58  Anna Górka
Abstract
The role of isolated farmsteads in the open landscape protection  
on the example of Kashubia
As a result of the social and economic transformation of rural areas, open landscapes are disappearing. Former farmsteads are being devastated 
or beginning to lose their landscape context due to the spread of residential building development. At the same time, in many places, the farmstead 
form is clearly legible and remains an element with which the view is structured and enriched. The article was aimed at drawing attention to the 
multidimensional importance of isolated farmsteads and the need to recognise their surviving resources. Being distinguishing features with which the 
attractiveness of an open landscape can be determined, they inspire the development of a multifunctional rural economy led by the local community. 
Isolated farmsteads can respond to the city’s problems and function in many non-agricultural areas, including education, tourism and recreation, 
nature protection and health protection. Protection of the building development of former farmsteads may provide a tool to eectively support the 
shaping of spatial order in large areas.
The article presents a method for describing the preservation condition of single-manor buildings developed at the turn of the 19
th
 and 20
th
 cen-
turies. It is proposed that the study analyses the architectural features of farmsteads that play an important part in the recognition of such building 
  [1]   Knyba J., Budownictwo ludowe na Kaszubach,  Wydawnictwo  Mor -
skie, Gdańsk 1987.
 [2]  Studia nad chaosem przestrzennym. Koszty chaosu przestrzennego, 
“Studia KPZK” 2018, Vol. 182(2).
  [3]   Cienciała A., Sobura S., Sobolewska-Mikulska K., Optimising Land 
Consolidation by Implementing UAV Technology, “Sustainability” 
2022, 14(8), 4412, doi: 10.3390/su14084412.
  [4]   Wilkaniec  A.,  Stan zachowania i trwałość historycznych układów 
przestrzennych  dawnych  wsi  i  majątków  w  strukturze  Poznania, 
Wydawnictwo UP, Poznań 2018.
  [5]   Sadkowski T., Szarejko K., Chata za miastem: na Kaszubach i Ko-
ciewiu, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1978.
  [6]   Niedźwiecka-Filipiak  I.,  Wyróżniki krajobrazu  i  architektury wsi 
Polski południowo-zachodniej, Wydawnictwo UP, Wrocław 2009.
   [7]   Kistowski M., Lipińska B., Korwel-Lejkowska B., Studium ochro-
ny  krajobrazu  województwa  pomorskiego,  Gdańsk  2005  [manu-
script in: Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego].
   [8]   Kiełczeska-Zalewska M., O powstaniu i przeobrażaniu wsi Pomo-
rza Gdańskiego, PWN, Warszawa 1956.
   [9]   Wilczewski  T.,  Nazwy miejscowości na Kaszubach, Wydawnictwo 
Galan,  Gdańsk  2015,  https://pbc.gda.pl/Content/50166/Wilczew-
ski_5.pdf [accessed: 5.03.2022].
[10]  
Prarat M., Architektura wiejska w granicach Prus Zachodnich jako 
przedmiot zainteresowań naukowych i konserwatorskich do  lat  40.
  
XX w.,  “Acta  Universitatis  Nicolai  Copernici.  Zabytkoznawstwo 
i  Kon  ser  wa 
torstwo” 2014, Vol. 45, 185–222, doi: 10.12775/AUNC_
ZiK.2014.008.
[11]   Łukasiewicz D., Życie codzienne w Królestwie Prus w latach 1701–
1933, Instytut Historii PAN, Warszawa 2020.
[12]   Chwalba A.,  Harpula W., Cham  i Pan. A nam,  prostym, zewsząd 
nędza?, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022.
[13]  
Hinc M., Przemiany społeczno-ekonomiczne  w rolnictwie i  na wsi 
kaszubskiej w latach 1945–1956 (zarys problematyki), “Acta Cassu -
biana” 2017, Vol. 19, 287–330. 
[14]   Baranowski A., Baranowska K., Lipińska B., Medowski T., Szarej-
ko K. et al., Pierwiastki tradycji we współczesnej architekturze wsi 
w wybranym regionie Kaszub, charter number 870157, Resortowy 
Program Badawczo Rozwojowy – 18.16.05.06, Gdańsk 1987 [ma-
nuscript in: Gdańsk University of Technology, Faculty of Architec-
ture, Department of Environmental Design].
[15]   Szarejko  M.,  Górka  A.,  Ocena  przekształceń  piętrowego,  cegla-
nego domu  z  dachem  półpłaskim  z przełomu  XIX–XX  wieku  pod 
wpływem termomodernizacji na przykładzie gminy Puck, woj. po-
morskie,  “Wiadomości  Konserwatorskie”  2023,  nr  73,  102–116, 
doi: 10.48234/WK73PUCK.
[16]  Odbudowa  polskiej  wsi:  projekty  chat  i  zagród  włościańskich, 
W. Ekielski (red.), Obywatelski Komitet Odbudowy Wsi i Miast, 
Kraków  1915,  https://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/publication/513/
edition/731?language=pl [accessed: 4.06.2022].
[17]   Pawłowski  S.,  Osiedla  wiejskie  na  Pomorzu  pod  względem  geo-
graczno-osadniczym  i  narodowościowym, Wydawnictwa Insty-
tutu  Bałtyckiego,  Toruń  1935,  https://bibliotekacyfrowa.eu/Con-
tent/8667/outimg-0001.pdf [accessed: 5.03.2022].
[18]   Choiński M., Szewczyk J., Ozdobne pustaki betonowe na północno- 
wschodnim Mazowszu, “Architecturae et Artibus” 2017, nr 3, 24–38.
[19]  Rolnictwo rodzinne,  “Przegląd  Obszarów  Wiejskich  UE”  2013, 
nr 17, https://enrd.ec.europa.eu/sites/default/les/PublicationENR-
Dperiodical-17_pl.pdf [accessed: 10.02.2022].
[20]  
ICOMOS-IFLA, Principles Concerning Rural Landscapes as Heri-
tage, GA 2017 6-3-1, New Delhi 2017, https://www.icomos.org/imag-
es/DOCUMENTS/Charters/GA2017_6-3-1_RuralLandscapesPrin-
ciples_EN_adopted-15122017.pdf  [accessed:  20.01.2022].
[21]   Mitchell  N.J.,  Barrett  B.,  Exploring Agricultural Heritage Land-
scapes:  A  Journey  Across  Terra  Incognita,  “The  George  Wright 
Forum”  2017,  Vol.  34,  No.  2,  180–194,  http://www.jstor.org/sta-
ble/26342388 [accessed: 14.09.2023].
[22]   European Commission, Long-term vision for the EU’s rural areas, 
30.06.2021, Brussels, [press release], https://ec.europa.eu/commis-
sion/presscorner/detail/en/ip_21_3162 [accessed: 10.01.2022].
[23]   European Commission, Soil Strategy for 2030. Reaping the benets 
of healthy soils for people, food, nature and climate, 17.11.2021, 
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX-
%3A52021DC0699 [accessed: 10.01.2022].
[24]   Morse  C.E.,  Strong A.M.,  Mendez V.E.,  Lovel  S.T.,  Troye A.R., 
Performing a New England Landscape: viewing, engaging and be-
longing, “Journal  of Rural Studies”  2014, Vol. 36,  226–236, doi: 
10.1016/j.jrurstud.2014.09.002.
[25]   Magdziak  M.,  Od chłopskiej chałupy do domu współczesnego rol-
nika, Wydawnictwo PŁ, Łódź 2020.
[26]  
Hassink J., Agricola H., Veen E.J. et al., The Care Farming Sector in 
The Netherlands: A Reection on Its Developments and Promis ing Inno-
vations, “Sustainability” 2020, 12(9), 3811, doi: 10.3390/su12093811.
[27]   Anduła  M.,  Baster  P.,  Faschingbauer  B.  et  al.,  Koncepcja  postę-
powania  dla  zintegrowanego rozwoju obszarów  wiejskich  włącz-
nie z propozycjami dla prowadzenia przyszłych postępowań. Pro-
jekt  “Zintegrowane  programowanie  rozwoju  obszarów  wiejskich 
w Polsce w oparciu o wzorce Bawarii”. Opracowano na podstawie 
prac  przeprowadzonych  w  Województwie  Małopolskim,  w  sołec-
twie  Strzelce  Wielkie  (gmina  Szczurowa,  powiat  brzeski),  Urząd 
Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2015.
[28]   European  Parliament  and  Council  of  Europe,  Directive  (EU) 
2018/844 of the of 30 May 2018 amending Directive 2010/31/EU 
on  the  energy  performance  of  buildings  and  Directive  2012/27/
EU on  energy eciency,  Ocial Journal of  the  European Union 
2018, L 156/75, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/ 
?uri=CELEX%3A32018L0844 [accessed: 10.01.2022].
[29]   Duklewska  K.,  Chmielewski  S.,  Gawryluk, A., Woźniak-Kostec-
ka I., Nauka obywatelska jako metoda budowania społecznej świa-
domości  ekologicznej,  [in:]  M.  Babicz,  B.  Nowakowicz-Dębek, 
K.  Kropiwiec-Domańska  (red.),  Wybrane  zagadnienia  z  zakresu 
ochrony  i  zagrożeń  środowiska, t. 2, Wydawnictwo UP, Lublin 
2022, 51–62, doi: 10.24326/mon.2022.10.
References