizualną kulturę przełomu XIX

i XX w. Z czasem do powszechnego użycia wszedł rów-

nież obraz ruchomy. Kultura obrazu, czy inaczej obrazko-

wa to kultura mniej słowa, a bardziej obrazu/wizerunku.

Mniej słowa, a bardziej efektu „kopiuj i wklej”. Heidegger

stwierdził, że podstawowym procesem nowożytności jest

podbój świata jako światoobrazu

[za: 1]. Stąd fotografia

i technika kolażu są stosownymi narzędziami, by o mia-

stoobrazie opowiadać.

W ramach prowadzonego przeze mnie przedmiotu

„przestrzenie fotografii” studenci Wydziału Architektury

Politechniki Wrocławskiej wykonali prace, których tema-

tyka wpisuje się w problematykę artykułu. Zadaniem stu-

dentów było włączenie się w ruch miejski i – pozostając

w roli mobilnego obserwatora uzbrojonego w obiektyw

aparatu fotograficznego – rejestrowanie kolejnych ob 

razów miasta. Mieli zwrócić uwagę na to, jak wygląda

otoczenie podczas przemieszczania się, penetrowania

przestrzeni miejskiej tak, jak robią to przeciętni jej użyt

kownicy. Zdjęcia powstawały podczas spacerów, ale

i w czasie przemieszczania się środkami lokomocji.

Kolejnym etapem pracy było wybranie najbardziej cha-

rakterystycznych obrazów i stworzenie kompozycji tak,

by powstało spójne, graficzne opowiadanie o percepcji

mobilnej przestrzeni Wrocławia. Komponowanie obra-

zów stało się grą z przestrzenią i okazją do podsumowa-

nia doświadczenia.

W efekcie powstały miastoobrazy w dwóch podstawo-

wych grupach: wizerunek dzienny (il. 1a–d) i wizeru-

nek nocny (il. 2a–d).

W obu widoczna jest dynamika oglądu/percepcji, która

pojawia się jako przestrzenna równoczesność doznań

i obrazów. Podczas przemieszczania się nasze otoczenie

staje się bowiem wydarzeniem, ciągiem nakładających

się na siebie doświadczeń, wizualnych bodźców, których

źródłem jest przestrzeń miejska. Wybór odpowiednich

środków plastycznych, w szczególności kompozycji, stał

się kluczowym elementem opowiadania o mieście.

Wspólnymi i głównymi cechami kompozycji powsta-

łych prac, poprzez które wyraża się mobilność, są:

– nieciągłość przestrzenna – zestawienie oderwanych

fragmentów przestrzeni, brak linearności w kolejności

składania kadrów, a jeśli się pojawia to po to, by dalej

ulec poruszeniu i rozmyciu i w rezultacie pokazać prze-

strzeń w ruchu (szczególnie il. 2b–d),

– niezborność kadrów, ich kompozycja często nie ma

wyważonego środka ciężkości, obiekty uciekają z kadru

(il. 1a, 2b, 2c),

– multiplikacja i przemieszczenie rzeczywistych

przedmiotów w przestrzeni jako odzwierciedlenie miej-

skiego otoczenia pełnego luster, które biernie przyjmu-

ją widoki zewnętrznego świata, w którym patrząc

przed siebie, jednocześnie często patrzymy na siebie

(il. 1b, 1d),

tion and image creation is photography. It is photography

that shaped the visual culture of the turn of the 20

cen-

tury. With time, a mobile image was introduced into com-

mon usage. The culture of image or picture, is a culture of

fewer words and more images/pictures. Fewer words and

more “copy and paste” effects. Heidegger claimed that

the basic process of our times is the conquer of the world

as the world-picture [quoted after: 1]. Hence, photogra-

phy and collage techniques are appropriate tools to tell the

story about the city-picture.

Within the framework of the classes I run called

“ spaces of photography”, students of the Faculty of Ar 

chitecture at Wrocław University of Science and Techno

lo gy created works whose subjects were included in the

issues of this article. The task of the students was to get

involved in the city traffic and, as a mobile observer

armed with a camera, to record more images of the city.

They were supposed to pay attention to the way the envi-

ronment looked when they moved and penetrated the

urban space as its average users did. Photos were taken

not only when walking but also when traveling by means

of transport. The next stage of work was to select the most

distinctive pictures and arrange compositions in order

to create a coherent and graphical narrative about the

mobile perception of Wrocław space. Composing pictures

became a play on space and an opportunity to summarise

the experience.

As a consequence, city-pictures in two basic groups

were created, i.e. daily image (Figs 1a–d) and night

image (Figs 2a–d).

In both of them dynamics of watching/perception is

clear and appears as spatial simultaneity of experiences

and pictures. As we move around, our environment

becomes an event, a series of overlapping experiences,

visual stimuli, the source of which is urban space. The

choice of appropriate artistic means, in particular compo-

sitions, became a key element of the story about the city.

The common and major features of the composition of

the created works, through which mobility is expressed,

are as follows:

– spatial discontinuity – comparison of separated frag-

ments of space, absence of linearity in the sequence of

frames, and if it appears it undergoes further movement

and blur, and as a result it shows space in motion (espe-

cially Figs 2b–d),

– astigmatism of frames, their composition rarely has

a balanced centre of gravity, objects escape from a frame

(Figs 1a, 2b, 2c),

–

multiplication and displacement of real objects in space

as a reflection of the urban environment full of mirrors,

which passively accept the views of the outer world, in which

looking ahead, we often look at ourselves (Figs 1b, 1d),

– dynamics of composition obtained by movements

and slants (Figs 2b–d),

– open composition which conducts a dialogue with

the outside and can be extended beyond the picture frames

and freely multiplied (Figs 1a, 1b),

– variability and play on daylight and artificial light –

artificial light is characterised by greater dynamics of

change, so incomparable to the dynamics of light in

68 Beata Juchniewicz

– dynamika kompozycji uzyskana przez poruszenia

i skosy (il. 2b–d),

– kompozycja otwarta, która prowadzi dialog z zewnę-

trzem i można ją rozwijać poza ramami obrazu, dowolnie

multiplikować (il. 1a, 1b),

–

zmienność i gra światła dziennego i sztucznego – świa-

tło sztuczne charakteryzuje się większą dynamiką zmian,

jakże nieporównywalną do dynamiki światła w natu rze,

wiatrem przesuwanych chmur i gry cieni (il. 2b–d).

Wymienione cechy kompozycji prezentowanych prac

opowiadają o rzeczywistych związkach przestrzennych

Wrocławia. Związkach, które zatrzymane w kadrze i zin-

terpretowane za pomocą środków plastycznych wyraziły

i potwierdziły dominujący charakter mobilności we

współczesnej przestrzeni miejskiej.

nature, the wind of passing clouds and plays on shadows

(Figs 2b–d).

The above mentioned features of the presented works

describe real spatial relationships of Wrocław. The rela-

tionships, which we caught in the frame and interpreted by

virtue of artistic means, expressed and confirmed a domi-

nant character of mobility in the modern urban space.

The dynamic and fragmentary silhouette of Wrocław

that was presented by students is unclear

. We can see

Wrocław urban collage, a view of the road, changeable

and momentary as a hybrid of the mobile society.

The topic of an unclear silhouette of the modern city in the per spec

tive of culture and philosophy is also discussed by Ewa Rewers [8, p. 55].

Il. 1. Wizerunek dzienny Wrocławia (fotografia cyfrowa, fotomontaż; autorzy: a) A. Hałas, b) J. Hausmann, c) M. Jastrzębska, d) S. Kruszyńska)

Fig. 1. Daily image of Wrocław (digital photography, photomontage; authors: a) A. Hałas, b) J. Hausmann, c) M. Jastrzębska, d) S. Kruszyńska)

Miastoobraz. Mobilny wizerunek Wrocławia /The city-picture. The mobile image of Wrocław 69

Il. 2. Wizerunek nocny Wrocławia (fotografia cyfrowa, fotomontaż; autorzy: a) M. Wiater, b) E. Tomczyk, c) M. Marszał, d) S. Marciniak)

Fig. 2. Night image of Wrocław (digital photography, photomontage; authors: a) M. Wiater, b) E. Tomczyk, c) M. Marszał, d) S. Marciniak)

Summary and reflections

Below we summarised and presented the way some

visual categories of urban space mobility are in relation to

the theories of related fields researchers, which were

mentioned in the introduction to the article.

The relationship between the architectural object and

its users is one of the most intense [9, p. 156]

. It covers

not only visual perception but it engages all senses.

Rudolf Arnheim writes extensively about the architectural form

dynamics, which is created not only due to particular compositional

merits. It is also largely influenced by the viewer’s motility. A work of

architecture is a special object. It is subject to perception that is spread

over time and involves all the human senses [9, p. 156].

Wyłoniona przez prace studentów dynamiczna i frag-

mentaryczna sylwetka Wrocławia jest nieostra

. Oglą da

my wrocławski miastokolaż, kraj ob raz dro gi, zmienny

i chwilowy jak hybryda mobilne go społeczeństwa.

Podsumowanie i refleksje

Poniżej zebrano i pokazano, jak niektóre wizualne

kategorie mobilności przestrzeni miejskiej pozostają

w relacji z teoriami badaczy pokrewnych dziedzin, wspo-

mnianych we wstępie artykułu.

O nieostrej sylwecie współczesnego miasta w perspektywie kul-

turowofilozoficznej pisze też Ewa Rewers [8, s. 55].

70 Beata Juchniewicz

Stosunek pomiędzy obiektem architektonicznym a jego

użytkownikami należy do relacji najintensywniejszych

[…]

. Obejmuje nie tylko percepcję wzrokową, angażuje

wszystkie zmysły. Nowoczesne, tętniące życiem miasto

stanowi bogate źródło wrażeń. Współcześnie intensyw-

ność ta polega w dużej mierze na natłoku obrazów. Ich

zmienność wynika nie tylko z motoryki widza, z tego że

na obserwację wpływa czynnik jego ruchu, ale też z tego,

że sam obraz szybko zmienia się w czasie. Dynamika

obrazów zwiększa się w porze nocnej, gdy podstawowym

tworzywem architektury staje się sztuczne światło. Stąd

też w mobilnym mieście dokonał się wyraźny podział na

jego wizerunek dzienny i nocny, zilustrowany przykłada-

mi kolaży.

Przestrzenna równoczesność nakładających się na sie-

bie obrazów jest doświadczana w sekwencjach czaso-

wych. Poruszający się obserwator (i ewentualny jego po 

jazd) pozostaje dla wzroku nieruchomy, to pejzaż wo kół

wydaje się przesuwać. Podobnie jest, gdy widz się nie

rusza. Wiele składowych obrazu zewnętrznego zmienia

się w czasie, przez co doznaje on wrażenia, że przedmio-

ty wokół się przemieszczają.

Ostatecznie ten zewnętrzny obraz miasta staje się

zmienną scenerią. Scenerią, która budowana jest na wzór

kolażu, gdyż charakteryzuje ją fragmentaryczność. Frag

menty obrazu podlegają wymianie, czasem zmieniają bar

wę, kształt, a czasem obraz zostaje „wycięty” i zastępuje

go inny. Taką właściwość mają szczególnie duże ekrany

wyświetlające ruchome obrazy.

Miastokolaż jest więc pewną wizualną kategorią, ale

jest też strategią działania w przestrzeni miejskiej

Historyczna ciągłość obszarów, projektowanie z zacho-

waniem skali, funkcji terytorium, ale i ostrożność w inge-

rencji w znaczeniowy wizerunek przestrzeni przestaje się

liczyć. Przestrzeń staje się labiryntem, obszarem coraz

mniej spójnym i coraz mniej czytelnym – wizualnie

i funkcjonalnie. Ciągłość, niezmienność i spójność prze-

strzenna przejawia się w obrazach, których kompozycja

budowana jest w oparciu o wyważone proporcje. Historia

architektury i sztuki pokazuje, jak twórcy balansują

w swoich poszukiwaniach między porządkiem a cha-

osem, między układami statycznymi i dynamicznymi.

Przełom XX i XXI w. to ostateczne zwycięstwo dynami-

ki, zmienności i cyrkulacji obrazów w kulturze, sztuce,

a także w realnej przestrzeni miasta.

Fragmentaryczne ruchy w przestrzeni miejskiej skła-

dają się też na nieostrą sylwetkę współczesnego miasta.

Przy czym warto uściślić to pojęcie i dokonać tu roz

różnienia. Nieostrość wizerunku może mieć bowiem dwie

różne przyczyny i zarazem jakości. Może być nieos

trość

związana z ruchem, ale i z jego brakiem. Ta druga pow

Rudolf Arnheim dużo miejsca poświęca dynamice formy archi-

tektonicznej, która powstaje nie tylko w wyniku określonych walorów

kompozycyjnych. Spory wpływ ma też motoryka widza. Dzieło archi-

tektoniczne jest szczególnym obiektem. Podlega percepcji, która jest

rozłożona w czasie i angażuje wszystkie zmysły człowieka [9, s. 156].

Rozwinięcie tezy o mieście kolażu i polityce brikolażu można

znaleźć w tekście Miasto kolaż autorstwa Colina Rowe’a i Freda

Koettera [10, s. 79–82].

A modern and lively city is a rich source of impressions.

Nowadays, this intensity depends on the accumulation of

images to a large extent. Their changeability results not

only from the viewers’ motility and not only from the fact

that the factor of their motion influences observation, but

also from the fact that the picture itself changes quickly

over time. The dynamics of pictures increases during the

night when the artificial light becomes the basic substance

of architecture. Hence, in a mobile city a clear division

into its daily and nightly image was made and was illus-

trated by means of collage examples.

Spatial simultaneity of overlapping pictures is experi-

enced in time sequences. A moving observer (and possi-

bly his vehicle) remains motionless for the eyes, the land-

scape around seems to be moving. It is similar when the

viewer does not move. Many components of the external

picture change over time, which gives the impression that

the surrounding objects are moving.

Finally, this outer picture of the city becomes a change-

able scenery, i.e. the scenery, which is built in the form of

a collage since it is characterized by fragmentariness.

Fragments of the picture are subject to exchange, some-

times they change colour, shape, and sometimes the pic-

ture is “cut out” and replaced by another one. In particu-

lar, large screens displaying moving images have this

kind of feature.

The city-collage is thus a certain visual category, but it

is also a strategy in the urban space

. Historical continuity

of areas, scale design along with a territorial function, but

also carefulness in interfering with the meaningful image

of space no longer matter. Space is becoming a maze, an

area which is less and less coherent and less readable –

visually and functionally. Continuity, immutability, and

spatial cohesion are manifested in pictures whose compo-

sition is built on the basis of balanced proportions. History

of architecture and art shows how creators balance between

order and chaos, between static and dynamic systems in

their quests. The turn of the 21

century sees the ultimate

victory of dynamics, changeability, and circulation of

images in culture, art and also in the real space of the city.

Fragmentary movements in the urban space also shape

an unclear silhouette of the modern city. However, it is

worth clarifying this concept and making a certain dis-

tinction here. Blurring of an image may have two differ-

ent reasons and at the same time qualities. There might be

blurring connected with motion but also with the lack of

it. The latter is created, for example, in the mist or in the

winter, frozen, pale scenery. Its atmosphere is built by

silence, calmness, lack of contours and clear contrasts as

well as by unsaturated colours. The blurred silhouette of

the city is primarily connected with the motion and speed

which cause the blurring of contours of elements along

the lines of their movements. It is characterized by intense

colours and expressions of experiences in their reception.

The students’ collages showed this character very well, in

particular illustrations 2b–d.

The thesis of collage city and brickcollage is developed in City

Collage by Colin Rowe and Fred Koetter [10, pp. 79–82].

Miastoobraz. Mobilny wizerunek Wrocławia /The city-picture. The mobile image of Wrocław 71

The visual aspect of the urban space discussed above

remains consistent with the theories of Georg Simmel’s

fragmentary character of life and perception as well as

with Zygmunt Bauman’s sociological concepts of liquid

modernity. The latter, when describing modernity as a his-

tory of time, mentioned that: The relations between time

and space were to be henceforth changeable, processual,

and dynamic, and not as it was earlier – stable and static

[11, p. 175]. Since the time these words were uttered, the

process of detaching space from time seems to deepen. In

urban strategies as well.

Proliferation of increasingly mobile signs and pictures

in the urban space also opens the boundaries of this space.

And this actually makes it more capacious because just

like on the stage, it is enough to change decorations to

bring a new content along with a new spectacle. The sec-

ond meaning is close to the definition of Umberto Eco’s

open work and perceiving the world in the category of

possibilities

In this way, the city is a hybrid cityscape of mobile

societies, which is increasingly dominated by motion. It is

an open and unfinished space, and therefore susceptible to

motion and change. Its image is a collage of changeable

pictures and impressions, traces of the increasingly

dynamic life of its inhabitants.

Translated by

Bogusław Setkowicz

Umberto Eco in the concept of open work also included elements

which he referred to visual arts [12, p. 187 and next].

staje na przykład we mgle czy też w zimowej, zamarłej

bladej scenerii. Jej atmosfera zbudowana jest przez ciszę,

spokój, dzięki brakowi konturów i wyraźnych kontrastów

oraz nienasycone barwy. Nieostra sylwetka miasta zwią-

zana jest przede wszystkim z ruchem i szybkością, które

powodują rozmywanie się konturów elementów wzdłuż

linii ich ruchu. Cechują ją intensywne barwy i ekspresja

doznań w odbiorze. Ten jej charakter dobrze oddały kola-

że studentów, zwłaszcza ilustracje 2b–d.

Omawiany wyżej wizualny aspekt przestrzeni miej-

skiej pozostaje spójny z teoriami o fragmentarycznym

charakterze życia i percepcji Georga Simmla oraz socjo-

logicznymi koncepcjami płynnej nowoczesności Zyg

mun ta Baumana. Ten drugi, opisując nowoczesność jako

historię czasu, wspomniał, że: Relacje między czasem

a przestrzenią miały być odtąd zmienne, procesualne i dy -

namiczne, a nie jak dawniej – stabilne i statyczne [11,

s. 175]. Od czasu, gdy padły te słowa, proces oderwania

prze strzeni od czasu wydaje się pogłębiać. Także w stra-

tegiach miejskich.

Proliferacja coraz bardziej mobilnych znaków i obra-

zów w przestrzeni miejskiej otwiera również granice tej

przestrzeni. I to w sposób rzeczywisty czyni ją bardziej

pojemną, gdyż tak jak na scenie wystarczy zmienić deko-

racje, by pojawiły się z nowym spektaklem nowe treści.

Drugie znaczenie bliskie jest definicji dzieła otwartego

Umberta Eco i widzeniu świata w kategorii możliwości

W ten sposób miasto to coraz bardziej zdominowany

przez ruch, hybrydyczny krajobraz mobilnych społe-

czeństw. To przestrzeń otwarta, niedokończona, a przez to

podatna na ruch i zmiany. Jej wizerunek jest kolażem

zmiennych obrazów i wrażeń, śladów coraz bardziej

dynamicznego życia jego mieszkańców.

Umberto Eco zawarł w koncepcji dzieła otwartego także elemen-

ty, które odniósł do sztuk wizualnych [12, s. 187 i n.].

Bibliografia /References

[1] Urry J., Socjologia mobilności, Wydawnictwo Naukowe PWN,

War szawa 2009.

[2] Wejchert K., Elementy kompozycji urbanistycznej, Arkady, War

szawa 1984.

[3] Lynch K., Obraz miasta, Archivolta, Kraków 2011.

[4] Cullen G., Obraz miasta, Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”,

Lublin 2011.

[5] Rewers E., Post-polis. Wstęp do filozofii ponowoczesnego miasta,

Universitas, Kraków 2005.

[6] Juchniewicz B., Współ(i)granie sztuki i architektury w przestrzeni

miejskiej, „Zeszyt Naukowy” 2016, nr 01, Zakład Rysunku, Ma 

larstwa i Rzeźby, Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska,

29–33.

[7] MartyniukPęczek J., Światła miasta, Wydawnictwo Marina, Wro

cław 2014.

[8] Rewers E., Miasto-twórczość. Wykłady krakowskie, Wydział Ar 

chi tektury Wnętrz, Akademia Sztuk Pięknych, Kraków 2010.

[9] Arnheim R., Dynamika formy architektonicznej, Officyna, Łódź

2016.

[10] Rowe C., Koetter F., Miasto kolaż, [w:] Ch. Jenks, K. Kropf (red.),

Teorie i manifesty architektury współczesnej, Grupa Sztuka Archi

tektury, Warszawa 2013, 79–82.

[11] Bauman Z., Płynna nowoczesność, Wydawnictwo Literackie,

Kraków 2006.

[12] Eco U., Dzieło otwarte, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2008.

Streszczenie

W artykule przeanalizowano związki pomiędzy wizerunkiem przestrzeni miejskiej a cechami współczesnej kultury wizualnej oraz strategiami życia

społecznego. Ponieważ mobilność jest podstawową cechą współczesnej kultury, to ona wyznacza podjętą perspektywę badawczą. Wrocław jest

miastem, które potraktowano jako reprezentatywny przykład do analizy. Opisano mobilność ciał/mieszkańców, rzeczy i obrazów, które są składo-

wymi wizerunku miasta.

72 Beata Juchniewicz

Nowe formy świadomości wizualnej związane są z powszechnym użyciem aparatu fotograficznego i w konsekwencji multiplikowaniem obrazów.

Analiza cech kompozycji prac studentów na temat wizerunku Wrocławia pozwoliła zilustrować i pogłębić analizę charakteru mobilnego obrazu

miejskiego. Powstały miastoobrazy jako kolaże miejskie, z których wyłoniła się nieostra, ruchoma sylwetka miasta o zmiennej scenografii.

Opisywany w tekście i uwidoczniony w pracach studentów proces oderwania czasu od przestrzeni w strategiach miejskich potwierdził wcześniejsze

tezy, na przykład Zygmunta Baumana i jego teorii płynnej nowoczesności. Jednocześnie proliferacja coraz bardziej mobilnych znaków i obrazów

w przestrzeni miejskiej otwiera również granice tej przestrzeni, tak jak w definicji dzieła otwartego Umberta Eco. W ten sposób miasto, hybrydycz-

ny krajobraz mobilnych społeczeństw, to wciąż przestrzeń otwarta, niedokończona i podatna na ruch i zmiany. Mobilność jest głównym czynnikiem

kształtującym jej wizerunek – kolaż obrazów i wrażeń, śladów życia jego mieszkańców.

Słowa kluczowe: miasto, mobilność, kolaż, fotografia, społeczeństwo

Abstract

The article analyzes the relationship between the image of public space, features of modern visual culture and strategies of social life. Since mobi-

lity is the basis of modern culture it designates the undertaken research perspective. Wrocław is a city which has been considered as a leading

example for analysis. The mobility of bodies/citizens, objects and pictures, all of which are the components of the city image have been described.

New forms of visual awareness are connected with the common usage of camera, resulting in multiplication. The analysis of composition of the

features of student artworks about the image of Wrocław has allowed us to deepen and illustrate the analysis of the mobile city character. The city-

pictures have been created as urban collages, which have emerged in a blurred, mobile city silhouette with variable scenography.

Featured in the text and indicated in student artworks, the process of detachment of time from the space in urban strategies has confirmed earlier

theses, for example of Zygmunt Bauman’s theory of fluent modernity. At the same time proliferation of increasingly mobile characters and images

in the urban space also opens the boundaries of this space, as in the definition of Umberto Eco’s The open work. In this way, the city, the hybrid

image of mobile communities is still an open space, unfinished, liable to movement and change. Mobility is the main factor forming its image –

a collage of images and impressions, traces of living of the citizens.

Key words: city, mobility, collage, photography, community