Rola zagród samotniczych w ochronie krajobrazu otwartego na przykładzie Kaszub

Anna Górka

doi:10.37190/arc230305

Streszczenie

Na skutek społecznej i gospodarczej transformacji obszarów wiejskich zanikają krajobrazy otwarte. Stare rolnicze siedliska ulegają dewastacji lub tracą kontekst krajobrazowy w związku z rozprzestrzenianiem się zabudowy rezydencjonalnej. Zarazem w wielu miejscach forma zagrody jest czytelna i pozostaje elementem strukturalizującym i wzbogacającym widok. Celem artykułu było zwrócenie uwagi na wielowymiarowe znaczenie samotniczych zagród i konieczność rozpoznania ich ocalałych zasobów. Jako wyróżniki decydujące o atrakcyjności krajobrazu otwartego inspirują one rozwój wielofunkcyjnej gospodarki wiejskiej kierowanej przez społeczność lokalną. Mogą odpowiadać na problemy miasta i funkcjonować w wielu pozarolniczych dziedzinach: w edukacji, turystyce i rekreacji, w ochronie przyrody i zdrowia. Ochrona zabudowy dawnych gospodarstw może stanowić narzędzie skutecznie wspomagające kształtowanie ładu przestrzennego na rozległych obszarach. W artykule przedstawiono metodę opisu stanu zachowania zabudowy jednodworczej ukształtowanej na przełomie XIX i XX w. Zaproponowano analizowanie cech architektonicznych zagród o istotnym znaczeniu dla ich rozpoznawalności w krajobrazie otwartym. Obszary obserwacji wytypowano, opierając się na wynikach zdalnej identyfikacji położenia historycznych zagród i budynków. Badanie terenowe przeprowadzono w środkowej części Kaszub, wzdłuż wybranych tras widokowych. Objęto nimi 26 samotniczych zagród. W przypadku połowy z nich odnotowano pogorszenie ekspozycji na skutek sąsiedztwa współczesnej zabudowy mieszkaniowej. Układ przestrzenny większości zagród uległ zmianie najczęściej na skutek rozbudowy poza dawnym narysem podwórza. Wiele historycznych budynków przebudowano. Mimo wymienionych modyfikacji zagroda na obszarze badania pozostała wyróżnikiem krajobrazu oraz zachowała potencjał transformacji do wykorzystania w gospodarce zrównoważonego rozwoju. Wyniki zachęcają do kontynuowania badań. Rozpoznane zasoby i walory architektoniczne tradycyjnej zagrody mogłyby wspierać zarządzanie dziedzictwem krajobrazów rolniczych i ich ochronę.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.