Transformacja lotniska Tegel (TXL) w Berlinie

Dagmara Sietko-Sierkiewicz, David Weclawowicz, Paweł Kirschke

doi:10.5277/arc130107

Streszczenie

Prezentowany projekt autorstwa Dagmary Sietko-Sierkiewicz i Davida Weclawowicza Transformation TXL zdobył w 2013 r. główną nagrodę za pracę w dziedzinie architektury 158. międzynarodowego konkursu im. Karla Schinkla, zorganizowanego przez Stowarzyszenie Architektów i Inżynierów w Berlinie. Jest to projekt przebudowy berlińskiego portu lotniczego Tegel na nowoczesną dzielnicę mieszkalno-przemysłową, gdzie sfera prywatna i zawodowa życia powiązane są w innowacyjny sposób. Koncepcja urbanistyczna zakłada stworzenie ciągów budynków przemysłowo-usługowo-mieszkalnych zorientowanych zgodnie z kierunkami najważniejszych osi wyznaczonych przez terminal lotniska. Hale produkcyjne dostępne są z ulicy dostawczej, a towarzyszące jej usługi, sklep, manufaktury i mieszkania otwierają się w stronę pieszych placów znajdujących się wewnątrz kwartałów zabudowy. Halę, jej zaplecze i wejścia do niej zaprojektowano tak, aby po godzinach pracy mogła zostać przekształcona w miejsce spędzania czasu wolnego. Szkieletowy układ konstrukcyjny umożliwia przygotowanie mieszkań różnych typów i szybkie zbudowanie budynku, a także daje możliwość ponownego wykorzystania prefabrykowanych elementów. W projekcie duży nacisk położono na rozwiązania proekologiczne, które nie wymagają dużego nakładu finansowego i skomplikowanych rozwiązań technologicznych.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

Transformacja lotniska Tegel (TXL) w Berlinie

Transformation TXL

Wprowadzenie

Prezentowany projekt autorstwa Dagmary Sietko-Sier-

kiewicz i Davida Weclawowicza w 2013 r. zdobył głów-

ną nagrodę za pracę w dziedzinie architektury na między-

narodowym konkursie im. Karla Schinkla. Rozpisywany

corocznie przez Stowarzyszenie Architektów i Inżynierów

w Ber li nie (Architekten- und Ingenieursverein zu Berlin

– AIV) kon kurs skierowany jest do studentów oraz mło-

dych architektów. Organizowany w tym roku po raz 158,

podzie lony został na kategorie: architektura, urbanistyka,

konstrukcje inżynierskie, architektura zieleni, konserwa-

cja zabytków, budowa połączeń szynowych, budowa dróg,

sztuka, rozwój zrównoważony. Prace w każdej z ka te gorii

ocenia przypisane jej jury, a o przyznaniu nagród głów-

nych, specjalnych i wyróżnień decyduje pełny skład juro-

rów liczący około 100 osób. Nagrody główne Schinkelpreis

oraz wyróżnienia sponsorowane są corocznie przez Sto-

warzyszenie Architektów i Inżynierów w Berlinie

* Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej / Technische

Universität Wrocław, Fakultät für Architektur.

Łączna suma nagród w 2013 r. wyniosła 20 000 euro. W tym roku

nag rody specjalne przyznali: Bundesministerium für Verkehr, Bau und Stadt-

entwicklung, Senatsverwaltung für Stadtentwicklung und Umwelt Berlin,

Deutscher Beton- und Bautechnik-Verein e.V., För der verein des Verbandes

Beratender Ingenieure VBI, Hans-Joachim-Pysall-Stiftung, Verband Deu-

Einleitung

Dem vorgestellten und von Dagmara Sietko-Sierkiewicz

und David Weclawowicz bearbeiteten Entwurf, wurde

2013 der Hauptpreis des Schinkel Wettberbs in der Kate-

gorie Architektur verliehen. Der alljährlich ausgelobte

Wett bewerb, iniziert durch den Architekten- und Inge-

nieur verein zu Berlin (AIV), ist an Studenten und junge

Architekten gerichtet. In diesem Jahr schon zum 158.

veranstaltet, wurde er in folgende Fachsparten unterteilt:

Ar chitektur, Städtebau, Konstruktiver Ingenieurbau,

Land schaftsarchitektur, Denk malpflege, Verkehrswesen-

Eisen bahnbau, Verkehrs wesen- Straßenbau, Kunst und

Nachhaltigkeit. Die Ar beiten werden durch die jeweilige

Fachjury bewertet wobei die Preisverteilung letztendlich

vom Schinke lauss chuss, der rund 100 Juroren umfasst,

beschlossen wird.

Der Schinkelpreis sowie die Anerkennungspreise wer-

den vom Architekten- und Ingenieurverein zu Berlin, die

Sonderpreise von Sponsoren finanziert

Insgesamt steht für Schinkelpreise, Sonder- und Aner kennungs-

preise eine Summe in Höhe von ca. 20.000 € zur Verfügung. Den dies-

jährigen AIV-Schinkel-Wettbewerb 2013 fördern voraussichtlich: Bun-

des ministerium für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung, Deutscher

Beton- und Bautechnik-Verein e.V., Förderverein des Verbandes Be ra-

Prezentacje/Presentations

Autorzy: / Autoren: Dagmara Sietko-Sierkiewicz, David Weclawowicz, Paweł Kirschke*

Nagroda: / Preis: Nagroda główna za pracę w dziedzinie architektury 158. Konkursu AIV im. Karla Schinkla 2013

Schinkel preis 158. AIV – Schinkel – Wettbewerb 2013

2013

1(33)

DOI: 10.5277/arc130107

72 Prezentacje/Presentations

Geschichte des Wettbewerbs

Der deutsche Architekt, Städtebauer, Maler sowie Ver-

ant wortlicher für die bekanntesten klassizistischen und

neo gotischen Bauten im Königreich Preußen, Karl

Friedrich Schinkel (1781–1841), trat dem AIV im Jahr

1829 bei. Nach seinem Tod, wurde in Gedenken das jähr-

lich an seinem Geburtstag stattfindende Schinkelfest ins

Leben gerufen. Friedrich Adler schlug im Jahr 1851 einen

alljährlichen Wettbewerb unter Vereinsmitgliedern vor, der

im Namen von Friedrich Schinkel stattfinden sollte. Dies

wurde sofort ein voller Erfolg, weshalb das Preu ßische

Kö nig reich entschied, den Wettbewerb finanziell zu unter-

stützen. Der Schinkelpreis betrug nun 1700 Gold mark, was

heute 12.000 € entsprechen. An das Preis geld ge bunden,

war eine mehrmonatige Studienreise zu den klassischen

Stätten des Altertums. Nach der Rückkehr hat man in

Form von Vorträgen und Bauaufnahmen die Aufgabe

gehabt im Verein Rechenschaft abzulegen. Der Schinkel-

Wettbewerb war an junge Architekten adressiert, aber

auch an Studenten. In diesem Fall wurden die Arbeiten als

Diplom oder Examen an der Technischen Hochschule

Charlottenburg anerkannt. Die verliehenen Preise wurden

feierlich am Geburtstag Schinkels vergeben

Zu den bekanntesten Gewinnern des Schinkelpreis die

mit Breslau in Verbindung gebracht werden, sind unter

anderem: Hans Zimmermann

, zweimaliger Gewinner in

den Jahren 1860 sowie 1861, Richard Plüddemann,

Gewinner

1876, Paul Kieschke

, Gewinner 1878, sowie

Hans Poelzig

, der 1898 gewann.

Aufgabenstellung 2013

Die diesjährige Aufgabe bestand in der Transformation

des Flughafengeländes Tegel in Berlin

. Der Flughagen

tender Ingenieure VBI, Hans-Joachim-Pysall-Stiftung, Verband Deu-

tscher Architekten- und Ingenieurvereine e.V. (DAI), Verband Restau ra-

tor im Handwerk e.V., Baukammer Berlin, Lenné-Akademie für Garten-

bau und Gartenkultur e.V., Metallbau Windeck GmbH. Vgl. [1] s. 4–37.

Vgl.

[1, s. 5–33].

Carl Johann Zimmermann (1831–1911) gewann 1860 für seinen

„Hochbau Entwurf zu einer höchsten technischen Lehranstalt oder zu

einem polytechnischen Institut“ und 1861 für die Arbeit „Ingenieurwesen:

Wasser,- Eisenbahn und Maschienenbau Entwurf zu einem unterirdi-

schen Kanalsystem“. Vgl. [6]. In den Jahren 1864–1871 Funktion als

Stadtbaurat in Breslau und Autor einer Reihe öffentlicher Bauten.

Vgl.

[4, s. 1037–1038]

Stichwort: „Zimmermann Carl Johann Christian“, auf-

gearbeitet von Daria Dorota Pikulska.

Richard Plüddemann (1846–1910) gewann den Schinkelpreis

1876 für seinen „Hochbau Entwurf eines Zentralfriedhofes“.

Vgl.

[6]. In

den Jahren 1885–1909 übernahm er die Funktion des Stadtbaurats in

Breslau. Architekt zahlreicher Schulen und öffentlicher Gebäude, unter

Anderem die Bauwerk und Maschinenbau Fakultät, die heute als

Fakultät der Architektur genutzt wird. Vgl. [2, s. 120–123].

Paul Kieschke (1851–1905) erhielt 1878 den Schinkelpreis für

den „Hochbau Entwurf einer Kur- und Badehaus- Anlage“.

Vgl.

[7]. In

Breslau war er unter Anderem verantwortlich für den Entwurf für das

Vereinshaus des Vereins christlicher Kaufleute. Vgl. [4, s. 987], Stich-

wort: „Kieschke Paul“, aufgearbeitet von Zofia Bandurska.

Hans Poelzig (1869–1936) Gewinner im Jahr 1898 für „Entwurf zu

einem Stadthaus“.

Vgl.

[6]. Sein Werk und Verdienste beschrieben in [3].

Wettbewerbsaufgabe und seine Ziele [5].

Historia konkursu

W 1829 r. niemiecki architekt, urbanista, projektant

i malarz, jeden z najwybitniejszych twórców klasycyzmu

i neogotyku w Królestwie Prus, Karl Friedrich Schinkel

(1781–1841), został członkiem Stowarzyszenia Architek-

tów i Inżynierów w Berlinie. Gdy zmarł, za ogromne

zas ługi w dziedzinie architektury, Stowarzyszenie zdecy-

dowało o corocznej ceremonii obchodu jego urodzin,

zwa nej Schin kelfest. W 1851 r. Friedrich Adler zapropo-

nował or ganizację konkursu skierowanego do architek-

tów będących członkami AIV w Berlinie. Patronem miał

zostać Karl Schinkel. Po raz pierwszy konkurs ten prze-

prowadzono rok później. Zdobył niezwykłą sławę. Z tego

powodu w 1855 r. państwo pruskie wyraziło chęć współ-

finansowania nagród konkursowych. Główna nagroda

opiewała wówczas na kwotę 1700 Goldmark (w dzisiej-

szym przeliczeniu 12 000 euro). W nagrodę tę wliczona

była obowiązkowa wielomiesięczna podróż po starożyt-

nych miastach. Po powrocie zwycięzca przedstawiał włas

ne rysunki, inwentaryzacje, spostrzeżenia, studia obser-

wowanych obiektów w formie referatów lub publicznych

wykładów. Konkurs im. Schinkla adresowany był do mło-

dych architektów, ale też do studentów – w ich przypad-

ku wygrana mogła być uznana za dyplom i egzamin

ukończenia studiów na Politechnice Charlottenburg

w Ber linie. Nagrody zwycięzcom wręczano podczas uro-

czystości związanych z rocznicą urodzin patrona

. Do

najwybitniejszych laurea tów głównej nagrody konkursu

im. Schinkla w kategorii ar chitektury (Hochbau) związa-

nych swą działalnością z Wroc ławiem należą: Hans Zimmer-

mann

, nagrodzony dwu krotnie w latach 1860 i 1861,

uho no ro wany nią w 1876 r. Richard Plüddemann

, lau reat

z 1878 r. Paul Kie sch ke

oraz Hans Poelzig

– zdo byw ca

nagrody w roku 1898.

tscher Architekten- und Ingenieurvereine e.V. (DAI), Verband Restaurator

im Handwerk e.V.,

Baukammer Berlin, Lenné-Akademie für Gartenbau

und Gartenkultur e.V., Metallbau Win deck GmbH. Por. [1] s. 4–37.

Por. [1, s. 5–33].

Carl Johann Christian Zimmermann (1831–1911) w 1860 r. otrzy mał

nagrodę za pracę „Hochbau Entwurf zu einer höchsten technischen Lehr-

anstalt oder zu einem polytechnischen Institut”, a w 1861 r. za pracę „In -

genieur wesen: Wasser-, Eisenbahnund Maschinenbau Ent wurf zu einem

unterirdischen

Kanalsystem

”. Por. [6]. W latach

1864–1871

Zimmermann był

Miejskim Radcą Budowlanym Wrocławia i au to rem licznych budowli uży-

teczności

publicznej na terenie miasta

. Por. hasło: „

Zimmermann

Carl Jo-

hann

Christian

”

opracowane przez Da rię

Dorotę Pikulską

[4, s.

1037–1038

Richard Plüddemann (1846–1910) otrzymał nagrodę im. Schinkla

w 1876 r. za pracę „Hochbau Entwurf eines Zentralfried hofes”. Por. [6].

W latach 1885–1909 pełnił urząd Miejskiego Radcy Budo

wla nego

Bu downictwa Lądowego Wrocławia. Był współtwórcą licznych wroc

ławskich szkół i budowli użyteczności publicznej, m.in. Szkoły Rze

miosła

Budowlanego i Wyższej Szkoły Budowy Maszyn – obec nego Wydziału

Architektury Politechniki Wrocławskiej. Por. [2, s. 120–123].

Paul Kieschke (1851–1905) nagrodę im. Schinkla otrzymał

w 1878 r. za pracę „Hochbau Entwurf einer Kur- und Badehaus-Anlage”.

Por. [6]. We Wrocławiu był m.in. projektantem Resursy Stowarzyszenia

Kupców Chrześcijańskich. Por. hasło: „Kieschke Paul” opracowane

przez Zofię Bandurską [4, s. 987].

Hans Poelzig (1869–1936) otrzymał nagrodę w 1898 r. za pracę

„Entwurf zu einem Stadthaus”. Por. [6]. Działalność tego wielce zasłu-

żonego dla Wrocławia architekta opisano w [3].

Prezentacje/Presentations 73

Zadanie konkursowe 2013

Tegorocznym zadaniem konkursowym była transforma-

cja terenów lotniska Tegel w Berlinie

. Port lotniczy Tegel

pierwotnie służył jako obiekt wojskowy. W latach 60.

XX w., z powodu wzrastającej liczby użytkowników

korzystających z transportu powietrznego Tegel przebudo-

wano na cywilny port lotniczy. Projekt nowego założenia,

wyłoniony na podstawie konkursu, wykonany został przez

biuro architektoniczne von Gerkan, Marg und Partner

(gmp). Obecnie, ze względu na zbyt małe na dzisiejsze

potrzeby powierzchnie użytkowe terminalu i bu dynków go

otaczających, planuje się zamknięcie lotniska, co ma nastą-

pić w 2014 r., po zakończeniu budowy Międzynarodowego

Portu Lotniczego Berlin-Bran den burg

. Daje to możliwość

rozwoju północno-zachodniej części miasta, gdyż lotnisko

o powierzchni 450 ha jest obecnie największym wolnym

terenem Berlina. Obszar ten charakteryzuje wiele elemen-

tów, które mogą stanowić punkty odniesienia przy tworze-

niu koncepcji nowego zagospodarowania. Są nimi otwarty

– szeroki – teren pasów startowych, rozległe tereny zielo-

ne, sąsiednie dziel nice mające specyficzną charakterystykę

oraz dogodny system połączeń komunikacyjnych. Obecnie

berliński senat zakłada, iż w ciągu 20–30 lat obszar lotni-

ska Tegel powinien być przebudowany pod hasłem:

„Forschungs- und Industriepark Zukunftstechnologie”

(„Naukowo-Przemysłowy Park Technologii Przyszłości”).

Berlińska Wyższa Szkoła Techniczna wyraziła już chęć

wynajęcia budynku głównego terminalu, co powinno zain-

spirować inne instytucje naukowe i produkcyjne do two-

rzenia na obszarze opracowania swych placówek.

W budynkach otaczających planowane są lokale biurowe

i przeznaczone na działalność gospodarczą.

Zadanie konkursowe

w kategorii „Architektura”

Likwidacja lotniska Tegel wiąże się nie tylko z nowy-

mi możliwościami rozwoju przestrzennego mias ta, ale

też z utratą wielu miejsc pracy. W związku z tym Berlin

liczy na stworzenie na terenie konkursowym mieszanej

zabudowy, gdzie możliwe będzie połączenie działalności

gospodarczej (manufaktur) oraz nowych miejsc zamiesz-

kania. Wielki obszar opracowania umożliwia za projekto-

wanie wielkoprzestrzennych struktur, a blis kość terenów

zielonych jest argumentem do sytuowania tu zabudowy

mieszkaniowej. Zadanie projektowe polegało na stwo-

rzeniu nowego typu budynków produkcyjno-usługowo-

mieszkaniowych, które poprzez modularną powtarzal-

ność stałyby się podstawą rozwiązań urbanistycznych.

Skupienie produkcji, usług i mieszkalnictwa oraz nowe

Szczegółowe warunki konkursu i jego cele: [5].

Niem. Flughafen Berlin-Brandenburg International. Otwarcie

tego gigantycznego portu lotniczego było planowane na 2012 r., ale ze

względu na błędy popełnione w projekcie i podczas prowadzenia prac

budowlanych nie jest możliwe dokonanie odbiorów technicznych goto-

wego od roku lotniska. Obecnie przyjmuje się, że lotnisko to będzie

mogło być otwarte najwcześniej w 2014 r. Por. [7].

Skrót wytycznych i informacji zawartych w: [1].

Tegel diente zur Anfangszeit als Militärflughafen. In den

1960er Jahren wurde er aufgrund der aufkommenden

Nachfrage als ziviler Flughafen genutzt. Den Entwurf für

dieses Vorhaben lieferte das damals junge Architekturbüro

Gerkan, Marg und Partner (gmp) auf Basis eines

Wettbewerberfolgs. Nach heutigen Maßstäben erscheinen

die bereitgestellten Flächen im Terminal aber als zu klein,

sodass man 2014, nach Fertigstellung des Flughafens

Berlin- Brandenburg

, die Schließung plant. Damit ent-

steht die größte innerstädtisch gelegene Freifläche Berlins,

die spannende Chancen zur Entwicklung gibt. Das Gebiet

bietet zahlreiche Anknüpfpunkte zur Neuorientierung

des Standorts: die weiten Landschaftsflächen der Jung -

fernheide, die Lande- und Startbahnen, die benach -

barten Stadtteile sowie die gute Einbindung der Ver-

kehrsnetze. Zurzeit plant die Senatsverwaltung das Gebiet

im Zeit rahmen von 20–30 Jahren unter dem Leitmo-

tiv „For schungs- und Industriepark Zukunftstechnologie“

zu entwickeln. Die Berliner Beuth- Hochschule für

Technik hat Interesse angemeldet, das Hauptterminal

als Hoch schul standort nutzen zu wollen. Dies könnte

der Anstoßstein zur Ansiedlung weiterer Institutionen

dienen.

Aufgabenstellung – Architektur

Die Aufgabe des Standorts Tegel als Flughafen, bringt

nicht nur neue Möglichkeiten zur Entwicklung, sondern

auch ein Verlust vieler Arbeitsplätze. Aus diesem Grund

setzt man auf eine Nutzungsmischung, die aus Pro duk-

tions hallen und Wohnungsbau besteht. Die schiere Größe

des Gebiets erlaubt es großformatige Strukturen zu pla-

nen, wobei das breite Landschaftsangebot für eine Nu tz-

ung als Wohnraum spricht. Die Entwurfsaufgabe be stand

darin, eine neue Gebäudetypologie zu entwi ckeln, die

Produktion, Dienstleistung und Wohnen miteinander ver-

eint und damit die Grundlage für neue städte bau liche

Lösungen zu schaffen. Dieser Nutzungsmix gibt gleich-

zeitig die Chance für eine Stadt der kurzen Wege.

Die Aufgabenstellung legt dabei großen Wert auf nach-

haltige Lösungen und Nutzungsflexibilität.

Entwurf

Der Entwurf ist auf Grundlage des Wettbewerb-

programms erarbeitet. Er besteht aus einem städtebauli-

chen Teil (Abb. 1) sowie dem architektonischem Teil

(Abb. 2, 3 und 4). Die Idee des Entwurfs sieht ein multi-

funktionales Gebäude vor, welches aus einer großflächi-

gen Produktionshalle besteht (die nach Feierabend als

Rekreationsort genutzt werden kann) sowie Wohn- und

Dienstleistungstürme, die sich an die Halle setzen. So

entsteht ein Gebäude, das alle geforderten Funktionen

Die Eröffnung des Berlin- Brandenburg Airports war zunächst

für 2012 geplant. Dieser Termin konnte aufgrund Baumängel nicht ein-

gehalten werden. Zurzeit wird mit einer Eröffnung im Jahr 2014 gerech-

net.

Vgl.

[7].

Gekürzte Informationen aus [1].

74 Prezentacje/Presentations

Il. 1. Schwarzplan 1:2000; Plan sytuacyjny 1:1000; Perspektywa założenia urbanistycznego; Schematy założenia urbanistycznego: funkcjonowanie w godzi nach pracy; funkcjonowanie po godzinach pracy;

powiązania komunikacyjne; zieleń i place wewnątrz kwartałów

Abb. 1. Schwarzplan 1:2000; Lageplan 1:1000; Diagramme zum städtebaulichen Konzept: Funktionskonzept; Transformation; Verkehrskonzept; Grünräume + Plätze

Prezentacje/Presentations 75

vereint, dabei aber die nötige Eigen stän digkeit nicht

beeinträchtigt. Die Kubatur erfüllt die im Programm vor-

geschrieben Flächen und gibt die Mög lich keit, auf seiner

Basis städtische Quartiere zu bilden, die in ihrer Form

und Größe Berliner Maßstäbe an nehmen.

Der Städtebauliche Ansatz (Abb. 1) sieht eine Reihe

von Gebäuden vor, die sich an den Richtungen des Ter-

minals orientieren, und dabei einen Übergang zwischen

den Produktionshallen, im Westen in den Bestands ge-

bäuden, und den Forschungsgebäuden, im Osten des Ge -

ländes schaffen. Jedes Quartier besteht aus einer Ma nu-

faktur (Produktionshalle) sowie Gebäuden der sozialen-

und städtischen Infrastruktur. Zwischen ihnen entstehen

verschiedenartige Plätze. Das Hauptterminal wird gemäß

Wettbewerbsbestimmungen erhalten und bleibt das Herz

des Ensembles. Die Bestandsgebäude im Westen des

Geländes werden ebenfalls beibehalten.

Die Erschließung wird in zwei Stränge unterteilt: eine

Anlieferungsstraße für die Produktionshallen, sowie eine

Allee die für E-Fahrzeuge gedacht ist. Dank dieser

Aufteilung, dominieren nicht Lastwagen das Straßenbild,

sondern moderne elektrobetriebene Fahrzeuge. Dazu

besitzt jedes Quartier eine Tiefgarage für die Mitbewohner,

Angestellten und Besucher, welche von den beruhigten

Il. 2. Perspektywa projektowanej manufaktury; Schematy: transformacji manufaktury; rozwiązań ekologicznych, konstrukcji;

Elewacja północno-wschodnia 1:200; Elewacja południowo-zachodnia 1:200; Perspektywa – wykorzystanie manufaktury po godzinach pracy

Abb. 2. Perspektive Quartier; Diagramme: Transformation Manufaktur; Nachhaltigkeit; Konstruktion; Nord-Ost Ansicht 1:200;

Süd-West Ansicht 1:200; Perspektive – Manufaktur nach Feierabend

formy mobilności (car sharing, e-mobility) powinny

dawać szanse na zredukowanie komunikacji, zgodnie

z tendencją obowiązującą w całym Berlinie, który ma się

stać „miastem krótkich dróg”. W propozycji architekto-

nicznej należało również uwzględnić zagadnienia zrów-

noważonego rozwoju i możliwości elastycznego prze-

kształcania zaplanowanych funkcji (w przyszłości).

Projekt

Prezentowany projekt opracowany został zgodnie ze

szczegółowymi wymaganiami konkursowymi. Zawiera

część urbanistyczną (il. 1) oraz architektoniczną (il. 2–4).

Główna idea projektu zakłada stworzenie wielofunkcyj-

nego budynku, którego strukturę tworzą przestrzenna hala

produkcyjna (po godzinach pracy przekształcająca się

w miejs ce spędzania czasu wolnego) oraz ściśle powiąza-

ne z nią przestrzenie usługowe i skrzydła mieszkalne. Jest

to obiekt, który łączy ściśle wszystkie wymienione sposo-

by użytkowania, ale też zapewnia odpowiednią separację

miejsca pracy i mieszkania. Skala tego budynku odpowia-

da wymaganiom technicznym stawianym przez warunki

konkursu, a jednocześnie umożliwia tworzenie na jego

bazie regularnych, ale urozmaiconych przestrzennie

76 Prezentacje/Presentations

Il. 3. Zagospodarowanie terenu z rzutem przyziemia manufaktury 1:500; Rzuty w skali 1:500: antresola, 1. piętro multifunkcjonalne z usługami

i tzw. farmą miejską; piętra mieszkalne: 2., 3., 4.;

Schemat sposobu nakładania na siebie kondygnacji z wariantem zmiany funkcji mieszkalnej na biurową

Abb. 3. Erdgeschoss 1:500; Grundrisse im Maßstab 1:500: Galeriegeschoss, 1. Obergeschoss „Multiuse“; Wohnungsgeschosse: 2., 3., 4.; Explosionsschema mit Büro-Variante

Prezentacje/Presentations 77

kwartałów miejskich nawiązujących skalą do tradycyj-

nych rozwiązań stosowanych w Berlinie.

Idea urbanistyczna projektu (il. 1) zakłada stworzenie

ciągów budynków, orientowanych zgodnie z kierunkami

najważniejszych osi wyznaczonych przez terminal lotni-

ska, stanowiących integralne przejście między częścią

prze mysłową (usytuowaną w zachodniej części projektu

w zachowanych halach i hangarach lotniska), a częścią

naukowo-badawczą, która zaplanowana została w części

wschodniej kompleksu. W każdym kwartale zaprojekto-

wano współczesną manufakturę powiązaną strukturalnie

z budynkami mieszkalnymi oraz budynki socjalne i usłu-

gowe, pomiędzy którymi tworzą się wewnętrzne place.

Istniejący heksagonalny budynek terminalu głównego,

zgodnie z wymaganiami konkursowymi, został zachowa-

ny i wkomponowany w założenie – stanowiąc jego naj-

ważniejszy akcent. Uznano też za celowe zachowanie

wszystkich hal, hangarów i budynków towarzyszących

portu lotniczego – znajdujących się w zachodniej części

opracowywanego terenu.

Komunikację podzielono na dwa główne ciągi, z któ-

rych jeden obsługuje część produkcyjną (transport zaopa-

trujący istniejące i projektowane hale przemysłowe),

a drugi tworzy aleję przeznaczoną dla ruchu osobowego,

w tym dla e-pojazdów napędzanych energią elektryczną.

Podział ten pozwala na uwolnienie alei od ciężkich pojaz-

dów dostawczych. Każdy kwartał wyposażono w parking

podziemny dla mieszkańców, pracowników i klientów,

obsługiwany przez wjazdy z mało ruchliwych bocznych

ulic. W ten sposób wewnątrz zaprojektowanych kwarta-

łów znalazły się place i ciągi piesze. Placyki dzięki różno-

rodności otaczającej je zabudowy mają indywidulany cha-

rakter, co akcentowane jest dodatkowo układem zieleni.

W skali architektonicznej (il. 2–4) przedstawiono

ry sunki prostokątnej, jednokondygnacyjnej hali produk-

cyjno-wystawowej oraz zespolonych z nią sześciokondy-

gnacyjnych wież mieszkalno-usługowych (o kształcie

odwróconej litery L). Układ hali produkcyjnej i towarzy-

szących jej dwóch lokali usługowych oraz sklepu manu-

faktury (showroom) zorientowano tak, aby hala dostępna

była z ciągu dostawczego, a usługi i sklep otwierały się

w stronę placów znajdujących się wewnątrz kwartałów.

Halę, jej zaplecze i wejścia do niej zaprojektowano tak,

aby po godzinach pracy znaczna jej część mogła być

prze kształcana na salę sportową, koncertową lub pływal-

nię (schemat tej transformacji pokazano na il. 1 i 2).

Większą część płaskiego dachu ponad halą produkcyjną

przeznaczono na tzw. farmę miejską, będącą obecnie

w wielkich miastach nową, proekologiczną ideą. Ponad

lokalami przeznaczonymi na komercyjne usługi, zlokali-

zowanymi w narożnikach, przewidziano kondygnację

przeznaczoną na usługi socjalne lub biura, a ponad nią

kolejne trzy piętra mieszkalne. Te kondygnacje ukształto-

wano tak, aby zapewnić dużą różnorodność i możliwość

indywidualnego kształtowania układu mieszkań (il. 2 i 4).

Zaproponowano mieszkania typu: single atelier, lofty,

mieszkania połączone z pracą, duże mieszkania dla rodzin

z dziećmi oraz mieszkania eksperymentalne – wspólnoto-

we. Elastyczność szkieletowego układu konstrukcyjnego

pozwala w przyszłości na przebudowę pięter, w miarę

Seitenstraßen erreicht werden kann. Die Quartiere bieten

Plätze, die miteinander verbunden sind und dank ver-

schiedenster Arrangierung einen individuellen Charakter

aufweisen.

Im architektonischen Maßstab (Abb. 2, 3 und 4) wird

eine rechteckige, eingeschossige Pro duk tionshalle

mit Show room, sowie sechsgeschossige Wohn-Dienst -

leis tungstürme, die mit ihr verbunden sind, (in Form

eines umgedrehten L´s) vogeschlagen. Die Produk tions-

halle ist zur Anliefe rungsstrasse ausgerichtet, wohinge-

gen die zwei Dienst leistungen und der Showroom sich

zum Platz hin öffnen. Die eigen tliche Werkhalle ist so

kon zipiert, dass sie nach Feier abend zur Sporthalle,

Kon zerthalle oder Schwimm bahn trans formiert werden

kann (siehe Abb. 1 und 2). Der Großteil des Flachdachs

der Pro duk tions halle wird für Urban Farming genutzt-

eine innerstädtische Variante von Strebergärten. Fol -

gende Woh nungs typen wurden vorgeschlagen: Single-

Ateliers, Lofts, Wohnungen+Ar beiten, Familien woh-

nungen sowie experimentelle Wo hnungen. Die Flexi-

bilität der rasterartig aufgebauten Stahl kon

struktion

er laubt eine spätere Aufstockung oder Rückbau der

Etagen, je nach den Bedürfnissen des Wohnungsmarkts.

Zusätzlich wurden in die Wohnetagen mögliche Büro-

grund risse aufgezeichnet, welche die Flexibiliät weiter

unterstreichen sollen.

Als weitere Herausforderung galt es die Konstruktion

der Produktionshalle, mit seinen großen Spannweiten,

und die darüberliegenden Wohnetagen, mit kleineren

Spann weiten, zu vereinen. Als Lösung wurde ein modula-

res Stahl skelett vorgeschlagen, das in der Produktionshalle

bei 12 × 12 m misst, und im Wohnteil bei 6 × 6 m liegt.

Die tra gende Konstruktion in der Halle baut auf V-för-

migen Stahlstützen auf, die mithilfe von Fach werk trägern

überdacht werden. Der auf einem orthogonalen Stahl-

skelett aufgebaute Wohnteil, wurde mit der Halle über

einen ebenfalls V-förmiges Fachwerk verbunden. Dank

dessen, er scheint der Wohntrakt von außen wie leicht über

der Halle schwebend. Zur Aussteifung werden Stahl be-

ton kerne ge nutzt, in denen Funktionsräume wie Umkleide,

Technik, Büros und Treppenhäuser zu finden sind. Das

mo dulare Baukastensystem gibt die Möglichkeit vor ge-

fertigte Ele mente zu nutzen und den Aufbau bzw. Abbau

zu beschleunigen.

Als ressourcen- und energiesparende Entwicklungs-

strategie, wurde ganz bewusst auf technisch aufwendige

Lösungen verzichtet und dafür technologische Notwendig-

keiten gezielt ausnutzt. Dazu gehört die Flexibilität der

Grund risse, Gebäudeautomation sowie das Nutzen von

re cyceltem Stahl als Primärkonstruktion. Die warme

Ab luft der Produktionshalle wird zum beheizen der Wo -

hnungen und Dienstleistungen genutzt. Anfallendes Grau-

wasser dient zum bewässern der Gärten sowie Toiletten-

spülungen. Durch die Nähe von Wohnen und Arbeiten,

entfallen Anfahrten zum Arbeitsplatz und damit unnötige

- Emissionen.

Der Wettbewerbentwurf schlägt einen modernen

Stadtteil vor, der die Bereiche Leben und Arbeiten inno-

vativ verbindet, dabei ökonomisch und komfortabel ist,

sowie Chancen auf Individualität bietet. Wir glauben,

78 Prezentacje/Presentations

Il. 4. Fragment rzutu parteru (użytkowanie manufaktury po godzinach pracy) 1:200; Fragment rzutu piętra – mieszkania połączone z biurami 1:200; Przekrój A-A 1:200; Elewacja południowo-wschodnia 1:200; Przekrój

B-B 1:200; Detal (widok perspektywiczny)

Abb. 4. Ausschnitt Gewerbebereich 1:200; Ausschnitt Wohnbereich „Wohnen und Arbeiten“ 1:200; Längsschnitt A-A 1:200; Süd-Ost Ansicht 1:200; Querschnitt B-B 1:200; Detailschnitt

Prezentacje/Presentations 79

dass das die passende Lösung für das Gebiet Tegel ist.

Dies wurde durch die Fachjury mit dem Schinkelpreis

gewürdigt. Im Juryprotokoll lesen wir:

Die Arbeit überzeugt die Jury auf mehreren Ebenen.

Die städtebauliche Konzeption ist aus der Geometrie des

Flughafens abgeleitet. Die Zuordnung der Funktionen

– produzierendes Gewerbe nach Westen in Richtung Han-

gar und Cargo sowie Dienstleistungen, Büros und Wohnen

nach Osten zum Hochschulstandort – erzeugen wie

selbst verständlich eine Höhenstaffelung und damit eine

Dichte, die dem Ort angemessen erscheint. Der Arbeit

liegt ein Konstruktionsraster zugrunde – 12 × 12 m

(6 × 6 m) – das tatsächlich eine ausgewiesene Flexibilität

bei ökonomischen Stützweiten verspricht. Die vorgeschla-

gene Primärkonstruktion (Stahl) erfordert zwar eine

zusätzliche Ertüchtigung für den Brandschutz, trägt aber

zur Flexibilisierung unterschiedlicher Funktionen und

den statischen Anforderungen an die Konstruktion bei.

Der durchgearbeitete Baustein zeigt zwei Nutzungs-

varianten auf, die absolut schlüssig und glaubhaft die

Funktionen: Arbeit, Wohnen und Rekreation zusammen-

führen. Der Begriff der Nachhaltigkeit wird bei dieser

Arbeit nicht überstrapaziert, sondern als selbstverständli-

che technologische Notwendigkeit auf der Basis des wirt-

schaftlich Machbaren erläutert. Insgesamt eine Arbeit,

die der Auslobung in allen Punkten gerecht wird und die

die Auswahljury Architektur zum Schinkelpreis vor-

schlägt

Übersetzt von

David Weclawowicz

Auszug aus dem Preisgerichtsprotokoll verfasst von Prof. Dr. h. c.

Dipl.-Ing. Wolfgang Schuster mit dem Titel: Junghaans L. Protokolle zu

den Auswahl- und Jurysitzungen des AIV Schinkelausschus Februar

2013, Architekten und Ingenieurverein zu Berlin, Berlin 2013.

zmieniających się potrzeb użytkowników. W celu ukaza-

nia możliwości adaptacji projektowanych rozwiązań do

innych zadań pokazano również wariant obrazujący prze-

kształcenie części mieszkalnej na część biurową.

W konkursie zakładano konieczność współgrania roz-

wiązań konstrukcyjnych jednostek produkcyjnych z kon-

strukcją jednostek mieszkaniowych i usługowych. Głów -

ny problem w tym przypadku stanowiły odmienne rozpię-

tości konstrukcyjne części produkcyjnej i mieszkaniowej

oraz to, że część mieszkalna, według koncepcji, powinna

była znaleźć się powyżej części produkcyjnej. W zapro-

ponowanym rozwiązaniu oparto się na szkielecie stalo-

wym, którego moduł konstrukcyjny w części produkcyj-

nej wynosił 12 × 12 m, a w części mieszkalno-usługowej

6 × 6 m. Główną konstrukcję hali utworzyły stalowe słupy

o kształcie litery V i wspierające się na nich kratow nice.

Oparta na ortogonalnym stalowym szkielecie część

miesz kalna powiązana była z konstrukcją hali V-kształt-

nymi podporami (podobnymi do tych z hali, ale mniejszy-

mi). Dzięki temu w kompozycji bryły budynku uzyskano

wrażenie lewitacji części mieszkalnej nad częścią pro-

dukcyjną. Jako usztywnienie konstrukcji zastosowano

żelbetowe rdzenie, w których umieszczono: przebieral-

nie, pomieszczenia tech niczne, biura oraz dwie klatki

schodowe w części miesz kalnej. Należy zwrócić uwagę,

że zastosowany mo dularny stalowy szkielet umożliwia

szybkie zbudowanie i rozebranie budynku oraz ponowne

wykorzystanie prefabrykowanych elementów.

W projekcie duży nacisk położono również na rozwią-

zania proekologiczne, które nie wymagają dużego nakła-

du finansowego i skomplikowanych rozwiązań technolo-

gicznych. Wśród ważniejszych kwestii należy wymienić

wysoki potencjał możliwości zmiany sposobu użytkowa-

nia dzięki modularnej konstrukcji i elastycznym rzutom,

automatyzację budynku oraz wykorzystanie stali pocho-

dzącej z recyklingu. Ciepło powstające w procesach tech-

nologicznych w części produkcyjnej hali wykorzystano do

ogrzania części usługowej i mieszkalnej. Do podlewania

roślin na farmach oraz w oranżeriach przylegających do

mieszkań, a także do spłukiwania toalet założono użycie

tzw. wody szarej. Bliskość pracy i miejsca zamieszkania

pozwala na ograniczenie potrzeby korzystania z środków

transportu emitujących dwutlenek węgla do atmosfery.

Zaproponowana w projekcie konkursowym wizja

nowoczesnej miejskiej dzielnicy, gdzie sfera prywatna

i zawodowa życia powiązane są w innowacyjny sposób,

a rozwiązania architektoniczne zapewniają ekonomię,

komfort, a także szansę indywidualizacji i kameralności

wydawały się nam odpowiednim rozwiązaniem dla dzi-

siejszych terenów lotniska Tegel. Zostało to docenione

przez jury, które przyznało projektowi główną nagrodę.

W jej uzasadnieniu czytamy: Przedstawiony projekt prze-

konuje jury na wielu płaszczyznach. Koncepcja urbanis-

tyczna wynika z geometrii terminalu głównego lotniska.

Organizacja funkcji – budynki przemysłowe na stronie

zachodniej, w stronę hangarów i magazynów, tak jak

usługi, biura i mieszkania na wschodzie, w stronę szkoły

wyższej – generuje w zrozumiały sposób stopniowanie

wysokości i gęstość zabudowy, które na tym miejscu

wydają się słuszne. Praca opiera się na rastrze konstruk-

80 Prezentacje/Presentations

nadużywane, tylko w racjonalny sposób wykorzystane na

bazie ekonomicznych możliwości

Fragment opinii jurorów sygnowany przez Prof. Dr.h.c. Dipl.-Ing.

Wolfganga Schustera, zawarty w protokole pokonkursowym: Jung-

hanns L., Protokolle zu den Auswahl– und Jurysitzungen des AIV Schin-

kel aus schusses im Februar 2013, Architekten- und Ingenieursverein zu

Berlin, Berlin 2013. Tłum. D. Sietko-Sierkiewicz, D. Weclawowicz.

Streszczenie

Prezentowany projekt autorstwa Dagmary Sietko-Sierkiewicz i Davida Weclawowicza Transformation TXL zdobył w 2013 r. główną nagrodę za

pracę w dziedzinie architektury 158. międzynarodowego konkursu im. Karla Schinkla, zorganizowanego przez Stowarzyszenie Architektów

i Inżynierów w Berlinie. Jest to projekt przebudowy berlińskiego portu lotniczego Tegel na nowoczesną dzielnicę mieszkalno-przemysłową, gdzie

sfera prywatna i zawodowa życia powiązane są w innowacyjny sposób. Koncepcja urbanistyczna zakłada stworzenie ciągów budynków przemysło-

wo-usługowo-mieszkalnych zorientowanych zgodnie z kierunkami najważniejszych osi wyznaczonych przez terminal lotniska. Hale produkcyjne

dostępne są z ulicy dostawczej, a towarzyszące jej usługi, sklep, manufaktury i mieszkania otwierają się w stronę pieszych placów znajdujących się

wewnątrz kwartałów zabudowy. Halę, jej zaplecze i wejścia do niej zaprojektowano tak, aby po godzinach pracy mogła zostać przekształcona

w miejsce spędzania czasu wolnego. Szkieletowy układ konstrukcyjny umożliwia przygotowanie mieszkań różnych typów i szybkie zbudowanie

budynku, a także daje możliwość ponownego wykorzystania prefabrykowanych elementów. W projekcie duży nacisk położono na rozwiązania pro-

ekologiczne, które nie wymagają dużego nakładu finansowego i skomplikowanych rozwiązań technologicznych.

Słowa kluczowe:

konkurs im. Schinkla, Karl Friedrich Schinkel, Berlin, lotnisko Tegel, manufaktura, rewitalizacja, produkcja, rozwój zrównoważony

Zusammenfassung

Der vorgestellte und von Dagmara Sietko-Sierkiewicz und David Weclawowicz bearbeitete Entwurf, Tranformation TXL erhielt 2013 den Haupt-

preis des 158. Schinkel- Wettberbs in der Kategorie Architektur. Der prämierte Beitrag, plant den Umbau des Berliner Flughafengeländes in einen

neuen Stadtteil der Wohnen und produzierendes Gewerbe vereint, und dabei die Grenzen zwischen Leben und Arbeit verwischt. Die städtebauliche

Konzeption richtet sich nach den vom Hauptterminal definierten Achsen und schlägt eine Reihe offener Quartiere vor. Die Produktionshallen sind

von der Anlieferungsstraße zugänglich, die dazugehörigen Dienstleistungen und Wohnungen öffnen sich Plätzen innerhalb der Quartiere. Die

Produktionshallen sind so geplant, dass sie nach Feierabend als Rekreationsorte genutzt werden können. Die rasterartig aufgebaute Stahlkonstruktion

ermöglicht verschiedene Nutzungsvarianten für die Wohnungs grundrisse, den Einsatz von vorfabrizierten Elementen sowie einen schnellen Auf- und

Rückbau. Gleichzeitig wurde großer Wert auf nachhaltige Ideen gelegt, die einen minimalen technischen und ökonomischen Aufwand bedeuten.

Stichwörter: Schinkelwettbewerb, Karl Friedrich Schinkel, Berlin, Flughafen Tegel, Manufaktur, Transformation, Produktion, Nachhaltigkeit

Bibliografia/Bibliographie

[1] Architekten- und Ingenieursverein zu Berlin, Transformation TXL:

Vom Flugfeld zum Lebensraum, Auslobung zum 158. Wettbewerb,

Semmer M. (red.), Architekten- und Ingenieursverein zu Berlin,

Berlin 2012.

[2]

Gryglewska A., Architektura Wrocławia XIX i XX wieku w twórczości

Richarda Plüddemanna, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wroc-

ławskiej,

Wrocław 1999.

[3] Hans Poelzig we Wrocławiu. Architektura i sztuka 1900–1916,

J. Ilkosz, B. Störtkuhl (red.), Muzeum Architektury miasta Wroc-

ławia, Wrocław 2000.

[4]

Noty biograficzne architektów, budowniczych i artystów, [w:] R. Eysy-

mont,

J. Ilkosz, A. Tomaszewicz, J. Urbanik (red.), Leksykon archi-

tektury Wrocławia, Via Nova, Wrocław 2011, 951–1040.

[5] www.aiv-berlin.de/schinkel-wettbewerb/aufgabenstellung [acces-

sed: 03.2013].

[6] www.berliner-volksbank.de/schinkelwettbewerbwettbewerbssieger

[accessed: marzec 2013].

[7] www.faz.net/aktuell/politik/inland/flughafen-berlin-brandenburg/

berliner-flughafen-die-geheime-maengelliste-12023659.html

[accessed: 03.2013].

cyjnym 12 × 12 m (6 × 6 m). który rzeczywiście zapewnia

elastyczność i ekonomiczne rozpiętości. Zaproponowany

materiał konstrukcyjny (stal) będzie potrzebował dodat-

kowych systemów zabezpieczeń przeciwpożarowych, daje

jednak możliwość uelastycznienia funkcji i odpowiada

wymaganiom statycznym. Opracowany moduł manufak-

tury pokazuje dwa warianty jej użytkowania, które abso-

lutnie jasno i wiarygodnie wiążą funkcje pracy, mieszka-

nia i rekreacji. Pojęcie zrównoważonego rozwoju nie jest