58 Anna Górka
Abstract
The role of isolated farmsteads in the open landscape protection
on the example of Kashubia
As a result of the social and economic transformation of rural areas, open landscapes are disappearing. Former farmsteads are being devastated
or beginning to lose their landscape context due to the spread of residential building development. At the same time, in many places, the farmstead
form is clearly legible and remains an element with which the view is structured and enriched. The article was aimed at drawing attention to the
multidimensional importance of isolated farmsteads and the need to recognise their surviving resources. Being distinguishing features with which the
attractiveness of an open landscape can be determined, they inspire the development of a multifunctional rural economy led by the local community.
Isolated farmsteads can respond to the city’s problems and function in many non-agricultural areas, including education, tourism and recreation,
nature protection and health protection. Protection of the building development of former farmsteads may provide a tool to eectively support the
shaping of spatial order in large areas.
The article presents a method for describing the preservation condition of single-manor buildings developed at the turn of the 19
th
and 20
th
cen-
turies. It is proposed that the study analyses the architectural features of farmsteads that play an important part in the recognition of such building
[1] Knyba J., Budownictwo ludowe na Kaszubach, Wydawnictwo Mor -
skie, Gdańsk 1987.
[2] Studia nad chaosem przestrzennym. Koszty chaosu przestrzennego,
“Studia KPZK” 2018, Vol. 182(2).
[3] Cienciała A., Sobura S., Sobolewska-Mikulska K., Optimising Land
Consolidation by Implementing UAV Technology, “Sustainability”
2022, 14(8), 4412, doi: 10.3390/su14084412.
[4] Wilkaniec A., Stan zachowania i trwałość historycznych układów
przestrzennych dawnych wsi i majątków w strukturze Poznania,
Wydawnictwo UP, Poznań 2018.
[5] Sadkowski T., Szarejko K., Chata za miastem: na Kaszubach i Ko-
ciewiu, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1978.
[6] Niedźwiecka-Filipiak I., Wyróżniki krajobrazu i architektury wsi
Polski południowo-zachodniej, Wydawnictwo UP, Wrocław 2009.
[7] Kistowski M., Lipińska B., Korwel-Lejkowska B., Studium ochro-
ny krajobrazu województwa pomorskiego, Gdańsk 2005 [manu-
script in: Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego].
[8] Kiełczeska-Zalewska M., O powstaniu i przeobrażaniu wsi Pomo-
rza Gdańskiego, PWN, Warszawa 1956.
[9] Wilczewski T., Nazwy miejscowości na Kaszubach, Wydawnictwo
Galan, Gdańsk 2015, https://pbc.gda.pl/Content/50166/Wilczew-
ski_5.pdf [accessed: 5.03.2022].
[10]
Prarat M., Architektura wiejska w granicach Prus Zachodnich jako
przedmiot zainteresowań naukowych i konserwatorskich do lat 40.
XX w., “Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo
i Kon ser wa
torstwo” 2014, Vol. 45, 185–222, doi: 10.12775/AUNC_
ZiK.2014.008.
[11] Łukasiewicz D., Życie codzienne w Królestwie Prus w latach 1701–
1933, Instytut Historii PAN, Warszawa 2020.
[12] Chwalba A., Harpula W., Cham i Pan. A nam, prostym, zewsząd
nędza?, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022.
[13]
Hinc M., Przemiany społeczno-ekonomiczne w rolnictwie i na wsi
kaszubskiej w latach 1945–1956 (zarys problematyki), “Acta Cassu -
biana” 2017, Vol. 19, 287–330.
[14] Baranowski A., Baranowska K., Lipińska B., Medowski T., Szarej-
ko K. et al., Pierwiastki tradycji we współczesnej architekturze wsi
w wybranym regionie Kaszub, charter number 870157, Resortowy
Program Badawczo Rozwojowy – 18.16.05.06, Gdańsk 1987 [ma-
nuscript in: Gdańsk University of Technology, Faculty of Architec-
ture, Department of Environmental Design].
[15] Szarejko M., Górka A., Ocena przekształceń piętrowego, cegla-
nego domu z dachem półpłaskim z przełomu XIX–XX wieku pod
wpływem termomodernizacji na przykładzie gminy Puck, woj. po-
morskie, “Wiadomości Konserwatorskie” 2023, nr 73, 102–116,
doi: 10.48234/WK73PUCK.
[16] Odbudowa polskiej wsi: projekty chat i zagród włościańskich,
W. Ekielski (red.), Obywatelski Komitet Odbudowy Wsi i Miast,
Kraków 1915, https://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/publication/513/
edition/731?language=pl [accessed: 4.06.2022].
[17] Pawłowski S., Osiedla wiejskie na Pomorzu pod względem geo-
graczno-osadniczym i narodowościowym, Wydawnictwa Insty-
tutu Bałtyckiego, Toruń 1935, https://bibliotekacyfrowa.eu/Con-
tent/8667/outimg-0001.pdf [accessed: 5.03.2022].
[18] Choiński M., Szewczyk J., Ozdobne pustaki betonowe na północno-
wschodnim Mazowszu, “Architecturae et Artibus” 2017, nr 3, 24–38.
[19] Rolnictwo rodzinne, “Przegląd Obszarów Wiejskich UE” 2013,
nr 17, https://enrd.ec.europa.eu/sites/default/les/PublicationENR-
Dperiodical-17_pl.pdf [accessed: 10.02.2022].
[20]
ICOMOS-IFLA, Principles Concerning Rural Landscapes as Heri-
tage, GA 2017 6-3-1, New Delhi 2017, https://www.icomos.org/imag-
es/DOCUMENTS/Charters/GA2017_6-3-1_RuralLandscapesPrin-
ciples_EN_adopted-15122017.pdf [accessed: 20.01.2022].
[21] Mitchell N.J., Barrett B., Exploring Agricultural Heritage Land-
scapes: A Journey Across Terra Incognita, “The George Wright
Forum” 2017, Vol. 34, No. 2, 180–194, http://www.jstor.org/sta-
ble/26342388 [accessed: 14.09.2023].
[22] European Commission, Long-term vision for the EU’s rural areas,
30.06.2021, Brussels, [press release], https://ec.europa.eu/commis-
sion/presscorner/detail/en/ip_21_3162 [accessed: 10.01.2022].
[23] European Commission, Soil Strategy for 2030. Reaping the benets
of healthy soils for people, food, nature and climate, 17.11.2021,
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX-
%3A52021DC0699 [accessed: 10.01.2022].
[24] Morse C.E., Strong A.M., Mendez V.E., Lovel S.T., Troye A.R.,
Performing a New England Landscape: viewing, engaging and be-
longing, “Journal of Rural Studies” 2014, Vol. 36, 226–236, doi:
10.1016/j.jrurstud.2014.09.002.
[25] Magdziak M., Od chłopskiej chałupy do domu współczesnego rol-
nika, Wydawnictwo PŁ, Łódź 2020.
[26]
Hassink J., Agricola H., Veen E.J. et al., The Care Farming Sector in
The Netherlands: A Reection on Its Developments and Promis ing Inno-
vations, “Sustainability” 2020, 12(9), 3811, doi: 10.3390/su12093811.
[27] Anduła M., Baster P., Faschingbauer B. et al., Koncepcja postę-
powania dla zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich włącz-
nie z propozycjami dla prowadzenia przyszłych postępowań. Pro-
jekt “Zintegrowane programowanie rozwoju obszarów wiejskich
w Polsce w oparciu o wzorce Bawarii”. Opracowano na podstawie
prac przeprowadzonych w Województwie Małopolskim, w sołec-
twie Strzelce Wielkie (gmina Szczurowa, powiat brzeski), Urząd
Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2015.
[28] European Parliament and Council of Europe, Directive (EU)
2018/844 of the of 30 May 2018 amending Directive 2010/31/EU
on the energy performance of buildings and Directive 2012/27/
EU on energy eciency, Ocial Journal of the European Union
2018, L 156/75, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/
?uri=CELEX%3A32018L0844 [accessed: 10.01.2022].
[29] Duklewska K., Chmielewski S., Gawryluk, A., Woźniak-Kostec-
ka I., Nauka obywatelska jako metoda budowania społecznej świa-
domości ekologicznej, [in:] M. Babicz, B. Nowakowicz-Dębek,
K. Kropiwiec-Domańska (red.), Wybrane zagadnienia z zakresu
ochrony i zagrożeń środowiska, t. 2, Wydawnictwo UP, Lublin
2022, 51–62, doi: 10.24326/mon.2022.10.
References