The monastic rule versus the colors of Polish and Bohemian Cistercian architecture in the 12
th
and 15
th
centuries 19
[13] Duby G., Die Klöster der Zisterzienser Architektur und Kunst,
Flammarion, Paris 2004.
[14] Badstübner E., Zisterzienserkirchen im nördlichen Mitteleuropa,
Hinstor, Rostock 2005.
[15] Nowiński J., Ars cisterciensis. Kościół cysterski w średniowieczu
– wyposażenie i wystrój, New Media Concept, Warszawa 2016.
[16] Vlček P., Sommer P., Foltýn D., Encyklopedie českých klášterů,
Libri, Praha 1997.
[17] Foltýn D. et al., Encyklopedie moravskỳch a slezkỳch klášterů,
Libri, Praha 2005.
[18]
Architektura gotycka w Polsce, t. 1–3, T. Mroczko, M. Arszyński (red.),
t. 2, Katalog zabytków, A. Włodarek (red.), Instytut Sztuki PAN,
Warszawa 1995.
[19] Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husit-
ských válek, Unicornis, Praha 2001.
[20] Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, DiG,
Warszawa 2009.
[21] Merhautová A., Stejskal K., Gotic mural painting in Bohemia and
Moravia. 1300–1378, Oxford University Press, London 1964.
[22] Małachowicz E., Faktura i polichromia architektoniczna średnio-
wiecznych wnętrz ceglanych na Śląsku, “Kwartalnik Architektury
i Urbanistyki” 1965, t. 10, z. 3–4, 207–229.
[23] Małachowicz E., Faktura i kolorystyka w architekturze średnio-
wiecznej na Śląsku, “Architectus” 2000, nr 1(7), 29–46.
[24] Dutkiewicz J.E., Romańskie malowidła ścienne w Polsce, “Biule-
tyn Historii Sztuki” 1966, t. 28, z. 3–4, 269–300.
[25] Domasławski J., Karłowska-Kamzowa A., Kornecki M., Małkie-
wiczówna H., Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Wydawnic-
two Naukowe UAM, Poznań 1984.
[26] Domasławski J., Karłowska-Kamzowa A., Labuda A.S., Malarstwo
gotyckie na Pomorzu Wschodnim, PWN, Poznań–Warszawa 1990.
[27] Dettlo P., Kolorystyka XIIIwiecznych ceglanych fryzów arkadko-
wych i zębatych w Małopolsce, “Ochrona Zabytków” 2000, nr 4,
347–354.
[28] Charvátová K., Dějiny cisterckého řádu v Čechách 1142–1420.
I. Fundace 12. století, Karolinum, Praha 2013.
[29] Charvátová K., Dějiny cisterckého řádu v Čechách 1142–1420.
II. Klá štery založené ve 12. a 13. století, Karolinum, Praha 2014.
[30] Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich. Filie lubiąskie
i inne cenobia śląskie / The architecture of Cistercian monasteries.
Daughter houses of Lubiąż and other Silesian cenobia, Ocyna
Wydawnicza PWr, Wrocław 2002.
[31] Łużyniecka E., Pelplin i Doberan. Architektura opactw cysterskich
spokrewnionych liacyjnie / Die Architektur von Zisterzienser
Abteien der gleichen Filiationslinie, Ocyna Wydawnicza PWr,
Wrocław 2014.
[32] Łużyniecka E., Świechowski Z., Kunkel R., Architektura klasz-
torów cysterskich. Małopolskie lie Morimond / The architecture
of cisterian abbeys. Morimond liations in Little Poland, Ocyna
Wydawnicza PWr, Wrocław 2008.
[33] Łuszczkiewicz W., Kapitularz klasztorny w opactwie jędrzejow-
skim. Jego ornamentacya i polichromia, “Sprawozdania Komisyi
Historyi Sztuki w Polsce” 1906, t. 6, 104–109.
[34] Gadomski J., Późnoromańska dekoracja malarska w refektarzu
klasztoru cystersów w Wąchocku, “Folia Historiae Artium” 1972,
t. 8, 43–60.
[35] Łuszczkiewicz W., Opactwo cysterskie sulejowskie. Pomnik archi
tektury XIIIgo wieku, “Sprawozdania Komisyi Historyi Sztuki
w Polsce” 1879, t. 1, 3–24.
[36] Łużyniecka E., Święcka E., Badania architektury opactwa cyster-
skiego w Henrykowie prowadzone w latach 2003 i 2006, “Architec-
tus” 2006, nr 2(20), 21–32.
[37] Kilarski M., O właściwą fakturę muru zabytków, “Ochrona Zabyt-
ków” 1955, nr 1, 23–33.
[38] Łużyniecka E., Opactwo cysterskie w Lądzie nad Wartą. Sprawo
zdanie z badań architektonicznych, sezon I – 2007 rok, “Architec-
tus” 2008, nr 1(23), 56–65.
[39] Leniaud J.-M.,ViolletleDuc ou les délires du système, Mengès,
Paris 1994.
[40] Barrière B., Aubazine. ObazineCoyroux, un monastère double,
Association HARPAU, Aubazine 2001.
[41] Delluc B., Delluc G., L’abbaye de Cadouin, Éditions Sud Ouest,
Bordeaux 2008.
[42] Renaud C., L’abbaye Cistercienne en France, Éditions Gaud, Moi-
senay 2005.
[43] Roux J., Cȋteaux. L’ordre, son histoire, ses abbayes, MSM, Tournai
2006.
[44] Coppack G., The white monks. The Cistercians in Britain 1128–
1540, Tempus, Stroud 2000.
[45] Mauchline M., Fountains Abbey. Studley Royal, The National Trust,
London 2000.
[46] Robinson D.M., Tintern Abbey, CADW-Welsh Historic Monu-
ments, Cardi 1990.
[47] Harrison S.A., Byland Abbey, English Heritage, London 1999.
[48] Coppack G., Fergusson P., Rievaulx Abbey, English Heritage, Lon-
don 2000.
Abstract
The monastic rule versus the colors of Polish and Bohemian Cistercian architecture in the 12
th
and 15
th
centuries
The aim of the article is to show the relationship between the monastic rule and the color scheme of Cistercian buildings in the current territories
of Poland and the Czech Republic in the 12
th
–15
th
centuries. In the research, which constitutes the basis of the study, the following methods were
used: stratigraphic and architectural in situ as well as historical, analytical and comparative.
The Cistercian monastic rule recommended formal asceticism and so it was forbidden to make colorful paintings, oors, and stained glass win-
dows. As a result of the research, three periods in the color transformation of Cistercian architecture have been distinguished. The rst period (end of
the 12
th
century – 1
st
half of the 13
th
century) was characterized by partial compliance with the aforementioned rules. The second period, which took
place in the 2
nd
half of the 13
th
century, was the beginning of a departure from formal asceticism. In the third period (14
th
and 15
th
centuries), there
was a decisive departure from the original monastic rule. At that time, the color scheme depended on the nancial condition of the order, the level of
the painting abilities and the imagination of creators. The monastic rule fell into oblivion.
Key words: architecture, color, Poland, Bohemia, Cistercians, order, rule
Streszczenie
Reguła zakonna a kolorystyka polskiej i czeskiej architektury cysterskiej w XII–XV w.
Celem artykułu jest ukazanie powiązania reguły zakonnej z kolorystyką budowli cysterskich na terenie obecnej Polski i Czech. Przedmiot opra-
cowania stanowi kolorystyka elewacji oraz wnętrz kościołów i klasztorów z XII–XV w., z których część została odkryta przez autorki artykułu, część
ujawniono podczas innych prac konserwatorskich. W badaniach, będących podstawą opracowania, zastosowano metody: stratygraczno-architekto-
niczną in situ oraz historyczno-analityczne i porównawcze.