Transformacja funkcji – nowe życie zabytku. Uzasadnienie wyboru funkcji, do której można przystosować zabytek architektury

Zoriana Lukomska, Halyna Lukomska

doi:10.5277/arc150102

Streszczenie

W artykule przedstawiono możliwości przystosowania dawnych kompleksów pałacowych do nowej, reaktywującej je funkcji, która spowoduje zainteresowanie społeczeństwa oraz inwestorów adaptacją na cele współczesne wartościowego historycznego dziedzictwa architektonicznego, przyczyniając się do jego ochrony przed niszczeniem. Obecnie na terenach Ukrainy Zachodniej znajduje się powyżej dziesięciu wartościowych kompleksów pałacowych, mających status zabytku architektury. Niestety są one zagrożone – ponieważ nie użytkuje się ich w sposób właściwy – i potrzebują podjęcia działań w celu ich ratowania. W artykule przedstawiono pomysł przystosowania cennych, historycznych kompleksów pałacowych do nowych funkcji na przykładzie zabytkowej architektury – pałacu Potockich (XVII–XVIII w.) w Iwano-Frankiwsku. Opisano kluczowe problemy łączące się z przystosowaniem kompleksów pałacowych do funkcji spa, gdyż instytucje hotelowe, rekreacyjne i prozdrowotne zlokalizowane w historycznych kompleksach pałacowych zyskują coraz większą popularność w społeczeństwie.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

Introduction

In this article, we suggest to consider the problem of pre-

servation of valuable historic complexes such as old castles,

palaces, defensive complexes, villas by adapting them for

mo dern relevant features. The Potocki Palace (17

–18

c.)

Ivano-Frankivsk

is a perfect example of such activities [1].

History of the Potocki Palace (17

–18

c.) situated in Ivano-

Frankivsk (old: Stanislaviv).

Around 1680 in Stanislaviv (nowadays Ivano-Frankivsk) began

the construction of the palace-residence of the Potocki magnates, who

were the town owners. The territory for building was chosen to the

north east of the existing at that time downtown. Charles Benoit, who

was a French architect and military engineer, led the construction of

the castle [2], [3].

The Palace was placed some distance from the urban quarters and

was separated from them by an esplanade. From the outside it was pro-

tected by fortifications, constructed under the direction of the earlier

mentioned Charles Benoit. In the palace fortifications devided off from

the outside by three new curtain walls and from the town by a gate, there

were arranged outbuildings, the kitchen, stables, the palace building

bound by a bridge with the town fortifications. The palace fence from

the side of the town was made of wood with stone pillars, the entrance

gate had artistic decoration [4].

In the middle of the 18

century the Stanislaviv fortress was up -

dated according to Vauban’s system, the famous military engineer. The

new Potocki Palace and its surrounding area, looking like a trapeze, was

surrounded by walls and these walls were combined with the existing

town fortifications. As a result of construction activities the fortress

acquired the form of an elongated octagon with a longitudinal line of

2015

1(41)

DOI: 10.5277/arc150102

Zoriana Lukomska*, Halyna Lukomska**

Transformacja funkcji – nowe życie zabytku.

Uzasadnienie wyb oru funkcji, do której można przystosować

zabytek architektury

Transformation of function – new life of the monument.

Reason for the choice of function which could be used to

adaptation of the architectural monument

Wprowadzenie

W artykule został rozpatrzony problem zachowania

cennych zespołów historycznych, takich jak zamki,

pałace, kompleksy obronne, wille wypoczynkowe, dzięki

przystosowaniu ich dо nowej, reaktywującej funkcji.

Jako doskonały przykład takich działań posłużył pałac

Potockich (XVII–XVIII w.) w Iwano-Frankiwsku

[1].

* Ivano-Frankivsky Narodowy Techniczny Universytet Nafty

i Gazu, Ukraina/Ivano-Frankivsk National Technical University of Oil

and Gas, Ukraine.

** Narodowy Uniwersytet Politechnika Lwowska, Ukraina /Na -

tional University Lviv Polytechnic, Ukraine.

Historia powstania pałacu Potockich (XVII–XVIII w.) w Iwano-

-Frankiwsku (dawniej: Stanisławowie).

Około roku 1680 w Stanisławowie rozpoczęto budowę pałacu –

rezydencji magnatów, którzy byli właścicielami miasta. Miejsce

założenia pałacu znajdowało się na północny wschód od już istniejącego

śródmieścia. Budową zamku kierował Charles Benoit, francuski

architekt i inżynier wojskowy [2], [3]. Pałac znajdował się w pewnej

odległości od kwartałów zabudowy miejskiej i był od nich oddzielony.

Ze strony zewnętrznej był chroniony zabudowaniami fortyfikacyjnymi

wzniesionymi pod kierunkiem wspomnianego Charles’a Benoit. Na

cytadeli zamku, oddzielonej od strony zewnętrznej trzema nowymi

kurtynami, a ze strony miasta – bramą, były rozmieszczone oficyny,

kuchnia, stajnia; budynek pałacu, związany mostem z fortyfikacjami

miasta. Opłotki zamku z boku miasta były drewniane z kamiennymi

słupami, brama wjazdowa ozdobiona plastyczną dekoracją [4].

W połowie XVIII w. stanisławowską twierdzę uzupełniono zgodnie

z systemem Vaubana, słynnego inżyniera wojskowego. Nowy pałac

22 Zoriana Lukomska, Halyna Lukomska

Od optymalnego przystosowania, eksploatacji oraz

funkcjonowania zabytku architektury lub wartościowej

zabudowy historycznej zależy trwałość ich „życia”. I tylko

włączanie budowli historycznej w proces społeczny może

pomóc uniknąć pełnej jej likwidacji, stopniowej ruiny

albo utraty autentyczności. Jedynie w przypadku, kiedy

zabytek aktywnie i we właściwy sposób jest eksploatowa-

ny przez społeczeństwo i dostępny dla szerokiego grona

użytkowników, zostaje włączony w procesy społeczne,

a co za tym idzie – może być uratowany.

Współcześnie problemem staje się transformacja

funkcjonalna wartościowych historycznych kompleksów

pałacowych na Ukrainie Zachodniej, które pierwotnie

były rezydencjami słynnych magnatów, książąt, królów

i ich rodzin. Często te kompleksy historyczne znajdują się

w złym stanie technicznym.

Największą trudnością na drodze przystosowania ta-

kiej zabudowy jest jej skala oraz związki przestrzenne

pomiędzy poszczególnymi komponentami. Najczęściej

są to kompleksy monumentalne, składające się z kilku

elementów, z harmonijnie ukształtowaną struktu rą ku ba-

tury, umiejętnie wpisaną w krajobraz. W trak cie adaptacji

dawnych zabudowań pałacowych trze ba roz patrywać je

jako jedną spójną kompozycję przestrzen ną, dążąc do za-

chowania jej jedności.

Według ukraińskiego ustawodawstwa na temat ochrony

zabytków najlepiej adaptować byłe kompleksy pałacowe

do celów publicznych: bibliotek, muzeów i galerii sztuki,

oraz miejsc do spędzania czasu wolnego (kluby, centra

kultu ry itp.).

Nie zawsze jednak jest możliwość, by otrzymać na

takie cele fundusze od państwa. Wyjściem z tej sytuacji

jest zatem pozyskiwanie inwestorów w celu utrzymania

danych obiektów. Z ich pomocą można wprowadzać

w ży cie projekty adaptowania zabudowy historycznej do

nowej funkcji.

W takiej sytuacji powstaje kwestia doboru funkcji,

która z jednej strony pozwoli, z minimalnymi zmianami,

przystosować autentyczną budowlę do nowych działań,

a z drugiej – zapewni inwestorowi zysk.

W świecie, zwłaszcza w Europie, mamy wiele przykła-

dów skutecznego przystosowania cennych kompleksów

pałacowych do współczesnych funkcji. Znane są przy-

kła dy pałaców, które obecnie funkcjonują np. jako kom-

pleksy hotelowe. Są one bardzo popularne wśród zwie-

dzających. Najciekawsze z nich to Hotel The Gritti Pa lace

w Wenecji (XV w.), Hotel Saint James w Paryżu (1892),

Hotel Three Storks w okolicach Pragi (XIV w.), Na

vona

Palace Residenze Di Charme (hotel ze spa) w Rzymie

(XVII w.), Monastero Santarosa Hotel & Spa, koło

Potockich oraz ziemie przylegające do niego i wyglądające jak regularny

trapez były otoczone linią umocnień, a te były połączone z istniejącymi

fortyfikacjami miasta. W wyniku zabudowy twierdzа otrzymała kształt

wydłużonego ośmiokąta o podłużnej osi symetrii [5], [6]. Pałac

Potockich był jedną z części miasta jako zespół rezydencjalny połączony

z układem urbanistycznym. W latach 1809–1812 na mocy porozumienia

między Rosją a Austro-Węgrami fortyfikacje zostały rozebrane, a fosy

zasypane. Zachowały się tylko nieduże elementy murów. Rezydencję

właścicieli miasta przekształcono na szpital wojskowy, który znajdował

się tu od początku XIX do początku XXI w.

Continuation of the architecture monument’s life

depends on a successful adaptation, exploitation or the use

of valuable historical buildings. Only the inclusion of hi-

storic buildings in the public process can help to avoid

destruction and a complete liquidation or loss of au-

thenticity. Such buildings can be saved only in the case

when they are actively and properly exploited by the

commu nity, when they are available to a wide range of

visitors and involved in so cial processes.

Currently, there is the problem of adapting valuable his-

to rical palace complexes located in the Western Ukraine,

which ini tially were residences of the big magnates, prin-

ces, kings and their families. Often these his to ric com-

plexes are in unsatisfactory technical condition.

The greatest difﬁ culty in the way of adaptation of

such complexes is their scale and spatial relationships

between separate elements. Most often these monumen tal

complexes which included few elements with a harmo-

nious perfect space-planning structure that successfully

blended into the landscape. So, in the process of adapting,

old palace buildings should be viewed as a single com-

position, primarily in an attempt to preserve its unity.

Of course it would be best to adapt (according to Ukrai nian

monument protective legislation) the former palace com ple-

xes into: libraries, museums and exhibitions, en ter tain ment

establishments (clubs, centers of culture and leisure, etc.).

But not always there is the possibility of obtaining go-

vernment ﬁ nancing. Given this, the only way out to save

these objects is to attract investors. With their help it be-

comes possible to implement into life projects relating to

adaptation of historic buildings to a new modern function.

In this case, the question of selection of the function

arises which, on the one hand, allows with minimal chan-

ges to adapt an authentic building to new functions, but

on the other hand, ensures economic gain for the investor.

All over the world, particularly in Europe, we can see

many examples of successful adaptation of the former

pa lace complexes to modern functions. There are many

palaces which function as hotels. They become very po-

pular among visitors. The most interesting are: Hotel “The

Gritti Palace” in Venice (15

c.), Hotel “Saint James” in

Paris (1892), Hotel “Three Storks” near Prague (14

c.),

Spa hotel “Navona Palace Residenze Di Charme” in

Rome (17

c.), Spa hotel “Monastero Santa Rosa”, near

Naples (17

c.), Hotel “La Badia”, near Sorrento (former

monastery of the 12

с.).

These buildings are good examples of skillful com-

bination between preserved features of historical en viron-

ment and modern design elements. Each of these com-

plexes has an interesting longstanding history, many of

them have been rebuilt from ruins.

symmetry [5], [6]. The Potocki Palace played the role of one of the

town’s ensemble components.

In the years 1809–1812 by agreement between Russia and Austro-

Hungary Stanislaviv fortifications were demolished and the moats filled

up. Only small elements of the walls were preserved. At this time, the

residence of the town’s owners was turned into a military hospital, found

here from the beginning of the 19

century until the beginning of 21

century.

Transformacja funkcji – nowe życie zabytku /Transformation of function – new life of the monument 23

Main features of adapting the historic

palace complex to a Spa hotel function

Taking into consideration world experience we in tro-

duce the idea of adapting a historic palace complexes to

a Spa

function. According to above-described actions,

fur ther life of monuments becomes possible, especially by

leading them into an active public process. Because Spa

complexes are avail able to a wide range of visitors who,

while using health ser vices, will be able to get acquainted

with the historic cha racter of the building and aesthetical

value of historical heritage.

Key beneﬁ ts of adapting palace complexes to a Spa

function:

– Spa are much sought by visitors, as evidenced by the

annual increase of the number of these objects all over the

world. Ukraine is not an exception. Such interest in this

type of public places allow investors, within a short time,

return of the capital invested in the project concerning

adaptation of historical objects

– There are many varieties of Spa functionality, allo-

wing to adapt a historically valuable building to a mixed-

use complex. This makes it possible to select the most

re le vant features that cover the requirement of the po-

pulation and thereby prolong the life of an architecture

mo nument.

– Space-planning structure of the Spa is pretty ﬂ exible

acco r ding to the possibility of placing functional zones on

diffe rent

levels and different parts of the building. This gives

the possibility to adapt the valuable historical com plex,

with in its histo rically composed planning structure, saving

visual connections between the buildings. Also this would be

favorable for preservation of the artistic image of the palace.

– Each of the Spa zones has many varieties for inner

space planning. This gives the possibility of organizing the

pro cess of providing health treatments, while preserving

the authentic features of buildings and unity of a valuable

historic complex.

The basis of a functional model of a Spa-hotel is for med

by the “basic module”

(Fig. 1), to which is attached the li-

According to one of the most popular versions the term “Spa”

comes from the name of the Belgian town Spa, known since Roman times

for its healing natural springs. Spa – is a public building or complex, whose

task is to ensure recovery of the human body by providing Spa services [7].

Many examples concerning adaptation of palace complexes and

villas to Spa functions are known in the world: Schloss Fuschl Resort &

Spa, Austria (15

c.); Hotel Spa Resort “Bursztynowy Palac”, Poland

(18

c.); Castello Del Nero Hotel & Spa, Italy (12

c.); Monastero Santa

Rosa Hotel & Spa, Italy (17

c.); Kinsterna Hotel & Spa, Greece

(16

c.); Chateau Saint-Martin & Spa, France (12

c.).

For normal fuctioning of all processes in the “base module” we

should plan specific functional zones, which include a set of necessary

pre misses. These zones are: waiting zone, which includes entrance area

and foodservice facility; beauty zone; changing and locker area (in small

Spa it is designed directly in each of the Spa zones, in the large Spa – one

big block with changing rooms for all visitors); Spa-procedures area; wet

zone, which is divided into thermal and aqua zone; fitness area; relaxation

area (designed locally in each Spa zone or as one block for shared use) [8].

Multifunctional models of Spa complexes are formed by joining of

specific zones to the “basic module” or by dominance of one zone in the

“basic module” [9].

Neapolu (XVII w.), Hotel La Badia koło Sorrento (dawny

klasztor z wieku XII).

Cytowane założenia są doskonałym przykładem po-

łą czenia uhonorowania środowiska historycznego z ele -

men tami współczesnego projektowania, w celu adap-

ta cji zespołu. Każdy z tych kompleksów ma ciekawą

wieloletnią historię, wiele z ich odbudowano.

Główne założenia koncepcji adaptowania

historycznego kompleksu pałacowego

na hotel z centrum spa

Uwzględniając światowe doświadczenia, przedstawio-

no ideę przystosowania cennych historycznych kom plek-

sów pałacowych do funkcji wypoczynkowej jako zespół

spa

. Dzięki opisanym działaniom możliwe sta nie się

dal sze funkcjonowanie uznanych zabytków archi tektu ry,

zwłasz cza na skutek włączenia ich do aktywnego procesu

spo łecznego. Spa są dostępne osobom, które korzystając

z usług zdrowotnych, mogą równocześnie zapoznać się

z historycznym charakterem zabudowań, wartościami es-

tetycznymi dziedzictwa historycznego.

Kluczowe zalety przystosowania kompleksów pała co-

wych do funkcji spa:

– Spa są popularne wśród zwiedzających, czego po-

twierdzeniem jest coroczne zwiększenie liczby tych

obiek tów na świecie. Ukraina nie jest wyjątkiem. Zain-

te resowanie ludzi korzystaniem z tej funkcji pozwoli

inwestorowi w krótkim terminie zwrócić środki ﬁ nansowe

włożone w projekt adaptacji historycznego obiektu

– Istnieją liczne warianty rozwiązań funkcjonalnych

spa, co pozwala przystosować historycznie wartościową

zabudowę do kompleksu wielofunkcyjnego. To może

stwo rzyć szanse wyselekcjonowania takich rozwiązań,

które zaspokoją potrzeby ludzi oraz „przedłużą żywot”

zabytku.

– Przestrzenna struktura kompleksu spa jest „ela stycz-

na” dzięki możliwości lokalizacji funkcjonalnych stref

na różnych poziomach, w różnych częściach budowli.

To umożliwia przystosowanie cennego kompleksu histo-

rycz nego w ramach jego historycznie ustalonej struktury

planistycznej, z zachowaniem wizualnych związków mię-

dzy zabudowaniami kompleksu. To też byłoby dobrą pro-

mo cją zachowania artystycznego wystroju pałacu.

– Każda ze stref spa odznacza się dużą liczbą wa-

riantów rozwiązania ich wnętrz. To umożliwia zarówno

orga ni zację zabiegów zdrowotnych, jak i zachowanie au -

ten tycz nych cech zabudowań oraz jednolitości war toś cio-

wego histo rycznego kompleksu.

Według jednej z najbardziej popularnych wersji termin „spa”

pochodzi od nazwy belgijskiego miasta Spa. Znane z leczniczych go -

rących źródeł Spa było uzdrowiskiem już od XIV w. Spa to miejsca

przeznaczone do przeprowadzania różnorodnych fachowych zabiegów

pielęgnacyjnych służących poprawie samopoczucia i zdrowia [7].

Znane są w świecie liczne przykłady przystosowania kompleksów

pałacowych i willi właśnie do funkcji spa: Schloss Fuschl Resort & Spa,

Austria (XV w.); Hotel Spa Resort „Bursztynowy Pałac”, Polska

(XVIII w.); Castello Del Nero Hotel & Spa, Włochy (XII w.); Monastero

Santa Rosa Hotel & Spa, Włochy (XVII w.); Kinsterna Hotel & Spa,

Grecja (XVI w.); Chateau Saint-Martin & Spa, Francja (XII w.).

24 Zoriana Lukomska, Halyna Lukomska

Podstawą funkcjonalnego modelu hotelowego spa

jest połączenie stref „modułu podstawowego”

(il. 1) ze

stre fą mieszkalną. Dla komfortowego pobytu klientów

wszystkie strefy łączą się pionowymi i poziomymi ko-

munikacyjnymi łącznikami. Opracowane przez nas kon-

ceptualne wytyczne do projektowanych spa w cennych

zabudowaniach historycznych zawarto w następujących

punktach:

– Jądrem planistycznej struktury spa ma być aqua-

-strefa, otoczona strefą relaksacji, która będzie miejscem

skrzyżowania pieszych połączeń między wszystkimi

częściami centrum. Jeżeli w istniejących zabytkowych

zabudowaniach nie ma dużej sali do urządzenia basenu,

można zaprojektować otwarty basen na terenach w po-

bli żu budowli albo – przy odpowiedniej planistycznej

organizacji kompleksu pałacowego – zabudować amﬁ teatr

konstrukcjami szklanymi i rozmieścić tam aqua-strefę.

– Każda ze stref spa powinna znajdować się na innym

poziomie (jeśli chodzi o jeden budynek); w oddzielnych

obiektach kompleksu albo w kilku budowlach (jeśli jest

możliwość ich połączenia, a obszar jednego budynku nie

wystarcza dla wszystkich potrzebnych funkcji wybranej

strefy).

– W każdym zabudowaniu centrum ma być zapro-

jektowana oddzielna strefa oczekiwania z wejściem bez-

po średnio z ulicy dla osób, które nie są gośćmi hotelu,

jak również dla tych, które życzą sobie skorzystać z usług

tylko jednej strefy spa, nie odwiedzając innych.

– Niektóre ze stref, takie jak strefa ﬁ tnessu i aqua-

-strefa, muszą spełniać określone wymogi planistyczne

i konstrukcyjne. Te strefy projektuje się w dużych po-

mieszczeniach zespołu – z powodu lokalizacji basenu, sal

Dla normalnego przebiegu wszystkich procesów w „module pod-

sta wowym” potrzebne są strefy funkcjonalne liczące wiele pokoi. Do

takich stref należą: strefa oczekiwania, która zawiera strefę wej ś ciową

i żywienia zbiorowego; strefa piękna; strefa szatni (w ma łych spa pro-

jektuje się bezpośrednio przy każdej ze stref, w du żych – jako jeden blok

wspólny do korzystania przez wszystkich zwie dzających); strefa

zabiegów; strefa wilgotna, która z kolei dzieli się na ter malną i aqua-

-strefę; strefa fitnessu; strefa relaksacji (projektuje się lokalnie przy

strefach albo jednym blokiem wspólnym) [8].

Modele wielofunkcyjne kompleksów spa kształtowane są przez

dołączanie stref specyficznych do „modułu podstawowego” albo przez

rozpowszechnienie jednej ze stref „modułu podstawowego” [9].

ving area. For comfortable staying of visitors, all areas must

be connected by vertical and horizontal fun ctio nal rela-

tionships. Let us consider a conceptual positions of a Spa

design, in valuable historical buildings, we have de veloped:

– The core of planning the structure should be the aqua

area surrounded by a zone of relaxation, which will be the

place of pedestrian connections intersection between all

the components of the Spa centre. In absence of a large

space, suitable for a pool in the existing buildings, it is

possible to plan an outdoor pool in the area adjacent to the

building or, according to suitable planning organization

of the palace complex, to cover a patio using a glass con-

struction and placing there the aqua zone.

– Each of the Spa zones should be located: at various le-

vels of the building (as far as this concernes one building);

in separate buildings of the complex (if it is possible to

combine them, when the area of one building is not enough

to place in it all the necessary facilities of a selected zone).

– In each buildings of the Spa complex we need to or-

ganize a waiting area with the entrance directly from the

street for visitors who are not guests of the hotel also for

those wishing to use the services of only one Spa zone

without visiting the others.

– Some of the Spa zones, such as the ﬁ tness and

aqua zone have special requirements for planning and

constructive structure. Such zones require a large area

of space – to create a swimming pool and sport halls for

group sports (gym, ﬁ tness, yoga facility, etc.).

– Changing and locker area can be designed: uniﬁ ed for

all visitors of the Spa, or directly in each of the Spa zones.

– We propose to place the living area in a separate

building, which has a pedestrian connection with the Spa,

considering the needs of the hotel guests to visit the Spa

facilities.

–

It is necessary to place foodservice facility in a se pa-

rate building with a covered pedestrian walkway to the hotel

and with separate entrance for visitors who are not hotel

guests.

Analogues world Spa complexes are characterized by

a number of facilities that are present in each Spa, regard-

less to their functionality. This is basic a set of premises

called the “basic module”, which is the basis for all types

of multifunctional Spa. Depending on the Spa capacity

(small, medium, large), the “basic module” area changes

and it is complemented with additional functions.

The current state of the Potocki Palace

in Ivano-Frankivsk and the concept

of its adaptation to a Spa hotel

The Potocki Palace (17

–18

c.) has the sta tus of an

architectural monument of local importance (Fig. 2) [10].

To day, the former palace consists of 9 buildings 17

–

c. (Fig. 3) which create a single composition. The tech -

nical condition of each building requires restoration work

(Fig. 4–6). The territory of the complex is surrounded by

a stone wall three meters high. The entrance to the pa lace

leads through brick built gate connected with two wings.

The authenticity of the gate is beyond all questions – it

comes from the 18

century and its description may be

Il. 1. Strefy funkcjonalne „modułu podstawowego” (autor: H. Lukomska)

Fig. 1. Functional zones that form the “basic module” of Spa center

(author: H. Lukomska)

Transformacja funkcji – nowe życie zabytku /Transformation of function – new life of the monument 25

found in many historical sources. In 2013 restoration

work took place on the brick entrance gate and saved it

from destruction (Fig. 4, 7).

In addition to historic buildings, on the territory of the

former palace there are several freestanding soviet period

buildings. Of course, they look disharmonious in relation

to historic buildings and require demolition.

In the current structure of the city, palace location is

ve ry advantageous, because it borders with recreational,

pu b lic, administrative, commercial and residential areas.

Tran s port connection between the object and city boroughs

is very good because there are several public trans port stops

within walking distance. Also the palace has good pe

de-

strian connections with the city center. Three-meters-high

walls and former bastions create an intimate at mos phere

in the courtyard of the palace. For this reason, it is favor-

able to create a social and cultural centre in this place.

Nowadays the former Potocki Palace is in a bad con-

dition, buildings are not used by anyone, and therefore

according to the shortage of care they decline and are

ruined. Also the historic landscape has not been saved,

because the palace complex is in the centre of shopping

and social life of the city, and so the area which directly

borders the walls, sufferes constant changes.

Summarizing the information concerning the current

and initial condition of the historical complex (the

collection of historical material, ﬁ eld surveys and archival

material) it seems possible to propose an adaptation of

the historic buildings of the former Potocki Palace to Spa

requirements. Of all functional types of Spa the Spa hotel

was chosen, because for this type of Spa there is a number

of favorable conditions:

do zajęć grupowych (sala trenażerów, sala ﬁ tnessu, sala

do jogi itd.).

– Strefę szatni można projektować jako kompleksową,

dla wszystkich zwiedzających centrum albo bezpośrednio

przy każdej ze stref spa.

– Strefę mieszkalną proponujemy lokalizować w od-

dziel nym obiekcie, połączonym z centrum spa dla gości

hotelu, którzy życzą sobie skorzystać z jego usług.

– Punkt żywienia zbiorowego należy urządzać osobno,

w budynku z pieszym krytym przejściem dla gości hotelu

i oddzielnym wejściem dla osób z zewnątrz.

Analogicznie rozwiązane spa, zrealizowane na świe-

cie, wyposażone są w pomieszczenia, które wystę pu ją we

wszystkich typach funkcjonalnych tych obiektów. Cho-

dzi o pokoje podstawowe („podstawowy moduł”), cha-

rakterystyczne dla wszystkich typów wielofunkcyjnych

kompleksów spa. Zależnie od rozmiaru kompleksu spa

(małe, średnie, duże), obszar „modu

łu podstawowe go”

zmienia się i do niego dołączają się funkcje dodatkowe.

Stan obecny pałacu Potockich

w Iwano-Frankiwsku oraz koncepcja

jego adaptacji na hotel z centrum spa

Pałac Potockich (XVII–XVIII w.) ma status zabytku

architektury Iwano-Frankiwska (il. 2) [10]. Dziś dawny

pałac zawiera 9 zabudowań z XVII–XVIII w. (il. 3),

które tworzą jedną kompozycję. Każdy obiekt wymaga

na prawy i renowacji (il. 4–6). Terytorium kompleksu

ob wiedzione jest trzymetrowym murem. Wejście na te-

Il. 2. Pałac Potockich na mapie miasta Stanisławowa (1934) [10]

Fig. 2. Potocki Palace on the map of town Stanislaviv (1934) [10]

Il. 3. Schemat lokalizacji elementów kompleksu. Stan obecny

(autor: H. Lukomska)

Fig. 3. Location scheme of elements of the complex. Existing condition

(author: H. Lukomska)

dysharmonijny budynek XX w.

disharmonic building 20

terytorium dawnej rezydencji magnatów Potockich

terrytory of the former residence of the Potocki magnates

granice fortyfikacji obronnych XVII–XVIII w.

borders of defensive fortifications 17

–18

obiekty zabytkowe

monumental objects

26 Zoriana Lukomska, Halyna Lukomska

– In Ivano-Frankivsk the Spa industry is only in its

infancy, for this reason there are only a few complexes

with such function in this town, simultaneously the de-

mand for this type of service is very high.

– Global research shows that the hotels, which have

a Spa zone are in greater demand among visitors in con-

trast to those in which such a zone is not presented.

– The palace complex is located in downtown in the

re creational area, it borders with major urban trafﬁ c and

pedestrian routes, the main railway station may be reached

of foot from the palace.

– The palace complex includes seven buildings

suitable for adaptation, these buildings have a different

number of storeys – from 1 to 3 and they differ in planning

and space or ganization.

ren pa ła cu wiedzie przez wymurowaną bra mę, po łą-

czoną z dwiema oﬁ cynami. Autentyczność bra my jest

potwierdzona: pochodzi ona z XVIII w., jej opi sy zawiera

wiele źródeł historycznych. W roku 2013 prze prowadzono

konserwację bramy wejściowej i tym samym ura towano

ją od ruiny (il. 4, 7).

Oprócz zabudowań historycznych, na terenach by łe -

go pałacu znajduje się kilka osobnych obiektów i do bu-

dówek pochodzących z czasów radzieckich. Oczy wiś cie,

nie pa sują do zabudowy historycznej i należy je zlik wi-

dować.

W strukturze współczesnego miasta lokalizacja pałacu

jest bardzo dobra, ponieważ graniczy on ze strefami: re -

krea cyjną, administracyjną, handlową i mieszkalną. Ko -

mu ni kacyjne połączenie obiektu z rejonami miasta rów-

nież jest bardzo korzystne, gdyż w pobliżu znajduje się

kil ka przystanków autobusowych. Połączenie z cen tral ną

częś ci

ą miasta też należy ocenić jako dobre. Atmosfera

we wnętrz nego dziedzińca pałacu jest kameralna przez

od gra niczenie kompleksu pozostałościami byłych ba stio-

nów i trzymetrowym murem. Jest to dodatkowy powód

do założenia w tym miejscu ośrodka społecznego i kul-

tu ralnego.

Obecnie stan techniczny pałacu Potockich jest zły, za-

budowania nie pełnią żadnych funkcji, a więc bez dozo-

ru niszczeją. Nie jest zachowany krajobraz historycz ny,

po nieważ dziś kompleks pałacowy znajduje się w środ ku

życia handlowego i społecznego miasta, przez co tereny

graniczące z murami ciągle się zmieniały i zmieniają.

Powyższa charakterystyka, dotycząca stanu kompleksu

(zbiór materiałów historycznych, badania terenowe i ar -

chi walne), umożliwia przedstawienie możliwości przy-

stosowania historycznych zabudowań pałacu Potockich do

wymagań kompleksu spa. Ze wszystkich funkcjonalnych

Il. 4. Budynki pałacu Potockich.

Stan obecny

(2014, fot. H. Lukomska)

Fig. 4. Potocki Palace buildings.

Present state

(2014, photo by H. Lukomska)

Il. 5. Pałac Potockich. Widok ogólny (2014, autor: Z. Lukomska)

Fig. 5. Potocki palace. General view (2014, author: Z. Lukomska)

Transformacja funkcji – nowe życie zabytku /Transformation of function – new life of the monument 27

Introducing the concept of placing a Spa Hotel in the

historical buildings of the existing complex (Fig. 8):

– The four-storey building of the former palace and the

adjacent building we propose to combine with an above-

ground glass bridge as one complex (No. 5 in Fig. 8) of

the hotel with the admi nistrative part, the entrance area

and all the necessary supporting zones.

– The two-storied building (No. 6 in Fig. 8) which

is adjacent to the hotel complex we propose to adapt for

foodservice which can be used by hotel guests and town

citizens. For this reason there will be organized two se-

parate entrances to this building: one directly from the

street and the second – through the above-ground glass

bridge connected with the hotel.

– The one-storey building (No. 3 in Fig. 8) is pro-

posed for accomodating the ﬁ tness area because in this

building there are several spacious rooms suitable for

planning multifunctional halls for individual and group

sport activities.

– The building of two-storey former kitchen building

(No. 2 in Fig. 8) is suggested for use as a thermal zone

with various saunas, phyto-bar, a cool pool and other

necessary support facilities.

typów spa wybrano spa hotelowe, ponieważ właśnie

ten typ jest najbardziej uzasadniony w prezentowanym

zespole, zwłaszcza z poniższych powodów:

– W Iwano-Frankiwsku dopiero powstaje branża spa,

więc istnieją tylko pojedyncze instytucje tego typu, jednak

popyt na taki rodzaj usług jest bardzo wysoki.

– Według badań światowych popyt na hotele z funkcją

spa jest większy niż na te, które jej nie mają.

– Kompleks pałacowy zlokalizowany jest w centralnej

części miasta w streﬁ e rekreacyjnej; graniczy z naj waż-

niejszymi transportowymi i pieszymi strefami miasta;

znajduje się niedaleko od głównego dworca kolejowego

(można więc dostać się pieszo).

– Kompleks pałacowy składa się z 7 zdatnych do przy-

stosowania zabudowań; one mają różną wysokość – od

1 do 3 pięter; różnią się rozplanowaniem i organizacją

przestrzeni.

Poniżej przedstawiono koncepcję założenia hotelowego

spa w istniejących zabudowaniach historycznych kom-

pleksu (il. 8):

– Czteropiętrowy budynek byłego pałacu i przylegają-

cy do niego budynek (nr 5 na il. 8) zaproponowano po-

łączyć naziemnym szklanym przejściem i umieścić tam

Il. 6. Wartościowe elementy

budynków kompleksu

pałacowego

(2010, fot. Z. Lukomska)

Fig. 6. Valuable elements of

buildings of the palace complex

(2010, photo by Z. Lukomska)

Il. 7. Budynki pałacu Potockich.

Widok od ulicy Szpytalnoy

(autor: Z. Lukomska)

Fig. 7. Potocki Palace buildings.

View from Shpytalna street

(author: Z. Lukomska)

28 Zoriana Lukomska, Halyna Lukomska

ho tel z częścią administracyjną, strefą wejściową i wszyst-

kimi po trzebnymi strefami pomocniczymi.

– Dwupiętrowy budynek (nr 6 na il. 8), przylegający

do kompleksu hotelowego zaproponowano przekształcić

w strefę żywienia zbiorowego dla gości hotelu i miesz-

kańców miasta. W tym celu zostaną stworzone dwa nie-

zależne wejścia do tego budynku: jedno bezpośrednio

z ulicy, drugie – przez szklany pasaż z hotelu.

– W jednopiętrowym budynku byłego klubu (nr 3

na il. 8) zaproponowano założyć strefę ﬁ tnessu, po-

nie waż tutaj są dwa przestronne pokoje, i to umożli wia

planowanie w tym miejscu wielofunkcyjnych sal do zajęć

indywidualnych i grupowych.

– Budynek jednopiętrowy (była kuchnia) zapro po-

no wano przystosować do strefy termalnej (nr 2 na il. 8)

z saunami, ﬁ tobarem, nieogrzewanym basenem oraz in-

nymi obiektami pomocniczymi.

– Strefę procedur spa zaproponowano w dwóch jed-

no piętro wych zabudowaniach (nr 1 na il. 8)

połączonych

szklanym

przejściem. Plan tych budynków zawiera po-

mieszczenia róż nego rozmiaru i konﬁ guracji. Sprzyja to

rozmiesz cze niu tutaj rozmaitych gabinetów zabiegowych

i kosme tycznych.

Najbardziej skomplikowanym zadaniem jest utworze -

nie w takim kompleksie pałacowym aqua-strefy z base -

nem. Zaprojektowano ją w kompleksie ze stre fą re laksa-

cji. Dla takiej strefy potrzebna jest duża po wierzch nia

i wysokość zabudowania. Basen ze strefą re lak sacji (nr 4

na il. 8) za planowano w kondygnacji pod ziem nej, któ -

ra z kolei bę dzie połączona schodami i ko ry ta rzami ze

wszystkimi zabudowaniami kompleksu pa ła co wego,

oprócz restauracji. Taka orga ni zacja umożli wia zwie dza -

ją cym korzystanie z usług wszystkich stref spa bez wy-

chodzenia z budynku. Aqua-stre fa w tym przy pad ku jest

jądrem kompozycji i głównym węzłem ko mu nikacyj-

nym, do którego prowadzą piesze drogi ze wszystkich

stref kompleksu. Jednak każdy bu dynek hotelu ma bez-

pośrednie wyjście na zewnątrz. To jest wygodne dla osób,

które życzą sobie skorzystać tylko z jed nej strefy.

Wnioski

Od skutecznej adaptacji i właściwej eksploatacji

zabytku architektury zależy kontynuacja jego „życia”.

Tylko włączenie zabudowy historycznej w aktywny pro -

ces społeczny pomoże uniknąć niszczenia i całkowi te go

upadku albo utraty autentyczności obiektu. Jedynie wte-

dy, kiedy zabudowa jest aktywnie i w należny sposób eks-

ploa towana przez społeczeństwo, udostępniona zwie dza -

jącym, może być uratowana.

Wybór nowej, reaktywującej funkcji w tym przypadku

jest bardzo ważny. Od niego zależy, jak trafnie będzie

zaakcentowany historyczny charakter obiektu czy kom-

pleksu przestrzennego. Właśnie zachowanie równowagi

po między nowym a autentycznym zapewni właściwy od-

biór charakteru zabudowy historycznej, jej środowiska,

obszaru wewnętrznego przez zwiedzających.

Adaptacja cennego kompleksu historycznego do za-

pro ponowanej funkcji zapewni odpowiednie warunki

eks ploatacji zabudowań historycznych, umożliwi ich

– Spa-treatments zone would be placed in a one-storey

building (No. 1 in Fig. 8). The planning structure of this

building includes a set of premises with various sizes and

conﬁ gurations. This is favorable in designing various

procedure- and cosmetic facilities.

– The most complicated task is to design, in this palace

complex, the aqua-zone which includes a swimming pool.

It is planed in conjunction with the relaxation zone. These

zones need much space and big ceiling height of the

room. It is proposed to create the pool and relaxation

area at the underground level (No. 4 in Fig. 8) which is

connected with all the buildings of the palace complex by

underground stairs and corridors, except the restaurant.

Such planning organization gives visitors the opportunity

to use all services of the Spa areas without going outside.

The aqua zone, in this case, becomes the core of the

composition and the main communication center, through

which run all pedestrian routes between all zones of the

Spa complex. However, each of the facilities in the Spa

hotel has direct access to the street. This is advantageous

for visitors who want to use only one of the zones.

Conclusions

According to a successful adaptation, exploitation or

usage of architectural monument depends the prolongation

of its life. Because only inclusion of the historical building

to an active public process can help it to avoid destruction,

complete liquidation or loss of its authenticity. Only in the

case when the building is actively and properly operated

by the community, when it is available to a wide range of

visitors – it can be saved.

Choosing of the new, correct function for the adap ta -

tion of the palace complex, plays a key role in this case.

Upon this function depends the level of revealing the

Il. 8. Koncepcja założenia hotelowego spa w istniejących

zabudowaniach historycznych kompleksu pałacu Potockich:

1 – strefa zabiegów; 2 – strefa termalna; 3 – strefa fitness;

4 – aqua-strefa; 5 – funkcja mieszkalna; 6 – strefa żywienia zbiorowego

(autor: H. Lukomska)

Fig. 8. Conceptual scheme of the Potocki Palace adaptation

to Spa function: 1 – Spa-treatment zone; 2 – thermal zone;

3 – fitness zone; 4 – aqua zone; 5 – living zone; 6 – foodservice area

(author: H. Lukomska)

Transformacja funkcji – nowe życie zabytku /Transformation of function – new life of the monument 29

odbudowę i rewitalizację według wyglądu oryginalnego

pod okiem konserwatora, udostępni je zwiedzającym.

Proponowane działania zapewnią popularyzację histo-

rycz nego kompleksu zabytkowego oraz zagwarantują

maksymalne zachowanie autentyczności struktury pałacu.

Opisana koncepcja przystosowania cennej zabudowy

historycznej może być wykorzystana w celu ratowania po-

dobnych zagrożonych kompleksów pałacowych Ukrainy.

Włączenie historycznego dziedzictwa architektonicznego

do branży spa to możliwość, by „przedłużyć życie” za byt-

ków i dać szanse na ich ochronę i konserwację.

Tłumaczenie

Lilja Paryljak

historical essence of the building or complex. Speciﬁ cally

the balance between the new and the authentic features

can give visitors the right perception of the main features

of a valuable historic building with its environment and

internal space.

By adapting a valuable historic complex to a proposed

function we ensure proper operating conditions of the

buildings, we will also have the possibility, under the con -

servator’s direct perception, to rebuild the original appea-

rance of the building, and ensure access a wide range of

visitors. Such proposed actions will provide populariza-

tion of the historical complex, and ensure pre servation of

the authenticity of the palace structure.

The described concept of adaptation of valuable hi s-

to rical buildings can be used for preservation of ana lo-

gous palace complexes in Ukraine, which are threatened

with extinction. The inclusion of a historical-architecture

heritage in the Spa industry will make it possible to prolong

the life of the architecture monument and become an

important step towards their protection and preservation.

Translated by

Halyna Lukomska

Bibliografia /References

[1] Lesik A., Ochrana i racjonalnoje ispolzowanije pamiatnikow

architektury, Lwiw 1987.

[2] Grabowieckij W., Istorija Iwano-Frankiwska, t. 1, Nowa Zorija,

Iwano-Frankiwsk 1999.

[3] Krawcow S., Iwano-Frankiwsk, Istoricko-architekturnij naris,

Zwit pro NDR – NTSZ u Lwowi, 1992.

[4] Barącz S., Pamiątki miasta Stanisławowa, Konwent WW. OO.

Dominikanów w Podkamieniu, Lwów 1858.

[5] Lukomska Z., Misto Iwano-Frankiwsk – istorija i cyczacnist,

„Wisnik NU Lwiwska Politechnika. Architektura” 2004, No. 505,

197–201.

[6] Lukomska Z., Istoricko-architekturnij rozwitok mista Iwano-Fran-

kiwska, „Wisnik Prikarpatskogo Uniwersitety im. W. Stefanika”,

seria Mistectwoznawstwo, wyp. 8, Iwano-Frankiwsk 2005, 3–9.

[7] Lukomska H., The main factors forming SPA-architecture, [w:]

International Academic Conference of Young Scientists „Geo-

desy, Architecture and Construction”, Lviv Polytechnic National

University, Lviv 2013, 46–47.

[8] Lukomska H., „Base module” of SPA center functional structure,

[w:] 4

International Academic Conference of Young Scientists

„Geo desy, Architecture and Construction”, Lviv Polytechnic Na-

tional University, Lviv 2011, 16–17.

[9] Danczak I., Funkcjonalno-planuwalni principi organizacjii pro-

storu SPA-zakładiw. Regionalnyje problemy architektury i gra do -

stroitelstwa, wyp. 11–12, Architekturnyj Instytut OGASA, Odessa

2013, 206–210.

[10] Fedunkiw Z., Stanislawiw na dawnych mapach, Lileja NW, Iwano-

-Frankiwsk 2014.

Streszczenie

W artykule przedstawiono możliwości przystosowania dawnych kompleksów pałacowych do nowej, reaktywującej je funkcji, która spowoduje

zainteresowanie społeczeństwa oraz inwestorów adaptacją na cele współczesne wartościowego historycznego dziedzictwa architektonicznego,

przyczyniając się do jego ochrony przed niszczeniem. Obecnie na terenach Ukrainy Zachodniej znajduje się powyżej dziesięciu wartościowych

kompleksów pałacowych, mających status zabytku architektury. Niestety są one zagrożone – ponieważ nie użytkuje się ich w sposób właściwy

– i potrzebują podjęcia działań w celu ich ratowania. W artykule przedstawiono pomysł przystosowania cennych, historycznych kompleksów

pałacowych do nowych funkcji na przykładzie zabytkowej architektury – pałacu Potockich (XVII–XVIII w.) w Iwano-Frankiwsku. Opisano

kluczowe problemy łączące się z przystosowaniem kompleksów pałacowych do funkcji spa, gdyż instytucje hotelowe, rekreacyjne i prozdrowotne

zlokalizowane w historycznych kompleksach pałacowych zyskują coraz większą popularność w społeczeństwie.

Słowa kluczowe: adaptacja zabytku architektury, architektura spa, „moduł podstawowy” spa

Abstract

This research proved the possibility of adaptation of former palace complexes to a modern function that will give rise to the increase of public and

investor interest in valuable historical and architectural heritage which will save such buildings from destruction. Nowadays in Western Ukraine there

are more than ten palace complexes that have the status of an architecture monument. But they are in the process of destruction, because of not being

properly used, and require a set of measures for their saving.

The idea of adapting historic palace complexes to new modern functions is presented by the example of an architectural monument – the Potocki

Palace (17

–18

c.) in Ivano-Frankivsk. The key beneﬁ ts of adaptation of the palace complex to a Spa function are revealed in this article, because

a hotel, recreational and health facilities, located in historical palace complexes, become increasingly more popular in the society.

Key words: adaptation of architecture monument, Spa architecture, Spa “basic module”

Port w Kamøyvær, Finnmark

(fot. E. Cisek)

Port of Kamøyvær, Finnmark

(photo by E. Cisek)