Udział społeczności dziecięcej w tworzeniu przestrzeni publicznych

Anna Katarzyna Andrzejewska, Monika Łuczak

doi:10.5277/arc150109

Streszczenie

Przestrzenie publiczne są projektowane i tworzone przez ludzi i dla ludzi. Ich odbiorcami są społeczności różnych grup wiekowych. Które zatem grupy powinny być brane pod uwagę przy ich projektowaniu i kto powinien być zaangażowany w sam proces planowania? Odpowiedź nasuwa się oczywista – że wszystkie i że każdy. Jednak jak jest w rzeczywistości? Praktyka pokazuje, że o otaczającej nas przestrzeni głównie decydują dorośli. Tak jak mają prawo głosowania w kwestiach politycznych, tak również zazwyczaj są brani pod uwagę w kwestiach społecznych, przestrzennych i każdych innych. A przecież planowanie przestrzenne jest obszarem partycypacji publicznej, czyli dotyczącej każdego, nawet najmłodszego obywatela. Niniejszy artykuł porusza problem praw dzieci, ich realnych możliwości wyrażania zdania na temat przestrzeni, w której żyją. Ponadto udowadnia, na przykładzie relacji z przeprowadzonych warsztatów urbanistycznych dla dzieci w wieku 7–12 lat pt.: „Moje wymarzone osiedle mieszkaniowe”, a także innych przykładów z kraju i z zagranicy, iż włączanie dzieci w procesy związane z podejmowaniem decyzji w realizowaniu zadań publicznych niesie ze sobą wiele korzyści, zarówno społecznych, jak i przestrzennych.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2015

1(41)

DOI: 10.5277/arc150109

Anna Katarzyna Andrzejewska*, Monika Łuczak*

Udział społeczności dziecięcej w tworzeniu przestrzeni publicznych

Participation of children’s community in creating public spaces

Wprowadzenie

Dobrze zaprojektowane przestrzenie publiczne stano-

wią kapitał każdego miasta, zarówno mniejszego, jak

i większego. Ponadto znacznie podnoszą standard życia

jego mieszkańców, gdyż są dla nich miejscem życia co -

dziennego, a także odpoczynku, rekreacji, czasem nawet

i pracy oraz tak istotnych kontaktów społecznych. Dob -

rze zaprojektowana i zlokalizowana przestrzeń publicz-

na, zwłaszcza na osiedlach mieszkaniowych, staje się

obec nie coraz bardziej docenianym elementem układów

urba nistycznych, zarówno istniejących, jak i tych pla-

nowa nych. Powinna być pewnego rodzaju korelacją

poszczególnych jej elementów, które wzajemnie się uzu-

pełniają, tworząc spójną i funkcjonalną całość (il. 1).

Zieleń spełnia funkcje biologiczne (tworzy mikrokli-

mat), mechaniczne (osłania od wiatru), a także psycholo-

giczne (uspokaja, wycisza). Dlatego coraz częściej odgry-

wa istotną rolę w przestrzeni publicznej, która staje się

obecnie wręcz przysłowiową wizytówką każdego osiedla.

Często

świadczy również o jego prestiżu. Tereny zielone

nadają zatem miejscu charakter i sprawiają, że łatwiej się

z nim identyfikować. Wprowadzają ład przestrzenny

i rów noważą pozostałe elementy urbanistyki.

„Dbajcie o ludzi i cenne życie między budynkami” [1]

– tak brzmi słynne przesłanie prof. Jana Gehla, wykła-

dowcy kilkunastu prestiżowych uczelni i laureata licz-

nych nagród za wkład w planowanie miast. Za każdym

Introduction

Well designed public spaces constitute the capital of

each city, both of a smaller and a bigger one. Moreover,

they significantly increase the life standard of their resi-

dents because they are a place of everyday life as well as

a place of relaxation, recreation and sometimes even work

and significant social contacts. A public space that is well

designed and located, especially in residential estates,

nowadays becomes a more and more appreciated compo-

nent of urban systems, both the existing ones and those

that are planned. It ought to be a certain correlation of its

particular elements which complement each other thus

creating a coherent and functional whole (Fig. 1).

Green fulfils biological (creates a microclimate), me -

chanical (shields from the wind) and psychological

(calms down, silences) functions. This is the reason why

it more and more frequently plays a significant role in the

public space which at present becomes literally a prover-

bial “face” of each housing estate. It often bears witness

to the prestige of a given estate. Hence, green areas pro-

vide a place with a specific character and make it easier

to identify with it. They introduce spatial order and ba -

lance other elements of urban planning.

“Take care of people and a precious life between build-

ings” [1] – this is a famous message by Professor Jan

Gehl, a lecturer at several prestigious universities and

a laureate of numerous awards for his contribution to

urban planning. Each time he draws attention to the

activities which should be avoided in the process of de -

signing cities. In the book entitled Life Between Build-

ings: Using Public Spaces he notes that it is very impor-

tant for the public space to be attractive for its users. He

* Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of

Architecture, Wrocław University of Technology.

108 Anna Katarzyna Andrzejewska, Monika Łuczak

razem zwraca on uwagę, jakich działań należy unikać

w procesie projektowania miast. W książce Życie między

budynkami. Użytkowanie przestrzeni publicznych (oryg.

Life Between Buildings: Using Public Space) zauważa,

jak bardzo istotne jest, aby przestrzeń publiczna była

atrakcyjna dla jej użytkowników. Odpowiada na wiele

pytań dotyczących projektowania miast. Pisze, co zrobić,

by były przede wszystkim przyjazne dla ludzi, a także

w ja ki sposób zachęcić mieszkańców do wychodzenia

z do mów i zacieśniania więzi sąsiedzkich. Współcześnie

są to tematy niezwykle ważne.

„Urban sprawl”, suburbanizacja

i świadomość społeczna

Obecnie panuje tendencja do nieograniczonego wręcz

rozrostu miast i postępowania procesu tzw. rozpełzania

miast (urban sprawl), który określa się potocznie jako

sprawling. Trend ten narodził się w Stanach Zjednoczo-

nych i to właśnie tam mamy do czynienia z jego klasycz-

ną odmianą, ze względu na skalę jego występowania.

W Pols ce zjawisko to określamy terminem „suburbani-

zacja”, a jego mechanizmy są dość podobne. Występuje

ma so wo praktycznie we wszystkich polskich miastach.

Należy ograniczyć ten spontaniczny, aczkolwiek celo-

wy, rozrost terytorialny obszarów mieszkaniowych na ob -

rzeżach dzisiejszych miast [2]. Uzupełnianie i koncentro-

wanie potrzeb przestrzennych wewnątrz istniejącej tkanki

urbanistycznej polepszy stan środowiska mieszkaniowego,

a także przestrzenny obraz całego miasta. O sub urbaniza-

cji napisano: […] suburbanizacja, która wy m k nęła się spod

kontroli, działa na zasadzie żywiołu, wpro wadzając chaos,

niszcząc wartości […] [3, s. 123]. Efek tem tego typu

zmian jest potrzeba podnoszenia po przeczki przez użyt-

kowników, którzy żądają coraz wyższej jako

ści przestrze-

ni publicznej. Chcą, by proponowane im rozwiąza nia

zyskały na swojej atrakcyjności i funkcjonalności.

Taki stan rzeczy wiąże się z tym, iż wzrasta wśród

społeczeństwa poziom podstawowej wiedzy o architektu-

rze, przestrzeni urbanistycznej, a także społecznej. Ponad-

to człowiek na każdym poziomie rozwoju stara się reali-

zować potrzebę akceptacji i przynależności do grupy

społecznej. Każdy, bez względu na wiek, życzy sobie, by

go wysłuchano, by jego zdanie się liczyło i by uwzględ-

niano również jego potrzeby dotyczące tożsamości i for-

my przestrzennej miejsca, w którym przebywa. Grażyna

Schneider-Skalska w artykule pt.: Funkcje i formy prze-

strzeni społecznej pisze, że: […] przestrzeń społeczna,

będąca w strukturze urbanistycznej wnętrzem społecznym

była i nadal jest niezbędnym składnikiem środowiska

mieszkaniowego, sprzyjającym identyfikacji terytorialnej

i społecznej oraz umożliwiającym realizację programu

istotnego z punktu widzenia potrzeb grupy [4, s. 9].

Dlatego tak istotna jest partycypacja społeczna. Udział

każdej grupy społecznej, również zróżnicowanej wieko-

wo, powoduje możliwość późniejszej realizacji odpo-

wiednich programów użytkowych i funkcjonalnych

w przestrzeni. Ogólnodostępność i możliwość identyfi-

kacji miejsca jednoczy społeczności ludzi dorosłych,

a także służy najmłodszym użytkownikom.

gives answers to many questions as regards designing

cities. He indicates what to do to make them primarily

people-friend ly as well as how to encourage residents to

leave their homes and strengthen neighborhood relations.

To day, these issues are of really great importance.

“Urban sprawl”, suburbanisation

and social awareness

Nowadays, there is a tendency towards almost an un -

limited growth of cities and a progressing process of the

so called urban sprawl which is commonly referred to as

sprawling. This trend was born in the United States of

America and this is where we deal with its classical va -

riant due to the scale of its occurrence. In Poland this

phe nomenon is called “suburbanisation” and its mecha-

nisms are quite similar. It occurs on a massive scale in

virtually all Polish cities.

This spontaneous, however purposeful, territorial ex -

pansion of residential areas on the outskirts of today’s

cities should be reduced [2]. Completion and concentra-

tion of spatial needs within the existing urban tissue shall

improve the housing environment condition and a spatial

image of the whole city. Suburbanisation was described

as follows: [...] suburbanisation, which got out of control,

works on the principle of an elemental action introducing

chaos and destroying values [...] [3, p. 123]. The effect of

such changes is the need to raise the bar by users who

demand an increasingly higher quality of the public

space. They want the proposed solutions to grow in their

attractiveness and functionality.

This state of affairs is connected with the fact that the

le vel of the basic knowledge about architecture, urban and

social spaces is growing in the society. Moreover, man at

every level of development seeks to achieve the need of

acceptance and belonging to a social group. Every one,

re gardless of their age, wants to be listened to and wants

their opinions to matter; apart from this, all people would

like their needs as to the identity and the spatial form of

the place they live in to be taken into consideration.

Grażyna Schneider-Skalska in her article entitled Funkcje

Il. 1. Przykładowy model osiedla mieszkaniowego

w powiązaniu z zielenią – makieta (autor: A. Andrzejewska)

Fig. 1. An example of a model housing estate in conjunction

with greenery – a mock-up (author: A. Andrzejewska)

Udział społeczności dziecięcej w tworzeniu przestrzeni publicznych /Participation of children’s community in creating public spaces 109

Partycypacja społeczna a planowanie przestrzenne

w Polsce

W miastach o przyjaznej przestrzeni publicznej czę-

ściej spotykane są wszelkie przejawy kontaktów społecz-

nych i skłonności do partycypacji społecznej. Dzie je się

tak, gdyż to zazwyczaj tam mieszkańcy chcą współ -

decydować o wyglądzie swojego otoczenia, ponieważ się

z nim identyfikują i w pełni aktywnie z niego ko rzystają.

Takim najlepszym miernikiem jakości przestrzeni jest

ilość czasu spędzana w niej przez użytkowników i rodza-

je ich aktywności. Niestety potrzeby dzieci są uwzględ-

niane przez dorosłych wciąż w niewielkim stopniu. Sporo

miejsca temu tematowi poświęca w swojej książce Su -

burbanizacja po polsku Katarzyna Kajdanek. Pisze ona

otwarcie o pewnej obojętności samych dorosłych wobec

siebie nawzajem. W relacjach międzyludzkich widoczne

są braki ewidentnych mechanizmów mogących zachęcać

do tworzenia nowych wspólnot, które prężniej działałyby

na obopólny cel społeczny i przestrzenny [5].

W planowaniu przestrzennym można wyróżnić trzy po -

ziomy partycypacji społecznej, w której wyniku uw zględ-

nia się udział społeczności w tworzeniu miejscowych

pla nów zagospodarowania przestrzennego czy też stu-

dium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania prze-

strzennego. To właśnie na poziomie gminy jest możliwy

największy udział obywateli w podejmowaniu decyzji

dotyczących planowania przestrzennego. Administracja

lokalna, z mocy prawa, zobowiązana jest do konsultowa-

nia ze społecznością takich dokumentów jak miejscowy

plan zagospodarowania przestrzennego (mpzp) czy stu-

dium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania prze-

strzennego (suikzp).

I tak, pierwszy etap, w którym jest możliwe zabranie

głosu przez użytkownika projektowanej przestrzeni, to

ogłoszenie publiczne o przystąpieniu do opracowania

(zmiany) miejscowego planu lub studium. W myśl tego

zawiadomienia gmina niejako zaprasza lokalną społecz-

ność do udziału w kształtowaniu przestrzeni, ogłaszając

fakt rozpoczęcia prac i możliwość składania wniosków.

Z doświadczenia wynika, że nigdy w tym procesie nie

uczest niczą dzieci. Dokumenty te stają się bardziej narzę-

dziem politycznym niż realną formą porządkowania prze-

strzeni. W tym kontekście trudno się dziwić „nieobecno-

ści” dzieci w kreowaniu również przecież i ich otoczenia.

Wnioskodawcy prześcigają się w prośbach o stworzenie

nowych terenów budowlanych, ale jak igły w stogu siana

można szukać wniosku o dobrze zaprojektowaną prze-

strzeń publiczną, o centrum, w którym będzie mogło to -

czyć się życie społeczne ich samych i ich dzieci. Wy bie-

rając miejsce zamieszkania, nie pyta się dzieci o to, czy

dobrze im będzie na osiedlu bez placu zabaw, boiska czy

parku. Czy chcą dojeżdżać daleko do szkoły? A może

lokalna szkoła w przypadku podmiejskich miejscowości

nie jest wcale gorsza od tej w mieście. Może dziecięce

życie nie musi toczyć się pomiędzy długimi dojazdami

i powrotami ze szkoły. Może można by było bawić się „na

miejscu”, we własnym otoczeniu, z mieszkającymi obok

rówieśnikami? Może to tylko „dorosła ambicja” projektu-

je jak najlepszy – ich zdaniem – „start” dzieciom, które

i formy przestrzeni społecznej

(Functions and Forms of

the Social Space) writes that [...] the social space, being a

social interior in the urban structure, has always been an

indispensable component of the residential environment

which is conducive to the territorial and social identifica-

tion as well as it enables the implementation of the pro-

gram which is significant from the point of view of the

needs of a given group [4, p. 9].

Therefore, community participation is so important.

Participation of each social group, also those varied in

age, brings about the possibility of further realisation of

appropriate usable and functional programs in the space.

General accessibility and the ability to identify with

a place unites communities of adult people and serves the

youngest users as well.

Community participation and spatial planning

in Poland

In the cities with a friendly public space all manifesta-

tions of social interaction and a propensity for community

participation are more often encountered. It is usually

there that residents want to decide about the appearance

of the surrounding area because they identify with it as

well as they fully and actively take advantage of it. The

best measure of the space quality is the amount of time the

users spend in it and their types of activities. Un for-

tunately, children’s needs are still taken into account by

adults only to a small extent. Katarzyna Kajdanek ex tensi-

vely discusses this subject in her book entitled

Su burbani-

zacja po polsku (Suburbanisation in Polish). She openly

writes about certain indifference of adults to each other. In

interpersonal relationships we can see obvious shortcom-

ings of mechanisms that could encourage people to form

new communities and which would work more dyna-

mically towards their common social and spatial goal [5].

In spatial planning there are three levels of social

(community) participation according to which participa-

tion of a community in preparing local plans of spatial

planning is taken into consideration as well as a study of

conditions and directions of spatial development. It is at

the municipality level that the greatest participation of

citizens in making decisions as regards spatial planning is

possible. Local administration is by law obliged to consult

with a community documents such as a local spatial de ve-

lopment plan (or local zoning plan) (lsdp) or the stu dy of

conditions and directions of spatial development (scadsd).

Thus, the first stage where it is possible for the user of

a designed space to express an opinion is a public announ-

cement about joining the local plan development (change)

or the study. According to this notice the municipality

somehow invites a local community to take part in devel-

oping the space by announcing the launching of the work

and a possibility to submit application forms. Ex perience

shows that children never take part in this process. These

documents are more of a political instrument than a real

form of organizing the space. In this context, children’s

“absence” from creating an environment that also belongs

to them is hardly surprising. Applicants compete to sur-

pass one another in making requests for planning new

110 Anna Katarzyna Andrzejewska, Monika Łuczak

chciałyby po prostu być dziećmi, a co się z tym wiąże,

mieć przestrzeń skierowaną stricte do dzieci.

W drugim etapie partycypacji następuje wyłożenie do

publicznego wglądu projektu mpzp czy suikzp, co ozna-

cza, że każdy ma wgląd do takowego opracowania. Zo-

stały w nim już uwzględnione, bądź nieuwzględnione,

wcześniej złożone wnioski. W trakcie wyłożenia orga-

nizowana jest dyskusja publiczna, na której każdy może

skonfrontować swoje indywidualne spojrzenie z propozy-

cją projektanta reprezentującego ogólne założenia gminy

w tej materii.

Ostatnim – trzecim – etapem partycypacji społecznej

jest możliwość składania uwag do projektu. Wszystkie

trzy etapy odbywają się bez udziału dzieci, mimo że dzia-

łania projektowe są również do nich skierowane. Dzieci

nie biorą udziału w wyłożeniu miejscowego planu do pu-

blicznego wglądu, nie składają uwag i nie biorą udziału

w dyskusji publicznej, mówiąc: pamiętajcie o nas, bo to

osiedle zaprojektowane jest nie tylko dla dorosłych.

Partycypacja – przykłady ze świata i z Polski

Coraz więcej przykładów ze świata, a także z Polski

pokazuje, że do działań związanych z kształtowaniem

prze strzeni publicznych z powodzeniem można zaangażo-

wać również dzieci.

Na przełomie 2007 i 2008 r. Małopolski Instytut Kultu-

ry przeprowadził projekt dla najmłodszych pt.: „Oswoić

prze strzeń”, a na przełomie 2010 i 2011 r. zorganizowano

warsztaty pt.: „Kolorowa przestrzeń”. W tym samym ro-

ku w Krynicy-Zdroju odbył się konkurs dla dzieci i mło-

dzie ży pt. „Miasto moich marzeń” pod patronatem Ma -

ło pol skiej Izby Architektów. Zorganizowany został przez

Burmis trza Miasta oraz Biuro Urbanistyczne-Maria Mo-

dzelewska. Pomysł warsztatów narodził się przy oka zji

prac nad miejscowym planem zagospodaro wa nia prze s-

trzen nego „Uzdrowisko Krynica-Zdrój”. Prze pro wa dzono

wtedy dyskusję dotyczącą proponowanych rozwiązań prze -

strzennych, w której wzięło udział prawie 400 dzieci

i młodzieży, a następnie powstało 128 różnorodnych prac.

Spośród doświadczeń zagranicznych należy wymie-

nić zwłaszcza te zrealizowane w Londynie – Child Heath

Project i Evergreen London Adventure Playground of the

Year. Ten drugi projekt został wybrany „placem zabaw

roku 2005” i powstał w wyniku przebudowy jednej z lon-

dyńskich ulic, która to przebudowa wymagała likwidacji

istniejącego placu zabaw. Architekci regularnie konsulto-

wali swoje pomysły z dziećmi. W większości podobnych

przykładów jednym z głównych źródeł informacji dla

projektantów była nieformalna obserwacja sposobu użyt-

kowania przestrzeni przez dzieci. Działania były zatem

podzielone między dzieci jako animatorów-inspiratorów

i dorosłych jako obserwatorów.

Ciekawy przedmiot partycypacji w 2005 r. podjęła

Rada Miasta Newcastle w Wielkiej Brytanii [6]. Tam,

w od różnieniu od przeprowadzonych innych licznych

ini cjatyw, skupiono się nie na przestrzennych pomy-

słach dzieci, ale na ich świadomości na temat wydatko-

wania budżetu miasta. Młodzi obywatele mieli bowiem

za zadanie przedyskutowanie projektów proponowanych

construction sites but, like looking for a needle in a hay-

stack, you can search for an application for a well-

designed public space or a central area where the social

life of the applicants themselves and their children will go

on. When choosing where to live, children are not asked

whether they will be happy to live in a housing estate

without any playground, playing field or park. Do they

want to make long trips to school? Or maybe local schools

in suburban villages are by no means worse than those in

cities. Maybe children’s life does not need to take place

between long commuting to and from school. Perhaps, it

could be possible to play “on the spot” and in their own

surroundings along with their peers living next to them.

Maybe it is only an “adult ambition” that designs the best

possible – in their opinions – “start” for children who

would like to be just children and, what is connected with

it, to have the space which is strictly addressed to children.

In the second stage of participation the lsdp or scadsd

project shall be presented to the public for inspection,

which means that everyone has access to this project

development. The previously submitted proposals were

taken or not taken into consideration. During this presen-

tation a public debate is organised in which everyone can

confront their own individual opinion on the project with

the offer of the designer who represents general project

assumptions of the municipality.

The last – third – stage of community participation is

the possibility to submit comments on the project. All

three stages take place without participation of children

despite the fact that the project activities are also addressed

to them. Children do not participate in the presentation of

the local plan to the public, they do not make comments

on the plan and they do not take part in a public debate by

saying something like: remember about us because this

housing estate is designed not only for adults.

Participation – examples from the world and Poland

There are more and more examples from the world and

Poland proving that activities connected with the forma-

tion of public spaces may successfully involve children

as well.

At the beginning of 2008 the Cultural Institute of

Małopolska carried out a project for youngest children en-

titled “Domesticating space” and at the beginning of 2010

workshop activities “Colourful space” were organized. In

the same year in Krynica-Zdrój a competition for children

and youth “A city of my dreams” under the auspices of

the Małopolska Chamber of Architects took place. It was

organised by the City Mayor and the Urban Planning Stu-

dio Biuro Urbanistyczne-Maria Modzelewska. The idea

of the workshop originated during works on the local zon-

ing plan “Krynica-Zdrój – Spa Town”. It was then that

a discussion was held on the proposed spatial solutions in

which almost 400 children and young people participated

and afterwards 128 various projects were prepared.

Some interesting foreign experiences include especial-

ly projects implemented in London – Child Heath Project

and Evergreen London Adventure Playground of the Year.

The latter was awarded as “playground of the year 2005”

Udział społeczności dziecięcej w tworzeniu przestrzeni publicznych /Participation of children’s community in creating public spaces 111

przez miejskie instytucje i organizacje pozarzą dowe oraz

prze głosowanie ich. Do rozgospodarowania było 2,25 mi -

lio na

funtów ze środków Funduszu na Rzecz Dzieci

mia sta Newcastle (Children’s Found). Efektem końco-

wym trwających w sumie 6 tygodni warsztatów było

pod ję cie ostatecznych decyzji przez włodarzy miej-

skich, w czym aż 20% głosów dzieci stanowiło o ogól-

nej punktacji dla owych projektów. Okazało się również,

że wybrane przez władze Newcastle propozycje w sporej

mierze pokry wa ły się z wcześniejszymi sugestiami naj-

młodszych obywateli.

Jan Kamiński na łamach internetowego magazynu

„Kul tura Enter” pisze na temat działań artystycznych

jako spo sobu rozmowy o przestrzeni: […] Jeśli działa-

nia czy obiek ty powstają we współpracy z użytkownikami

przestrzeni, jeśli będą zachęcały do zatrzymania się, do-

tknięcia, zabawy, obserwacji, do spotkania – mogą stać

się początkiem pozytywnych zmian w myśleniu, a także

w zagospodarowaniu przestrzennym [7, s. 33]. Autor za-

uważa, że trudno precyzyjnie opisać przestrzeń, która jest

zmienna i niezwykle zróżnicowana. Podkreśla to, gdyż

uczest nikami tych działań w planowaniu przestrzennym

powinny być również dzieci. To one mogą się wypowia-

dać poprzez rysunek, fotograﬁ ę, opowiadania, a także

muzykę i taniec. Projektowane przestrzenie publiczne

powinny być dostosowane również do potrzeb użytkow-

ników w tak zwanej „skali małego człowieka”. Ta zasada

odnosi się do wszystkich etapów projektowania przestrze-

ni miejskiej – zarówno urbanistyki, architektury, jak i de-

talu miejskiego.

Międzynarodowa konwencja

i prawo do partycypacji publicznej dzieci

Należy również wspomnieć o istnieniu Międzynaro-

dowej Konwencji o Prawach Dziecka (ang. Convention

on the Rights of the Child)

, która notabene gwarantuje

dzieciom prawnie usankcjonowaną możliwość wyrażania

własnych opinii i bycia wysłuchanym

. Jest to dokument

obowiązujący niemal we wszystkich państwach świata

Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie

Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. weszła w życie

2 września 1990 r., powołuje się na: Genewską Deklarację Praw Dziec-

ka z 1924 r. oraz Deklarację Praw Dziecka przyjętą przez Zgroma dze -

nie Ogólne 20 listopada 1959 r. i uznaną w Ogólnej De kla racji Praw

Człowieka w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Po li -

tycz nych (w szczególności w art. 23 i 24), w Mię dzy na rodowym Pakcie

Praw Go spo darczych, Społecznych i Kulturalnych (w szczególności

w art. 10), jak również w statutach i stosownych dokumentach wy spe-

cja lizowa nych agencji i międzynarodowych organizacji zajmujących

się za pew nie niem dobrobytu dla dzieci.

Art. 13 pkt 1. Dziecko będzie miało prawo do swobodnej wy -

powie dzi: prawo to ma zawierać swobodę poszukiwania, otrzymania

i przekazywania informacji oraz idei wszelkiego rodzaju, bez względu na

granice, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w formie arty-

stycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według

wyboru dziecka; pkt 2. Wykonanie tego prawa może podlegać pewnym

ograniczeniom, lecz tylko takim, które są przewidziane przez prawo

i które są konieczne: a) dla poszanowania praw lub reputacji innych osób,

albo b) dla ochrony bezpieczeństwa narodowego lub po rządku publicz-

nego (ordre public), bądź zdrowia publicznego albo moralności (http://

www.unicef.org/magic/resources/CRC_polish_language_version.pdf).

and it was created as a result of the reconstruction of one

of the London streets which had to involve the liquida-

tion of the existing playground. The architects consulted

their ideas with children on a regular basis. In most of the

similar examples, one of the main sources of information

for designers was an informal observation of the way the

space was used by children. So the activities were divided

into children acting as animators and inspirers and adults

acting as observers.

In 2005 an interesting subject of participation was

taken up by the City Council of Newcastle in Great Brit-

ain [6]. In this particular case, unlike any other numer-

ous initiatives that were conducted, the focus was not on

spatial ideas of children but on their awareness as to the

city budget spending. Thus the young citizens’ task was to

discuss the projects proposed by the city authorities and

non-governmental organisations and vote on them. The

amount of money at stake was 2.25 million pounds from

the Newcastle Children’s Fund. A ﬁ nal effect of almost

six-week-long workshops was some binding decisions

taken by the town authorities with as much as 20% of the

children’s votes in the general number of votes for these

projects. It also turned out that the proposals chosen by the

Newcastle city authorities to a large extent coincided with

the earlier suggestions made by the youngest citizens.

Jan Kamiński in the Internet magazine „Kultura Enter”

discusses artistic activities as a way of talking about the

space: […] as long as activities or objects are created in

cooperation with users of a given space, as long as they

encourage to stop, to touch, play, observe or to meet – they

may become the beginning of positive changes in thinking

as well as in spatial land development [7, p. 33]. The au-

thor notices that it is difﬁ cult to describe precisely a space

that is changeable and extremely differentiated. He stress-

es this because children should also participate in these

activities in spatial planning. Children can express them-

selves by a picture, a photo, stories as well as dance and

music. Designed public spaces ought to be also adjusted

to the needs of users in the so called “small human scale” .

This principle refers to all stages of city space designing,

e.g. town planning, architecture as well as urban detail.

International convention

and the principle of public participation of children

We should also mention the Convention on the Rights

of the Child

which incidentally guarantees children a le-

gally sanctioned opportunity to express their views and be

Convention on the Rights of the Child was adopted by the UN

General Assembly on 20 November 1989, it came into effect on

2 September 1990; it is related and refers to: Geneva Declaration of the

Rights of the Child from 1924 and Declaration of the Rights of the Child

adopted by the General Assembly on 20 November 1959 and recognized

in General Human Rights Declaration in International Covenant on

Civil and Political Rights (particularly in articles 23 and 24), in In ter-

national Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (particu-

larly in article 10) as well as in other statutes and documents of special-

ized agencies and international organizations dealing with provision of

well-being for children.

112 Anna Katarzyna Andrzejewska, Monika Łuczak

– liczba ratyﬁ kacji w 2010 r. wynosiła 193 (z wyjątkiem

m.in. Somalii czy Stanów Zjednoczonych). Do 2014 r. do-

łączyło jeszcze 14 krajów

Uchwalenie Konwencji jest jednym z ważniejszych

osiągnięć Polski w dziedzinie ochrony praw dziecka. To

Polska w roku 1978 zaproponowała Komisji Praw Czło-

wieka ONZ jej stworzenie i przedstawiła jej projekt. Był

on później dwukrotnie modyﬁ kowany. Na podstawie

Konwencji powołano do życia organ nadzorujący jej re-

alizację przez państwa, które ją ratyﬁ kowały, tzw. Komi-

tet Praw Dziecka. W Polsce Konwencja obowiązuje od

7 lipca 1991 r. Rząd RP pierwszy raport z jej wykonania

złożył w 1993 r.

Z kolei w 1995 r. Rada Europy opublikowała doku-

ment pod nazwą „Europejska strategia na rzecz dzie-

ci”

. Określa on przykładowy, modelowy zakres ochrony

prawnej dziecka, który powinien obowiązywać państwa

członkowskie. W dokumencie tym pojawia się jakby

nowe spojrzenie na dziecko. Uznaje się, iż dziecko jest

jednostką ludzką, która posiada własne prawa i własną

odpowiedzialność. Dziecko to chce i jest w stanie aktyw-

nie uczestniczyć w życiu rodziny i życiu społecznym. Po-

przez takie spojrzenie na dziecko poszerzane są dotych-

czasowe uprawnienia przyznawane najmłodszym.

Umożliwienie dzieciom partycypowania w życiu spo-

łecznym daje im szansę realizacji w praktyce swoich

praw. Rozwija się w nich poczucie własnej wartości po-

przez wyrażanie własnego zdania, z którym liczy się ogół.

Wsłuchanie się w potrzeby przestrzenne dzieci wpływa

na otaczającą rzeczywistość, zwłaszcza w odniesieniu do

tych spraw bezpośrednio z nimi związanych. W ramach

partycypacji publicznej dzieci mogą

nabywać i doskona-

lić swoje umiejętności i kompetencje społeczne czy oby-

watelskie [8]. Tego typu projekty, uwzględniające udział

społeczności dziecięcej w tworzeniu przestrzeni publicz-

nych, pozwalają również na skuteczniejsze docieranie do

dziecięcej perspektywy i skali. Dzięki temu dorośli wypo-

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY-

&mtdsg_no=IV-11-d&chapter=4&lang=en

Dokument ten określił modelowy zakres ochrony prawnej dziec-

ka, jaki powinien obowiązywać państwa członkowskie. Europejską

stra tegię na rzecz dzieci wyznaczają następujące zasady:

1. Dzieci jako obywatele dzisiejszych społeczeństw mają prawa,

które są zasadnicze dla ochrony i zabezpieczenia najlepszych

warunków ich pełnego rozwoju.

2. Prawa te są niepodważalne i powszechne, przynależą wszystkim

dzieciom na świecie bez żadnej dyskryminacji, bez względu na

płeć, rasę, niepełnosprawność, religię, status prawny, kulturę.

3. Dzieci są pełnoprawnymi obywatelami posiadającymi prawa

i odpowiedzialność (prawa osobiste, prawa w rodzinie i społe-

czeństwie).

4. Poglądy dzieci muszą być wysłuchane i rozważone w podej-

mowanych decyzjach, które dotyczą dzieci.

5. Najlepszy interes dzieci musi stanowić wiodącą zasadę wszyst-

kich działań dotyczących dzieci.

Ze względów etycznych i praktycznych należy podjąć takie dzia-

łania, aby prawa dziecka były respektowane w całym świecie.

Powyższe zasady były podstawą do opracowania głównego doku-

mentu wydanego przez Radę Europy i dotyczącego praw dziecka. Do -

kument nosi nazwę „Europejska konwencja o wykonywaniu praw

dzieci” i został przedstawiony państwom w roku 1996. Polska ratyfiko-

wała tę konwencję w 1997 r.

listened to

. It is a document obligatory in almost all coun-

tries of the world – a number of ratiﬁ cations was 193 in

2010 (excluding Somalia and the United States). Fourteen

more countries joined the Convention till 2014

Enacting the Convention is one of the most important

achievements of Poland in the area of child rights protec-

tion. In 1978 it was Poland that proposed its enactment

and presented its project to the UN Human Rights Com-

mission. The project was modiﬁ ed later on twice. On the

basis of this Convention an authority was established to

supervise its implementation by the states that ratiﬁ ed it,

i.e. the Child Rights Commission. In Poland this Conven-

tion has been in force since July 7, 1991. The government

of the Republic of Poland submitted the ﬁ rst report on its

implementation in 1993. In 1995 the Council of Europe

published a document under the name “European Strategy

for Children”

. It determines an exemplary model scope

of child legal protection that ought to be applied by the

member states. This document contains a sort of a new ap-

proach to the child. It recognises the child as a human in-

dividual with their own rights and own responsibility. The

child as such wants to and is able to actively participate

in family life and social life. This attitude to the child ex-

tends the existing competencies allocated to the youngest.

Enabling children to participate in social life gives

them an opportunity to realize their rights in practice. In

this way, a sense of their own value is developed through

expressing their own opinions which matter for the gen-

eral public. Taking into account spatial needs of children

has an impact on the surrounding reality, particularly in

Art. 13 item 1. The child shall have the right to freedom of

expression; this right shall include freedom to seek, receive and impart

information and ideas of all kinds, regardless of frontiers, either orally,

in writing or in print, in the form of art, or through any other media of

the child’s choice. 2. The exercise of this right may be subject to certain

restrictions, but these shall only be such as are provided by law and are

necessary: (a) For respect of the rights or reputations of others; or (b)

For the protection of national security or of public order (ordre pub-

lic), or of public health or morals (http://www.ohchr.org/Documents/

ProfessionalInterest/crc.pdf).

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&

mtdsg_no= IV-11-d&chapter=4&lang=en

This document determines a model scope of legal child protec-

tion that ought to be applied by the member states. European Strategy

for Children contains the following principles:

1. Children as citizens of today’s societies have rights that are

essential for protection and securing the best possible condi-

tions of their full development.

2. These rights are indisputable and universal, they belong to all

children in the world without any discrimination, regardless of

their sex, race, disability, religion, legal status, culture.

3. Children are full citizens with rights and responsibilities (per-

sonal rights, rights in the family and society).

4. Opinions of children must be listened to and considered while

making decisions that relate to children.

5. The best interest of children must constitute a leading principle

in all activities that apply to children.

6. Due to ethical and practical reasons, such actions must be taken

so as to ensure respecting children’s rights all over the world.

The aforementioned principles formed the basis for the preparation

of the main document issued by the Council of Europe and relating to

children. The document’s title is “European Convention on Execution of

Children’s Rights” and it was presented in 1996. Poland ratified this

convention in 1997.

Udział społeczności dziecięcej w tworzeniu przestrzeni publicznych /Participation of children’s community in creating public spaces 113

sażeni są w cenną wiedzę na temat rzeczywistych potrzeb

i priorytetów małych użytkowników.

Dziecko ma prawo, jak każdy obywatel, wypowiadać

się na tematy z nim związane. Zaliczają się do nich oprócz

ogólnie uznawanych (tj. prawo do rozwoju, odpowiednie-

go standardu życia, wolności od przemocy ﬁ zycznej lub

psychicznej itp.), również te, które dotyczą otaczającej

je przestrzeni

. Dzieci bywają ekspertami w wybranych

dziedzinach. Są doskonałymi obserwatorami. Potraﬁ ą

dostrzec szczegóły, które dorosłym umykają. Ponadto są

niezwykle kreatywne, a także chętne do tego typu działań.

Dlaczego zatem nie uczestniczą w procesie projektowania

nowych przestrzeni publicznych? Podstawowym proble-

mem jest odpowiednie spojrzenie na takiego małego oby-

watela, nie tylko jako na dziecko, ale również po prostu

jako na użytkownika o nieco odmiennych poglądach i po-

trzebach niż dorośli. Kolejną kwestią jest przełamanie ba-

rier komunikacyjnych i językowych, czyli znalezienie al-

ternatywnej formy porozumiewania się z dziećmi. Wciąż

jeszcze nieliczne doświadczenia pokazują jednak, że jeśli

tylko zada się właściwe pytania w odpowiedni sposób,

a także umiejętnie obserwuje dzieci, to można uzyskać

wiele cennych odpowiedzi, opinii i niezwykle ciekawych

pomysłów.

Świat dzieci i dorosłych charakteryzuje się sporą od-

mien nością i dotyczy to wielu kwestii – od wyobrażeń na

temat otaczającej rzeczywistości, języka opisu tejże rze-

czywistości, zasobu doświadczeń, wiedzy, po zwy czajnie

różny przecież sposób myślenia. Do tego należy również

dorzucić specyﬁ kę relacji między dorosłymi a dziećmi,

traktowania się wzajemnie stron niejednokrotnie w kate-

goriach władzy i podporządkowania.

„Moje wymarzone osiedle mieszkaniowe”

jako dobry przykład doświadczalny

15 maja 2013 r. naszym doświadczeniem było popro-

wadzenie warsztatów pt.: „Moje wymarzone osie d le mie-

szkaniowe” dla dzieci ze szkół podstawowych w Strze-

linie

. My – doktorantki z Wydziału Architektu ry (Za kładu

Urbanistyki) Politechniki Wrocławskiej na wiązałyśmy

współpracę z Panią Burmistrz Miasta i Gmi ny Strze lin

Dorotą Pawnuk w celu umożliwienia dzie ciom wy rażenia

się poprzez tworzenie modelu makie ty – pewnego rodza-

ju rysunku w 3D (il. 2). Na jego przykła dzie

utwierdziły-

śmy się w przekonaniu co do zasadności stwier

dzenia, iż

włączanie dzieci w procesy związane z po dejmowaniem

Art. 31 pkt 1. Państwa-Strony uznają prawo dziecka do wypo-

czynku i czasu wolnego, do uczestniczenia w zabawach i zajęciach re -

kreacyjnych, stosownych do wieku dziecka oraz do nieskrępowanego

uczestniczenia w życiu kulturalnym i artystycznym. 2. Państwa-Strony

będą przestrzegały oraz popierały prawo dziecka do wszechstronnego

uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym oraz będą sprzyjały

tworzeniu właściwych i równych sposobności dla działalności kultural-

nej, artystycznej, rekreacyjnej oraz w zakresie wykorzystania czasu

wolnego (http://www.unicef.org/magic/resources/CRC_polish_langu-

age_version.pdf).

Krótka relacja z przebiegu warsztatów znajduje się w lokalnej

Telewizji Strzelin: https://www.youtube.com/watch?v=hIfaAhofdWA

[data dostępu: 16.05.2013].

reference to issues that they are directly involved with.

As part of public participation children can acquire and

develop their social or citizen skills and competencies

[8]. These projects which take into consideration partici-

pation of children’s community in forming public spaces

also efﬁ ciently facilitate the process of getting to know

the child’s perspective and their scale. Due to this, adults

acquire a valuable knowledge about real needs and priori-

ties of small users.

A child has a right, similarly to each other citizen, to

make statements on issues connected with children. They

include, apart from those generally recognized ones (i.e.

the right to develop, to have an appropriate standard of

life, to be free from physical or psychological violence

etc.), also those referring to the space that surrounds

them

. Children happen to be experts in chosen ﬁ elds.

They are excellent observers. They are able to notice the

details that escape adults. Moreover, they are extremely

creative and they are eager to take part in such activities.

Why, then, are they not allowed to participate in the pro-

cess of designing new public spaces? A basic problem is

connected with the right attitude towards a small citizen

who is not only a child but also simply a user who has

slightly different views and needs than adults. Another is-

sue is to get rid of communication and language barriers,

i.e. ﬁ nding an alternative form of communicating with

children. Experiences in this scope that we have, however

scarce they are, show that if we know how to ask a right

question in a right way and if we observe children well,

we stand a chance to obtain many valuable answers, opin-

ions and really interesting ideas.

The world of children and adults is characterized by

a great diversity which refers to many issues such as

imagining the surrounding reality, a language of describ-

ing this reality, possessed experiences, knowledge and

ﬁ nally quite another way of thinking. Apart from this,

there is a speciﬁ c nature of relations between children and

adults and mutual treatment of parties frequently in terms

of authority and subordination.

“My dream housing estate”

as a good experimental example

On 15

May 2013 we carried out the workshop entitled

“My dream housing estate” for children from primary

schools in Strzelin

, which was a great experience for us.

We – PhD students of the Faculty of Architecture (Institute

of Urban Planning) of Wrocław University of Technology

started cooperation with Dorota Pawnuk, the Mayor of the

Art. 31 item 1. States Parties recognize the right of the child to

rest and leisure, to engage in play and recreational activities appropriate

to the age of the child and to participate freely in cultural life and the

arts. 2. States Parties shall respect and promote the right of the child to

participate fully in cultural and artistic life and shall encourage the pro-

vision of appropriate and equal opportunities for cultural, artistic, recre-

ational and leisure activity (http://www.ohchr.org/Documents/

ProfessionalInterest/crc.pdf).

A short report on the workshops is in the local Strzelin Television:

https://www.youtube.com/watch?v=hIfaAhofdWA [accessed:

16.05.2013].

114 Anna Katarzyna Andrzejewska, Monika Łuczak

decyzji w realizowaniu zadań pub licz nych niesie ze sobą

wiele korzyści, nie tylko dla sa mych dzieci, ale także dla

społeczności lokalnych i spo łeczeństwa ogółem.

Przebieg warsztatów projektowych był zadziwiający.

Dzieci początkowo rzucały żywiołowo pomysły, opo-

wiadając, co im się podoba, a co im się nie podoba we

współczesnych osiedlach mieszkaniowych. Następnie

przystąpiły do sporządzenia makiet w grupach (il. 3). At-

mosfera sprzyjała integracji. Dzieci, mimo odczuwanej

spontanicznej rywalizacji, potraﬁ ły się wspierać, poma-

gać sobie, czy nawet pożyczać materiały.

Myślenie i postrzeganie przez młodego człowieka nie

są uwarunkowane nabytymi schematami. Tworzy on in-

tuicyjnie, według swoich realnych potrzeb, marzeń czy

też nieograniczonej wyobraźni. Dorosłych projektantów

ogranicza w najwię

kszym stopniu ekonomia. Jest to bar-

dzo istotny aspekt projektowania. Jednakże poza eko-

no mią w bardzo dużym stopniu dorośli poruszają się po

utartych ścieżkach. Bardzo rzadko wgłębiają się w po -

strze ganie świata przez dzieci. Praca z dziećmi pokaza-

ła, że twórca czy projektant, aby dobrze zagospodarować

przestrzeń, powinien w swojej dorosłości zachować dzie-

cięcą wrażliwość. Analizując wykonane prace, można

śmia ło stwierdzić, że współpraca pomiędzy dorosłymi

i dzieć mi może zaowocować połączeniem ekonomii z ma -

rzeniami.

Dorośli, oglądając zaprojektowane przez dzieci osie-

dla, przyznają (czasem z melancholią), że dobrze mieć

wokół

dużo zieleni, dobrze mieć plac zabaw, boisko czy

park – wreszcie dobrze mieszkać w uporządkowanym

otoczeniu, gdzie nie panuje chaos, a przestrzeń jest przy-

jazna dla człowieka. Ekonomia nie powinna być jedynym

czynnikiem warunkującym przestrzeń. Marzenia nie mu-

szą być drogie. Ładne osiedle nie musi być droższe od

brzydkiego. Człowiek kształtuje swoje otoczenie według

własnych potrzeb.

Antoine de Saint-Exupéry w swojej książce dla do-

rosłych dzieci napisał, że wszyscy dorośli byli najpierw

dziećmi, acz niewielu z nich o tym pamięta. Dorośli lubią

cyfry […] Jeśli powiecie dorosłym: „Dowodem, że Mały

Książę istniał, jest to, że był prześliczny, że się śmiał i że

City and Municipality of Strzelin in order to give children

an opportunity to express themselves by means of creat-

ing a mock-up model – a certain kind of a drawing in 3D

(Fig. 2). This example conﬁ rmed our belief as to the validity

of the opinion that we should allow children to take part in

the decision making process of implementing public tasks

as it brings many beneﬁ ts not only for children themselves

but also for local communities and the society in general.

The course of the design workshops was amazing. Ini-

tially, children came up with ideas spontaneously telling

what they liked and what they did not like in modern hous-

ing estates. Then they started to make mock-ups in groups

(Fig. 3). The atmosphere encouraged the integration. Chil-

dren, in spite of feeling spontaneous rivalry, were able to

support, help or even lend materials to one another.

A young man’s thinking and perception are not condi-

tioned by acquired schemes. He or she creates intuitively

and according to their own real needs, dreams or unli mited

imagination. Adult designers are limited by eco nomy to

the greatest extent. It is a very important aspect of design-

ing. But apart from economy adults move to a large degree

along a beaten track. They very rarely penetrate into the

children’s perception of the world. Cooperation with chil-

dren showed that creators or designers in order to develop

the space well should retain children’s sensitivity in their

adulthood. Analysing the works which were performed, we

can safely say that cooperation between adults and children

may result in a combination of economics and dreams.

Adults, when looking at estates designed by children,

admit that (sometimes with melancholy) it is good to have

a lot of green around and it is good to have a playground,

a playing ﬁ eld or a park – ﬁ nally, it is good to live in an

ordered environment where there is no chaos and the

space is friendly to man. Economics should not be the

only factor determining the space. Dreams do not have to

be expensive. A nice housing estate does not need be more

ex pensive than an ugly one. People shape their environ-

ment according to their own needs.

Antoine de Saint-Exupéry in his book for adult chil-

dren wrote that all adults were children ﬁ rst, though few of

them remember that. Adults like numbers […] If you were

Il. 2. Konsultacji udziela współorganizatorka warsztatów

Anna Andrzejewska (fot. L. Pąchalski)

Fig. 2. Consultations shall be given by co-organizer of the workshop

Anna Andrzejewska (photo by L. Pąchalski)

Il. 3. Prace nad makietami wymarzonych osiedli mieszkaniowych

dzieci w wieku 7–12 lat (fot. L. Pąchalski)

Fig. 3. Work on dream mock-ups of residential estates

of children aged 7–12 years (photo by L. Pąchalski)

Udział społeczności dziecięcej w tworzeniu przestrzeni publicznych /Participation of children’s community in creating public spaces 115

żądał baranka. Gdy się chce baranka, to dowód, że się ist-

nieje” – wzruszą ramionami i będą was uważali za dziec-

ko! Ale jeżeli im powiecie: „Przybył z planety B-612”

będą przekonani i dadzą wam spokój ze swoimi pytania-

mi. Oni są już tacy. Nie trzeba im tego brać za złe. Dzieci

powinny być pobłażliwe dla dorosłych [9, s. 17].

Podsumowanie

Warsztaty okazały się niebywałym sukcesem. Stworzo-

ne przez dzieci makiety charakteryzowały się różnorod-

nością i pomysłowością. Spośród 12 grup wyłoniono jed-

ną zwycięską grupę dzieci z klas młodszych (il. 4) i jedną

zwycięską grupę dzieci z klas starszych (il. 5). Ponadto

dwie prace otrzymały wyróżnienia. Dzieci na przykładzie

własnoręcznie stworzonych makiet pokazały, w jak róż-

ny i niesamowicie trafny sposób postrzegają przestrzeń,

w której się znajdują. Wady otoczenia próbowały skutecz-

nie niwelować, a zalety eksponować. Potwierdziło się, że

dzieci dostrzegają obszary problemowe i szukają najbar-

dziej optymalnych, przyjaznych człowiekowi rozwiązań

(il. 6). Zwracaj

ą uwagę na miejsca niebezpieczne, a także

doskonale znają swoje potrzeby dotyczące przestrzeni.

Są znawcami swojej okolicy. Nie lubią wybetonowanej

przestrzeni, lubią przestrzeń zieloną. Mają tendencję do

poszukiwań i zadawania pytań. Powszechnie wiadomo, iż

dopóki nie sformułujemy pytania, nie uda nam się znaleźć

na nie odpowiedzi.

Stephen Hawking w jednej ze swoich książek tak napi-

sał o badaniu wszechświata: Jak dotąd, naukowcy byli

naj częściej zbyt zajęci rozwijaniem teorii mówiących

o tym, jaki jest wszechświat, by zajmować się pytaniem

dlaczego istnieje. Z drugiej strony, filozofowie, któ-

rych specjalnością jest stawianie pytań dlaczego, nie

byli w stanie nadążyć za rozwojem nauki [10, s. 162].

Po wyższe stwierdzenie można również odnieść do sytu-

acji tworzenia przestrzeni miejskiej pośród społeczności

lokalnych. Sylwetkę naukowców odzwierciedlają dorośli,

a filozofów – właśnie dzieci.

Okazuje się, iż organizowanie wywiadu wśród spo-

łeczności lokalnych, w tym także pośród dzieci, może

przyczynić się do tworzenia przestrzeni publicznych przy-

to say to the grown-ups: “The proof that the little prince

existed is that he was charming, that he laughed, and that

he was looking for a sheep. If anybody wants a sheep,

that is a proof that he exists”. And what good would it do

to tell them that? They would shrug their shoulders, and

treat you like a child. But if you said to them: “The planet

he came from is Asteroid B-612”, then they would be con-

vinced, and leave you in peace from their questions. They

are like that. One must not hold it against them. Children

should always show great forbearance toward grown-up

people [9, p. 17; http://www.odaha.com/antoine-de-saint-

exupery/maly-princ/the-little-prince].

Summary

The workshops proved to be an unprecedented success.

Mock-ups created by children were characterized by di-

versity and ingenuity. Out of 12 groups one winning group

of children from younger grades was selected (Fig. 4)

and one winning group of children from higher grades

(Fig. 5). Moreover, two mock-ups received awards. On

the example of hand-created mock-ups children showed

a completely different and incredibly accurate way of per-

ceiving the space they are in. They effectively tried to re-

duce disadvantages of the surroundings and exhibit their

advantages. It was conﬁ rmed that children perceive prob-

lem areas and look for the most optimal and man-friendly

solutions (Fig. 6). They pay attention to dangerous places

and they perfectly know their needs as regards the space.

They are experts in their surroundings. The do not like

paved concrete surfaces but they like green spaces. They

have a tendency to ask questions and look for solutions. It

is well known that until we formulate a question, we will

fail to ﬁ nd an answer to it.

In one of his books Stephen Hawking writes about

studying the universe in the following way: Up to now,

most scientists have been too occupied with the develop-

ment of new theories that describe what the universe is

to ask the question w h y . On the other hand, the people

whose business it is to ask w h y , the philosophers, have

not been able to keep up with the advance of scientiﬁ c

theories [10, p. 162]. The above statement may be also

Il. 4. Zwycięska grupa dzieci z klas I–III (fot. L. Pąchalski)

Fig. 4. The winning group of children in classes I–III

(photo by L. Pąchalski)

Il. 5. Zwycięska grupa dzieci z klas IV–VI (fot. L. Pąchalski)

Fig. 5. The winning group of children in classes IV–VI

(photo by L. Pąchalski)

116 Anna Katarzyna Andrzejewska, Monika Łuczak

jaznych również najmłodszym ich użytkownikom. Dzieci

są doskonałymi psychologami i społecznikami. Cechuje

je prostota i pomysłowość w wyrażaniu chęci i myśli.

Są niezwykle twórcze. Ponadto swoją żywiołowością są

w stanie zachęcić niejednego projektanta do chociażby

spróbowania stworzenia rzeczy pozornie wydających się

„PRAWIE” niemożliwymi

Krótkie sprawozdanie z warsztatów w wiadomościach PWr na

łamach e-pryzmatu: http://www.pryzmat.pwr.edu.pl/SitePages/wiado-

mosci.aspx?i=130 [data dostępu: 20.05.2013].

referred to the situation of creating the urban space among

local communities. Scientists are reﬂ ected in adults,

whereas philosophers – just in children.

It turns out that making surveys among local communi-

ties, including children, may contribute to the creation of

public spaces which are friendly to their youngest users

as well. Children are excellent psychologists and social

activists. They are characterized by simplicity and ingenu-

ity in expressing wishes and thoughts. They are unusually

creative. Moreover, by being spontaneous they are able to

encourage many a designer at least to try to create things

which seemingly appear “ALMOST” impossible

Translated by

Bogusław Setkowicz

A brief report on the workshops on the news in PWr e-pryzmat:

http://www.pryzmat.pwr.edu.pl/SitePages/wiadomosci.aspx?i=130

[accessed: 20.05.2013].

Il. 6. Efekt końcowy warsztatów – przykładowe makiety – różnorodne, ale mające cechy wspólne wynikające z podobnych potrzeb dzieci

(fot. A. Andrzejewska i L. Pąchalski)

Fig. 6. The end result of workshops – sample mock-ups – different, but having common characteristics resulting from the similar needs of children

(photo by A. Andrzejewska and L. Pąchalski)

Bibliografia /References

[1] Gehl J., Życie między budynkami. Użytkowanie przestrzeni pub-

licznych, Wydawnictwo RAM, Kraków 2009.

[2] Andrzejewska A., Łuczak M., Szumilas A., Zrównoważone go-

spodarowanie przestrzenią miejską, [w:] R. Masztalski (red.),

Homo naturalis. Człowiek, przyroda, przestrzeń w myśl roz-

woju zrównoważonego, Oﬁ cyna Wydawnicza PWr, Wrocław

2010, 71.

[3] Dylewski R., Żywiołowa suburbanizacja w świetle raportu Komisji

Europejskiej i wnioski dla Polski, „Człowiek i Środowisko” 2007,

31(1–2), 123.

Udział społeczności dziecięcej w tworzeniu przestrzeni publicznych /Participation of children’s community in creating public spaces 117

Streszczenie

Przestrzenie publiczne są projektowane i tworzone przez ludzi i dla ludzi. Ich odbiorcami są społeczności różnych grup wiekowych. Które zatem

grupy powinny być brane pod uwagę przy ich projektowaniu i kto powinien być zaangażowany w sam proces planowania? Odpowiedź nasuwa się

oczywista – że wszystkie i że każdy. Jednak jak jest w rzeczywistości? Praktyka pokazuje, że o otaczającej nas przestrzeni głównie decydują dorośli.

Tak jak mają prawo głosowania w kwestiach politycznych, tak również zazwyczaj są brani pod uwagę w kwestiach społecznych, przestrzennych

i każdych innych. A przecież planowanie przestrzenne jest obszarem partycypacji publicznej, czyli dotyczącej każdego, nawet najmłodszego oby-

watela.

Niniejszy artykuł porusza problem praw dzieci, ich realnych możliwości wyrażania zdania na temat przestrzeni, w której żyją. Ponadto udowadnia,

na przykładzie relacji z przeprowadzonych warsztatów urbanistycznych dla dzieci w wieku 7–12 lat pt.: „Moje wymarzone osiedle mieszkanio-

we”, a także innych przykładów z kraju i z zagranicy, iż włączanie dzieci w procesy związane z podejmowaniem decyzji w realizowaniu zadań

publicznych niesie ze sobą wiele korzyści, zarówno społecznych, jak i przestrzennych.

Słowa kluczowe: planowanie przestrzenne, partycypacja, dziecko, miasto, przestrzeń publiczna

Abstract

The public spaces are designed and created by the people and for the people. Their customers are people in different age groups. Therefore, which

groups should be taken into account in their design, and who should be involved in the planning process itself? The answer is obvious – everyone.

But how is it in the reality? Practice shows that the topic of the surrounding space is primarily determined by adults. So, as they have the right to

vote in political issues they are also usually taken into account in the social, spatial, and all other matters. But spatial planning is an area of public

participation, i.e. for everybody, even the youngest citizen.

This article discusses the problem of children’s rights, their real opportunities to express opinions on the area in which they live. Moreover it dem-

onstrates by the example of relations within the workshops for urban children aged 7–12 years, entitled “My dream residential complex” and other

examples from the country and abroad, that the inclusion of children in the processes of decision making in the implementation of public tasks brings

with it many benefits, both social and spatial.

Key words: urban planning, participation, child, city, public space

[4] Schneider-Skalska G., Funkcje i formy przestrzeni społecznej,

„Środowisko Mieszkaniowe” 2012, nr 10, 6–10.

[5] Kajdanek K., Suburbanizacja po polsku, Wydawnictwo NOMOS,

Kraków 2012.

[6] Stokłuska E., Udecide – budżet partycypacyjny z udziałem dzieci

w Newcastle (Wielka Brytania), Pracownia Badań i Innowacji Spo-

łecznych STOCZNIA, 2005.

[7] Kamiński J., Działania artystyczne jako sposób rozmowy o prze-

strzeni, [w:] G. Kondrasiuk (red.), „Kultura Enter” – Almanach.

Koncepty miejskie 2008–2012, Warsztaty Kultury&Centrum Kul-

tury w Lublinie, Lublin 2012, 32–35.

[8] Brzozowska-Brywczyńska M., Partycypacja publiczna dzieci,

„Analizy i Opinie” 2013, nr 4 specjalny, 1–26.

[9] Saint-Exupéry A. de, Mały Książę, Siedmioróg, Wrocław 1997.

[10] Hawking S., Krótka historia czasu. Od wielkiego wybuchu do

czarnych dziur, przekład P. Amsterdamski, Zysk i S-ka, Warszawa

2007.

Sanie Saamów, Finnmark

(fot. E. Cisek)

Saami sleigh, Finnmark

(photo by E. Cisek)