Wystawa modernistycznej ceramiki Richarda Blumenfelda w Ofen- und Keramikmuseum Velten (Niemcy)

Krystyna Kirschke, Paweł Kirschke

doi:10.5277/arc130408

Streszczenie

W Velten pod Berlinem od 1905 r. działa muzeum pieców kaflowych oraz ceramiki Ofen- und Keramikmuseum Velten, które oprócz stałych wystaw organizuje wystawy specjalne, powiązane tematycznie z produkcją różnego rodzaju ceramiki. Od 19 maja do 30 listopada 2013 r. trwała tam wystawa KunstKeramik der Moderne. Zum 150. Geburtstag des Veltner Ofen- Und Keramikunternehmers Richard Blumenfeld. Wyjątkowość i olbrzymi asortyment wytwarzanej w warsztatach Blumenfelda ceramiki sprawiały, że z jej zastosowaniem zbudowano setki modernistycznych obiektów. Klientami firmy byli najznamienitsi ówcześni architekci niemieccy: Bruno Möhring, Peter Behrens, Hans Poelzig, Bruno Taut, Otto Rudolf Salvisberg, Walter Gropius, Willy Hoffmann, Mies van der Rohe, Erich Mendelsohn, Fritz Höger czy Hermann Dernburg, współpracujący z równie wybitnymi rzeźbiarzami, jak: Paul Rudolf Henning, Hans Schmidt, Ernst Freese, Felix Kupsch, Karl Lehn, Richard Kuöhl, Ulrich Nitschke, Hans Klakow czy Paul Hermann. Prezentowana wystawa jest szczególnie interesująca, gdyż składają się na nią nie tylko opisy czy stare i współczesne fotografie ilustrujące działalność firmy w okresie modernizmu, ale również autentyczne fragmenty ceramiki budowlanej z tych obiektów. Ten sposób prezentacji pozwala kojarzyć artefakty z kompozycją całych budowli, stanowiąc dokumentalny zapis zamysłu projektantów i bliskiej współpracy architekta z artystą rzeźbiarzem. Wśród wielu wspaniałych realizacji przedsiębiorstwa Blumenfelda w Niemczech, a także za granicą, pokazano rekonstrukcję babilońskiej bramy Isztar oraz kształtki ceramiczne wyprodukowane w latach 1929–1930 dla domu towarowego A. Wertheim we Wrocławiu. Dobór i forma prezentacji przedmiotów są znakomite, co sprawia, że na długo pozostają one w pamięci, a po wyjściu z wystawy wydaje się oczywiste, że ten niemal wieczny materiał, który powstaje w wyniku zespolenia wszystkich żywiołów, zawsze będzie miał swoje miejsce w architekturze.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

There is a small but extremely interesting museum of

tiled stoves and ceramics Ofen- und Keramikmuseum

Velten

in Velten near Berlin. It was established in 1905

and it is located on the upper floors of the factory of

stoves A. Schmidt–Lehman Co GmbH which still operates

today. Apart from permanent exhibitions presenting the

history of ceramic art, stoves, and fireplaces from the 16

to the 20

century the museum holds special temporary

exhibitions thematically connected with the production of

various kinds of ceramic ware. This year on May 19 the

museum opened the exhibition titled KunstKeramik der

Moderne. Zum 150. Geburtstag des Veltener Ofen- Und

Keramikunternehmers Richard Blumenfeld dedicated to

that owner of German brickyards and producer of cera-

mics

(Fig. 1). In 1890, he took over the company estab-

lished in Velten by his father which he renamed Richard

Blumenfeld die Ofen- und Keramikfabrik and over the

next dozen or so years turned it into a real empire produc-

The museum is located in Velten at Wilhelmstraße 32. The first

factory of stoves in this town was founded in 1835. In the 1930

, when

the demand for ceramic products was the highest, there were in total 36

of them. After Second World War (during the German Democratic

Republic) some of them still operated and in the 1960

the majority of

tiled stoves produced in Europe were produced there. Today the produc-

tion is conducted in two plants. Compare [1]–[4].

The exhibition organized to celebrate the 150

anniversary of the

birth of Richard Blumenfeld (1863–1943) was open until November 30,

2013 and its comprehensive catalog edited by Nicole Seydewitz includ-

ed all known designs made by the company with their descriptions and

many pictures. Compare [5].

2013

4(36)

DOI: 10.5277/arc130408

Krystyna Kirschke, Paweł Kirschke*

Wystawa modernistycznej ceramiki Richarda Blumenfelda

w Ofen- und Keramikmuseum Velten (Niemcy)

The exhibition of Modernist ceramics of Richard Blumenfeld

in Ofen- und Keramikmuseum Velten (Germany)

W Velten pod Berlinem znajduje się niewielkie, lecz

niezwykle interesujące muzeum pieców kaflowych oraz

ceramiki Ofen- und Keramikmuseum Velten

. Istnieje ono

od 1905 r., a mieści się na górnych piętrach do dziś dzia-

łającej fabryki pieców A. Schmidt–Lehman Co GmbH.

Oprócz stałych ekspozycji prezentujących historię cera-

miki, pieców i kominków od XVI do XX w. w muzeum

przygotowywane są czasowe wystawy specjalne, powią-

zane tematycznie z produkcją różnego rodzaju wyrobów

ceramicznych. W tym roku, 19 maja, w muzeum została

ot warta wystawa zatytułowana KunstKeramik der Moder-

ne. Zum 150. Geburtstag des Veltener Ofen- Und Keramik-

un ter nehmers Richard Blumenfeld, zorganizowana dla

ucz czenia pamięci tego właściciela niemieckich cegielni

i producenta ceramiki

(il. 1). W 1890 r. przejął on zało-

żoną przez ojca w Velten firmę, którą nazwał Richard Blu-

* Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of

Architecture, Wrocław University of Technology.

Muzeum mieści się w Velten przy Wilhelmstraße 32. Pierwsza

wytwórnia pieców w tej miejscowości powstała w 1835 r. W latach 30.

XX w., w okresie największego popytu na wyroby ceramiczne było ich

w sumie 36. Po drugiej wojnie światowej (za czasów NRD) część z nich

funkcjonowała nadal i w latach 60. XX w. produkowano tu najwięcej

w Eu ropie pieców kaflowych. Do dziś utrzymywana jest produkcja

w dwóch zakładach. Por. [1]–[4].

Wystawa ta zorganizowana dla uczczenia 150 rocznicy urodzin

Richarda Blumenfelda (1863–1943) trwała do 30 listopada 2013 r. To -

warzyszył jej obszerny katalog opracowany pod redakcją Nicole

Seydewitz, w którym omówiono i bogato zilustrowano wszystkie rozpo-

znane realizacje firmy. Por. [5].

94 Krystyna Kirschke, Paweł Kirschke

ing 100 000 tiled stoves annually and a lot of ceramic

ware (Fig. 2, 3) as well as fountains, wash basins, and

fireplaces. In the first decade of the 20

century, when

ambitious German architects from the young generation

were looking for original ideas and materials for their Art

Nouveau and early Modernist buildings, the stock com-

pany Richard Blumenfeld Veltener Ofenfabrik A.G. also

started to produce ceramic ornaments and building mate-

rials. Along with the growth of interest in central heating

and the fall in demand for stoves the unique ceramic

architectural and artistic products became more and more

important for the company which soon became the big-

gest manufacturer of this type of products in Germany. At

that time the company had a number of workshops and

production plants, including the most famous ones in

Velten, Charlottenburg, and in Lower Silesia

In the 1920

, the qualities of glazed ceramics, offering

varied textures and different colors, guaranteed unique

and

durable decorative materials both for facades and in teriors

and were appreciated by modernists. Such ceramic mate-

rials were used in representative public utility buil dings:

office buildings, town halls, department stores and shops,

banks and post offices designed in both lavishly de co-

rative Art Déco style and with scarcely decorative func-

tionalistic buildings, such as schools, hospitals, and Pro-

testant churches, as well as railroad stations or tram stops.

Furthermore, the only decorative accents in the buil dings

on residential estates were their geometrically designed

In total there were 5 of them in Velten. In 1910–1932, the com-

pany expanded almost to the whole country. Its products were used in

Flensburg (by the Danish border), Munich, Düsseldorf, and Breslau

(Wrocław). They were also exported, e.g. to Athens. All customers are

shown on the map in [5, p. 21]. In 1933, after Aryanization, Blumenfeld’s

company was renamed Veltag, Veltener Ofen- und Keramik A.G., and

after Second World War Veltak. Compare [1].

menfeld die Ofen- und Keramikfabrik. W ciągu kilkunastu

lat stworzył z niej prawdziwe imperium, produkujące

rocznie 100 000 pieców kaflowych oraz olbrzymią ilość

galanterii ceramicznej (il. 2, 3), a także fontanny, umywal-

nie i kominki. W pierwszej dekadzie XX w., gdy am bitni

niemieccy architekci młodego pokolenia szukali dla swych

secesyjnych i wczesnomodernistycznych budowli orygi-

nalnych pomysłów i materiałów, spółka akcyjna Richard

Blumenfeld Veltener Ofenfabrik A.G. rozpoczęła również

produkcję ceramicznych ornamentów i wyrobów budow-

lanych. Wraz ze wzrostem zainteresowania centralnym

ogrzewaniem i spadkiem popytu na piece unikatowa cera-

mika architektoniczna i artystyczna zaczęła być coraz

ważniejszym asortymentem firmy, która wkrótce stała się

największym wytwórcą tego typu wyrobów w Niemczech.

W tym okresie w skład firmy wchodziły licz ne warsztaty

i zakłady produkcyjne, z których najsłyn niejsze znajdowa-

ły się w Velten, Charlottenburgu oraz na Dolnym Śląsku

W latach 20. XX w. walory urozmaiconej fakturowo,

wielobarwnej i szkliwionej ceramiki, pozwalającej na

tworzenie niebanalnego i trwałego wystroju elewacji oraz

wnętrz, zostały docenione przez modernistów. Ceramikę

taką stosowano w reprezentacyjnych budynkach użytecz-

ności publicznej: urzędach, ratuszach, domach towaro-

wych i sklepach, bankach i pocztach projektowanych

w peł nym przepychu stylu art déco, ale również w unika-

jących dekoracyjności funkcjonalistycznych obiektach:

szkołach, szpitalach i protestanckich kościołach, a także

W Velten było ich w sumie 5. W latach 1910–1932 firma objęła

swym zasięgiem prawie cały kraj. Jej produkty użytkowano od Flens-

burga (na granicy duńskiej) po Monachium i od Düsseldorfu po

Wrocław. Dostarczano je także za granicę, np. do Aten. Wszystkich

odbiorców pokazuje mapka zamieszczona w [5, s. 21]. Po aryzacji

w 1933 r. firma Blumenfelda nosiła nazwę Veltag, Veltener Ofen- und

Keramik A.G., a po II wojnie światowej Veltak. Por. [1].

Il. 1. Wystawa KunstKeramik

der Moderne w Ofen- und

Keramikmuseum Velten, 2013 r.

W centrum zdjęcie rodziny

Richarda Blumenfelda

(fot. P. Kirschke)

Fig. 1. Exhibition KunstKeramik

der Moderne w Ofen- und

Keramikmuseum Velten, 2013.

Picture of Richard Blumenfeld’s

family in the middle

(photo by P. Kirschke)

Wystawa modernistycznej ceramiki Richarda Blumenfelda /The exhibition of Modernist ceramics of Richard Blumenfeld 95

ceramic portals, claddings of staircase walls and entrance

halls. Such elements became not only decorations of the

buildings but as they were made of glazed ceramic they

were extremely durable and easy to keep clean. In order

to keep up with the market needs Blumenfeld’s company

employed artists, architects, and ceramists in its work-

shops (as consultants and contractors). John Martens

Actually Hennig John Gustav Martens (1875–1936). After stu-

dies in Riga, Berlin, and Stuttgart he was the main architect at Bruno

Möhring’s office in Berlin. Since 1909 he operated as an independent

architect and cooperated with firms and brickyards. In 1920, he founded

the ceramic school in Ragnit (MWK brand) where the sculptor Hans

Klakow studied in 1921–1922. At that time he also taught in Königsberg

(Królewiec), Breslau (Wrocław), Berlin, and in 1923–1925 in Bunzlau

(Bolesławiec) where in 1925 he founded an independent shop-studio as

well as a workshop of large-sized ceramic architectural and building

materials (JMK brand), cooperating with the brickyard in present-day

Wykroty (Herschel Waldau Dampfziegellei ). In 1934, when the number

of orders dropped because of the crisis he moved to Pomerania where he

soon died. Compare [6].

na stacjach kolejowych czy przystankach tramwajowych.

Również w budynkach na osiedlach mieszkalnych jedy-

nymi akcentami stawały się geometrycznie opracowane

ceramiczne portale, okładziny ścian klatek schodowych

i sienie wejściowe. Elementy takie stanowiły nie tylko

oz dobę budynku, ale dzięki wykonaniu ze szkliwionej

ce ramiki były niezwykle trwałe i łatwe do utrzymania

w czys tości. Aby nadążyć za potrzebami rynku, firma

Blu menfelda zatrudniała w swych warsztatach (jako kon-

sultantów i współpracowników) artystów, architektów

i ce ramików. Szczególne zasługi miał tu John Martens

który udoskonalił nowe technologie produkcji ceramiki

strukturalnej o dużych rozmiarach. Podejmował też, przy

współpracy z firmą Puhl und Wagner, próby łączenia jej

z mozaikami. Unikatowość i olbrzymi asortyment cera-

miki Blumenfelda sprawiały, że klientami jego firmy byli

najznamienitsi ówcześni architekci niemieccy: Bruno

Möh ring, Peter Behrens, Hans Poelzig, Bruno Taut, Otto

Ru dolf Salvisberg, Walter Gropius, Willy Hoffmann,

Mies van der Rohe, Erich Mendelsohn, Fritz Höger czy

Her mann Dernburg. Architekci ci współpracowali z rów-

nie renomowanymi rzeźbiarzami: Paulem Rudolfem Hen-

nin giem, Hansem Schmidtem, Ernstem Freesem, Felixem

Właściwie Hennig John Gustav Martens (1875–1936). Po stu-

diach w Rydze, Berlinie i Stuttgarcie był głównym architektem w ber-

lińskim biurze Bruno Möhringa. Od 1909 r. działał jako niezależny

architekt i współpracował z firmami ceramicznymi oraz cegielniami.

W 1920 r. założył szkołę ceramiki w Ragnit (marka MWK), gdzie

w latach 1921–1922 dokształcał się rzeźbiarz Hans Klakow. W tym

czasie uczył również w Królewcu, Wrocławiu, Berlinie, a w latach

1923–1925 w Bolesławcu. Tu też w 1925 r. założył niezależną pracow-

nię-studio oraz warsztat wielkoformatowej ceramiki architektonicznej

i budowlanej (marka JMK), współpracujące z cegielnią w obecnych

Wykrotach (Herschel Waldau Dampfziegellei ). W 1934 r., kiedy z po -

wodu trwającego kryzysu spadła liczba zamówień, przeniósł się na

Pomorze, gdzie wkrótce zmarł. Por. [6].

Il. 3. Galanteria ceramiczna wykonana przez Richard Blumenfeld A.G.

dla produkującej czekoladki firmy Sarotti (fot. P. Kirschke)

Fig. 3. Ceramic ware made by Richard Blumenfeld A.G.

for the Sarotti firm producing chocolates (photo by P. Kirschke)

Il. 2. Ceramiczna figurka kota prezentowana na wystawie,

wykonana w 1920 r. przez Richard Blumenfeld A.G. (fot. P. Kirschke)

Fig. 2. Ceramic figure of a cat presented at the exhibition,

made in 1920 by Richard Blumenfeld A.G. (photo by P. Kirschke)

96 Krystyna Kirschke, Paweł Kirschke

Kup schem, Karlem Lehnem, Richardem Kuöhlem, Ul ri-

chem Nitschkem, Hansem Klakowem oraz Paulem Her-

mannem

. Dbając o reklamę, chwalono się tą współ

pra cą

w wydawanych systematycznie w latach 1910–1932 bro-

szurach pokazujących realizacje firmy [5, s. 60–63], [

8],

a jej wyroby eksponowano na wystawach Werk bundu

oraz licznych krajowych pokazach ceramiki.

Wystawa w Velten jest szczególnie interesująca, gdyż

skła dają się na nią nie tylko fotografie ilustrujące dzia-

łalność firmy w poszczególnych okresach, ale też auten-

tyczne wyroby. Opowiada historię znanego od tysiącleci

produktu, tak niewrażliwego na wpływy czynników at mos-

fe rycznych, że niemal niezniszczalnego, który wpisał się na

trwałe w historię architektury i sztuki. Sposób prezentowa-

nia eksponatów (opisy, zdjęcia archiwalne i współ czesne

oraz fragmenty ceramiki budowlanej czy rzeźb) poz wala

kojarzyć artefakty z kompozycją całych budowli, stanowiąc

dokumentalny zapis zamysłu projektantów i blis kiej współ-

pracy architekta z artystą rzeźbiarzem. Sta re, czarno-białe

zdjęcia obiektów nabierają tu zupełnie in ne go znaczenia

i rangi, gdy obok widać autentyczną ko lo rystykę ceramicz-

nych detali. Jest to szczególnie istotne w przypadku gdy

budowle, w których je zastosowano, przes tały już istnieć.

Z wielu wspaniałych realizacji prezentowanych na

wys tawie należy wymienić kilka najbardziej wyjątko-

wych. Wśród obiektów biurowych poczesne miejsce zaj-

muje siedziba Berliner Tagblatt – Rudolf-Mosse-Haus

(Berlin, Schützenstraße 25) przebudowana w latach

1921–1923 przez Ericha Mendelsohna, we współpracy

z ar chitektem i rzeźbiarzem Paulem Rudolfem Hennin-

giem. Jest to jeden z pierwszych budynków w stylu Neues

Bauten, o horyzontalnych pasach okien i licowanych

ce ra miką ściankach podparapetowych, który stał się wzo-

rem dla modernistów (il. 4)

. W tym samym czasie, w la -

tach 1922–1924, wzniesiony został w Hamburgu gigan-

tyczny Chilehaus, w którym pracowało ponad 1000 osób.

Zaprojektował go Fritz Höger we współpracy z rzeźbia-

rzem Richardem Kuöhlem. Architektura, a zwłaszcza wy -

konane z klinkieru elewacje i detale sprawiły, że budynek

uznawany jest za ikonę ekspresjonizmu [10]. W la tach

1924–1926, w Berlinie, przy Dudenstrasse, wzniesiono

Haus des Verbandes der Buchdruker. Ten utrzymany

w duchu Neue Sachtlichkeit budynek zaprojektowali

architekci Max Taut i jego wspólnik Franz Hoffmann oraz

inżynier Karl Bernhard. Minimalistycznej formie obiektu

przeciwstawiono bajecznie kolorowe wnętrza licowane

wielobarwną ceramiką i ożywione abstrakcyjnymi cera-

micznymi rzeźbami Rudolfa Bellinga [5, s. 70–71], [11].

W latach 1925–1928 w Berlinie-Charlottenburgu przy

Dernburgstrasse zbudowano dyrekcję poczty – Ober post-

direktion, którą zaprojektował Willy Hoffmann. Ceramikę

budowlaną stworzył John Martens, a symboliczne figury

zdobiące fasadę tego gmachu wykonał rzeźbiarz Hans

Klakow

Dane zebrane na podstawie literatury przedmiotu. Por. [1], [5] i [7].

Trzeba dodać, że wnętrza były autorstwa architekta Richarda

Neutry’ego, który w tym czasie tworzył w USA. Por. [5, s. 86–87] oraz

[9, s. 33–43].

Informacja od Dietricha Klakowa, syna Hansa, uzyskana w 2006 r.

who perfected new technologies of production of structu-

ral ceramic products of large dimensions, contributed

much in this respect. He also made attempts in cooperat-

ing with Puhl und Wagner to combine them with mosaics.

As a result of the uniqueness and a huge range of Blu-

menfeld’s ce ra mic products his customers included such

famous Ger man architects as Bruno Möhring, Peter Beh-

rens, Hans Poelzig, Bruno Taut, Otto Rudolf Sal vis berg,

Walter Gro pius, Willy Hoffmann, Mies van der Rohe,

Erich Men del sohn, Fritz Höger or Hermann Dern burg.

Those architects cooperated with equally renowned sculp-

tors such as Paul Ru dolf Henning, Hans Schmidt, Ernst

Freese, Felix Kupsch, Karl Lehn, Richard Kuöhl, Ulrich

Nitschke, Hans Kla kow and Paul Hermann

. Keep ing in

mind how important promotion is, this coope ra tion was

mentioned in brochures regularly published in

1910–1932

presenting the company’s designs [5, pp. 60–63],

[8], and

the pro ducts were displayed at Werk bund’s ex hi bi tions

and in nu merous domestic shows of ce ramic products.

The exhibition in Velten is especially interesting as it

includes not only photographs showing the history of the

company’s operations in different periods but the original

products as well. It presents the history of a product which

has been known for millennia and whose imperviou sness

to the elements makes it almost indestructible; a pro -

duct that has been universally used throughout all his tory

of architecture and art. The way the exhibits are dis played

(descriptions, old and present-day photos as well as frag-

ments of ceramic building materials or sculptures) enables

the visitors to associate the artifacts with the composition

of whole buildings, providing a documentary account of

the designers’ ideas and testifying to the close cooperation

of the architect with the artist-scul ptor. Consequently, the

old black and white pictures of the buildings look differ-

ent and more distinguished when the visitors can see their

original ceramic details in original colors. It is especially

important in the case when the buil d ings where the

ceramic materials were used no longer exist.

Among many great designs presented at the exhibition

the most exceptional ones include such office buildings as

the seat of Berliner Tagblatt – Rudolf-Mosse-Haus (Ber-

lin, Schützenstraße 25) remodeled in 1921–1923 by Erich

Mendelsohn in cooperation with the architect and sculp-

tor Paul Rudolf Henning. This is one of the first buildings

in Neues Bauten style with horizontal ribbon windows

and walls below windows covered with ceramic cladding,

which became a pattern for modernists to follow (Fig. 4)

At the same time, in 1922–1924, gigantic Chilehaus

where over 1000 people worked was built in Hamburg. It

was designed by Fritz Höger in cooperation with the

sculptor Richard Kuöhl. It is because of its architecture,

and especially facades and details made of clinker, that

the building is considered to be the icon of ex pressio-

nism [10]. In 1924–1926, Haus des Verbandes der Buch-

Data collected on the basis of the literature on the subject.

Compare [1], [5] and [7].

It should be added that the interiors were designed by the archi-

tect Richard Neutry who at that time designed in the USA. Por. [5,

pp. 86–87] and [9, pp. 33–43].

Wystawa modernistycznej ceramiki Richarda Blumenfelda /The exhibition of Modernist ceramics of Richard Blumenfeld 97

druker was built in Berlin at Dudenstrasse. That building

was designed by two architects Max Taut and his partner

Franz Hoffmann as well as the engineer Karl Bernhard in

the spirit of Neue Sachtlichkeit. Its minimalistic form was

contrasted with the fabulously colorful interiors covered

with colorful ceramic and enlivened with abstract ceramic

sculptures by Rudolf Belling [5, pp. 70–71], [11]. In

1925–1928, the post office headquarters – Oberpost di rek-

tion – designed by Willy Hoffmann was built in Berlin-

Charlottenburg at Dernburgstrasse. The ceramic building

materials were made by John Martens and the symbolic

figures decorating the facade of that building were made

by the sculptor Hans Klakow

The tiles produced by Blumenfeld’s brickyards were

applied to decorate whole facades of buildings used for

various purposes as well interiors, where the main focus

was on their entrance zones, doorways, and staircases, in

the department stores food sections as well as in washing

and toilet facilities. They were also used in buildings con-

nected with passenger traffic, such as railroad stations and

underground rail systems. At that time three underground

Information from Dietrich Klakow, son of Hans, provided in 2006.

Kształtki produkowane przez cegielnie Blumenfelda

stosowane były do zdobienia całych fasad budynków róż-

no rodnych pod względem funkcjonalnym, ale też do

wnętrz,

gdzie koncentrowano się na strefach wejścio-

wych, holach i klatkach schodowych, działach spożyw-

czych w domach towarowych i pomieszczeniach higienicz-

no-sanitarnych. Wykorzystywano je także w obiektach

związanych z ruchem pasażerskim – na dworcach kolejo-

wych i w metrze. W Berlinie powstały w tym czasie trzy

stacje kolejki podziemnej U-bahn, o ścianach i klatkach

schodowych wyłożonych barwną ceramiką Blumen felda.

Dwie z nich zaprojektowali architekci Alfred Gre na nder

i Alfred Fehse: wyłożoną jasnozielonymi płytkami o bo -

gatej fakturze i grubym szkliwieniu (w latach 1927–1929)

przy Leinestraße, oraz płytkami pomarańczowo-żółtymi

przy Rosenthaler Platz (1927–1930) (il. 5). Na stacji przy

Moritzplatz (1926–1928) architekt Peter Beh rens zastoso-

wał perłowobiałą ceramikę o połyskliwej glazurze

Łącząca północ i południe miasta linia nr 8 berlińskiego U-bahnu,

na której znajdują się opisane stacje, została zbudowana w latach

1927–1930. Kilkanaście stacji powstałych wzdłuż tej linii zaprojekto-

wali inni renomowani architekci, również wykorzystując przy wystroju

każdej z nich ceramikę budowlaną. Por. [5, s. 98–100], [12].

Il. 4. Rudolf-Mosse-Haus (Berlin, Schützenstraße 25) przebudowany

w latach 1921–1923 przez Ericha Mendelsohna. Ceramiczne lico fasady

wykonane przez Richard Blumenfeld A.G. [za: 5, s. 87]

Fig. 4. Rudolf-Mosse-Haus (Berlin, Schützenstraße 25) remodeled

in 1921–1923 by Erich Mendelsohn. The ceramic facade made by

Richard Blumenfeld A.G. [after: 5, p. 87]

Il. 5. Ekspozycja kształtek ze stacji U-bahn Rosenthaler Platz

w Berlinie wykonanych w 1927 r. przez Richard Blumenfeld A.G.

(fot. P. Kirschke)

Fig. 5. Exhibition of tiles from U-bahn Rosenthaler Platz station

in Berlin made in 1927 by Richard Blumenfeld A.G.

(photo by P. Kirschke)

98 Krystyna Kirschke, Paweł Kirschke

Niezwykle spektakularnym osiągnięciem Richard

Blumenfeld A.G. była też wykonana w latach 1929–1930

rekonstrukcja bramy Isztar oraz drogi procesyjnej prowa-

dzących do Babilonu. Fragmenty tych budowli, wzniesio-

nych za panowania Nabuchodonozora II w VI w. p.n.e.,

nie mieccy badacze odsłaniali w latach 1899–1917. Sy -

tuacja polityczna, zaistniała w wyniku I wojny świa towej,

sprawiła, że dopiero w 1927 r. udało się przewieźć do

Ber lina 530 skrzyń zawierających setki tysięcy ba bi loń -

skich cegiełek, które posłużyły do rekonstrukcji i anasty-

lozy budowli

. Wszystkich odwiedzających dziś wystawę

w Muzeum Pergamońskim w Berlinie zach wyca paleta barw

i głębia glazur ceramiki, która przetrwała 26 wieków, ale

też i jakość tej stanowiącej znakomi cie opracowa ne uzu-

pełnienia (wykonane przez cegielnie Blumen fel da). Na

wystawie w Velten zaprezentowano zdjęcia po ka zują ce

efekty tych prac, jak też unikatowe próbki pow

stałe pod-

czas procesu odtwarzania całego założenia (il. 6).

W tej samej gablocie muzealnej, tuż obok eksponatów

dotyczących bramy Isztar, zademonstrowano fotografie

i kształtki ceramiczne wyprodukowane w latach 1929–

1930 dla domu towarowego A. Wertheim we Wrocławiu

(il. 7). Ten obiekt o wyjątkowych elewacjach i wnętrzach

utrzymanych w stylu art déco był jedną z ostatnich wiel-

kich realizacji, w których cała fasada wykonana była

z wie lobarwnej, glazurowanej ceramiki. Zastosowano jas-

ne kształtki okładzinowe wielkości cegły, które produko-

wane były maszynowo, oraz ciemne, znacznie większe

elementy przestrzenne (takie jak profilowane płyty ścien-

Przez dwa lata złożeniem tych elementów w całość zajmowali

się, oprócz archeologów, specjaliści z zakładu kryminalistyki berlińskiej

policji. Elementy historyczne były mocno zasolone i ich renowacja

wymagała wielu zabiegów konserwatorskich. Na początku 1928 r. fir-

mie Blumenfelda zlecono wykonanie kilkudziesięciu tysięcy kształtek,

które miały uzupełnić brakujące elementy rekonstruowanej bramy. Por.

[5, s. 114–118].

railroad stations (U-bahn) with their walls and staircases

covered with colorful Blumenfeld ceramic tiles were built

in Berlin. Two of them were designed by the architects

Alfred Grenander and Alfred Fehse: the one at Leinestraße

(1927–1929) with light green tiles with elaborate texture

and thick glaze and the one at Rosenthaler Platz (1927–

1930) with orange and yellow tiles (Fig. 5). The station at

Moritzplatz (1926–1928) had pearl-white ceramic tiles

and glossy glaze applied by the architect Peter Behrens

The extraordinary achievements of Richard Blumenfeld

A.G. included the spectacular reconstruction of the Ishtar

Gate and Processional Way leading to Babylon conducted

in 1929–1930. Some fragments of those structures erected

during the reign of Nabuchadnezzar II in the 6

century B.C.

were discovered by German researchers in 1899–1917.

Because of the political situation after First World War it

was possible only in 1927 to bring to Berlin 530 boxes

with hundreds of thousands of Babylonian bricks which

were used for the reconstruction and anastylosis of the

structure

. All those who today visit the exhibition at the

Pergamon Museum in Berlin can admire the myriad of

colors and the depth of glazes of the ceramic ware which

survived 26 centuries as well as the quality of those which

perfectly complete the missing pieces (made by Blu men-

feld’s brickyards). The exhibition in Velten presents pic-

tures showing the effects of those works as well as unique

samples made during the process of reconstruction of the

whole assigment (Fig. 6).

The same museum showcase, right next to the exhibits

regarding the Ishtar Gate, displays the photographs and

ceramic tiles produced in 1929–1930 for A. Wertheim

de partment store in Wrocław (Fig. 7). That building with

Line no. 8 of U-bahn in Berlin, connecting north with south,

along which those stations are located, was built in 1927–1930. A dozen

or so stations which were designed along that line by other renowned

architects are also decorated with ceramic building materials. Compare

[5, pp. 98–100], [12].

Apart from archeologists, the criminology specialists from police

in Berlin were putting those elements together for two years. The origi-

nal elements were highly salinated and their renovation required a lot of

restoration work. At the beginning of 1928, Blumenfeld’s company was

commissioned to manufacture several thousand tiles to be used as the

missing pieces of the reconstructed gate. Compare [5, pp. 114–118].

Il. 6. Fragment babilońskiej bramy Isztar w Muzeum Pergamońskim

w Berlinie, zrekonstruowanej w latach 1929–1930 z udziałem

Richard Blumenfeld A.G. Stan z 2013 r. (fot. P. Kirschke)

Fig. 6. Fragment of the Ishtar Gate in Babylon at the Pergamon

Museum in Berlin reconstructed in 1929–1930 with the participation

of Richard Blumenfeld A.G. As of 2013 (photo by P. Kirschke)

Il. 7. Stempel Richard Blumenfeld A.G. odkryty na awersie

klinkie rowej kształtki zdjętej z fasady domu handlowego Renoma

we Wrocławiu (dawny Warenhaus Wertheim) podczas rewaloryzacji

przeprowadzonej w latach 2007–2009 r. (fot. K. Kirschke)

Fig. 7. Stamp of Richard Blumenfeld A.G. found on the face

of a clinker tile disassembled from the facade of Renoma

department store in Wrocław (former Warenhaus Wertheim)

during the restoration conducted in 2007–2009

(photo by K. Kirschke)

Wystawa modernistycznej ceramiki Richarda Blumenfelda /The exhibition of Modernist ceramics of Richard Blumenfeld 99

ne, gzymsy, parapety i nakrywy), które produkowano

ręcznie. Berliński projektant Hermann Dernburg, tworząc

wystrój fasad, współpracował z dwoma rzeźbiarzami Ul -

ri chem Nitschkem i Hansem Klakowem, którzy wyko nali

156 ceramicznych rzeźb nadnaturalnej wielkości głów

ludzkich (il. 8) oraz kwiatonów zdobiących filary mię-

dzyokienne fasady

. Gmach zachował się do dziś i po

przeprowadzonej w latach 2006–2009 przebudowie i roz-

budowie wciąż funkcjonuje zgodnie z pierwotnym prze-

znaczeniem jako dom handlowy Renoma

. Konserwację

ce ramicznych fasad tego budynku, podobnie jak w przy-

pad ku bramy Isztar, przeprowadzono „cegła po cegle”,

dba jąc, by zachować i poddać pracom konserwatorskim

wszystkie nadające się do tego elementy historyczne, które

wraz z nowymi utworzyły jednolitą fakturowo i kolory-

stycznie całość (il. 9, 10). Po wielomiesięcznych bada-

niach udało się w pełni odtworzyć oryginalną technolo-

gię. Formowany z klinkieru i wysuszony półprodukt

wypalany był w temperaturze około 1200° C. Następnie

był szkliwiony i ponownie wypalany. Szkliwa nakładano

ręcznie, uzyskując urozmaiconą fakturę i połysk, a dzięki

subtelnemu regulowaniu temperatur w piecu ceramicz-

nym powstawało zróżnicowanie odcieni. W kolejnym

wypale elementy były złocone. Część złota w formie płat-

ków nak ładano „na zimno” na ukończone elewacje

Warto dodać, że we Wrocławiu zachował się jeszcze

je den gmach, w którym zastosowano oryginalną cerami-

kę budowlaną wykonaną przez Blumenfelda. Jest to

wzmian kowany w katalogu do wystawy, wzniesiony

w la tach 1925–1927 kompleks Landesfinanzamt, dziś

Według informacji przekazanych w 2007 r. przez panią Yvonne

Bannek, wnuczkę Ulricha Nitschkego, uzyskał on w 1929 r. od architek-

ta Hermanna Dernburga zlecenie na wykonanie 25 głów Ludzi ze

wszystkich stron świata (Type aus aller Herren Länder). Każdą z nich

miał powielić w czterech egzemplarzach. Tworząc te rzeźby, wzorował

się na fotografiach zamieszczanych w miesięczniku „Atlantis: Länder,

Völker, Reisen”. Dzięki informacjom przekazanym przez rzeźbiarza

Dietricha Klakowa, syna Hermanna, udało się natomiast ustalić, że zarów-

no ceramika elewacyjna, jak i rzeźby na fasadach domu towarowego zos-

tały wykonane w Bolesławcu, we współpracy z Johnem Martensem. Por.

[13] i [14].

Przebudowa ta przeprowadzona była na podstawie projektu

budowlanego: Projekt remontu, przebudowy i rozbudowy budynku DTC

„Renoma” ul. Świdnicka 40 we Wrocławiu, Wrocław 2006. Główny

projektant Zbigniew Maćków, projektanci: Paweł Kirschke, Marek

Kotowski, Piotr Krynicki, Piotr Wilk oraz Piotr Zybura, konserwacja

fasad i konserwatorski nadzór inwestorski Krystyna Kirschke. Uszcze-

gó łowienie tego projektu odnośnie do konserwacji fasad stanowił Pro-

jekt renowacji elewacji oraz specyfikacja techniczno-techno lo giczna

renowacji elewacji, opracowany w 2006 r. przez zespół: Zbigniew Mać-

ków, Krystyna Kirschke, Paweł Kirschke, Piotr Wilk i Prze mysław

Skwa rek, oraz Program prac konserwatorskich przy ceramicznych ele-

mentach wystroju elewacji DTC Renoma we Wrocławiu, opracowany

w 2007 r. przez Katarzynę Polak (Przedsiębiorstwo Robót Elewacyjnych

i Budowlanych Krzysztof Zawadzki), która przeprowadziła też konser-

wacje uszkodzonych rzeźb.

Wszystkie nowe kształtki wykonała Ceramika Przyborsk sp. z o.o.,

która znalazła odpowiednie złoże gliny i była w stanie odtworzyć pier-

wotną technologię wytwarzania szkliw z użyciem ołowiu, co obec-

nie zostało już zarzucone. Pracami nad wykonaniem replik klinkiero -

wych kształtek elewacyjnych oraz wszystkich artystycznych elementów

wielkogabarytowych kierowali technolodzy cegielni: Zenon Siwiec

i Krzysz tof Lemoch. Por. [14].

unique facades and interiors in Art Déco style was one of

the last huge designs in which the whole facade was made

of colorful, glazed ceramic material, combining light

brick-sized cladding tiles which were machine-produced

and dark, much bigger spatial elements (such as special

wall plates, cornices, window sills and covers) which were

hand-made. When designing the decoration of the facades,

the designer from Berlin, Hermann Dernburg cooperated

with two sculptors – Ulrich Nitschke and Hans Klakow

who made 156 ceramic sculptures of oversized human

heads (Fig. 8) and fleurons decorating the pillars of the

facade between windows

. After it was remodeled and

exte nded in 2006–2009 the original building still serves

its original purpose as a department store Renoma

. Just

like in the case of the Ishtar Gate, the conservation of the

According to the information provided in 2007 by Ms. Yvonne

Bannek, Ulrich Nitschke’s granddaughter, he was commissioned in

1929 by the architect Hermann Dernburg to make 25 heads of People

from all over the world (Type aus aller Herren Länder). He was sup-

posed to make four copies of each of them. When creating those sculp-

tures, he used as models the photographs published in the monthly

magazine “Atlantis: Länder, Völker, Reisen”. With the information pro-

vided by the sculptor Dietrich Klakow, son of Hermann, it was possible to

establish that both the ceramic facade tiles and the sculptures on the facades

of the department store were made in Bunzlau (Bolesławiec) in cooperation

with John Martens. Compare [13] and [14].

That remodeling was conducted on the basis of building permit

design: Projekt remontu, przebudowy i rozbudowy budynku DTC

“Renoma” ul. Świdnicka 40 in Wrocław, Wrocław 2006. Main designer

Zbigniew Maćków, designers: Paweł Kirschke, Marek Kotowski, Piotr

Krynicki, Piotr Wilk and Piotr Zybura, restoration of facades as well as

conservation and owner representation supervision Krystyna Kirschke.

Details regarding this project and the restoration of facades were pro-

vided in the Project of the Renovation of the Facades as well as the

Technical and Technological Specification of the Renovation of Facades

developed in 2006 by the team: Zbigniew Maćków, Krystyna Kirschke,

Paweł Kirschke, Piotr Wilk and Przemysław Skwarek, as well as the

Program of Restoration Works with the Ceramic Elements of the

Decoration of the Facades of DTC Renoma in Wrocław developed in 2007

by Katarzyna Polak from Facade Works and Building Company

(Przedsiębiorstwo Robót Elewacyjnych i Budowlanych Krzysztof

Zawadzki) that also restored the damaged sculptures.

Il. 8. Głowa kobieca wykonana przez Ulricha Nitschkego,

jedna ze 156 rzeźb znajdujących się na fasadach domu handlowego

Renoma we Wrocławiu. Stan z 2005 r., przed konserwacją

(fot. P. Kirschke)

Fig. 8. A woman’s head made by Ulrich Nitschke,

one of 156 sculptures from the facades of Renoma department store

in Wrocław. As of 2005, before restoration (photo by P. Kirschke)

100 Krystyna Kirschke, Paweł Kirschke

ceramic facades of that building was conducted “brick

by brick”, taking care to preserve and restore all original

elements, which could be restored, which, when com-

bined with new ones, provided a facade with a uniform

texture and color (Fig. 9, 10). After a few months of re -

search the original technology was fully restored. After

being dried, the half-finished product made of clinker was

fired at the temperature of circa 1200° C. Next it was

glazed and fired again. The glazes were applied manually

to achieve a va

ried texture and gloss whereas various

colors were achieved by subtle con trol of the tempera-

tures in the furnace. During the next firing the elements

were gold-plated. Some gold was applied “cold” in the

form of gold leaves on finished facades

It should be added that there is one more building in

Wrocław with original ceramic building materials made

by Blumenfeld. It is Landesfinanzamt mentioned in the

exhibition catalog, erected in 1925–1927, today the build-

ing at Pretficza Street 9–11 houses the Social Insurance

Institution. It was designed by the architect Joseph

Allescher from Munich, cooperating with Paul Hermann

– the sculptor-ceramicist and Robert Bednorz – the author

of allegorical figures. The design of its facades, ceramic

details of the windows, and rustication alluded to the

Baroque style, whereas portals and the oriel was made in

the spirit of Art Déco [15, p. 632].

Many buildings where the ceramic building materials

produced by Richard Blumenfeld A.G. were applied have

not been identified yet. It can be assumed that future

research as well as restoration and renovation works shall

help to identify the authors of ceramic decorations. Such

details probably can be found in the archives with con-

struction documentation and in the case of smaller de -

signs, where no producer was recorded, such information

could be provided only by the manufacturer’s plant

stamps on the tile faces

. Perhaps this kind of discovery

will take place, e.g. in the building of the former Police

Headquarters (Polizeipräsidium) designed in 1926–1928

at Podwale in Wrocław by Rudolf Fernholz – the architect

who was also active in Berlin. The monumental, expres-

sive architecture of that building with clinker facades

decorated with the figures of the sculptor Felix Kupsch,

also features interiors richly decorated with glazed cera-

mics made by an unknown author

The exhibition dedicated to Richard Blumenfeld,

which is limited to the period of modernism, only partly

documents the impressive legacy of his company. How-

ever, it perfectly presents all qualities and possibilities of

All new tiles were made by Ceramika Przyborsk sp. z o.o. which

found adequate deposit of clay and managed to restore the original tech-

nology of production of glazes (with the use of lead) which at present is

no longer used. The works on copies of clinker facade tiles and all artis-

tic large-sized elements were managed by the brickyard engineers:

Zenon Siwiec and Krzysztof Lemoch. Compare [14].

Such features were discovered during the works conducted in

2006–2009 in former Wertheim in Wrocław. During the renovation of

facades, after some fragments of the facade which were already coming off

were disassembled and the stamps of Richard Blumenfeld’s company were

discovered on the back of several facade tiles (Fig. 7). Compare [14].

The building was described in: [15, p. 605], [16, pp. 411–434].

Pań stwowy Zakład Ubezpieczeń przy ul. Pretficza 9–11.

Pro jektantem był monachijski architekt Joseph Allescher,

współ pracujący z rzeźbiarzem-ceramikiem Paulem Her-

mannem oraz Robertem Bednorzem, autorem alego-

rycznych figur. Sposób kształtowania fasad, ceramiczne

de tale okien i boniowanie nawiązywały do stylistyki ba -

ro kowej, okazałe portale zaś i wykusz wykonano w du chu

art déco [15, s. 632].

Wiele obiektów, w których zastosowano ceramikę pro-

dukowaną przez Richard Blumenfeld A.G., nie zostało

dotąd rozpoznanych. Można przypuszczać, że prowadzo-

ne w przyszłości badania i prace konserwatorsko-reno-

wacyjne pozwolą na odkrycie autorów ceramicznego

wys troju. Dane takie mogą znajdować się w archiwalnej

do kumentacji budowlanej, a w przypadku mniejszych rea-

li zacji,

gdzie nie odnotowywano producenta, odpowiedź

taką mogą dać tylko stemple zakładu umieszczane na

awer sach kształtek

. Być może na tego typu odkrycie

cze ka np. dawne Prezydium Policji (Polizeipräsidium) za -

projektowane w latach 1926–1928 przy wrocławskim

Podwalu przez działającego także w Berlinie architekta

Takie cechy odkryto w trakcie prac prowadzonych w latach 2006–

2009 w

dawnym Wertheimie we Wrocławiu. W trakcie renowacji fasad,

po rozebraniu odspojonych fragmentów lica na spodzie kilku płytek elewa-

cyjnych odnaleziono stemple firmy Richarda Blumenfelda (il. 7) . Por. [14].

Il. 9. Fragment zachodniej fasady Renomy. Stan w 2010 r.,

po pracach konserwatorskich (fot. P. Kirschke)

Fig. 9. Fragment of west facade of Renoma. As of 2010,

after restoration works (photo by P. Kirschke)

Wystawa modernistycznej ceramiki Richarda Blumenfelda /The exhibition of Modernist ceramics of Richard Blumenfeld 101

Rudolfa Fernholza. Monumentalnej, ekspresyjnej archi-

tekturze tego gmachu, o klinkierowych elewacjach ozdo-

bionych posągami rzeźbiarza Felixa Kupscha, towarzyszą

bogato dekorowane szkliwioną ceramiką wnętrza, któ-

rych autorstwo jest nieznane

Wystawa poświęcona Richardowi Blumenfeldowi,

og ra niczając się do okresu modernizmu, tylko w części

do ku mentuje imponujący dorobek jego firmy. Pokazuje

jednak doskonale wszystkie walory i możliwości kształ-

towania ceramiki budowlanej oraz jej wykorzystania.

Bu dzi uznanie to, że eksponatom własnym zgromadzo-

nym przez muzeum w Velten towarzyszą te wypożyczone

z innych zbiorów, instytucji oraz od osób prywatnych.

Trochę szkoda, że prezentowane zdjęcia architektury,

zwłaszcza w pokazach multimedialnych, są tak niewiel-

kie. Na wystawie i w towarzyszącym jej katalogu przyda-

łaby się też mapka pokazująca lokalizacje wszystkich

ce gielni i warsztatów firmy, co pozwoliłoby uzyskać zu -

peł nie nowe informacje na temat wielu wznoszonych

z tych materiałów budowli.

W sumie jednak dobór i forma prezentacji wystawio-

nych przedmiotów są znakomite, co sprawia, że na długo

po zostają one w pamięci. Nie bez znaczenia jest to, że

w mu zeum tuż obok pokazane są różnorodne starsze wy -

ro by z wypalanej gliny, a wokół wyczuwa się wszystkimi

zmysłami genius loci i atmosferę produkcji ceramiki. Pył

gliny widoczny jest na posadzkach i belkach poddasza,

a w powietrzu wciąż unosi się specyficzny zapach. Po

wyjś ciu z budynku wydaje się oczywiste, że ten niemal

wiecz ny materiał, który powstaje w wyniku zespolenia

wszyst kich żywiołów, zawsze będzie miał swoje miejsce

w architekturze.

Obiekt ten został opisany w: [15, s. 605], [16, s. 411–434].

developing ceramic building materials and their use. It is

admirable that the museum’s own exhibits collected in

Velten are displayed together with those loaned from

other collections, institutions, and private persons. It is

a shame, however, that the presented pictures of architec-

ture, especially those in the multimedia shows, are so

small. Furthermore, it would be useful to provide a map

at the exhibition and in it a catalog with the locations of

all brickyards and workshops of the company, which

would provide completely new information about many

structures built with the use of these materials.

Summing up, the choice and form of the presentation

of the exhibits are great, and they are remembered by the

visitors for a long time. It is also worth noting that the

museum also presents various older products made of

fired clay and the genius loci as well as the atmosphere of

production of ceramic products is palpable with all the

senses. The clay dust is visible on the floor and the beams

in the attic, and there is still a specific smell in the air.

After leaving the building it seems obvious that this vir-

tually eternal material which is the product of a fusion of

all the elements will always be used in architecture.

Translated by

Tadeusz Szałamacha

Il. 10. Dom handlowy Renoma

we Wrocławiu.

Widok od strony południowej.

Stan po rewaloryzacji

i rozbudowie przeprowadzonej

w latach 2006–2009

(fot. J. Sokołowski)

Fig. 10. Renoma department

store in Wrocław.

View from the south.

After restoration and extension

conducted in 2006–2009

(photo by J. Sokołowski)

102 Krystyna Kirschke, Paweł Kirschke

Bibliografia /References

[1] Dahms P., Dittmar M., Velten – Ein Streifzug durch die Geschichte

der Ofenstadt, Von den Anfängen der Besiedlung bis zum 21. Jahr-

hundert, Veltener Verlagsgeschellschaft, Velten 2009.

[2] Richard Blumenfeld, Veltener Ofenfabrik-Aktiengesellschaft,

Kunst keramische Werkstätten Blumenfeld, Velten–Charlottenburg,

1910, wydawnictwo reklamowe.

[3] Saydewitz N., Das Ofen-und Keramikmuseum Velten – Tönerne

Kost barkeiten und kunstvolle Wärmespender, „Restaurator im

Handwerk” 2009, No. 1, 30–31.

[4] http:/www.ofenmuseum-velten.de [accessed: 30.10.2012].

[5] KunstKeramik der Moderne. Zum 150. Geburtstag des Veltner

Ofen-Und Keramikunternehmers Richard Blumenfeld, N. Sey de-

witz (ed.), Veltener Verlagsgesellschaft, Velten 2013.

[6] Dupuis R., John Martens (1875–1936). Architekt, Bildhauer und

Baukeramiker, [w:] Ein Schwede in Berlin. Der Architekt und

DesignerAlfred Grenander und die Berliner Architektur (1890–

1914), Dydimos, Kolb 2010, 471–480.

[7] Richard Blumenfeld, Veltener Ofenfabrik–Aktiengesellschaft Velten

und Charlottenburg: weisse und farbige Schmelzöfen, altdeutsche

Chamotteöfen, Wandplatten, Baukeramik, 1915, wydawnictwo re -

k la mowe.

[8] Blumenfeld: altdeutsche Chamotteöfen kunstkeramische Werk stät-

ten, weisse und farbige Schmelzöfen, Wandplatten, Baukeramik.

Run döfen, Bd. 1, 1928, wydawnictwo reklamowe.

[9] Erich Mendelsohn, Bauten und skizzen, „Wasmuths Monatshefte

für Baukunst” 1924, No. 8, 33–43.

[10] Fischer M.F., Das Chilehaus in Hamburg, Gebr. Mann, Berlin

1999.

[11] Rehm R., Max Taut, Das Verbandshaus der Deutschen Buchdrucker,

Gebr. Mann, Berlin 2002.

[12] Brachmann Ch., Hörsch M., Krausch A., U-Bahnhöfe der Klassi-

schen Moderne. Führer durch die Architektur der U-Bahnlinie 8.

zur Ausstellung in der „Kleinen Humboldt-Galerie”, Humboldt-

-Uni versität zu Berlin, Unter den Linden 6, 3.09–29.10.1993,

http://www.berliner-untergrundbahn.de/u8.htm [accessed: 30.11.2013].

[13] Dernburg H., Das Warenhaus Wertheim in Breslau, „Deutsche Bau-

zeitung” 1930, No. 53–54, 409–415.

[14] Kirschke K., Kirschke P., Restoration strategies for a commercial

facility: facade of Centrum–Renoma department store in Wrocław,

„Architecture Civil Engineering Environment” 2008, No. 3, 11–20.

[15] Leksykon architektury Wrocławia, R. Eysymont, J. Wilkosz, A. To -

ma szewicz, J. Urbanik (red.), Via Nova, Wrocław 2011.

[16] Markowska A., Tomaszewicz A., Budynek Prezydium Policji we

Wrocławiu, [w:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia,

t. 4: Gmach, Oficyna Wydawnicza PWr, Wroc ław 1998, 411–434.

Streszczenie

W Velten pod Berlinem od 1905 r. działa muzeum pieców kaflowych oraz ceramiki Ofen- und Keramikmuseum Velten, które oprócz stałych wystaw

organizuje wystawy specjalne, powiązane tematycznie z produkcją różnego rodzaju ceramiki. Od 19 maja do 30 listopada 2013 r. trwała tam wysta-

wa KunstKeramik der Moderne. Zum 150. Geburtstag des Veltner Ofen- Und Keramikunternehmers Richard Blumenfeld.

Wyjątkowość i olbrzymi asortyment wytwarzanej w warsztatach Blumenfelda ceramiki sprawiały, że z jej zastosowaniem zbudowano setki moder-

nistycznych obiektów. Klientami firmy byli najznamienitsi ówcześni architekci niemieccy: Bruno Möhring, Peter Behrens, Hans Poelzig, Bruno

Taut, Otto Rudolf Salvisberg, Walter Gropius, Willy Hoffmann, Mies van der Rohe, Erich Mendelsohn, Fritz Höger czy Hermann Dernburg, współ-

pracujący z równie wybitnymi rzeźbiarzami, jak: Paul Rudolf Henning, Hans Schmidt, Ernst Freese, Felix Kupsch, Karl Lehn, Richard Kuöhl, Ulrich

Nitschke, Hans Klakow czy Paul Hermann.

Prezentowana wystawa jest szczególnie interesująca, gdyż składają się na nią nie tylko opisy czy stare i współczesne fotografie ilustrujące działal-

ność firmy w okresie modernizmu, ale również autentyczne fragmenty ceramiki budowlanej z tych obiektów. Ten sposób prezentacji pozwala koja-

rzyć artefakty z kompozycją całych budowli, stanowiąc dokumentalny zapis zamysłu projektantów i bliskiej współpracy architekta z artystą rzeź-

biarzem. Wśród wielu wspaniałych realizacji przedsiębiorstwa Blumenfelda w Niemczech, a także za granicą, pokazano rekonstrukcję babilońskiej

bramy Isztar oraz kształtki ceramiczne wyprodukowane w latach 1929–1930 dla domu towarowego A. Wertheim we Wrocł

awiu. Dobór i forma pre-

zentacji przedmiotów są znakomite, co sprawia, że na długo pozostają one w pamięci, a po wyjściu z wystawy wydaje się oczywiste, że ten niemal

wieczny materiał, który powstaje w wyniku zespolenia wszystkich żywiołów, zawsze będzie miał swoje miejsce w architekturze.

Słowa kluczowe: Richard Blumenfeld, Ofen- und Keramikmuseum Velten, modernizm, art déco, ceramika budowlana

Abstract

The museum of tiled stoves and ceramics Ofen- und Keramikmuseum Velten, which was established in Velten near Berlin in 1905, apart from per-

manent exhibitions organizes special temporary exhibitions thematically connected with the production of various kinds of ceramic ware. Since May

19 until November 30, 2013 the museum holds an exhibition titled KunstKeramik der Moderne. Zum 150. Geburtstag des Veltner Ofen- Und

Keramikunternehmers Richard Blumenfeld.

Due to the uniqueness and the large range of ceramic products manufactured in Blumenfeld’s workshops they have been used in constructing hun-

dreds of modernist buildings. The customers of the company included the most distinguished German architects of those times, such as Bruno

Möhring, Peter Behrens, Hans Poelzig, Bruno Taut, Otto Rudolf Salvisberg, Walter Gropius, Willy Hoffmann, Mies van der Rohe, Erich Mendelsohn,

Fritz Höger or Hermann Dernburg cooperating with equally renowned sculptors such as Paul Rudolf Henning, Hans Schmidt, Ernst Freese, Felix

Kupsch, Karl Lehn, Richard Kuöhl, Ulrich Nitschke, Hans Klakow and Paul Hermann.

The exhibition in Velten is especially interesting as it presents not only the descriptions or both old and contemporary photographs showing the

company’s operations during Modernism but also the original fragments of the ceramic materials from those buildings. This way of displaying the

exhibits enables the visitors to associate the artifacts with the composition of whole buildings, providing a documentary account of the designers’

ideas and testifying to the close cooperation of the architect with the artist-sculptor. Among a lot of great designs by Blumenfeld’s company both in

Germany and abroad presented at the exhibition there is a reconstruction of the Ishtar Gate in Babylon and the ceramic tiles produced in 1929–1930

for A. Wertheim department store in Wrocław. The choice and form of the presentation of the exhibits are so impressive that they are remembered

by the visitors for a long time, and after leaving the museum it seems obvious that this virtually eternal material which is the product of a fusion of

all the elements will always be used in architecture.

Key words: Richard Blumenfeld, Ofen- und Keramikmuseum Velten, Modernism, Art Déco, ceramic building materials