Ogrody terapeutyczne miejscem dobrostanu dla osób z dysfunkcjami neurologicznymi. Aspekty projektowania

Ewa Kosiacka-Beck, Izabela Myszka

doi:10.37190/arc200308

Streszczenie

Terapia ogrodem uznawana jest współcześnie za ogólnoświatową metodę terapii osób z różnymi dolegliwościami psychofizycznymi. Pojawiający się wątek wrodzonej potrzeby kontaktu człowieka z naturą, leżący u podstaw terapii ogrodniczej, stał się punktem wyjścia prac nad przygotowaniem wytycznych projektowych zagospodarowania przestrzeni ogrodów wokół ośrodków opieki nad osobami z dysfunkcjami neurologicznymi. W artykule przedstawiono wskazówki dotyczące projektowania ogrodów dla osób z takimi dolegliwościami. Oparte są one na wnikliwej kwerendzie literatury przedmiotu, a także wynikach współpracy podjętej przez autorki z ośrodkami terapeutycznymi i ich użytkownikami. Podstawą stały się wywiady swobodne z chorymi i z członkami rodzin oraz pogłębiony wywiad z terapeutami, a także bezpośrednia obserwacja funkcjonowania obiektów, struktury funkcjonalno-przestrzennej ogrodu, zachowań podopiecznych i ich udziału w codziennym życiu ośrodka. Przedstawione propozycje wynikają również z doświadczenia autorek w tworzeniu przestrzeni terapeutycznych. Wyniki badań nad tematyką projektowania przestrzeni terapeutycznych ukazują, że w ich planowaniu ważne jest indywidualne podejście do organizowania ogrodów wspierających określone schorzenie, co obrazują zebrane w tabelach wytyczne projektowe i wskazane elementy zagospodarowania przestrzeni ogrodu.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2020

3(63)

DOI: 10.37190/arc200308

Wprowadzenie

W nowym rozumieniu ogrodnictwo to nie tylko sztuka

uprawy, lecz także sztuka czerpania z tej uprawy różno-

rodnych dobrodziejstw natury. Ogród wyzwala w czło-

wieku moc tworzenia, rozwija wyobraźnię oraz wzmac-

nia siłę witalną organizmu. Poza tym daje człowiekowi

zajęcie i spokój [1]. Ogród jest miejscem różnorodnym

– zmienny dobowo, sezonowo zaskakuje wciąż czymś

nowym, przemija i rodzi się ponownie, niepowtarzalny,

nigdy nie jest taki sam. Ogród pozwala bez konsekwencji

próbować, dotykać, doświadczać. Pozwala na prowadze-

nie zajęć aktywizujących i usprawniających, pozostawia-

jących w pamięci wyjątkowe, niepowtarzalne wrażenia.

Kontakt z przyrodą to regeneracja sił zycznych i psy-

chicznych, ograniczanie zaburzeń osobowości, chwiejno-

ści emocjonalnej [2] (a prace ogrodnicze mogą zastąpić

ćwiczenia rehabilitacyjne). Terapia ogrodnicza to składo-

wa tradycyjnych rodzajów terapii, tyle tylko, że skiero-

wana do zdeniowanej grupy [3]. Badania [4] wskazują,

że aktywna praca w ogrodzie wnosi do życia człowieka

wartości duchowe, estetyczne i psychologiczne (uprawa

Ewa Kosiacka-Beck*, Izabela Myszka**

Ogrody terapeutyczne miejscem dobrostanu

dla osób z dysfunkcjami neurologicznymi. Aspekty projektowania

Hortitherapeutic gardens a place of welfare

for people with neurological dysfunctions. Aspects of design

* ORCID: 0000-0002-1696-0415. Wydział Budownictwa i Inży-

nierii Środowiska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warsza-

wie / Faculty of Civil and Environmental Engineering, Warsaw Univer-

sity of Life Sciences, Warsaw, e-mail: ewa_kosiacka_beck@sggw.edu.pl

** ORCID: 0000-0002-8820-4053. Wydział Budownictwa i Inży-

nierii Środowiska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warsza-

wie / Faculty of Civil and Environmental Engineering, Warsaw Univer-

sity of Life Sciences, Warsaw.

Introduction

The new understanding of garden design shifts from the

aspect of purely aesthetically pleasing gardening, to creat-

ing space that enables us to benet from nature. There are

several multifunctional benets one can gain from spend-

ing time in a garden space, i.e., become more relaxed and

creative, or more vital from active engagement in the

natural surroundings [1]. As a place of constant changes,

a garden will never be exactly the same space, therefore

it becomes a challenge for us to explore and engage with

new occurrences each and every day. We may think of

gardens as a space for conducting interactive, physically,

and emotionally engaging activities that will last in one’s

memory. Contact with nature provides physical and emo-

tional recovery, it prevents us from developing emotional

disorders [2] (and hence gardening may replace rehabili-

tation exercises). Garden therapy is a complex alternative

and the embodiment of dierent resolutions of traditional

therapy sessions, yet thus far it is meant to prot only

a particular dened group of patients [3]. The research [4]

that we base our analysis on, emphasizes the fact that ac-

tive gardening may inuence us spiritually, aesthetically

and psychologically due to the repetitive nature of it (con-

scious actions – solidity of actions – the feeling of being

the driving force and the responsibility that comes along).

Apart from that, there is a list of benets that aect an in-

dividual who contemplates and emotionally engages with

the garden space. Those benets include relaxation caused

by scent of owers and rising one’s conscious focus due to

observation of the natural processes. Engaging with nature

112 Ewa Kosiacka-Beck, Izabela Myszka

– systematyczność, pielęgnacja – dbałość, świadomość

i odpowiedzialność za jego funkcjonowanie i bycie siłą

sprawczą etc.), a kontemplacja zjawisk zachodzących

w otaczającej nas przyrodzie, przebywanie wśród roślin

pozwala biernie uczestniczyć w zachodzących procesach

(np. spacer wśród kwiatów, które oddziałują pobudzająco

i rozweselająco na człowieka, zwiększając jego zaufanie,

skupienie i relaks). Praca w ogrodzie wspiera leczenie

chorób cywilizacyjnych, o podłożu psychicznym (nerwice,

depresje, stres, schizofrenie, manie) czy „zespoły uciecz-

ki” (narkomanię, lekomanię, alkoholizm), autyzm, zmiany

genetyczne powodujące powikłania i niepełnosprawność,

która staje się powszechnym problemem społecznym. Cy-

towane badania wskazują też na szczególną skuteczność

terapii ogrodem w leczeniu chorób neurogeneratywnych

(choroba Alzheimera, Parkinsona, stwardnienie rozsiane,

rdzeniowy zanik mięśni etc.). Terapia ogrodem wykorzy-

stywana jest w celu łagodzenia problemów społecznych

lub w celu im przeciwdziałania (przestępczość, przemoc,

ubóstwo, bezrobocie, uzależnienia, bezdomność i osa-

motnienie, wykluczenie lub nieprzystosowanie społecz-

ne). W ogrodzie można korzystać z wielu przyrodolecz-

niczych metod i technik terapeutycznych, np. zooterapii,

zabawoterapii, kinezyterapii, terenoterapii, helioterapii,

dendroterapii, aromaterapii [5].

Hortiterapia to więcej niż bezpośrednie oddziaływanie

świata roślin na człowieka. Ogród to przestrzeń, to sce-

na, która staje się miejscem kreacji i działania. Dlatego

oprócz głównego narzędzia, którym są rośliny, wymaga

odpowiednio zaaranżowanej przestrzeni. Właściwe decy-

zje co do kształtowania przestrzeni wokół ośrodków lecz-

niczych można osiągnąć przy współpracy pacjenta, tera-

peuty, projektanta, twórcy miejsca. Ogród taki wymaga

przemyślanej kompozycji, aranżacji i detalu, by wzboga-

cić kurację zdrowotną o wartości niematerialne, takie jak

radość i rozrywkę, emocje, wiedzę i umiejętności.

Proces kształtowania ogrodu terapeutycznego

Jeżeli spojrzy się na procesy kształtowania przestrzeni

o znaczeniu terapeutycznym, czy to kierowanym do ludzi

chorych, czy określonych grup społecznych, okazuje się,

że projektowanie to rozwiązywanie problemów przestrze-

ni z obligatoryjnym poszanowaniem jej wartości w po-

łączeniu z uwzględnieniem często nietypowych potrzeb

użytkowników.

Twórcy i uczestnicy procesu

projektowania przestrzeni terapeutycznych,

relacja terapeuta–użytkownik–projektant

Najczęściej użytkownikami ogrodów wokół ośrodków

terapeutycznych będą ich mieszkańcy lub osoby przycho-

dzące na pobyt dzienny, terapeuci i pracownicy, ale też ro-

dziny pacjentów. Dlatego kontakt i bezpośrednia relacja,

rozmowa, pomoc i uczestnictwo w codziennych zajęciach

są nieocenionym źródłem wiedzy, jak ukształtować oto-

czenie, by było atrakcyjne i użyteczne w prostych czyn-

nościach. Niezbędna jest wiedza terapeuty, który wska-

zuje ograniczenia i możliwości chorych, podpowiada, jak

supports treatment of civilizational diseases linked with

mental health disorders (compulsive disorder, depression,

manias) or addictions (drug addiction, alcoholism), au-

tism or other genetically linked disorders that all together

become an alarmingly rising social problem. Our research

focuses upon the signicant eciency of garden thera-

py provided for people with neurodegenerative diseases

(Alzheimer, Parkinson’s disease, multiple sclerosis, spi-

nal muscular atrophy, etc.). Garden therapy may be used

as a means of reducing the occurrence of social problems

or as prevention for their development (criminality, vio-

lence, extreme poverty, unemployment, addictions, social

isolation or exclusion from the social norms). In a garden

space one can benet from many natural methods and ther-

apeutic techniques such as animal-assisted therapy, kine-

sis therapy, terrain therapy, helio therapy, dendro therapy,

or aromatherapy [5].

Hortitherapy focuses on the multidimensional eects

of active engagement with nature. Garden transforms into

a space of creation and action and is required not only

to display particular plants and owers, but also to be

thought of as a whole, a space for therapeutic intercourse.

Our decisions about the appropriate measurements for

creating garden therapeutic spaces around health institu-

tions are based on a dialogue between patients, therapists,

and garden designers. These discussions must include var-

ious alternatives in order to create a garden that consists

of a thoughtful composition and detailed arrangements

– a space that will enrich therapy with immaterial values

such as emotional amusement and attachment.

The process of designing a therapeutic garden

Analyzing the process of establishing a garden space

of a therapeutic signicance, addressed either to disabled

people or to specic social groups, it occurs that design

in itself solves the problem of space with an obligatory

respect for its value and with inclusion of specic needs

of potential beneciaries.

Designers and beneficiaries

of the therapeutic space,

therapists–patients–designer cooperation

The most common guests in the therapeutic gardens

around health centers will be their residing patients, ther-

apists, and patients’ families. We believe that a direct con-

versation, help and participation in everyday activities

are a crucial source of knowledge of shaping the envi-

ronment so that it is attractive and benecial for individ-

uals in simple activities. What is undoubtedly one of the

most crucial aspects in the discussion is the experience

and knowledge that therapists are willing to share with

designers. They guide us through limitations and capa-

bilities of potential patients to understand the underlying

cause of the disease and its impact on particular responses

and behaviors. However, for this to work, the coopera-

tiveness of designers, well aware of technical skills, is just

as much important. Designers undertake responsibility

of organizing the space according to individual needs of

Choroby neurologiczne a terapia ogrodem / Neurological dysfunctions and garden therapy 113

polepszyć im samopoczucie, zrozumieć podłoże choroby

i jej wpływ na reakcje i zachowanie.

W procesie tworzenia nie mniej istotna jest wiedza pro-

jektanta. Musi ona obejmować wiele dziedzin i umiejęt-

ności technicznych. Projektant odpowiedzialny jest za or-

ganizację najbliższej przestrzeni egzystencjalnej według

indywidualnych potrzeb każdego użytkownika. Powinien

też zatem dysponować niezbędną wiedzą o człowieku

i charakteryzować się umiejętnością współpracy, ponie-

waż kształtuje czyjś zewnętrzny świat. Tworzy w nim ład

przestrzenny określony uwarunkowaniami choroby. Od-

bywa się to często na drodze porządkowania istniejących

elementów, ale też przenoszenia pewnych sprawdzonych

wzorców z wnętrz w krajobraz – świat, gdzie ludzkie oto-

czenie zyskuje dodatkowe wymiary (doznań zmysłowych,

doświadczeń otwartej przestrzeni, nieoczekiwanych zja-

wisk). Zadanie to często bywa trudne, ale każdą prze-

strzeń da się ożywić, pozostaje kwestia chęci współpracy

i poniesionych nakładów.

Przestrzeń terapeutyczna

miejscem twórczym i tożsamym

Projektant, uwzględniając ogólny interes społeczny i kul-

turowy, powinien odczytać informacje zapisane w prze-

strzeni na płaszczyźnie przyrodniczej i egzystencjalnej.

Po istniejących śladach dostrzec, jakie próby aranżacji

podejmowano, jakie są potrzeby, w którym kierunku za-

gospodarowanie przestrzeni powinno zmierzać. Powinien

pamiętać, że poprzez kształtowanie miejsca zamieszkiwa-

nego kształtuje także człowieka, jego wrażliwość na pięk-

no, wpływa na jego lepsze samopoczucie, zaangażowanie

we wprowadzanie porządku.

Ogród poprzez swój budulec, jakim jest forma terenu,

rośliny, właściwości klimatyczne miejsca, użytkownik,

ulega permanentnym przekształceniom i dotyczy to nie

tylko etapu powstawania, ale także codziennego wyko-

rzystywania. Zmienność i złożoność czyni z niego prze-

strzeń działań specjalistów wielu dziedzin [6].

Terapia poprzez działanie,

metody leczenia niefarmakologicznego

stosowane w przestrzeni ogrodu

Przestrzeń projektowana dla chorych powinna prowo-

kować do działania i dawać podopiecznym zajęcie. Tera-

pia zajęciowa, według Kuca, pomaga w leczeniu lęków,

nałogów, ale także w poznaniu poziomu własnych moż-

liwości, zdolności, w przezwyciężaniu barier, motywu-

je do zwiększania samodzielności i podnosi samoocenę

jednostki [7]. Ma ona na celu przywrócenie pacjentowi

równowagi psychozycznej i społecznej; do potrzeb

i ograniczeń człowieka podchodzi całościowo – holistycz-

nie dotykając każdej sfery ludzkiego życia. Istnieją trzy

formy terapii zajęciowej (grupowa, indywidualna, zbio-

rowa) [8].

Terapia zajęciowa stanowi usprawnianie za pomocą

określonych i zaplanowanych czynności w cyklu „myśl

– plan – praca” oraz zajęć w procesie pracy w cyklu „cel

– upór – wysiłek – wynik”, które mają wartość kształcącą,

each patient. We should therefore share a sense of em-

pathy and understanding towards special needs of others,

in order to take accountable actions in shaping some-

one’s external world. We must create a spatial order that

is determined by the conditions of our patients’ diseases.

This can be succeeded by organizing already existing el-

ements as well as by transferring certain proven patterns

from the interior to the landscape – the space where the

human environment should acquire additional dimensions

(sensual experiences, experiences of open space, unex-

pected phenomenon).

Even though any space can be enlivened, nonetheless

some diculties may occur, and that is often the question

of willingness to cooperate and the incurred costs.

Creativity and identity

within a therapeutic space

The designer, considering social and cultural interest,

should read the information recorded in space on the nat-

ural and existential level. Having analyzed already estab-

lished traces and a previously made arrangement attempt,

we have to decide upon the exact direction of our pro-

ceedings. What we have to remember is the fact that by

shaping an inhabited place, we take responsibility of shap-

ing someone’s sensitivity towards beauty, providing them

with a sense of wellbeing, and commit to introducing order

into their everyday life. Therapeutic garden, with all the

aspects that dene it – composition plants and trees, the

ground form, environmental properties of the space and

potential patients – is subject to constant change, and the

changes apply not only to the original process of design

but shifts to the everyday use of the space. The issue of

variability and complexity transforms it into a space that

requires people who are specialized in many elds [6].

Active therapy, non-pharmacological methods

of treatment used in the garden space

Space designed for therapy should encourage action

and provide activities for both patients and their mentees.

According to Kuc, occupational therapy helps with fears,

addictions as well as in learning about the level of one’s

skills, abilities and in overcoming barriers. It motivates to

increase one’s independence and evaluate one’s self-es-

teem [7]. Therapy aims to restore patient’s emotional and

social balance, it holistically approaches the needs and

limitations of a person, engaging with every sphere of our

life. There are three forms of occupational therapy (group,

individual and collective) [8].

Occupational therapy improves and shifts through spe-

cically planned activities in the “thought – plan – work”

cycle and in the “goal – persistence – eort – result” cy-

cle, which have an educational, healing, activating and

adaptive role to new perception of reality [9]. For the pur-

pose of this study we selected methods and techniques of

occupational therapy that were most suitable for the use

in garden space (ergo therapy, socio therapy, art therapy,

natural medicine with the emphasis on educational and

ecological aspect).

114 Ewa Kosiacka-Beck, Izabela Myszka

wychowawczą, leczniczą, aktywizującą i adaptacyjną do

nowych uwarunkowań rzeczywistości [9]. Na cele niniej-

szego opracowania zostały wybrane metody i techniki

terapii zajęciowej w większości nadające się do zastoso-

wania w ogrodzie (ergoterapia, socjoterapia, arteterapia,

przyrodolecznictwo z naciskiem na aspekt edukacyjno-

-ekologiczny).

Ergoterapia (z greckiego érgon – czyn, trud) to tera-

pia zajęciowa nastawiona na pracę zyczną i umysłową,

zajęcia usprawniające intelekt i ciało, a wytwarzane w jej

trakcie przedmioty mogą znaleźć zastosowanie w pracy

i w wyposażeniu ogrodu (praca z drewnem – narzędzia,

karmniki, huśtawki, zabawki, instrumenty; w glinie – do-

niczki, dzwonki, dekoracje, plecenie w wiklinie, hamaki,

płotki). W ogrodzie ergoterapia obejmuje porządkowanie,

siew, sadzenie, pielenie, uprawę warzyw, zielarstwo, o-

rystykę, bliski kontakt z roślinami, obserwowanie i do-

znania zmysłowe.

Kolejną istotną metodą jest socjoterapia (z łaciny so-

cius – stowarzyszony, wspólny, oznaczający związek ze

społeczeństwem, społecznością) dedykowana osobom nie-

dostosowanym do życia w grupie z powodu różnego typu

zaburzeń. W ramach tej terapii zajęcia zorganizowane są

tak, by dać szansę zyskania umiejętności pogłębiania re-

lacji międzyludzkich oraz korzystania z oddziaływania

grupy i pracy w zespole. Wnętrza zieleni powinny być

dostosowane do zabaw ruchowych, rekreacji, prowoko-

wać do wysiłku zycznego i sprawnościowego. Świetliste

polany powinny sprzyjać ćwiczeniom, zabawom-pracom

manualnym, konstrukcyjnym, tematycznym, grom zespo-

łowym. Terapia wspomnieniowa, śmiechoterapia, zoote-

rapia jako techniki terapeutyczne czy terapia poznawcza

mogą mieć miejsce wśród zieleni otaczającej obiekty.

Bardzo pożądanym narzędziem terapeutycznym

w przypadku wszystkich schorzeń jest kontakt ze sztuką

– arteterapia. Poprzez twórczość użytkowników ogród

nie tylko zyskuje na wyglądzie, ale wypełnia się sztuką,

prowokując do jej kontemplowania. Ogród ma własną

scenograę, sekwencję wnętrz, przestrzeń wystawien-

niczą, gdzie poprzez działania artystyczne każdy może

wyrazić emocje. Działalność plastyczna, teatralna, mu-

zyczna, wytwarzanie ozdób, chromoterapia to zagadnie-

nia estetoterapii, która wykorzystuje kontakt z pięknem,

pojmowanym jako dobro kultury i otaczającej nas na-

tury (śpiew ptaków, szum drzew, zapach roślin etc.). Tu

istotna staje się wrażliwość zmysłowa obserwatora i jego

stan ducha.

Metodą najistotniejszą z punktu widzenia projektowa-

nia ogrodu terapeutycznego jest przyrodoterapia, od-

działywanie natury, świata roślin i zwierząt na człowieka.

W bezpośredniej terapii osób chorych wykorzystuje się

w niej właściwości mikroklimatyczne miejsc, oddziały-

wanie roślin na nasze samopoczucie czy wpływ światła

słonecznego (np. na gospodarkę hormonalną człowieka)

będącego podstawą naszego dobrego funkcjonowania

[10]. Aromaterapia, terenoterapia, dendroterapia, silwo-

terapia, balneoterapia, krioterapia generują zastosowanie

w ogrodzie ciekawych rozwiązań przestrzennych. W przy-

padku tej terapii wkrada się aspekt edukacyjny – ekolo-

giczny – życia w harmonii z otoczeniem.

Ergo therapy (gr. érgon – deed, toil) is an occupational

therapy focused on physical and mental work, on the ac-

tivities that engage with one’s intellect and body. Objects

created during ergo therapy can be used while gardening

(working with wood – creating tools, feeders, swings,

toys, instruments; in clay – creating pots, bells, decora-

tions, wicker plaiting, hammocks, fences). Ergo therapy

combined within a garden space generally includes close

contact with plants such as sowing, growing vegetables,

herbalism, oristry, as well as observation and sensory

experiences.

Another important method is socio therapy (lat. socius

– associate, common, according to a relationship within

a community) which is dedicated to people who struggle

to adapt in a society because of various disorders. As part

of such therapy, classes are organized in order to pro-

vide participants with the opportunity to gain the ability

to deepen interpersonal relations and for them to benet

from the inuence of a group collective and teamwork.

We propose that luminous glades are being conducted

in exercise sessions, manual games, constructing theme

work, and team-based activities. Remembrance therapy,

laughter therapy, zoo therapy as therapeutic techniques or

cognitive therapy can all take place in green scenery.

Above all, art therapy is a very desirable therapeutic

tool for all sorts of diseases. Allowing patients to contrib-

ute to the garden space by using the objects of their crea-

tivity, we not only make the space look more ecient but

also encourage them to contemplate upon it. Garden then

transforms into a kind of set design with interior sequence

and exhibition space where patients can express emotions

through art. Aesthetic therapy focuses on the patients’

interaction with beauty, understood as a value of culture

in a natural surrounding (birds singing, rustling trees, the

smell of plants, etc.). It incorporates theatrical and musi-

cal activities, production of ornaments and chromo thera-

py. At this stage, the observer’s sensory sensitivity and his

state of mind are of signicant importance.

From the spectrum of designing therapeutic gardens

the key feature is nature therapy, which focuses on the

inuence of nature, plants, and animals on us humans.

In direct therapy, it uses the environmental and climatic

properties of places, the impact of plants on our wellbeing

or the inuence of sunlight (e.g., on the human hormonal

balance), which is said to be the basis of our good func-

tioning [10].

Such resolutions as aromatherapy, terrain therapy, den-

dro therapy, silvo therapy, balneo therapy or cryo thera-

py all require unconventional spatial solutions. In those

cases, there is also a rising necessity for providing an

educational perspective for potential patients such as the

ecological consciousness or living in harmony with the

surrounding environment.

Engagement with nature and the connection

with our physical wellbeing

We constantly experience how important it is to keep

in touch with nature. Cyclicality and constant striving

for balance is what characterizes nature. We experience

Choroby neurologiczne a terapia ogrodem / Neurological dysfunctions and garden therapy 115

Doświadczenie natury

a bezpośrednia reakcja organizmu człowieka

O tym, że natura przemawia do człowieka, przekonu-

jemy się nieustannie. To, co dla niej charakterystyczne, to

cykliczność i dążenie do równowagi. Narodziny i śmierć,

wyczerpanie i odnowę odnajdujemy wszędzie dookoła,

ale wciąż zapominamy, że to jedynie odzwierciedla pro-

ces nieustannej zmiany. Zmiana, konieczna dla wzrostu

i ewolucji, będzie zawsze czymś absolutnie naturalnym

[11]. Ważnym czynnikiem naszego życia w naturze jest

też dążenie do osiągnięcia wokół siebie porządku, ładu

przestrzennego, określanego bardzo indywidualnie przez

dobranie kolorów, kształtów, proporcji, faktur, ich har-

monijne zestawienie lub skontrastowanie i odnalezienie

w chaosie. Bycie elementem natury i jej doświadczanie

wpływa na nasze reakcje, a wątek wrodzonej potrzeby

kontaktu człowieka z przyrodą stał się podstawą zało-

żeń terapii ogrodniczej (tab. 1) [12], [13]. Według wielu

autorów hortiterapia ma rangę metody ogólnoświatowej,

uznana jest za skuteczną w leczeniu pacjentów obciążo-

nych różnymi dolegliwościami: nerwicą, uzależnieniami,

niepełnosprawnością intelektualno-ruchową, zespołem

stresu pourazowego, autyzmem, chorobą Alzheimera [14].

Ogród wykorzystywany jest jako środek pomocny w le-

czeniu zarówno dorosłych, jak i dzieci [15], chorych psy-

chicznie i zycznie [16].

birth and death, exhaustion, and renewal all around us, but

what we keep forgetting is that it reects a process of an

unstoppable change. The necessary change of growth and

evolution will always be something completely natural

[11]. What we should aim at, while living in harmony with

nature, is to achieve order around us, living in order with-

in our surroundings, determined individually by selecting

colors, shapes, proportions, textures, both in harmony and

contrast and then being able to nd them in a situation of

chaos. Garden therapy then becomes a complex resolution

based on our bond with nature, on us becoming a compo-

nent of nature, experiencing how it inuences our every-

day life and what consequences occur once we lack con-

tact with nature in our lives (Table 1) [12], [13]. According

to scholars, hortitherapy should be ranked as a global

method, since it is considered to be extremely eective

in the treatment of patients struggling with various disor-

ders: neurosis, addictions, intellectual and motor disabili-

ty, post-traumatic stress disorder, autism and Alzheimer’s

disease [14]. Garden therapy space can benet both adults

and children [15], mentally and physically ill [16].

Scholar research [17], [18] has proven that hortitherapy

can positively aect the main aspects of human existence:

– physical wellbeing (improvement of physical condi-

tion, improvement of movement, muscle strength, balance),

– social bonds (building interpersonal relationships,

increasing independence, decision-making, gradatio of

Tabela 1. Elementy natury a jej oddziaływanie na ludzki organizm i jego bezpośrednia reakcja

(oprac. E. Kosiacka-Beck, I. Myszka)

Table 1. Elements of nature and its impact on the human body and its direct reaction

(elaborated by E. Kosiacka-Beck, I. Myszka)

Elementy natury, jej cechy odbierane przez człowieka

Elements of nature and its features perceived

by humans

Wpływ na fizjologię

ludzkiego organizmu

Physiological influence

Wpływ na ludzką psychikę

Psychological influence

Zmienność, sezonowość

Constant change, seasonality

powtarzalność uspokaja rytm serca

repeatability calms the heart rhythm

spokój i bezpieczeństwo,

stabilizacja dająca chęć działania

peace and safety,

the stabilization encouraging to act

Amorficzne formy i kształty, miękkie i płynne formy

występujące w naturze, przenikanie,

obserwowane w trakcie spacerów

Amorphous forms and shapes, soft and fluid forms

found in nature, permeation, observed during walks

obniżenie ciśnienia krwi i tętna

lowering blood pressure and heart rate

uspokojenie, wyciszenie,

znajomość otoczenia

calmness, recognition,

recognize of the setting

Światło – jego intensywność

i różne źródła pochodzenia, ekspozycja na słońce,

podczas medytacji i biegania

Light, its intensity and various sources

of origin, exposure to the sun,

during meditation and running

podnoszenie stężenia serotoniny

i endorfin, redukcja wytwarzania

hormonu stresu

increasing concentration, increasing

level of serotonin and endorphins,

reducing production

of the stress hormone

uspokojenie, równowaga, chęć działania,

pozytywne myślenie, radość i szczęście

calmness, harmony,

the will to participate in action,

positive approach, joy and happiness

Dźwięki natury ożywionej, świergot ptaków,

szum liści

The sounds of vivid nature, the chirping of birds,

the rustle of leaves

uaktywnienie zmysłu słuchu,

uwagi, kojarzenie

higher activation of the sense

of hearing, attention, association

pobudzanie pozytywnych emocji,

spokój, wyciszenie, radość

positive mindset, calmness

Bioróżnorodność, procesy zachodzące w naturze

(np. wschody i zachody słońca, zmienność sezonowa,

burze, procesy wzrostu roślin), świadomość

naturalnych procesów

Biodiversity, natural processes (e.g. sunrises and

sunsets, seasonal variability, storms, plant growth

processes) and conscious perception of them

stabilny rytm biologiczny

stable biological rythm

poprawianie umiejętności kojarzenia,

przewidywanie

improvement of associating things,

making predictions

116 Ewa Kosiacka-Beck, Izabela Myszka

Elementy natury, jej cechy odbierane przez człowieka

Elements of nature and its features perceived

by humans

Wpływ na fizjologię

ludzkiego organizmu

Physiological influence

Wpływ na ludzką psychikę

Psychological influence

Występująca w krajobrazie woda i jej ruch

Water in landscape, the circulation of water

jonizowanie powietrza,

poprawa warunków mikroklimatycznych,

szum wody powoduje odczucie chłodu,

kojarzenie zmysłów – synestezja

ionization of air, microclimatic

conditions, the sound of water causes

a feeling of cold, associating the senses

– synesthesia

stymulowanie uwagi, uwrażliwienie

na bodźce, lepsze samopoczucie

stimulating attention, sensitizing to stimuli,

better well-being

Widok otwartej przestrzeni

View on an open space

wywołanie uczucia komfortu

dalekiego patrzenia,

obniżanie stężenia hormonów stresu

inducing a comforting feeling due

to distant vision, stress reduce

bezpieczeństwo obserwowania z ukrycia,

dystansowanie się, równowaga

safe observation from hidden distance,

distancing, balance

Zielone skryte zaułki,

ciekawe różnorodne wnętrza krajobrazowe

Green, hidden alleys,

interesting, diverse landscape interiors

nowość, zaskoczenie,

niespodziewana ekscytacja

new resolutions, surprise,

unexpected excitation

odwrócenie uwagi od stanu choroby,

niepełnosprawności

czy negatywnych uwarunkowań

distracting attention from the state

of disease, disability or negative conditions

Kontrasty i skrajności, kwitnienie i gnicie

Contrasts and extremes, flowering and rotting

wywoływanie skrajnych emocji

causing extreme emotions

przerwanie monotonii życia, atmosfery

nudy i bezczynności, łagodzenie bólu

poprzez zapomnienie

breaking the monotony of life,

the atmosphere of boredom and inactivity,

relieving pain through oblivion

Zapachy przyrody, różne aromaty i faktury,

podmuch wiatru, ciepło od słońca,

bodźce klimatyczne, świeże powietrze

– dotykanie, ruch na świeżym powietrzu,

stąpanie po ziemi, doznania słuchowe i cielesne

Smells of nature, various aromas and textures,

a breeze of wind, warmth from the sun,

climate stimuli, fresh air – touching,

outdoor movement, treading on the ground,

hearing and body sensations

podnoszenie stężenia endorfin

– hormonów szczęścia

i tzw. środka przeciwbólowego

increasing the concentration of

endorphins – the hormone of happiness

and so called pain relief

odpoczynek, relaks, lepszy sen,

zwiększenie apetytu,

radość i szczęście,

wprawianie w pozytywny nastrój,

rest, relaxation, better sleep,

increased appetite,

joy and happiness,

focusing on a positive mood

Rytmiczność pojawiających się elementów

Rhythm of the occurring elements

redukowanie napięcia mięśniowego

relief of a muscular tension

wyciszenie,

przewidywalność poprzez następstwo

silence, predictability through sequence

Zastosowanie w ogrodzie naturalnych materiałów,

dobór form, kolorów,

użytkowy charakter elementów naturalnych

Using in the garden natural materials,

selection of forms, colors

and functional role of natural elements

jedna z form fizykoterapii,

służąca wzmocnieniu mięśni

i stabilizacji kręgosłupa

form of physiotherapy,

form of strengthening the muscles

and stabilizing spine

różnorodność świata natury

podnosi zdolność kreatywnego myślenia,

skłania ku twórczości na różnych polach

wykorzystywanych w terapii,

uczy zaradności i przedsiębiorczości

diversity of the natural world increases

the ability to think creatively,

encourages creativity in various fields

used in therapy, teaches resourcefulness

and entrepreneurship

Złożoność procesów

przebiegających w przyrodzie

Complexity of the processes

taking place in nature

pobudzanie umysłu do kojarzenia

i aktywności psychoruchowej

stimulating the mind to boost

the process of association

and psychomotor activity

radzenie sobie w problemach,

zrozumienie następstw wykonywanych

czynności i zachowań

coping with problems more easily,

understanding the consequences

of performed activities and behaviors

Bogactwo naturalnych produktów,

celebrowanie niewielkich sukcesów po zbiorach

Wealth of natural products,

celebrating small successes after harvesting

zaspokojenie głodu, wzrost stężenia

dopaminy (hormonu przyjemności) we krwi

satisfaction of hunger, increase in dopamine

(the pleasure hormone) in blood

samospełnienie,

satysfakcja z osiągnięcia sukcesu

self-satisfaction,

satisfaction from the achieved goals

Polany leśne i ogrodowe wnętrza dające możliwość

kontaktu z drugim człowiekiem lub ze zwierzętami

Forest meadows and garden interiors enabling contact

with other people and animals

uwalnianie oksytocyny (hormonu przywiązania)

podczas przytulania, bliskości

release of oxytocin (attachment

hormone) during cuddling, intimacy

czucie się potrzebnym i ważnym

feeling needed and important

Tabela 1 cd. Elementy natury a jej oddziaływanie na ludzki organizm i jego bezpośrednia reakcja

Table 1 cont. Elements of nature and its impact on the human body and its direct reaction

Choroby neurologiczne a terapia ogrodem / Neurological dysfunctions and garden therapy 117

Badania wykazały [17], [18], że stosując hortiterapię,

można osiągnąć korzyści w głównych obszarach funkcjo-

nowania człowieka:

– zycznym (poprawa kondycji zycznej, usprawnie-

nie motoryki, siły mięśni, równowagi),

–

społecznym (budowanie relacji międzyludzkich, zwięk-

szenie

samodzielności, decyzyjności, stopniowanie trudno-

ści, pozyskanie nowych umiejętności i wiedzy ogrodniczej

dają możliwość wyboru różnych rodzajów życiowej

aktyw-

ności),

–

psychologicznym (stymulacja zmysłów, wyciszenie,

łagodzenie stresu, pozytywne myślenie, ukazanie efektyw-

ności działań, sensu i sprawczości, skuteczności realizacji

zamierzonego działania, zwiększenie poczucia satysfakcji

życiowej, pewności siebie dzięki kontroli nad przestrzenią),

–

poznawczym (poprawa koncentracji, stymulowanie

pamięci, wzbogacenie zasobu słownictwa, zwiększenie do-

kładności, cierpliwości, kreatywności, spostrzegawczości,

wykształcenie nowych umiejętności i dostarczenie no-

wych informacji),

– zjologicznym (obniżenie ciśnienia krwi, regulowa-

nie stężenia kortyzolu, serotoniny i melatoniny odpowie-

dzialnych za równowagę psychozyczną, wpływ na dobo-

we wahania temperatury ciała, stężenie glukozy we krwi,

stan układu immunologicznego oraz proces snu).

Elementy natury, jej cechy odbierane przez człowieka

i wpływ na jego zjologiczne i psychiczne fukcjonowa-

nie (zawarte w tabeli 1) wraz z wymienionymi powyżej

korzyściami mogą być wskazówką do kształtowania tere-

nów zieleni wokół ośrodków terapeutycznych.

Materiał i metody badań

Przegląd literatury przedmiotu dotyczącej zagadnień

związanych ze specyką projektowania zieleni przy ośrod-

kach

terapeutycznych, formami stosowanych współcze-

śnie rodzajów terapii, specyki schorzeń neurogenera-

tywnych i wynikających z nich decytów był punktem

wyjścia prac nad artykułem. W dalszej kolejności została

podjęta współpraca z ośrodkami terapeutycznymi i ich

użytkownikami. Bezpośrednie działania objęły placówki

skupiające się na terapii chorób neurologicznych. Podsta-

wą stały się wywiady swobodne z chorymi i z członkami

rodzin oraz pogłębiony wywiad z terapeutami. Istotna była

także bezpośrednia obserwacja funkcjonowania obiektów,

struktury funkcjonalno-przestrzennej ogrodu, zachowań

podopiecznych i udziału w codziennym funkcjonowa-

niu użytkowników ośrodków. Obserwacja i pogłębiony

wywiad z użytkownikami pozwoliły zebrać informacje

na temat symptomów choroby, reakcji osób chorych na

czynniki zewnętrzne, zapoznanie się ze sposobem lecze-

nia objawów lub urazów, a po konsultacji z terapeutami

zaproponowanie form aktywności, działań czy elementów

zagospodarowania przestrzeni ogrodu wspierających tera-

pię podstawowego schorzenia [19].

Te wszystkie elementy wraz z doświadczeniem w two-

rzeniu przestrzeni terapeutycznych pozwoliły na opraco-

wanie konkretnych wytycznych do projektowania ogro-

dów wspierających terapię podstawowych schorzeń na

płaszczyźnie zycznej i psychicznej.

diculties, acquiring new social skills, creating the op-

portunity to choose various types of life activity),

– psychological stabilization (stimulating the senses,

calming down, relieving stress, positive thinking, show-

ing the eectiveness of actions, sense and agency, the

eectiveness of the intended action, increasing the sense

of life satisfaction, self-condence established by having

control over space),

– cognition of the surroundings (stimulating, enrich-

ing the resource of the information carrier, treading, re-

quiring, skills, treading, skills, skills and spreading new

information),

– physiological processes (lowering blood pressure,

regulating concentration of cortisol, serotonin, and mel-

atonin responsible for psychophysical balance, eect on

daily uctuations in body temperature, concentration of

glucose in blood, the state of the immune system and the

sleep process).

Elements of nature, their features perceived by humans

and the impact on one’s physiological and mental func-

tioning (included in Table 1), along with the benets listed

above, may be an indication for shaping greenery areas

around therapeutic centers.

Material and research methods

Our priority before writing this article was a deep insight

into the literature on the given subject that related to the spe-

cic solutions of garden design at therapeutic centers, forms

of contemporary therapies, specicity of neuro-generative

diseases and the resulting decits. Subsequently, we initi-

ated cooperation with therapeutic centers and their patients,

and got directly involved with institutions focusing on neu-

rological diseases. Informal interviews with patients and

their families, and then an in-depth formal discussion with

therapists became a groundwork for our research. Direct ob-

servation of the facilities, functional and spatial structure of

the garden, the behavior of patients and their participation in

daily therapy sessions within the centers was also incredi

bly

signicant. Observation and an in-depth interviews with

patients enabled us to gather information on the symptoms

of the diseases, reactions of people with external factors, as

well as to learn how to treat symptoms or injuries, and after

consulting therapists, to propose forms of activities or ele-

ments of garden space management supporting the therapy

of the underlying disease [19]. All these elements, consid-

ered together along with previous experience in creating

therapeutic spaces, enabled the development of specic

guidelines for garden design that supports the treatment of

basic diseases on the physical and mentalplane.

Garden design guidelines

As a result of the gathered information, consultations

with institution workers and the analysis of the function-

ing study areas, we prepared tables. In order to illustrate

how to reduce the eects of a disease through hortithera-

py, we have distinguished 4 tables (no. 2–5) that include:

– main symptoms of the disease and the reactions re-

sulting from them,

118 Ewa Kosiacka-Beck, Izabela Myszka

Wytyczne dotyczące projektowania ogrodów

W wyniku przeglądu zebranych informacji, konsultacji

z pracownikami ośrodków oraz analiz funkcjonowania te-

renów opracowania zostały przygotowane tabele ilustru-

jące sposób niwelowania skutków choroby dzięki hortite-

rapii (tab. 2–5). Tabele te zawierają:

– główne symptomy choroby i powstające w ich wyni-

ku reakcje organizmu,

– wskazania, jak im przeciwdziałać, jakie rodzaje tera-

pii i działania stosować,

– elementy programowo-przestrzenne zagospodarowa-

nia ogrodu, dostosowane do możliwości i potrzeb użytkow-

ników.

Aspekty projektowania ogrodu

dla dorosłych autystów

Autyzm jako zaburzenie neurologiczno-rozwojowe spo-

wodowane jest nieprawidłowym rozwojem funkcjonowa-

nia mózgu we wczesnym dzieciństwie. Przybiera różną

postać, podobnie jak zaburzenia ze spektrum autyzmu.

Nazwa choroby pochodzi od greckiego słowa autós, czyli

sam, a autorem pierwszej diagnozy choroby postawionej

w 1943 r. był amerykański psychiatra Leo Kanner. Autor

określał osoby autystyczne jako osoby zamknięte we wła-

snym wewnętrznym świecie [20]. Projektowany ogród

powinien uwzględnić skrajność reakcji osób autystycz-

nych na zaproponowaną kompozycję (tab. 2).

– indications on how to counteract them, what types of

therapy would be most suitable and benecial,

– program and spatial elements of the garden develop-

mentadapted to the needs and limitations of patients.

Guidelines for garden designed

for adult autistic people

Autism as a neurological and developmental disorder is

caused by an abnormal development of brain functions in

early childhood. It proceeds in many forms, as do autism

spectrum disorders. The name of the disease comes from

the Greek word autós, meaning self. In 1943 Leo Kan-

ner – American psychiatrist put forward the rst autism

diagnosis. He dened autistic patients as people hiding

in their own inner world [20]. The designed space should

therefore take into account the spectrum of potentially ex-

treme reactions of autistic people to the proposed outdoor

composition (Table 2).

Guidelines for garden designed for

elderly people with dementia and Alzheimer’s disease

One of the most characteristic symptoms of people

struggling with dementia and Alzheimer’s disease is mem-

ory impairment, meaning their inability to acquire new or

recreate previously acquired information. There are sever-

al serious aspects that occur while the disease progresses,

and those include: speech disorders, diculties in naming,

Tabela 2. Elementy przestrzenne ogrodu dla dorosłych autystów.

Opracowanie na podstawie symptomów choroby, reakcji organizmu oraz wskazanych form leczenia

(oprac. E. Kosiacka-Beck, I. Myszka na podstawie [21])

Table 2. Garden elements suitable for adult autistic people.

A study based on the symptoms of the disease, bodily reactions, and the indicated forms of treatment

(research based on [21])

Główne symptomy

choroby

Main symptoms

of the disease

Spodziewana reakcja

organizmu

Predicted reaction

Wskazane zabiegi lecznicze,

formy terapii,

aktywności i działania

Indicated treatment,

and forms of therapy activity

Elementy przestrzenne ogrodu,

działania i formy aktywności w plenerze

niwelujące skutki choroby

Spatial elements of the garden, forms of outdoor

activities reducing the effects of the disease

Podwyższona

reaktywność,

nadpobudliwość

Increased reacting,

hyperactivity

agresja, gwałtowne

wybuchy gniewu,

napady euforyczne

aggression,

outbursts of anger,

euphoria

wyciszenie,

skupienie uwagi na działaniu,

baczna obserwacja

silence, focus on action,

careful observation

wnętrza krajobrazowe sprzyjające wyciszeniu,

wyizolowane naturalistyczne polany rekreacyjne,

monokultury, wykorzystanie w kompozycji

monochromatycznych tonacji kolorystycznych roślin,

wyciszające odgłosy natury, szelest, szum i śpiew ptaków

landscape interiors representing tranquility, isolated

naturalistic recreational clearings, use of monochromatic

color tones of plants in the composition, silencing

the sounds of nature, rustling, bird singing

Zaburzona gospodarka

hormonalna (wahania

stężenia adrenaliny,

serotoniny i innych

neuroprzekaźników

w mózgu)

Endocrine dysfunctions

(fluctuations in

the levels of adrenaline,

serotonin and

other

neurotransmitters

in the brain)

brak reakcji na bodźce

zewnętrzne (na nadmierny

hałas, światło,

odór, zimno),

obniżona reaktywność

showing no reaction

to external stimuli

(excessive noise,

light, smell, cold),

decreased reactivity

integracja sensoryczna,

pobudzanie zmysłów

poprzez dostarczanie

bodźców

sensory integration,

stimulating the senses

by providing stimuli

ogrody tematyczne, przestrzenie wysycone kolorem,

dźwiękiem zapachem, ruchem, ścieżki sensoryczne,

ścieżki refleksologiczne,

kontrast otwartych i zamkniętych przestrzeni

(cień–światło, zimno–ciepło etc.), koloroterapia,

terenoterapia – turlanie, bujanie, ocieranie

themed gardens, colorful places, triggers of sound

and smell, sensory paths, reflexology paths,

the contrast of open and closed spaces

(shadow-light, cold-heat, etc.),

color therapy, terrain therapy – rolling, rocking, rubbing

Choroby neurologiczne a terapia ogrodem / Neurological dysfunctions and garden therapy 119

Główne symptomy

choroby

Main symptoms

of the disease

Spodziewana reakcja

organizmu

Predicted reaction

Wskazane zabiegi lecznicze,

formy terapii,

aktywności i działania

Indicated treatment,

and forms of therapy activity

Elementy przestrzenne ogrodu,

działania i formy aktywności w plenerze

niwelujące skutki choroby

Spatial elements of the garden, forms of outdoor

activities reducing the effects of the disease

Brak komunikacji

werbalnej

i niewerbalnej

Lack of verbal

and nonverbal

communication

ograniczony

i niezrozumiały kontakt

cielesny i słowny

limited

and incomprehensible

bodily

and verbal contact

kontakt z elementami świata

natury, zwierzęta, rośliny

w terapii

contact with elements

of the natural world, animals

and plants in therapy

wspieranie się w terapii wpływem zwierząt na człowieka,

warto w ogrodzie umieścić kurniki, gołębniki, psy, koty,

alpaki, wskazana do zastosowania jest hipoterapia

i terenoterapia

influence of animals on humans, placing hen houses,

lofts, dogs, cats, alpacas in the garden, hippotherapy

and terrain therapy are indicated for use

Wycofanie,

czyli unikanie kontaktu

ze światem

zewnętrznym

– z ludźmi

i otoczeniem

Isolation, avoiding

all sorts of contact

with others

brak reakcji na polecenia,

brak integracji

lub zabawy

z rówieśnikami,

trudności z wyrażaniem

emocji czy

porozumie waniem się

zarówno za pomocą

gestów, jak i mowy

no response to commands,

no integration

or fun with peers,

difficulty expressing

emotions

or communicating

by gestures or speech

delikatne bodźce,

zachęta do działania

poprzez poszukiwanie

działań sprawiających radość

gentle stimuli,

encouragement to act by

looking for joyful activities

elementy wzbogacające przestrzeń stosowaną

dla zabawoterapii, terenoterapii, socjoterapii,

wnętrza stworzone z myślą o warsztatach plenerowych,

które integrują i uczą współpracy w grupie,

podesty taneczne, łąki kwietne, polany rekreacyjne,

wnętrza z trawnikiem ułatwiające taniec,

choreoterapia, odgrywanie ról

elements enriching the space used for play therapy,

terrain therapy, sociotherapy, interiors designed

for outdoor workshops that integrate and teach

cooperation in a group, dance platforms,

flower meadows, recreational clearings,

interiors with a lawn to facilitate dance,

choreotherapy, role playing

Nadmierne

przywiązywanie się

do niektórych

przedmiotów,

codzienne

przyzwyczajenia

Excessive attachment

to certain objects

and everyday habits

panika, złe znoszenie

zmian w codziennych

czynnościach

i otoczeniu

panic attacks,

no tolerance to changes

in daily activities

and the environment

gwarancja bezpieczeństwa,

przewidywalność,

chory lubi chodzić tą samą

drogą, powtarzalność pory

i codziennych czynności

guarantee of safety,

predictability, patients like

to walk the same way,

repeatability of time

and daily activities

przestrzeń oznaczona piktogramami, zrozumiała,

zapętlająca się ścieżka, bez niespodzianek

i zaskakujących elementów, czytelna i jednolita

kompozycja wśród bogactwa i różnorodności

proponowanych rozwiązań terapeutycznych

space marked with understandable pictograms,

looping path, no surprises or surprising elements,

clear and uniform composition among the richness

and variety of proposed therapeutic solutions

Wąskie spektrum

zainteresowań

Narrow spectrum

of interest

monotematyczność,

monotonność

monothematic,

monotonous

bodźcowanie rozwoju

psychoruchowego poprzez

rozwijanie zainteresowań,

świadomość bycia siłą

sprawczą

stimulating psychomotor

development by developing

interests and awareness

of being a driving force

wnętrza ogrodowe ułatwiające własną kreację i aranżacje

względem własnych potrzeb, ruchome elementy

wyposażenia, huśtawki, kubiki,

meble modułowe, poduchy

garden interiors that facilitate your own creation

and arrangement according to patients’ needs,

movable elements of equipment, swings, cubes,

modular furniture, cushions

Słaba równowaga,

niezgrabność ruchowa

Poor balance,

clumsiness

trudność z koordynacją

difficulties

with coordination

ćwiczenia fizjoterapeutyczne,

prace ogrodnicze

physiotherapy exercises,

gardening work

wyposażenie ogrodu w równoważnie, trampoliny,

huśtawki i inne elementy wspierające terapię fizyczną

equipping the garden with balancers, trampolines,

swings and other elements supporting physical therapy

Brak kontroli czasu

Lack of time control

zaburzenia cyklu dnia

misunderstanding

of daily cycle

wprowadzenie rytmu dnia,

cykliczność zajęć,

przyzwyczajanie do zmian

proposing the rhythm

of the day, regularity

of classes, getting used

to changes

prace przy nasadzeniach, ogród warzywny i prace

przy utrzymaniu: podlewanie, koszenie, siew, sadzenie,

pielęgnacja, kwitnienie, owocowanie, cykl upraw roślin

owocowych i warzywnych

gardening, working in vegetable garden and maintenance

work: watering, mowing, sowing, planting, care,

flowering, fruiting cycle of fruit and vegetable crops

Problem z percepcją

i wyobraźnią

Problem with perception

and imagination

brak myślenia

abstrakcyjnego,

samookaleczanie,

upadki

lack of abstract

thinking, self-harming,

falling

uproszczony przekaz

informacji

simplified information

transfer

teren bez optycznych złudzeń, nagłych uskoków terenu,

działań abstrakcyjnych w ogrodzie, czytelna kompozycja,

elementy pojawiające się rytmicznie, symetryczne,

ułatwiające kontrolę

space without optical illusions, no sudden terrain faults,

abstract activities in the garden, clear composition,

elements appearing rhythmically, symmetrically,

facilitating control

Tabela 2 cd. Elementy przestrzenne ogrodu dla dorosłych autystów

Table 2 cont. Garden elements suitable for adult autistic people

120 Ewa Kosiacka-Beck, Izabela Myszka

Aspekty projektowania ogrodu dla osób starszych

z demencją i z chorobą Alzheimera

Charakterystycznym objawem u osób z demencją starczą

i chorobą Alzheimera są zaburzenia pamięci, czyli zdolności

do nabywania nowych lub odtwarzania uprzednio nabytych

informacji. W toku postępowania choroby pojawiają się np.

zaburzenia mowy, trudności w nazywaniu, wykonywaniu

złożonych zadań ruchowych, zaburzenia w rozpoznawaniu

osób, zaburzenia nastroju, snu, zachowania (czasami gwał-

towne, skierowane przeciwko sobie lub innym, wynikają-

ce z pojawiających się urojeń, niepokoju), doprowadzają -

ce czasami do konieczności umieszczenia chorych na na

oddziałach psychiatrycznych. Chorobie z czasem to

wa-

rzyszą objawy zycznych dysfunkcji, takich jak sztywność

mięśniowa, spowolnienie ruchowe, zaburzenia postawy

i chodu. Projektowany ogród powinien uwzględnić podział

przestrzeni na wnętrza, których wyposażenie będzie właści-

we dla jednej z pięciu faz choroby [22], w tym dużą otwartą

przestrzeń, wnętrze ogrodu terapeutycznego dla aktyw-

nych, a obok wy izolowane bogate w struktury roślinne wnę-

trze przeznaczone do kontemplacji i biernego wypoczynku

(tab. 3).

performing complex motor tasks, disorders in recognizing

people, mood swings, sleep disorders, irrational behavior

(sometimes violent, directed at oneself or others, resulting

from delusions, anxiety), which sometimes leads to the need

to place patients in psychiatric wards. Over time, it can

evolve to physical dysfunction such as muscle stiness,

slowness of movement, and postural and gait disturbances.

Gardens designed for therapy should contain a division of

space into interiors, the equipment which will be appropri-

ate for one of the ve phases of the disease [22], including

a large open space, an interior of a therapeutic garden for

active people, and an isolated interior rich in plant struc-

tures, designed for contemplation and passive rest (Table 3).

Guidelines for garden designed

for people struggling with addictions

Alcoholism, drug addiction and other psychotropic sub-

stances, as forms of escape, not only devastate our men-

tal stability but are also extremely harmful to our body.

Nonetheless, the biggest problem of people with addic-

tions is the change in their environment caused by their

attitude towards others, and their inability to function in

Główne symptomy

choroby

Main symptoms

of the disease

Spodziewana reakcja

organizmu

Predicted reaction

Wskazane zabiegi lecznicze,

formy terapii

Indicated treatment,

and forms of therapy activity

Elementy przestrzenne ogrodu,

działania i formy aktywności w plenerze

niwelujące skutki choroby

Spatial elements of the garden, forms of outdoor

activities reducing the effects of the disease

Frustracja

i zagubienie się

w nowym otoczeniu

Frustration

and getting lost

in a new environment

ucieczka,

chęć powrotu do domu,

poszukiwanie wyjścia

looking for escapes

otaczanie znanym,

terapia wspomnień,

powinny pojawić się dzieci,

opiekunowie, zwierzęta,

przynależność do grupy,

więzi społeczne

surrounding patients with what

they know, memory therapy,

appearance of children

and animals, belonging

to a group, creating social bonds

wyeliminowanie oznak wyjścia,

główne wejście do ogrodu powinno być ukryte

pomiędzy innymi elementami,

pierzeje zakomponowane z roślin,

elementy wyposażenia związane

ze znaną osobie przeszłością

elimination of exit signs, the main entrance

to the garden should be hidden

among other elements, frontages composed

of plants, elements of equipment related to

patients’ past

Zaburzenie orientacji

przestrzennej i czasowej

Disturbing spatial

and temporal

orientation

zagubienie,

dreptanie w miejscu,

poszukiwanie drogi

getting lost,

tramping in place,

looking for a way

zakodowanie i oznaczenie

przestrzeni,

stworzenie czytelnego

kodu przestrzennego

coding and marking the space,

creating a readable spatial code

czytelna kompozycja, otwarta przestrzeń

do ogarnięcia wzrokiem,

system informacji przestrzennej, piktogramy,

uczytelnienie funkcji przestrzeni:

do czytania, do pracy, do tańczenia

clear composition, open space to be understood

in patients’ perception, spatial information system,

pictograms, making functions easier to read:

for reading, for work, for dancing

Aktywność poranna

Morning activity

ruchliwość, działanie

movement, exercises

joga, tai-chi,

ćwiczenia fizjoterapeutyczne

Yoga, tai-chi,

physiotherapy

otwarta polana rekreacyjna,

o wystawie wschodnio-południowej,

drewniane podesty ułatwiające aktywność,

ścieżki i wnętrza ogrodowe do aktywnego

wypoczynku, rekreacji, siłownie, spoczniki, ławki

open recreational space, with an east-south

exhibition, wooden platforms facilitating activity,

paths and garden interiors for active rest,

recreation, gyms, landings, benches

Tabela 3. Elementy przestrzenne ogrodu dla osób z demencją starczą i chorobą Alzheimera.

Opracowanie na podstawie symptomów choroby, reakcji organizmu oraz wskazanych form leczenia

(oprac. E. Kosiacka-Beck, I. Myszka na podstawie [23], [24])

Table 3. Garden elements suitable for people with dementia and Alzheimer’s disease.

A study based on the symptoms of the diseases, bodily reactions, along with indicated forms of treatment (research based on [23], [24])

Choroby neurologiczne a terapia ogrodem / Neurological dysfunctions and garden therapy 121

Tabela 3 cd. Elementy przestrzenne ogrodu dla osób z demencją starczą i chorobą Alzheimera

Table 3 cont. Garden elements suitable for people with dementia and Alzheimer’s disease

Główne symptomy

choroby

Main symptoms

of the disease

Spodziewana reakcja

organizmu

Predicted reaction

Wskazane zabiegi lecznicze,

formy terapii

Indicated treatment,

and forms of therapy activity

Elementy przestrzenne ogrodu,

działania i formy aktywności w plenerze

niwelujące skutki choroby

Spatial elements of the garden, forms of outdoor

activities reducing the effects of the disease

Wyszukiwanie

fizycznych przeszkód,

różnorakich problemów,

wrogów,

np. w trakcie spaceru

Searching for physical

obstacles, various problems

or enemies,

e.g. while walking

irytacja, złość,

frustracja

irritation, frustration

wysiłek fizyczny,

spacer po znanych dostępnych

przestrzeniach ogrodu,

łagodzący stan napięcia

physical activity,

a walk in known and accessible

areas of the garden,

soothing the state of tension

teren płaski, zapewniający komfort przemieszczania,

aby chory mógł z łatwością skupić się

na wykonywaniu innych czynności

niż pokonywanie barier na poziomie przejścia

flat terrain, ensuring comfortable movement,

so that patients can easily focus on performing

activities other than overcoming barriers

at the level of the passage

Utrata kontroli

nad codziennym

funkcjonowaniem,

wyolbrzymianie

przedmiotów, trudność

w postrzeganiu świata

Loss of control over

everyday functioning,

exaggeration, difficulty

in perceiving the world

niepokój, zagubienie,

uwstecznienie

anxiety, constant lack

of enthusiasm

wprowadzenie rytmu dnia,

intensywne i dobre

zagospodarowanie czasu

introducing the rhythm

of the day,

intensive time management

dostosowanie elementów kompozycji do skali

człowieka, wielkość drzwi, przejść, poręczy,

zapewniające bezpieczeństwo

(sadzone rośliny nie powinny być trujące,

unikanie drobnych elementów,

które chory może włożyć do ust)

adjusting the elements of the composition

to the human scale, the size of doors, passages,

handrails, ensuring safety (planted plants

should not be poisonous, avoiding small elements

that the patient may put in mouth)

Utrata

lub zaniki pamięci

Memory loss

bezwiedne krążenie

w miejscu lub

przemieszczanie się,

gubienie rzeczy,

utykanie ich

w dziwnych miejscach

moving around

for no reason,

losing things,

getting stuck or lost

nadanie celu

i sensu wykonywanym

czynnościom

giving purpose and meaning

to performed activities

zapętlająca się ścieżka z atrakcyjnymi rozwiązaniami

przestrzennymi, ujednolicenie elementów,

mocny znak początku i końca,

po drodze atrakcje terapii wspomnień

(ławki z lat młodości, tablice informacyjne,

zdjęcia znanych postaci,

rośliny wspominane z dzieciństwa)

looping path with attractive spatial solutions,

unification of elements,

strong sign of the beginning and end,

attractions of memory therapy along the way

(benches from the youth, information boards,

photos of famous characters,

plants remembered from childhood)

Brak myślenia

abstrakcyjnego

Lack of abstract

thinking

przytłoczenie

rzeczywistością

inability to cope

with the surroundings

dbałość o wyposażenie

i codzienne otoczenie

attention to equipment

and everyday surroundings

bez mocnych kontrastów np. światła i cienia,

bez luster, bez wzorów sprawiających ruch,

bez odbić bez dalekich perspektyw

i otwarcia widokowego

no strong contrasts, e.g. light and shade,

no mirrors, no patterns that make movement,

no reflections, no distant perspectives

and a viewing opening

Uwstecznienie

w rozwoju

psycho somatycznym,

powrót do

lat dziecinnych

Retraction

of psychosomatic

development,

return to childhood

kosztowanie,

smakowanie,

rozpoznawanie świata

pierwotnymi instynktami

tasting, recognizing

the world with primal

instincts

terapia wspomnień, połączenie

funkcjonowania osób dorosłych

z dziećmi, wspólne zabawy

memory therapy, entertaining

in activities with kids

zagospodarowanie terenu powinno uwzględniać,

że chorzy mogą wszystkiego dotykać i kosztować,

nietrujące rośliny, elementy bezpieczne,

ergonomiczne

garden design should take into account the fact that

patients can touch and taste anything, non-toxic

plants, safe and ergonomic elements

Utrata inicjatywy

i aktywności

Lack of initiative

and activity

wycofywanie się

z życia towarzyskiego,

brak pasji i hobby

resigning

from social life,

lack of passion

and hobbies

stworzenie miejsc spotkań,

socjalizowanie chorych,

budowanie więzi społecznych,

wymiana zainteresowań

providing meeting places,

socializing patients,

building social bonds,

exchanging interests

altany, pergole, ogniska, miejsca sprzyjające

skupianiu się podopiecznych, wspólne spacery,

prace i obowiązki w pielęgnowaniu

i utrzymaniu ogrodu

pergolas, fires, places conducive to concentration

of charges, group walks, work and duties related to

the care and maintenance of the garden

122 Ewa Kosiacka-Beck, Izabela Myszka

Aspekty projektowania ogrodu w terapii uzależnień

Alkoholizm, narkomania i inne przyjmowane substan-

cje psychotropowe lub formy ucieczki nie tylko pustoszą

duszę, ale czynią wiele szkód w ciele człowieka. Najwięk-

szym jednak problemem osób uzależnionych są zmiany

w ich środowisku spowodowane nastawieniem do innych.

Społeczne niedostosowanie, zaburzone relacje między-

ludzkie to konsekwencje wymagające działań terapeu-

tycznych w dużo większym stopniu niż w przypadku in-

nych schorzeń. Ogród tworzony dla osób uzależnionych

powinien zawierać bogatą ofertę różnych możliwości spę-

dzania czasu, po to by osoby chore uczyły się na powrót

relacji i zachowań międzyludzkich, takich jak wspólne

działanie w imię osiągnięcia celu, podejmowanie wspól-

nych decyzji, pomocy i wsparcia w pracy, wielopłaszczy-

znowej współpracy, przyjaźni, szacunku do pracy innych

(tab. 4). Budowa i pielęgnacja ogrodów rekreacyjnych,

użytkowo-ozdobnych, tematycznych są tego najlepszym

przykładem.

society. Social maladjustment and disturbed interpersonal

relations are consequences that require therapeutic actions

to a much greater extent than in the case of other diseases.

Garden created for people with addictions should contain

a diverse oer of various ways to spend time, so that pa-

tients can experience interpersonal encounters, such as

joint actions in the name of achieving a mutual goal, mak-

ing group decisions, helping and supporting one another at

work, multidimensional cooperation, formation of friend-

ships or showing respect for the work of others (Table 4).

The process of creating and maintaining recreational, dec-

orative, and themed gardens are one of the best examples

of providing such encounters for potential patients.

Guidelines for garden designed for people

with mental health problems

Mental health problems and emotional instability are

considered to be one of the most common diseases of

mod-

ern civilization. All of these disorders, from dysthymia,

Główne symptomy

choroby

Main symptoms

of the disease

Spodziewana reakcja

organizmu

Predicted reaction

Wskazane zabiegi lecznicze,

formy terapii, działanie

Indicated treatment, and forms

of therapy activity

Elementy przestrzenne ogrodu, działania i formy

aktywności w plenerze niwelujące skutki choroby

Spatial elements of the garden, forms of outdoor

activities reducing the effects of the disease

Brak motywacji,

bierność

Lack of motivation,

passiveness

brak chęci do działania,

leżenie, siedzenie,

wpatrywanie się

w jeden punkt

lack of willingness

to act, lying down, sitting,

staring at one point

poszerzenie zainteresowań,

kreatywność, ciągłość

i wytrwałość w działaniu

supporting creativity,

continuity and persistence

in action

warsztaty i zainteresowanie ogrodnictwem,

wytwórstwem, kreacją przestrzeni ogrodu

pod działania artystyczne i rekreacyjne

workshops in gardening, manufacturing,

creation of garden space for artistic

and recreational activities

Bezsenność

Insomnia

drażliwość,

problem z koncentracją

lack of focus,

concentration

przebywanie i aktywny

wypoczynek na świeżym

powietrzu, wysiłek fizyczny

spending time on fresh air,

physical activities

atrakcyjne wnętrza ogrodowe prowokujące do aktywnego

działania, elementy ścieżek zdrowia, place zabaw,

siłownie plenerowe, boiska sportowe

attractive garden interiors provoking active activities,

elements of health paths, playgrounds, outdoor gyms,

sport fields

Myśli samobójcze

Suicide thoughts

brak celu istnienia,

brak zainteresowań

lack of any goals,

lack of interest

pobudzanie zainteresowań,

elowość działań, uprawa ogrodu,

arteterapia

stimulating interests,

purposefulness of activities,

gardening, art therapy

warsztaty rękodzielnicze, uprawa ogrodu, wytwarzanie

mebli ogrodowych i innych elementów wyposażenia

ogrodu, drobnych form architektonicznych,

obiektów ćwiczeń i zabaw

handicraft workshops, garden cultivation, production

of garden furniture and other garden equipment,

small architectural forms, exercise and play facilities

Zmiany osobowości

Personality changes

odruchy

niekontrolowane

uncontrolled movements

zadaniowość, sprawdzanie

swoich możliwości,

nowe wyzwania

task-oriented activities,

testing one’s abilities,

setting new challenges

funkcja ogrodnika, opieka nad zwierzętami,

sprzątanie, pielęgnowanie, podlewanie, organizator

działań ogrodowych w grupie

position of a gardener, caring for animals, cleaning,

nurturing, watering, organizer of garden activities

in the group

Psychozy,

zespoły otępienne

Psychosis

halucynacje,

nadpobudliwość, agresja

hallucinations,

aggression

wyciszenie poprzez zajęcie,

kontemplacja przyrody,

arteterapia

calming down through

occupation, contemplation

of nature, art therapy

wnętrza krajobrazowe sprzyjające wyciszeniu,

huśtawki, hamaki, relaksacyjne zajęcia terapeutyczne,

polana rekreacyjna

landscape interiors representing tranquility, swings,

hammocks, therapeutic relaxation activities,

recreational spaces

Tabela 4. Elementy przestrzenne ogrodu dla osób uzależnionych.

Opracowanie na podstawie symptomów choroby, reakcji organizmu oraz wskazanych form leczenia

(oprac. E. Kosiacka-Beck, I. Myszka na podstawie [25]–[27])

Table 4. Garden elements suitable for people with addictions.

A study based on the symptoms of the disorder, bodily reaction, along with indicated forms of treatment

(research based on [25]–[27])

Choroby neurologiczne a terapia ogrodem / Neurological dysfunctions and garden therapy 123

Główne symptomy

choroby

Main symptoms

of the disease

Spodziewana reakcja

organizmu

Predicted reaction

Wskazane zabiegi lecznicze,

formy terapii, działanie

Indicated treatment, and forms

of therapy activity

Elementy przestrzenne ogrodu, działania i formy

aktywności w plenerze niwelujące skutki choroby

Spatial elements of the garden, forms of outdoor

activities reducing the effects of the disease

Halucynacje, paranoje

Hallucinations,

paranoias

stany maniakalno-

-depresyjne

states of mania

and depression

terapia lęku

anxiety prevention therapy

stonowana kolorystyka ogrodu,

bez znacznych kontrastów i złudzeń optycznych

subdued colors of the garden,

without significant contrasts and optical illusions

Nieodpowiedzialność

Lack of responsiility

obojętność, pogorszenie

więzi społecznych

isolation, lack of social

bonds

miejsce wspólnych spotkań,

integracja przez pracę i zabawę

place for a communal meetings,

space for team work activities

wspólne działanie w pracy ogrodniczej

lub rekreacja w zespołach

team work in gardening

Degradacja fizyczna,

upośledzona

koordynacja ruchowa

Physical degradation,

lack of movement

coordination

problemy z poruszaniem

się i normalnym

funkcjonowaniem,

oceną odległości

difficulties with basic

movements,

lack of object recognition

budowanie koordynacji ciała

poprzez ćwiczenia

i rehabilitację

supporting body coordination

through exercise

and rehabilitation

teren stosunkowo płaski, ewentualna lekka niwelacja

bez stopni do pokonania, bez krawężników, elementy

siłowni zewnętrznej

relatively flat spaces, possible slight leveling

with no steps to overcome, no curbs,

elements of an outdoor gym

Brak higieny życia,

higieny jedzenia

Lack of general

hygiene

niedożywienie, choroby

eating disorders

zdrowe odżywianie,

świadomość, co się spożywa

building healthy relationship

with food

utrzymanie i pielęgnacja ogrodu,

posiadanie ogrodu warzywnego, obserwacja procesów

uprawy, właściwe zasilanie i pielęgnowanie

maintenance and care of the garden,

having a vegetable garden, proper supply and care

Obniżenie poczucia

własnej wartości

Low self-esteem

wycofanie,

osamotnienie, izolacja

isolation,

lack of social contact

bycie siłą sprawczą, motorem

napędowym, odpowiedzialność

i troska

being a driving force, experiencing

responsibility and care

posiadanie zwierząt i roślin, odpowiedzialność

za ich pielęgnację i opiekę, wspieranie innych w terapii

poprzez towarzyszenie im na co dzień

having animals and plants, taking responsible actions,

supporting others in therapy by accompanying them every day

Zaburzenia pamięci

Memory loss

strach, zagubienie,

niepewność, wycofanie,

otępienie

fear, anxiety,

panic attacks

rytmiczność przewidywalność

rozpoznawanie i orientacja

przestrzenna, ćwiczenie

pamięci, kulturoterapia

providing predictability,

recognition and spatial

orientation, memory training,

culture therapy

piktogramy, powtarzające się elementy w kompozycji,

regularność dająca poczucie bezpieczeństwa,

ujednolicenie kompozycji, znaki informacyjne

w przestrzeni

pictograms, repeating elements of composition,

regularity giving a sense of security,

unification of the composition,

information signs in space

Brak uczuć wyższych

Lack of any serious

emotions

obojętność na otoczenie,

brak emocji

lack of enthusiasm,

lack of deeper

perspective on reality

opieka nad zwierzętami,

roślinami, drugim człowiekiem,

otaczanie się elementami sztuki

wywołującymi zachwyt

taking care of animals, plants,

other people, surrounding

oneself with elements of art

zooterapia w ogrodzie, wspólne działania w tworzeniu

środowiska z myślą o innych, uatrakcyjnianie dnia

kontaktem z kulturą i tańcem – scena ogrodowa, podest

zootherapy in the garden, group activities in creating

an environment for others, making the day more

attractive due to contact with culture and dance

– garden stage, landing

Agresja

Aggression

niszczenie środowiska

wokół siebie, apatia,

drażliwość

destroying

the surroundings

terapia wyciszająca, warsztaty

terapeutyczne wśród zieleni

therapy providing calm

miejsca odreagowania emocji, wyciszenia, elementy

ogrodu powinny być bezpieczne i solidne, wykonane

z materiałów odpornych, ale równocześnie estetyczne

places to relieve emotions, calm down, garden elements

should be safe and solid, made of resistant materials,

but at the same time aesthetically pleasing

Depresja

Depression

niechęć,

huśtawki nastrojów, lęki

lack of enthusiasm,

mood swings

helioterapia, koloroterapia,

arteterapia

heliotherapy, color therapy,

art therapy

polany rekreacyjne pełne ciepłych barw, kompozycje

spójne i przyjazne, szklarnie jako obiekty dodatkowo

doświetlane zimą, ogrody zimowe, motylarnie jako atrakcje

recreational spaces full of warm colors, consistent and

friendly compositions, greenhouses as facilities with

additional lighting in winter, winter gardens, butterfly

houses as attractions

Skłonność

do ekstre malnych

i nieodpowie dzialnych

zachowań

Tendency to extreme

and irresponsible

behavior

patologia, przemoc,

wykluczenie społeczne

violence, lack of social

tolerance

terapia psychologiczna duszy

i ciała, terapia indywidualna

i grupowa

psychological therapy of soul

and body, individual and group

therapy

wnętrza ogrodu dopełniające warunki terapii,

wyposażone w elementy służące relacjom międzyludzkim,

ukazanie wartości, jaką jest praca, praca uszlachetnia

garden interiors that complement the conditions

of therapy, equipped with elements supporting

interpersonal relations, showing the value of work

Tabela 4 cd. Elementy przestrzenne ogrodu dla osób uzależnionych

Table 4 cont. Garden elements suitable for people with addictions

124 Ewa Kosiacka-Beck, Izabela Myszka

Ogród w terapii depresji i chorób psychicznych

Najpowszechniejszym schorzeniem współczesnej cy-

wilizacji są problemy na tle emocjonalnym, nerwowym.

Począwszy od dystymii, lekkich depresji, zaburzeń afek-

tywnych dwubiegunowych, schizofrenii po skrajne psycho-

zy maniakalno-depresyjne, wszystkie dotyczą stanu umy-

słu i postrzegania rzeczywistości. Przyczyny tych schorzeń

nie są bliżej poznane, zaburzenia te często mają podłoże

genetyczne lub środowiskowe. W projektowaniu dla osób

z depresją i chorych psychicznie ważne jest stworzenie

komfortowych, bezpiecznych i przewidywalnych wnętrz

ogrodowych. Miejsca powinny być podopiecznym znane

i niezmienne, co wraz rytuałem codziennych czynności

wprowadza w życie harmonię i spokój (tab. 5).

mild depression, bipolar disorder, schizophrenia to ex-

treme manic-depressive psychoses, concern patients’

impaired perception of reality and their struggle to cope

with it. Although the exact factors causing these mental

health disorders are not fully known, what we are aware

of is that they are often linked with genetic or environ-

mental background. To create the most suitable thera-

py space for people suering from depression and oth-

er mental health disorders, it is important to design safe

and predictable garden interiors. Those places should be

familiar to patients and kept without any major changes

to the original landscape concept. In such surroundings,

the engagement in the rituals of everyday activities would

bring comforting harmony and peace to patients’ lives

(Table 5).

Tabela 5. Elementy przestrzenne ogrodu dla osób z depresją i chorobami psychicznymi.

Opracowanie na podstawie symptomów choroby, reakcji organizmu oraz wskazanych form leczenia

(oprac. E. Kosiacka-Beck, I. Myszka na podstawie [28])

Table 5. Garden elements suitable for people suffering from depression and mental illnesses.

A study based on the symptoms of the diseases, bodily reaction and the indicated forms of treatment

(research based on [28])

Główne symptomy

choroby

Main symptoms

of the disease

Spodziewana reakcja

organizmu

Predicted reaction

Wskazane zabiegi leczenie,

formy terapii, działanie

Indicated treatment, and

forms of therapy activity

Elementy przestrzenne ogrodu, działania

i formy aktywności w plenerze niwelujące skutki choroby

Spatial elements of the garden, forms of outdoor

activities reducing the effects of the disease

Agresja

Aggression

niszczenie środowiska

damaging environment

praca w ogrodzie,

terapia uspokajająca

gardening,

therapy providing calm

wysiłek fizyczny przy pracach ogrodniczych,

grabienie, koszenie, kopanie

physical activity in gardening i.e. mowing, digging

Urojenia, omamy

Hallucinations

ucieczki, nadpobudliwość,

strach

trying to escape

terapia farmakologiczna

i psychiatryczna

pharmacological

and psychiatric therapy

bezpieczeństwo, brak oznak wyjścia, rytmiczność,

powtarzalność

safety, no exit signs, rhythmicity, repeatability

Trudności w komunikacji

i relacjach z innymi

Difficulties in

communication

and with creating

relationships

with others

nieumiejętność

samodzielnego

funkcjonowania,

niezrozumienie

inability to function

independently,

incomprehension

terapia usamodzielniająca,

dająca zajęcie

self-empowerment therapy,

providing occupation

prace zbiorowe w ogrodzie,

odpowiedzialność grupowa za pielęgnację,

zadania w grach aktywujących na świeżym powietrzu,

wspólne ćwiczenia i działania

collective work in garden, providing a sense of group

responsibility, tasks in activating games

in the open air, group exercises and activities

Depresja, smutek

Anxiety, depression

izolowanie się,

przygnębienie, apatia

isolation,

lack of social bonds

wyrażanie potrzeb i uczuć

expressing one’s needs

śpiew ptaków, karmniki, poidełka,

aktywność związana z ergoterapią, taniec,

śpiew, teatr, podest, altana, scena,

siedziska pomiędzy roślinami

bird singing, feeders, drinkers,

activities related to ergotherapy, dance, singing,

theater, landing, gazebo, stage, seats between plants

Trudności

z koncentracją,

niemożność ustania

w jednym miejscu

Lack of concentration

inability to stand

in one place

zaburzenia psychiczne

i fizyczne, ograniczenie

motoryki ciała,

aktywizacja

mental and physical

disorders,

limitations of body activity

prace manualne,

powtarzalność czynności

manual work,

repeatability of activities

prace wymagające koncentracji, pielęgnacja,

pielenie, zrywanie, chodzenie po wyznaczonych

ścieżkach, zajęcia z kulturoterapii,

zapamiętywanie, odtwarzanie

work that requires concentration and care, picking

flowers, walking on designated paths, culture therapy

classes, remembering

Trudności manualne

Manual difficulties

frustracja, złość,

nerwowość

frustration, anger,

aggression

precyzyjne i krótkotrwałe

zajęcia plastyczne

art classes

set in a particular time slots

warsztat rzeźbiarski, stolarski, ogrodniczy,

prace manualne

wykorzystywane później w ogrodzie,

klejenie dekoracji, latawce, ogrodowe dzwonki,

ogrodzenia, tablice etc.

sculpture, carpentry and gardening workshops,

creating manual works used later in the garden,

gluing decorations, kites, garden bells, fences,

boards etc.

Choroby neurologiczne a terapia ogrodem / Neurological dysfunctions and garden therapy 125

Podsumowanie

Ogród terapeutyczny jest specjalnie zaprojektowaną

przestrzenią – jak twierdzi Eckerling – nie dla kolekcji ro-

ślin, ale przede wszystkim w celu poprawy samopoczucia

ludzi, a także zapewnienia przebywającym w nich ludziom

poczucia bezpieczeństwa, komfortu, ukojenia i odprężenia

[29]. Zapewnia to przestrzeń ogrodu wykorzystująca natu-

ralne walory środowiska, potencjał i zastosowanie roślin

siedliskowych, łatwych w uprawie, nietrujących i nie-

uczulających [30]. Proponowane w artykule rozwiązania

funkcjonalno-przestrzenne, w tym materiały i tworzywa,

elementy wyposażenia oraz ogólne wytyczne do kształ-

towania zieleni mają zapewnić użytkownikom komfort,

swobodę wyboru biernego lub czynnego spędzania czasu

na świeżym powietrzu, propozycje aktywności zycznej,

a przede wszystkim różnych form terapii, mającej pomóc

w leczeniu schorzeń o podłożu neurologicznym.

Kształtując przestrzeń ogrodową wokół ośrodków te-

rapeutycznych, twórcy powinni brać pod uwagę sposób

zarządzania i funkcjonowania obiektów, lokalne uwarun-

kowania terenu i jego rzeźbę, liczbę chorych, opiekunów

i terapeutów, stadium i specykę choroby. Bezdyskusyjny

zatem jest schemat postępowania w procesie projektowa-

nia ogrodu dla hortiterapii: pacjent – terapeuta – projek-

tant, a jego istotą jest działanie i przestrzeń [31].

Główne symptomy

choroby

Main symptoms

of the disease

Spodziewana reakcja

organizmu

Predicted reaction

Wskazane zabiegi leczenie,

formy terapii, działanie

Indicated treatment, and

forms of therapy activity

Elementy przestrzenne ogrodu, działania

i formy aktywności w plenerze niwelujące skutki choroby

Spatial elements of the garden, forms of outdoor

activities reducing the effects of the disease

Wybuchy skrajnych

emocji, gniewu

Outbursts of extreme

emotions and anger

konflikty, rękoczyny,

samookaleczenie

violence, self-harm,

conflicts

relaksacja i redukcja

napięcia,

samokontrola emocji

relaxation and reduction

of tension, self-control

bezpieczne urządzenia, otwarte przestrzenie,

trawnik rekreacyjny, elementy do treningu i ćwiczeń,

boisko, wspinaczka

safe equipment, open spaces, recreational lawn,

elements for training and exercise, playground,

climbing areas

Nadmierna czujność,

wzmożona reakcja

zaskoczenia

(wzdrygnięcie ramion,

zawroty głowy, zmiany

pozycji ciała)

Excessive vigilance,

increased surprise reac-

tion

(shoulder flinch,

dizziness, changes

in body position)

nadpobudliwość,

rozdrażnienie,

podejrzliwość

hyperactivity, irritability,

suspiciousness

redukcja napięcia

i samokontrola,

uspołecznienie

reduction of tension,

self-control

social communization

otwarta kompozycja ogrodu dająca komfort objęcia

wzrokiem jego wnętrza, bez zaskakujących elementów,

monotonnie, rytmicznie, wszystko pod kontrolą

open air composition, comfort of looking at garden’s

interior, without any surprising elements,

monotonously, rhythmically, everything under control

Trudności

z zasypianiem

i codziennym rytmem

dobowym, problem

z utrzymaniem snu

Difficulties

with falling asleep

and with keeping

daily rhythm,

lack of time orientation

przemęczenie,

dekoncentracja,

obojętność, apatia

lack of concentration,

being constantly tired

określenie rytmu dnia,

powtarzalności czynności

determining the rhythm

of the day, providing

the sense of repeatability

in everyday activities

poranna aktywność, terapia i ruch

na świeżym powietrzu, sylwoterapia,

wypoczynek i relaksacja wśród roślinności,

trawnik rekreacyjny z otwartą przestrzenią

morning activities, therapy and outdoor exercise,

silhouette therapy, rest and relaxation in nature,

recreational lawn with an open space

Tabela 5 cd. Elementy przestrzenne ogrodu dla osób z depresją i chorobami psychicznymi

Table 5 cont. Garden elements suitable for people suffering from depression and mental illnesses

Summary

According to Eckerling, a therapeutic garden is a space

designed in a particularly careful way, not only as a plant

display, but above all as a means of providing patients

with a sense of well-being, a sense of safety and comfort,

as well as relief and relaxation [29]. This must be ensured

by the landscape setting that provides natural features

and the potential of the environment as well as the use of

habitat plants that are easy to grow, non-toxic and non-al-

lergenic [30]. Functional and spatial solutions proposed in

this article, including materials and methods, elements of

equipment and general guidelines for design, are meant to

provide users with a sense of comfort, a choice of passive

or active outdoor entertainment, control elds, and above

all various forms of therapy to help improve the treatment

of neurological diseases.

When creating the garden space around health centers,

designers must consider the management of the facilities, lo-

cal terrain conditions, the number of patients, therapists, and

additional health workers, as well as the stage and specicity

of the diseases. Therefore, the scheme of action in the pro-

cess of designing a garden for hortitherapy, where we focus

on the space suitable for certain activities, must be based on

the discussions between patients, therapists and designers.

Translated by

Alicja Stąpór

126 Ewa Kosiacka-Beck, Izabela Myszka

Bibliografia /References

[1] Nowak J., Terapia ogrodnicza w krajach europejskich, „Zeszy-

ty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych” 2008, z. 525, 271–

276.

[2] Alcock I., White P.W., Wheeler B.W., Fleming L.E., Depledge M.H.,

Longitudinal Eects on Mental Health of Moving to Greener and

Less Green Urban Areas, „Enviroment Science and Technology”

2014, No. 48, Iss. 2, 1247–1255, doi: 10.1021/es403688w.

[3] Dorn S., Relf D., Horticulture – Meeting the needs of special po-

pulations, „Hort-Technology” 1995, Vol. 5, Iss. 2, 94–103, doi:

10.21273/HORTTECH.5.2.94.

[4] Haller R., Kramer L., Horticultural Therapy Methods, The Ha-

worth Press, New York–London–Oxford 2006.

[5] Staniszewska M., Terapia zajęciowa jako pomysł na własną dzia-

łalność gospodarczą w turystyce, [w:] A. Roman, M. Roman (red.),

Terapia zajęciowa jako innowacyjna forma turystyki zdrowotnej na

wsi, Wydawnictwo Niepublicznej Placówki Doskonalenia Nauczy-

cieli „Edukacja, Wychowanie i Bezpieczeństwo” przy Towarzy-

stwie Zapobiegania Tonięciom i Ratowania Tonących w Białym-

stoku, Białystok 2016, 19–28.

[6] Mitkowska A., Siewniak M., Tezaurus sztuki ogrodowej, Wydaw-

nictwo Rytm, Warszawa 1997.

[7] Kuc M., Terapeuta zajęciowy. Rozróżnianie rodzajów działalności

terapeutycznej, Wydawnictwo Instytut Technologii Eksploatacji

– Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007.

[8] Milanowska K., Techniki pracy w terapii zajęciowej, PZWL, War-

szawa 1985.

[9] Roman A., Roman M., Metody i techniki stosowane podczas zajęć

terapeutycznych w turystyce zdrowotnej na wsi, [w:] A. Roman,

M. Roman (red.), Terapia zajęciowa jako innowacyjna forma tu-

rystyki zdrowotnej na wsi, Wydawnictwo Niepublicznej Placówki

Doskonalenia Nauczycieli „Edukacja, Wychowanie i Bezpieczeń-

stwo” przy Towarzystwie Zapobiegania Tonięciom i Ratowania

Tonących w Białymstoku, Białystok 2016, 41–65.

[10] Rosenthal N., Sack D.A., Gillin J.C. et al., Seasonal aective di-

sorder. A description of the syndrome and preliminary ndings with

light therapy, „Archives of General Psychiatry” 1984, No. 41(1),

72–80, doi: 10.1001/archpsyc.1984.01790120076010.

[11] Kyung-Heekim, Sin-Ae Park, Horticultural therapy program for

middle-aged women’s depression, anxiety, and self-identify, „Com-

plementary Therapies in Medicine” 2018, Vol. 39, 154–159, doi:

10.1016/j.ctim.2018.06.008.

[12] Hortiterapia, B. Płoszaj-Witkowska (red.), Wydawnictwo Uniwer-

sytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2014.

[13] Latkowska M.J., Miernik M., Ogrody terapeutyczne, miejsca bier-

nej i czynnej „zielonej terapii”, „Czasopismo Techniczne. Archi-

tektura” 2012, R. 109, z. 8-A, 245–251.

[14] Brown S.P., Worden E.C., Frohne T.M., Sullivan J., Horticultural

Therapy, ENH 970 University of Florida, 1–3, 2011, www.edis.

ifas.u.edu/ep145 [accessed: 23.12.2012].

[15] Gaudion K., Designing Everyday Activities: Living environments

for adults with autism, Royal College of Art Kensington Gore,

London 2013.

[16] Latkowska M.J., Hortiterapia – rehabilitacja i terapia przez pracę

w ogrodzie, „Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych”

2008, z. 525, 229–235.

[17] Zawiślak G., Hortiterapia jako narzędzie wpływające na poprawę

zdrowia psychicznego i zycznego człowieka, [w:] B. Płoszaj-Wit-

kowska (red.), Hortiterapia, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmiń-

sko-Mazurskiego, Olsztyn 2015, 21–31.

[18] Nowak J., Hortiterapia na świecie: badania, nauczanie, praktyka,

Kraków 2012, http://www.hortiterapia.ur.krakow.pl/zasoby/57/

hortiterapia_1_konferencja_2012.pdf [accessed: 28.11.2014].

[19] Kalina A., Kosiacka-Beck E., Myszka-Stąpór I., Skibińska M.,

Projektowanie ogrodów dla osób chorych z autyzmem, zasady pro-

jektowania, „Annales UMCS” 2016, Vol. 26(2), 13–26.

[20] Pisula E., Autyzm. Przyczyny, symptomy, terapia, https://polskiau-

tyzm.pl/autyzm-przyczyny-symptomy-terapia-ewa-pisula/ [acces-

sed: 15.09.2018].

[21] Grandin T., Autyzm i problemy natury sensorycznej, Wydawnictwo

Harmonia, Gdańsk 2017.

[22] Kaplan R., Kaplan S., The experience of nature, Cambridge Uni-

versity Press, New York 1989.

[23] Nowicka A., Baziuk W., Człowiek z chorobą Alzheimera w rodzinie

i środowisku lokalnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogór-

skiego, Zielona Góra 2011.

[24] Nowicka A., Opieka i wsparcie osób z chorobą Alzheimera i ich

opiekunów rodzinnych w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Zie-

lonogórskiego, Zielona Góra 2015.

[25] Anderson P., Baumberg B., Alkohol w Europie. Raport z perspek-

tywy zdrowia publicznego, Wydawnictwo Edukacyjne Parpamedia,

Warszawa 2007.

[26] Słowik-Gabryelska A., Patologie społeczne. Alkoholizm, narkoma-

nia, nikotynizm, Naukowe Wydawnictwo Uniwersytetu Szczeciń-

skiego, Szczecin 2006.

[27] Jędrzejko M., Sarzała D., Człowiek i uzależnienia, Wydawnictwo

Aspra, Wałbrzych 2010.

[28] Dudek D., Siwek M., Współistnienie chorób somatycznych i depre-

sji, „Psychiatria” 2007, t. 4, nr 1, 17–24, https://journals.viamedica.

pl/psychiatria/article/view/29181 [accessed: 15.09.2018].

[29] Eckerling M., Guidelines for Designing Healing Gardens, „Journal

of Therapeutic Horticulture” 1996, Vol. 8, 21–25.

[30] Wilson E.O., Biophilia and the Conservation Ethic, [w:] S.R. Kel-

lert, E.O. Wilson (eds.), The Biophilia Hypothesis, Island Press,

Washington, DC, 1993, 31.

[31] Kosiacka-Beck E., Myszka I., Niewiarowska A., Suchocka M.,

Horticultural therapy as a tool of healing persons with disability on

an example of Support Centre in Kownaty, „Ecological Question”

2019, Vol. 30, No. 2, 7–18, doi: 10.12775/EQ.2019.013.

Streszczenie

Terapia ogrodem uznawana jest współcześnie za ogólnoświatową metodę terapii osób z różnymi dolegliwościami psychozycznymi. Pojawiający się

wątek wrodzonej potrzeby kontaktu człowieka z naturą, leżący u podstaw terapii ogrodniczej, stał się punktem wyjścia prac nad przygotowaniem wy-

tycznych projektowych zagospodarowania przestrzeni ogrodów wokół ośrodków opieki nad osobami z dysfunkcjami neurologicznymi. W artykule

przedstawiono wskazówki dotyczące projektowania ogrodów dla osób z takimi dolegliwościami. Oparte są one na wnikliwej kwerendzie literatury

przedmiotu, a także wynikach współpracy podjętej przez autorki z ośrodkami terapeutycznymi i ich użytkownikami. Podstawą stały się wywiady

swobodne z chorymi i z członkami rodzin oraz pogłębiony wywiad z terapeutami, a także bezpośrednia obserwacja funkcjonowania obiektów, struk-

tury funkcjonalno-przestrzennej ogrodu, zachowań podopiecznych i ich udziału w codziennym życiu ośrodka. Przedstawione propozycje wynikają

również z doświadczenia autorek w tworzeniu przestrzeni terapeutycznych. Wyniki badań nad tematyką projektowania przestrzeni terapeutycznych

ukazują, że w ich planowaniu ważne jest indywidualne podejście do organizowania ogrodów wspierających określone schorzenie, co obrazują zebra-

ne w tabelach wytyczne projektowe i wskazane elementy zagospodarowania przestrzeni ogrodu.

Słowa kluczowe: przyrodoterapia, hortiterapia, zaburzenia neurologiczne, proces projektowania

Choroby neurologiczne a terapia ogrodem / Neurological dysfunctions and garden therapy 127

Abstract

Garden therapy is nowadays considered as a worldwide therapy method for people with various health disorders. Furthermore, the aspect of human’s

unconditional need of contact with nature that is so crucial in the therapy became the groundwork for therapy research allocated to suit people with

neurologic dysfunctions. The article presents guidelines for designing garden spaces for people with such conditions. Proposed principles are based

on an in-depth study of literature of the given subject, as well as on the results of dialogues conducted by the authors with therapeutic centers au-

thorities and their patients. The research was directly based on informal interviews with patients and their family members as well as on an in-depth

interview with therapists, on direct observation of facilities, on functional and spatial structure of potential therapeutic garden, as well as on obser-

vation of patients’ behavior and their participation in the daily activities provided by the center. Nonetheless, proposals that we have established are

also collective results from the authors’ previous experience in creating therapeutic spaces. The research undertaken on designing green areas around

health institutions clearly highlights the requirement of an individual approach towards each space and patients’ health condition, in order to maintain

the standards of modern therapeutic methods.

Key words: natural therapy, hortitherapy, neurological disorders, design process

Świetlik nad owalnym holem w Hôtel Tassel

(fot. B. Widera)

A skylight above the oval hall

in the Hôtel Tassel

(photo by B. Widera)