Numer 1(65)/2021

doi:10.37190/arc (doi:10.5277/arc)

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

Mateusz Michalski - Tikkun Chacot – semiotyka synagogi na przykładzie bożnicy w Siemiatyczach

doi:10.37190/arc210101

Celem artykułu jest charakterystyka semiotycznego aspektu architektury bożniczej w kontekście tekstów liturgicznych oraz wykazanie bezpośredniej relacji między wymiarami synagog a poszczególnymi wersami modlitw. Przedmiotem prac była synagoga w Siemiatyczach powstała w końcu XVIII w. Jako przykład modlitwy wybrano Tikkun Chacot, nabożeństwo o północy, które pojawiło się pod wpływem ruchów kabalistycznych w Safedzie, a które dość szybko pod wpływem ruchów mistycznych XVII i XVIII w. wpisało się jako element liturgii synagogalnej w Europie.     W artykule dokonano analizy metrologicznej wymiarów synagogi w Siemiatyczach w oparciu o badania in situ oraz powiązanej z nią analizy gematrycznej tekstu modlitwy Tikkun Chacot. Gematria stanowi szczególną odmianę mistyki liter i jest zakorzeniona w szczególny sposób w języku hebrajskim. Polega na przetwarzaniu liter wyrazów w liczby. Metoda ta zakłada rozumienie liter w wyrazie jako znaków graficznych liczb. Podczas badań stosowano metody logicznej argumentacji, historyczno-analityczne oraz ilościowe i statystyczne.     W czasie badań udało się wskazać związek fragmentów modlitwy Tikkun Chacot z wymiarami synagogi w Siemiatyczach. Dotyczy to wymiarów zewnętrznych i wewnętrznych. Zdecydowanie częściej w wymiarach zewnętrznych odnajduje się wyrażenia odnoszące się do wygnania i nostalgii za świątynią i Jeruzalem. Najczęściej wyrażenia sławiące Boga odnoszą się do wymiarów wewnętrznych. Jednocześnie wskazano, iż związek ten przedstawia lingwistycznie binarny charakter architektury bożniczej zakorzeniony w opozycji wnętrze–zewnętrzne.

Słowa kluczowe:

    synagoga

    tikkun-chacot

    siematycze

    bożnica

    gematria

Ewa Netczuk-Pol - Wpływ zaborcy na kształt architektury drewnianej końca XIX i początku XX w. na terenie Lubelszczyzny

doi:10.37190/arc210102

Celem artykułu było przedstawienie wpływu architektury narodowej rosyjskiej na drewnianą architekturę Lubelszczyzny powstałą na przełomie XIX i XX w., która charakteryzowała się dużą odrębnością. Przedmiotem pracy było ukazanie znaczenia wzmożonej rusyfikacji, która dotykała nie tylko sfery życia społecznego, kulturalnego, ale także architektury.     W artykule dokonano analizy zachowanej architektury drewnianej powstałej na przełomie wieków na terenie obecnego województwa lubelskiego. Jako materiał wyjściowy wykorzystano dostępne materiały archiwalne oraz dokumentację stworzoną na potrzeby wojewódzkiego konserwatora zabytków (karta ewidencji zabytków architektury i budownictwa) oraz dokonano wizji lokalnej w celu przygotowania dokumentacji fotograficznej stanu aktualnego. Jako materiał porównawczy posłużyła charakterystyczna zabudowa drewniana powstała pod koniec XIX i na początku XX w. w Samarze w Rosji. Zabudowa ta ma dobrze udokumentowaną historię oraz jest dobrze zbadana przez lokalnych naukowców. Dodatkowo przetrwała do dziś w stanie prawie nienaruszonym.     Podczas badań porównano istniejącą zabudowę drewnianej Lubelszczyzny z przełomu wieków z zabudową drewnianą rosyjską przede wszystkim pod względem detalu i dekoracji fasady. Pozwoliło to na zauważenie podobieństw między detalami stosowanymi w tradycyjnym budownictwie drewnianym na terenie województwa lubelskiego. Szczególnie jest to widoczne w detalu stolarki okiennej – bogato dekorowane nad- i podokienniki. Jest to element charakterystyczny tylko dla badanego okresu, co potwierdza tezę o wpływie zaborcy na kształt architektury.

Słowa kluczowe:

    zabudowa-drewniana

    lubelszczyzna

    rusyfikacja

    przełom-xix-i-xx-w.

Marta M. Rudnicka-Bogusz - Legnicki zespół koszar grenadierów jako kapitał kulturowy w przestrzeni miejskiej

doi:10.37190/arc210103

Celem artykułu było ukazanie, iż koszary stanowią kapitał kulturowy w miastach garnizonowych, ponieważ są na wielu płaszczyznach nośnikiem niematerialnego dziedzictwa i tradycji wiążących się z obecnością wojska w historycznych ośrodkach miejskich. Praca stanowi też wprowadzenie do dyskusji o właściwych drogach rewaloryzacji zespołów koszarowych z punktu widzenia zachowania ich wyróżników typologicznych.     W artykule naszkicowano historię garnizonu legnickiego przed II wojną światową, dokonano prezentacji rozwoju zespołu koszarowego grenadierów przy ul. Hutników oraz przeprowadzono szczegółową analizę stylistyczną XIX-wiecznych budynków składających się na zespół.     W toku badań udało się ustalić determinanty, dzięki którym historyczne zespoły koszarowe Legnicy nie stanowią jedynie cechy miasta, jego zasobu, ale jego kapitał kulturowy, czyli taki zasób, którym można się zarówno w sposób materialny, jak i ideowy posługiwać do budowania prestiżu itp. Na przełomie XIX i XX w. Legnica stała się miastem garnizonowym, co miało znaczący wpływ na krajobraz kulturowy i strukturę ludności. Pałacowe gmachy koszar budowane za państwowe pieniądze były dowodem szczególnego zainteresowania rządzących i podnosiły walory estetyczne krajobrazu miasta. Za pomocą ascetycznej, jednak wyrazistej stylistyki budowano wrażenie bogactwa państwa fundującego koszary, a jednoznacznie określona typologia zespołów pozwalała na ich natychmiastowe rozpoznanie w przestrzeni miejskiej. Rozległa sieć koszar była jedną z przyczyn umieszczenia tu jednostek wojskowych po wojnie, co również stanowi jeden z mitów założycielskich miasta. Dlatego tak ważne jest, aby w miastach garnizonowych koszary podlegały rewitalizacji z poszanowaniem wartości historiograficznych – czego doskonałym przykładem jest adaptacja koszar grenadierów – a nie przebudowie, dogęszczeniu lub wyburzeniom. Adaptacji dokonywać należy z poszanowaniem planu i formy architektonicznej, które są wyróżnikami architektury wojskowej.

Słowa kluczowe:

    zespoły-koszarowe

    rewitalizacja-miast-historycznych

    krajobraz-kulturowy

    lokalna-tożsamość

Maria Arno - Nowe funkcje wiejskich budowli sakralnych w prowincji Groningen w Holandii

doi:10.37190/arc210104

Obiekty sakralne to ważny element dziedzictwa kulturalnego Europy. Celem artykułu było pokazanie, że z powodu laicyzacji Europy adaptacja obiektów sakralnych na inne funkcje staje się koniecznością. Ich właściciele (instytucje kościelne), architekci, konserwatorzy oraz historycy stają przed problemem, jak zachować obiekt bądź przekształcić go na inną funkcję.     W artykule poruszono problem rewaloryzacji i adaptacji zabytkowych obiektów sakralnych do innych celów. Większość krajów Europy Zachodniej boryka się z problemem stale rosnącej liczby nieużytkowanych świątyń, z których większość jest obiektami zabytkowymi o wysokiej wartości nie tylko historycznej i architektonicznej, ale również kulturowej i społecznej. Szczególnie jaskrawo problem ten widać w Holandii, gdzie wskutek braku wiernych i zbyt dużych kosztów utrzymania kościoły nabywają osoby prywatne lub instytucje, by przekształcić je w obiekty kulturowe, mieszkaniowe lub usługowe.     Autorka przedstawiła i omówiła współpracę fundacji Stichting Oude Groninger Kerken – opiekującej się opuszczonymi obiektami sakralnymi w prowincji Groningen – z pracowniami architektonicznymi. Współpraca ta zaowocowała powstaniem wielu atrakcyjnych projektów adaptacji dawnych świątyń. Opuszczone i popadające w ruinę kościoły zyskały nowe życie. Szczególnie interesujące wydają się trzy projekty adaptacji: w Garmewolde, Klein Wetsinge oraz Leegkerk. Przekształcono je na obiekty pełniące funkcje kulturalne, turystyczne, miejsca spotkań i integracji mieszkańców. Kościoły w swojej nowej funkcji przyczyniają się do promocji prowincji Groningen, znacznie zwiększając atrakcyjność regionu dla turystów.     Podsumowując, należy podkreślić, że adaptacja opuszczonych budynków sakralnych jest jedną z możliwości zachowania dziedzictwa dla przyszłych pokoleń. Optymalnym rozwiązaniem jest połączenie nowej funkcji z tożsamością danego miejsca, jego wartością historyczną, kulturową i sakralną.

Słowa kluczowe:

    adaptacja

    dawne-kościoły

    dziedzictwo-religijne

    holandia

s. Anna Tejszerska uSJK - „Wieś i miasteczko” a „miasteczko kresowe”. Ratowanie pamięci czy falsyfikacja historycznego krajobrazu Polski

doi:10.37190/arc210105

Celem artykułu jest prezentacja i wieloaspektowa, krytyczna ocena realizowanej obecnie w Biłgoraju inwestycji określanej mianem „miasteczka na szlaku kultur” bądź „miasteczka kresowego”. Przedmiotowe założenie to współczesna kompozycja stanowiąca wolną interpretację zabudowy historycznej, pod wieloma względami daleka od faktograficznej wiarygodności, a pretendująca do roli destynacji turystyczno-kulturowej. Mieszkaniowo-usługowe założenie, nawiązujące zewnętrzną formą do tradycyjnej drewnianej małomiasteczkowej architektury regionu, uzupełniane jest – stanowiącymi atrakcje turystyczne – replikami bądź kopiami historycznych obiektów użyteczności publicznej i kultu, charakterystycznych dla etnicznego bogactwa wschodnich obszarów I i II Rzeczypospolitej. Powstający kompleks oceniono zarówno w kontekście roli architektury w budowaniu tożsamości lokalnej i narodowej, jak i niebezpieczeństwa zafałszowania historii na płaszczyźnie edukacyjnej. Analizie poddano formę architektoniczną, układ urbanistyczny i ideowe przesłanki założenia. Zwrócono uwagę na szczytne cele towarzyszące powstaniu kompleksu i ich zbieżność z zamierzeniami architektów kształtujących przed stu laty formy polskiego stylu narodowego. Jednocześnie wykazano negatywne konsekwencje kształtowania swoistej hybrydy historyzującej, ale współczesnej kompozycji z rodzajem skansenu, który powinna cechować rzetelna zgodność z faktografią. Tego typu zabieg doprowadził do stworzenia iluzji autentycznej zabytkowej osady, falsyfikacji oraz popularyzacji zniekształconego obrazu historycznego miasta. Poza analizą in situ, w pracy wykorzystano archiwalny materiał ilustracyjny i tekstowy oraz wyniki badań autentycznej historycznej zabudowy regionu, która stanowić miała wzorzec projektowanego założenia.

Słowa kluczowe:

    skansen

    pastisz-w-architekturze

    historyczny-krajobraz-polski

    architektura-drewniana

    biłgoraj

Michał Kwasek - Zagadnienia związane z konserwacją żeliwnych wiat peronowych na przykładzie dworców Pomorza Nadwiślańskiego

doi:10.37190/arc210106

Żeliwne wiaty były stosowane w XIX w. jako tańsze odpowiedniki wielkich hal peronowych. Mimo to wyróżniały się swoją estetyką na tle późniejszych – nitowanych – rozwiązań. Ze względu na ich trwałość i ciągłą przydatność nie podlegały rozbiórkom jak wiele obiektów techniki transportowej w ostatnich dziesięcioleciach. Celem artykułu jest wskazanie dobrych praktyk konserwatorskich w trakcie prac budowlanych dotyczących żeliwnych wiat peronowych. Współcześnie mają one najczęściej miejsce przy modernizacji dworców kolejowych. Jak przedstawiono w niniejszym tekście, sposób podejścia do zabiegów konserwatorskich może być znacząco różny. W artykule przedstawiono wyniki badań rozwiązań technicznych oraz architektonicznych wybranych przykładów żeliwnych zadaszeń peronowych na terenie Pomorza Nadwiślańskiego. Przedstawiono także nawiązania do realizacji poza granicami Polski. Analiza literatury przedmiotu i archiwalnej dokumentacji projektowej, a także badania terenowe umożliwiły sformułowanie wniosków – rekomendacji dla właściwego postępowania przy tego typu obiektach.     Jako unikatowa pozostałość po architekturze XIX w. żeliwne wiaty peronowe powinny być bezwzględnie chronione. W trakcie prac wskazane jest stosowanie odpowiednio dobranego materiału, a także dążenie do przywrócenia żeliwnym wiatom ich walorów artystycznych poprzez odtworzenie pierwotnej kolorystyki. Autor artykułu odnosi się również do realizacji nowych zadaszeń, powstających w bezpośrednim sąsiedztwie zachowanych historycznych obiektów. Bazując na przedstawionych przykładach, rekomenduje dążenie do zachowania spójności nowych lub rekonstruowanych obiektów z autentycznymi realizacjami z XIX w. Jednocześnie podkreśla konieczność dbałości o to, by granica między nimi nie uległa zatarciu. Zwrócił uwagę na trudności, jakie mogą dotyczyć prac naprawczych przy żeliwnych słupach, podając przykłady technik możliwych do zastosowania.

Słowa kluczowe:

    wiaty-peronowe

    konstrukcja-żeliwna

    architektura-xix-w.

    konserwacja-zabytków

    kolumny-żeliwne

Bartosz Kaźmierczak - Pomoc ekspercka w partycypacyjnym modelu planowania pożądanych zmian w obszarze objętym programem rewitalizacji. Przykład poznańskiej Śródki

doi:10.37190/arc210107

W artykule omówiono sposób rozwiązywania konfliktów pojawiających się wokół projektów realizowanych na obszarze objętym programem rewitalizacji. Autor przedstawia w nim problematykę partycypacji społecznej w kontekście środkowoeuropejskim, dla którego charakterystycznym elementem jest niski poziom zaufania społecznego oraz trudność w podejmowaniu wspólnych decyzji w duchu konsensusu. Celem artykułu jest próba określenia roli ekspertów w partycypacyjnym modelu planowania. Opisane studium przypadku pozwala przyjąć założenie, że w poszukiwaniu pożądanych zmian w obszarze objętym programem rewitalizacji należy uwzględnić udział nie tylko interesariuszy, ale także ekspertów. Dzięki takiemu podejściu możliwe staje się wyartykułowanie – często sprzecznych ze sobą – potrzeb, co w konsekwencji zwiększa szanse na urzeczywistnianie i realizację zgłoszonych przez interesariuszy postulatów. Realny udział społeczny w procesie decyzyjnym dotyczącym przemian związanych z rewitalizacją jest możliwy dzięki zaangażowaniu ekspertów, którzy są niejako „mężami zaufania”, gwarantującymi nie tylko odpowiedni poziom debaty, ale również pomoc w obiektywizacji wypracowanych postulatów.

Słowa kluczowe:

    planowanie-partycypacyjne

    ocena-ekspercka

    rewitalizacja

    kraje-postkomunistyczne

    europa-środkowa

Łukasz Wojciechowski, Andreas Wolf - Niezrealizowane koncepcje powojennego Wrocławia: przykładowe modele cyfrowe

doi:10.37190/arc210108

Celem artykułu było przedstawienie procesu i efektu odtwarzania cyfrowego niezrealizowanych koncepcji architektonicznych dla Wrocławia. Przedmiotem pracy były projekty takich architektów jak Jadwiga Grabowska-Hawrylak, Stefan Müller, Zenon Prętczyński, Andrzej Frydecki. Przygotowane wizualizacje są pierwszą próbą odtworzenia projektów na podstawie niepełnych materiałów archiwalnych. Próba ta została ukazana jako proces, którego celem jest przybliżenie oryginalnych idei projektowych w nowym ujęciu, pozwalającym na rzeczywiste przedstawienie ich kontekście, w którym miały powstać. Podczas pracy autorzy artykułu starali się zarówno odtworzyć proporcje budynków, ich lokalizację, relacje z otoczeniem, jak i materiały, jakimi miały być wykończone. W artykule omówiono też najbardziej intrygujące zagadnienia i trudności związane z badaniem. Opierano się nie tylko na koncepcjach, ale także na ówczesnych tendencjach projektowych, w których dane koncepcje są wyraźnie zakorzenione. Ukazanie projektów za pomocą wizualizacji pozwala na lepsze zrozumienie założeń architektonicznych przyjętych przez ich autorów, a także spojrzenie na krajobraz miasta z perspektywy powojennych projektantów.

Słowa kluczowe:

    architektura-powojenna

    wrocław

    architekci-wrocławia

    brutalizm

    wizualizacje-cyfrowe

    projektowanie

Marcin Brzezicki - Zakłócenie przezroczystości w architekturze współczesnych szklanych fasad. Część 1

doi:10.37190/arc210109

W ciągu ostatnich dwóch dekad pojawiły się nowe nurty w projektowaniu przezroczystych fasad. Są one wynikiem dynamicznego postępu technologicznego i osiągnięć w dziedzinie materiałoznawstwa. Szczególnie manifestują się te nurty, które związane są z zastosowaniem powłok zakłócających przenikanie światła przez fasadę. Wiąże się to silnie z istotną przemianą, która dokonuje się w dialektyce budynku, z przemianą fasady (ang. façade) w obudowę/powłokę (ang. envelope). W artykule przedstawiono dokonane przez autora rozróżnienie zjawisk optycznych, które zachodzą w obrębie fasady. Proponowany podział obejmuje dwie główne grupy: jednorodne i niejednorodne zniekształcenia przezroczystości. Te pierwsze występują tam, gdzie zastosowano tafle równomiernie rozpraszające światło, te drugie natomiast w fasadach o silnej – zazwyczaj nadrukowanej – ornamentacji. Artykuł systematyzuje zagadnienia zniekształcenia przezroczystości w architekturze współczesnej i przedstawia typologię tych fasad przepuszczających światło, w których występuje to zjawisko. W artykule przedstawiono też macierz relacyjną, która systematyzuje opisywane studia przypadków. Jedynie ten typ macierzy pozwala na pokazanie zagadnienia, w którym obecna jest więcej niż jedna zmienna. W tekście dokonano również przypisania studiów przypadków do nurtów, a także charakterystyki samych nurtów – stworzenia ich modeli. Pierwsza część tekstu zawiera wstęp, opis metodologii oraz uproszczoną typologię, a w drugiej znajdą się studia przypadków, dyskusja oraz wnioski.

Słowa kluczowe:

    przezroczystość

    teoria-architektury

    szklana-fasada

    nadruk-na-szkle

    powłoki-na-szkle

Agnieszka Kurkowska - Architektura w przestrzeni sztuki na przykładzie realizacji autorskich

doi:10.37190/arc210110

Celem artykułu było ukazanie miejsca architektury w przestrzeni sztuki na przykładzie projektów autorskich. W opinii autorki architektura, wspierając się obiektem artystycznym jako środkiem wyrazu, wpływa na proces zamieszkiwania poprzez wskazanie odbiorcy, będącemu mieszkańcem, istotnych wartości ważnych z punktu widzenia stworzenia domu zapewniającego dobrą jakość życia oraz wzmocnienie rozumienia zarówno różnorodnych aspektów zamieszkiwania, jak i elementów struktury domu. W tekście zaprezentowano autorskie projekty intencjonalne stanowiące poniekąd efekty pracy badawczej oraz zreferowano sposób i zakres ich wpływu na proces zamieszkiwania.     Przedmiotem trzech opisanych projektów były instalacje przestrzenne posiłkujące się w dwóch wypadkach ideowymi rzeźbami architektonicznymi jako medium artystycznym. Wszystkie projekty odnosiły się do domu i zamieszkiwania jako tematów przewodnich. Ich zadaniem było przywołanie wspomnień, wzmocnienie poczucia utożsamienia czy przywołanie wartości wspierających wspomniane zamieszkiwanie.     Podczas badań lokowano ideowe rzeźby architektoniczne in situ. Wykonano stosowną dokumentację fotograficzną i opisową stanowiącą podstawę do pracy według metody analitycznej i porównawczej. Podjęto też próbę przeprowadzenia ankiety wśród uczestników i odbiorców projektów.     W artykule nie tylko zaprezentowano autorskie próby i przedstawiono rolę sztuki w procesie powszechnej edukacji architektonicznej, zawarte w nim rozważania mogą bowiem stanowić też inspirację do podejmowania działań nieoczywistych, łączących naukę i sztukę, wskazując aplikacyjny charakter pierwszej i istotę drugiej.

Słowa kluczowe:

    ideowa-rzeźba-architektoniczna

    sztuka

    architektura

    zamieszkiwanie

Małgorzata Chorowska - Średniowieczne obwarowania miast czeskich

doi:10.37190/arc210111

W recenzji omówiono monumentalny katalog obwarowań średniowiecznych miast i miasteczek z terenu obecnej Republiki Czeskiej, autorstwa Vladislava Razíma, wydawany od 2019 r. przez Národní Památkový Ústav w Pradze. Dotychczas ukazały się część druga i trzecia, poświęcone odpowiednio: część 2, w dwóch tomach – miastom z terenu historycznych Czech i Moraw, a część 3 – czeskiej części Śląska. Pierwsza część – interpretacyjna – będzie stanowić syntezę zagadnień miejskiej średniowiecznej architektury obronnej. Na uwagę zasługują zarówno objętość pracy bejmującej w sumie 260 haseł katalogowych, jak i pojemność oraz długość tekstów poszczególnych haseł, bogato zilustrowanych materiałem pochodzącym z badań historyczno-architektonicznych – inwentaryzacyjnym, ikonograficznym i fotograficznym. To, co najważniejsze, to metodyka przeprowadzonych badań, konsekwentnie zastosowana we wszystkich opracowywanych obiektach obronnych, dająca gwarancję dogłębnego rozpoznania ich metryki, przemian architektonicznych, funkcji i kontekstu przestrzennego. Podsumowując, można powiedzieć, że literatura poświęconaśredniowiecznej architekturze obronnej Czech została wzbogacona o wyjątkowo cenną pozycję.

Słowa kluczowe:

    obwarowania-miast

    średniowiecze

    czechy

    morawy

    czeski-śląsk

Andrzej Kaczmarek, Paweł Kirschke - Zeroenergetyczna biblioteka publiczna hrabstwa San Benito w Hollister (Kalifornia)

doi:10.37190/arc210112

Celem artykułu było ukazanie sposobów wykorzystania elementów projektowania zrównoważonego we współczesnych budynkach użyteczności publicznej, w kontekście architektonicznych rozwiązań projektowych i standardów zeroenergetycznych przewidzianych dla nowo projektowanych budynków w Kalifornii. Przedmiotem szczegółowych prac był projekt biblioteki publicznej hrabstwa San Benito w Hollister w Kalifornii, stanowiący zadanie w międzynarodowym konkursie architektonicznym „Architecture at Zero 2020”, organizowanym przez American Institute of Architect California. W artykule przeanalizowano wyniki tego konkursu, a w szczególności projekt autorstwa Andrzeja Kaczmarka, który zdobył równorzędną nagrodę w kategorii prac studenckich. Efektem konkursu było uzyskanie alternatywnych rozwiązań biblioteki dopasowanych do uwarunkowań środowiska naturalnego i klimatu, a przede wszystkim zoptymalizowanych pod względem energetycznym. Projekt Andrzeja Kaczmarka spełnił jego wymagania, co wykazano, przeprowadzając obliczenia za pomocą programu eQuest 3-64. Projekt ten został nagrodzony nie tylko za zoptymalizowanie bilansu energetycznego, ale również za znakomite spełnienie potrzeb mieszkańców i zrozumienie charakteru miejsca. Dobre wkomponowanie biblioteki w historyczne otoczenie uzyskano, nadając budynkowi prostą formę̨ i zagłębiając go częściowo pod ziemię. W obiekcie zastosowano wiele zaawansowanych rozwiązań technicznych mających na celu zabezpieczenie budowli przed trzęsieniami ziemi i prowadzących do optymalizacji bilansu ciepła, w tym: kinetyczne fasady i ruchome oszklone dachy, panele fotowoltaiczne, turbiny wiatrowe i posadzki typu Pavegen.

Słowa kluczowe:

    architektura-zeroenergetyczna

    biblioteka-publiczna

    san-benito

    kalifornia