Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest w przestrzeni historycznej – nowe media a prezentacja dziedzictwa kulturowego

Rafał Zapłata

doi:10.5277/arc160109

Streszczenie

Artykuł przedstawia wybrane zagadnienia związane z prezentacją i eksponowaniem zabytkowej architektury za pośrednictwem nowych mediów i technik cyfrowych. Tekst skupia się na problematyce autentyzmu zabytków oraz przestrzeni historycznej i współczesnej – pojmowanych jako palimpsest. Autentyzm, jako istotny element wartościowania zabytków, traktowany jest jako znaczący element podczas tworzenia cyfrowych odwzorowań i rekonstrukcji zabytków. Prezentacja dziedzictwa kulturowego, wspierająca się rzeczywistością wirtualną, a także rozszerzoną rzeczywistością (augmentacją), ukazana jest jako czasowe, nieinwazyjne i alternatywne rozwiązanie w eksponowaniu m.in. zróżnicowanych stylistycznie obiektów. Tytułowe technologie są również postrzegane jako sposób „uzupełniania” zmienionych lub nieistniejących już elementów obiektów oraz przestrzeni. Taka forma wpisywania cyfrowych obiektów do rzeczywistości tworzy specyficzny palimpsest – czasowe nakładanie cyfrowych obiektów – kształtując jednocześnie nowe relacje, interakcje z obiektami, jak i nową formę obcowania z dziedzictwem kulturowym. Tytułowe zagadnienia poddane są krytycznej analizie, która pozwala ukazać słabe strony zjawiska prezentacji „cyfrowych” obiektów zabytkowych, a także określić potencjał nowych technologii i postulaty badawcze.

Słowa kluczowe:
zabytki
autentyzm
palimpsest
cyfryzacja
nowe-media

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2016

1(45)

DOI: 10.5277/arc160109

Rafał Zapłata*

Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest w przestrzeni

historycznej – nowe media a prezentacja dziedzictwa kulturowego

Authenticity of historic architecture and palimpsest in the historical

space – new media and presentation of the cultural heritage

Wprowadzenie

Nasze bycie jest obecnie rodzajem egzystencji podwojonej,

tak jak rzeczywistość uległa podwojeniu. Inaczej mówiąc,

rze czywistość dziś uzupełniana zostaje w znaczący sposób

przez wirtualność i vice versa. Te dwa obszary nie są […] kon-

kurencyjne wobec siebie, a przynajmniej nie muszą takie być.

P. Zawojski [1, s. 84]

Problematyka eksponowania (prezentacji) historycz-

nych nawarstwień stylistycznych, a także trwałych zmian

– trans formacji (w odniesieniu do autentycznych ele -

men tów obiek tów zabytkowych) powstałych w wy ni 

ku licz nych przebudów, a także ingerencji kon ser wa

tor skich np. w XIX i XX w. obecnie znajduje pewną

for mę al ternatywnego rozwiązania poprzez uwzględ nie

nie po tencjału technologii cyfrowych i nowych me diów.

Nie ma terialne eksponowanie i uczytelnianie in situ au ten-

tycz nych elementów obiektów, powstałych w różnych cza 

sach, jest zagadnieniem, które wpisuje się w sze reg ini cja

tyw związanych z prezentacją dzie dzic twa kul tu ro we go,

jako jedną z metod jego ochrony [2]. Prezentowany tekst

ma za zadanie ukazać określone spo soby eks po nowania

zabytków architektury przy jed no czes nym pod kreś le niu

zmiany, jaka zachodzi w pro ce sie po zna wa nia – doświad-

czania dziedzictwa kultu ro we go w formie cyfrowej. Tra-

* Wydział Nauk Historycznych i Społecznych UKSW w War sza

wie/Faculty of History and Social Science, UKSW, Warsaw.

Introduction

Our being is currently a kind of double existence which

just like reality is doubled. In other words, today virtuality

to a large extent completes reality and the other way around.

These two areas are not […] competitive with each other or

at least they don’t have to be.

P. Zawojski [1, p. 84]

The problem of exposure (presentation) of historic

superimposed layers of style as well as permanent chan-

ges – transformations (in relations to original elements

of historic structures) which result from numerous remo-

delings as well as conservation intervention e.g. in the

and 20

century can be at present addressed to some

extent with a form of alternative solution based on the

use of the potential of digital technology and new media.

Immate rial exposure of original elements of structures

which were designed in different times and visualizing

them in situ are some of the issues connected with a num-

ber of initiatives related to the presenta tion of cultural

he ri tage as one of the methods of its preser vation [2].

The objective of this paper is to present cer tain ways of ex-

hibiting historic architecture and at the same time em pha

sizing the change taking place in the process of learning

– experiencing the cultural heritage in a di gi tal form. The

traditional exhibition or recon struction often fa ced the di-

lemma of choice and visualization of a spe ci c style and

the contemporary form as well as the condi tion of many

original buildings often provide the viewer with a com-

98 Rafał Zapłata

dycyjna ekspozycja czy re kon struk cja częs to zmagały się

z dylematem wyboru i uczytel nie nia ok reślo nej stylisty

ki, a współczesna for ma i stan za cho wa nia wielu obiek

tów niejednokrotnie sytuu ją odbior cę naprzeciw złożonej,

„wie loczasowej kon strukcji” – bę dącej swego rodzaju

pa limp sestem (il. 1, 2). Dość nie kom fortową sytuację za 

rów no z per spek ty wy od bior cy, jak i konserwatora w pew -

nym stop niu zmie nia ją no we technologie, jednak, aby taka

zmia na była ak cep to wa na przez środowiska nau ko wo

kon ser wa tor skie, nie zbęd ne jest spełnienie kilku wa run

ków, do któ rych na leży za liczyć: (1) wierne i odwo łu jące

się do auten tyz mu obiek tu odwzorowywa nie zabyt ków, (2)

re kon struo wa nie i mo de lowanie obiek tów zgod ne z pre

cyzyjną i niekwestiono wa ną dokumentacją, (3) ob cowanie

z wir tualnym obiektem odbywające się przy świa domym

uwzględ nieniu różnic per cepcyjnych po mię dzy światem

real nym a wirtual nym. Os tat nie za gad nie nie odsyła do

wy ników przepro wa dzo nych ba dań oraz pre zen to wa nych

w lite ra tu rze przed mio tu spostrzeżeń, wska zu ją cych na

zna czą ce od mien noś ci w do świadczaniu nie ma te rial nych

prze strze ni (a za tem i wirtualnych od po wied ni ków obiek-

tów), jak np. os ła bianie percepcji or ga ni zacji for my ar chi

tek to nicz nej, utra ta znaczenia ta kich pojęć jak sąsiedztwo

czy od leg łość [3].

Obcujemy z cyfrowymi odpowiednikami obiektów za -

byt kowych lub z zabytkami „uzupełnianymi” elek tro nicz

nie (np. za pośrednictwem rozszerzonej rze czy wistości),

a nasza percepcja bywa wspomagana urządzeniami, co do-

prowadza do stopniowego zanikania bezpośredniego kon-

plex “multiperiod structure” – which is a kind of palimp-

sest (Figs. 1, 2). That rather uncomfortable situa tion both

for the viewer and for the conservator is changed to some

de gree by new technologies. However, in order for that

change to be accepted by the milieu of scho lars and con

servators it is necessary to meet several conditions, such

as (1) faithful rendering of historic structures, which re

gards their authenticity, (2) recon structing and modeling

of objects in compliance with precise and unquestionable

documentation, (3) being in the presence of virtual ob-

jects, taking into account the differences in perception be-

tween real world and virtual reality. That last issue is con-

nected with the results of the research conducted as well

as the experiments and ndings presented in the literature

of the subject, which demonstrate signicant differences

in ex pe riencing intangible spaces (thus also to the virtual

equi valents of structures), including poorer perception

of the organization of an architectural form and the loss

of the meaning of such notions as neighborhood or dis-

tance [3].

Being exposed to digital equivalents of historic struc-

tures or with historic structures “completed” electronically

(e.g. with the use of augmented reality) and our per ception

is enhanced with equipment, which results in a gra dual

di sappearance of the direct contact with cultural he ritage

itself. The cognitive sequence is changed and the kind of

contact with a structure and its surroundings is diffe rent;

the telematic experience [4] is rather signicant in the pro-

cess of learning about historic structures and their value,

reducing in that relation the original fragments of a work

to a digitalized form (“digitalized authenticity”). The phe

nomenon of visualization in an electronic form makes one

also wonder about the very process of designing and gen-

erating virtual objects where the designer does not only

build an object (e.g. reconstruction of style of a struc ture)

but also creates a system of relations, access, and imag-

ing and the viewer who wants to experience heritage is

forced to acquire adequate competences and communica-

tion tools.

Il. 1. Przykład nawarstwień stylistycznych i fragmentarycznego

(częściowego) eksponowania stylistyki architektonicznej –

Dom pod Złotą Marią, Wrocław. XIVwieczna kamienica

przebudowana w połowie XIX w. (fot. R. Zapłata, 2015)

Fig. 1. Example of superimposed layers of different styles and

fragmentary (partial) exposure of architectural style, House of Golden

Mary, Wrocław. The 14

-century townhouse remodeled

in the middle of the 19

century (photo by R. Zapłata, 2015)

Il. 2. Przykład fragmentarycznego eksponowania

średniowiecznych elementów budynku –

Wrocław, ul. Więzienna

(fot. R. Zapłata, 2015)

Fig. 2. Example of partial exposure of

medieval elements of a building

– Wrocław, Więzienna St.

(photo by R. Zapłata, 2015)

Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest/ Authenticity of historic architecture and palimpsest 99

taktu z samym dziedzictwem kulturowym. Zmianie ulega

sekwencyjność poznawcza i rodzaj kontaktu z obiektem,

jego otoczeniem, gdzie doświadczenie tele ma tycz ne [4]

nie pozostaje bez znaczenia w procesie po zna wania za-

bytków, ich wartościowania, sprowadzając w tej relacji

au tentyczne fragmenty dzieła do formy zdigi talizowa nej

(„autentyzm zdigitalizowany”). Zjawisko uczy telniania

w formie elektronicznej skłania również do na mysłu nad

sa mym procesem projektowania i generowania obiektów

wirtualnych, gdzie projektujący nie buduje jedynie obiek-

tu (np. rekonstrukcji stylistycznej obiektu), ale tworzy

system relacji, udostępniania, obrazowania, a odbiorca,

chcąc obcować z dziedzictwem, zmuszony jest do naby-

wania odpowiednich kompetencji i narzędzi komunikacji.

Architektura zabytkowa

w dobie reprodukcji cyfrowej

Architekturę należy poznawać czynnie.

S.E. Rasmussen [5, s. 158]

Doświadczanie i poznawanie zabytkowej architektu ry

do konuje się w wyniku bezpośredniego kontaktu z obiek-

tem, a także poprzez przekaz ustny, tekst, obraz czy mo 

del obiektu. Współcześnie coraz większą rolę w pro cesie

doświadczania i poznawania obiektów architek tury za-

bytkowej odgrywają ich formy/odpowiedniki cyfrowe

(re pliki i rekonstrukcje wirtualne), udostępniane za po

śred nict wem nowych mediów [6], kształtując jednocześ

nie u odbiorcy nowy sposób rozumienia dziedzictwa kul-

tu rowego, a za razem przestrzeni, miejsca i krajobrazu

kulturowego. Współcześnie, jak pisze Anna Nacher, […]

przestrzeń jest współprodukowana przez bardzo szczegól-

ne technologie medialne [7, s. 200], które charakteryzuje

usieciowienie, hybrydowość i oparcie na paradygmacie

Ubicopmu

[7], [8]. Ponowoczesne miasta [9] deniują

m.in. wizualne procesy odbioru powierzchni obiektów,

generowanie nowych i odmiennych od dotychczasowych

relacji oraz praktyk przestrzennych, jak również sposoby

budowania otoczenia i ikonosfery poprzez wykorzystywa-

nie nowych technologii, co też nie omija zabytkowej ar-

chitektury [10]. Jak pisze Anna Maj, […] nowe wynalazki

i media wpływają na sposoby percepcji, niosąc ze sobą

zmianę paradygmatu odbiorczego. Każdy wynalazek czy

me dium przemawia do nas nowym językiem, prowadzi in-

ny dyskurs, do którego należy przywyknąć [11, s. 50]. Śro 

dowisko współczesnych architektów i urbanistów, w do

bie społeczeństwa informacyjnego, z dużym ak centem

wpisuje do swoich praktyk oraz w przestrzeń miejską ele-

Ubicomp (ang. ubiquitious computing, pervasive computing) –

technologie wszechobecne i dyskretne, pozostają niewidoczne lub są

wręcz niezauważalne dla użytkownika, a jednocześnie umożliwiają ana

lizę i monitoring jego zachowań przez system informatyczny lub ok reś

lony podmiot zewnętrzny, lub dostosowanie danego środowiska do

zmia ny warunków np. w inteligentnych budynkach poprzez dostosowanie

tempa wymiany powietrza do liczby osób znajdujących się w po miesz

czeniu. Tematyka ubicompu analizowana jest w kontekście infor ma 

tycznym [...] i architektonicznym, ale funkcjonuje również w medio znaw

stwie i teorii cybersztuki [8, s. 133].

Historic architecture in the age

of digital reproduction

Architecture should be learned actively.

S.E. Rasmussen [5, p. 158]

Experiencing and learning about historic architecture is

a result of being in direct contact with an structure/object

and through oral message, text, picture or an object model.

Nowadays, a more and more important role in the process

of experiencing and learning about historic architecture is

played by their digital models/equivalents (virtual replicas

and reconstructions) available with the use of new media

[6], developing at the same time in the viewers a new way

of understanding cultural heritage, including space, place,

and cultural landscape. Nowadays, as Anna Nacher put

it, […] space is coproduced by very special media tech-

nologies [7, p. 200] with their networks and hybrid nature

which are based on the Ubicopm paradigm

[7], [8]. The

postmodern cities [9] dene among others the visual pro-

cesses of perception of object surfaces, generating new

relations which differ from previous ones, space practices

as well as the methods of building the surroundings and

ico nosphere with the use of new technologies, which also

in cludes historic architecture [10]. As Anna Maj put it

[…] new inventions and media affect the ways of percep-

tion, resulting in a change of reception paradigm. Every

invention or a medium employed to talk to us in a new

language conducts a different discourse which should

be adjusted to [11, p. 50]. Contemporary architects and

ur ban planners, in the age of information society, read-

ily incorporate intangible elements and phenomena into

their practice and in the city space

[4]. The social and

cul tural processes result in the development of special cit-

ies-palimpsests lled not only with physical architecture

but also architecture (contemporary and historic) which

is dened by intangibility. Nowadays, buildings not only

have shape and facades but they also constantly provide

information about the structure – they are often intelligent

buildings, integrated with a tool extending our perception,

to new reality in which architecture emanates its tangible

dimension and intangible “mystique”. An important role

in that process is played by telematics and the experience

it provides [12] (dominated by the audiovisual content)

which – in comparison with oldfashioned experience

(traditional – analog media) generates a series of interac-

tions unknown before and many new practices. This type

of experience also accompanies historic structures which

Ubicomp (ubiquitous computing, pervasive computing) – ubi qui

tous and discrete technologies remain invisible or virtually unnoticeable

for the viewers, and at the same time they make it possible to analyze

and monitor their behavior with the use of IT systems or a specific out

side entity, or to adjust a given environment to changed conditions e.g.

in intelligent buildings by controlling the air exchange rate, depending

of the number of people in the room. Ubicomp is a subject of analysis in

the context of IT [...] and architecture but it also operates in the science

of media and the theory of cyber art [8, p. 133].

More on that in Polish literature on the subject e.g. E. Czernik,

K. Czyńska, P. Rubinowicz, K. Januszkiewicz, J. Konopacki, J. Der

wisz, A. Bonenberg, M. HelenowskaPeschke, P. Gradziński.

100 Rafał Zapłata

menty i zjawiska niematerialne

[4]. Procesy społeczno-

kulturowe doprowadzają do powstawania specy cznych

miast-palimpsestów wypełnionych nie tylko  zyczną ar-

chitekturą, ale i architekturą (współczesną i za bytkową),

którą deniuje niematerialność. Współcześ nie budynki

nie tylko mają kształty, fasady, ale także na bieżąco do-

starczany zasób danych o obiekcie – często są to inteli-

gentne budynki, zintegrowane z narzędziami poszerzania

naszej percepcji, to nowa rzeczywistość, w której archi-

tektura emanuje materialnym wymiarem i niematerialną

„otoczką”. Ważną rolę w tym procesie odgrywa telema-

tycznie kształtowane doświadczenie [12] (zdominowane

przekazem audiowizualnym), które – w porównaniu z do-

świadczaniem z poprzedniej epoki (tradycyjnych – analo-

gowych mediów) generuje zestaw nieznanych dotychczas

interakcji oraz wiele nowych praktyk. Tego typu doświad-

czanie towarzyszy również historycznym obiektom, któ-

re otrzymują nowy sposób istnienia i funkcjonowania

w przestrzeni miejskiej – in situ, mimo że często są za-

chowane fragmen tarycznie czy też całkowicie pozbawio-

ne materialnego oblicza [13].

Obecnie dostrzegamy wiele działań doprowadzają-

cych do powstawania wirtualnych replik obiektów zabyt-

kowych. Z jednej strony sięgają one po rozwijające się

nieustannie technologie fotogrametryczne, wraz z op ro

gramowaniem stanowiącym narzędzie opracowywa nia

danych przestrzennych i ich przetwarzania oraz wizuali-

zowania

(il. 3). Z drugiej natomiast strony obserwujemy

liczne działania, których efektem są cyfrowe modele za-

bytkowej architektury, będące swego rodzaju wirtualną

rekonstrukcją obiektu

. Modele/repliki cyfrowe obiek-

tów powstałe zarówno w wyniku zastosowania inżynie-

rii odwrotnej, jak i graki cyfrowej, projektowania typu

CAAD (ang. Computeraided architectural design) itp.,

stanowią bez wątpienia zasób, który coraz częściej staje

się zasadniczym elementem w procesie obcowania z dzie-

dzictwem kulturowym, odgrywając również znaczącą rolę

w procesie edukowania i promowania zabytków. Zaletą

tych niematerialnych modeli obiektów, które np. może-

my obserwować w skali 1:1 za pośrednictwem VR (ang.

virtual reality) – wirtualnej rzeczywistości, jest przede

wszystkim nieinwazyjność w odniesieniu do zabytku.

Modele przestrzenne obecnie odgrywają znaczącą i po-

mocną rolę w dokumentowaniu [14] oraz projektowaniu

konserwatorskim [15], korzystających z trzeciego wymia-

ru czy symulacji. Tak postrzegana cyfrowa replika może

być, nawiązując do tradycyjnego procesu projektowania

konserwatorskiego, elementem procesu poprzedzającego

działania przy substancji zabytkowej. W ostatnich latach

coraz częściej pojawiają się obiekty cyfrowe, które same

Szerzej na ten temat np. w polskiej literaturze piszą m.in.:

E. Czernik, K. Czyńska, P. Rubinowicz, K. Januszkiewicz, J. Konopacki,

J. Derwisz, A. Bonenberg, M. HelenowskaPeschke czy P. Gradziński.

Przykładowi autorzy publikacji na ten temat: A. Boroń, A. Rzoń

ca, A. Wróbel, E. Bunsch, R. Sitnik, J. Kościuk, J. Markiewicz, D. Za 

wieska, M. Kowalczyk, R. Zapłata, B. Mitka.

Przykładowi autorzy publikacji na ten temat: J. Derwisz, I. Du 

dek, A. Kadłuczka, S. Kowal, P. Kuroczyński, P. Ozimek, B. Siew czyń

ski. Przykładowe produkcje/wydawnictwa multimedialne: Kraków 100

lat temu. Wirtualna rekonstrukcja, MM interActive, Kraków.

exist and function in a new way in the city space – in situ

although they are often preserved only partially or they

have no material form [13].

Currently, there are a lot of activities which result in

the development of virtual replicas of historic structures.

On the one hand, they make use of constantly growing

photogrammetric technologies with software to apply in

processing and visualization of the spatial data

(Fig. 3).

On the other hand, however, there are numerous activi-

ties which result in digital models of historic architecture

which are a kind of virtual reconstruction of objects

The digital models/replicas of objects developed both

as a result of the use of reverse engineering and digital

graphics, CAAD (Computeraided architectural design)

design, etc. undoubtedly constitute resources which more

and more often become the fundamental element in the

process of experiencing cultural heritage, playing also

a signicant role in the process of education and pro-

motion of historic monuments. The advantage of those

intangible models of objects which we can for instance

experience on a scale of 1:1 with the use of VR (virtual

reality) is rst of all the noninvasiveness in regard of the

real object. Spatial models at present play a signicant

role and they are useful in documenting [14] as well as

conservation design [15] which make use of the third di-

mension or a simulation. Such a perception of a digital

replica can be, by reference to the traditional conserva-

Some authors of publications on the subject: A. Boroń, A. Rzoń

ca, A. Wróbel, E. Bunsch, R. Sitnik, J. Kościuk, J. Markiewicz, D. Za 

wieska, M. Kowalczyk, R. Zapłata, B. Mitka.

Some authors of publications on the subject: J. Derwisz, I. Du 

dek, A. Kadłuczka, S. Kowal, P. Kuroczyński, P. Ozimek, B. Siew czyń

ski. Examples of multimedia production/publications: Kraków 100 lat

temu. Wirtualna rekonstrukcja, MM interActive, Kraków.

Il. 3. Wizualizacja danych pochodzących z naziemnego skanowania

laserowego – tzw. chmura punktów. Fragment kamieniarki –

ruina zamku w Iłży (oprac. R. Zapłata)

Fig. 3. Visualization of data from ontheground laser scanning –

point cloud. Fragment of stone work – ruins of the castle in Iłża

(by R. Zapłata)

Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest/ Authenticity of historic architecture and palimpsest 101

tion design process, an element of the process preceding

the activities with the historic substance. Digital objects

have been developed more and more often over the last

years as the nal product, an independent entity not as

a result of planned activities with the historic monument

(e.g. within the conservation design). These are objects in

a sense functioning on their own in reality (e.g. exhibited

in museums or at online exhibitions with the use of VR

as replicas of historic monuments or as objects lling the

movie space, the world of computer games, etc. – Fig. 4)

or completing material objects (e.g. with the use of AR

technology – augmented reality). This technology […]

from the schematic perspective functions as an animated

visualization of virtual objects placed on a moving picture

from a camera. A virtual object is visualized on the back-

ground of a real spatial context, and the way in which it

is presented depends only on the position of the viewer

in relation to the real design site location [16, p. 91]

This is the technology that modies and develops space in

a special way e.g. contemporary cities and historic monu-

ments themselves. All forms of presentation of objects

mentioned above makes the viewers wonder and join the

discussion on the issues, such as authenticity or integrity

of digital forms or their status (in connection with real ob-

jects) which remain signicant in the process of learning

about cultural assets.

Authenticity of historic monuments

and their reconstruction or digital rendering

The fascination with digital records cannot be primary

actions in respect of historic structures or let alone replace

the methodical conservation work.

E. Święcka [17, p. 108]

According to the Cracow Charter authenticity means

[…] sum of specic, historically conrmed features: from

original to present, being the result of different transfor-

mations which took place over time [18]. Authenticity is

then the key element of the activities performed on his-

toric monuments, which is also stressed in the literature

on the subject. In Jan Tajchman’s opinion […] the ba-

sic objective of the area, such as conservation and res-

toration of historic architecture is to conduct activities

guaranteeing the preservation of those works with their

whole abundance of authenticity to be transferred to fu-

ture generations [19, p. 157]. The situation in Poland in

the scope of concept plan of protection and conservation

of historic structures and then their reconstruction (where

authenticity plays a signicant role) is dened by the posi-

tions which range between the extreme kinds of approach

– from the idea to leave them in ruins or uninhabited [20]

to the idea of seeing the ruins as an undesired condition

where a necessary conservation intervention is suggested

[…] on the basis of choice between technical preserva-

As the size of the paper is not big enough to discuss at length the

technologies and devices connected with AR, the reader is referred to

the literature on the subject e.g. the publications by T. Azuma, J. Brzo

stekPawłowska, T. Szymczyk, P. Pardel.

Il. 4. System wirtualnej rzeczywistości – prezentacja wirtualnych

modeli architektonicznych w technologii umożliwiającej zmysłowe

zanurzenie w VR. Zdjęcie wykonane podczas wystawy pt. „The New

Dimension of Architecture” – Katowice 2015. Organizacja: Laka™,

Archipictura™, 4Experience (fot. R. Zapłata, 2015)

Fig. 4. System of virtual reality – presentation of virtual architectural

models with the use of VR sensory immersion technology.

Photograph taken during the exhibition titled “The New Dimension

of Architecture” – Katowice 2015. Organization: Laka™,

Archipictura™, 4Experience (photo by R. Zapłata, 2015)

w sobie są produktem końcowym, niezależnym wytwo-

rem, powstałym nie w związku z pla nowanymi działa-

niami przy zabytku (np. w ramach pro jektowania konser-

watorskiego). To obiekty w pewnym sensie samoistnie

funkcjonujące w rzeczywistości (np. eksponowane w mu-

zeach lub na wystawach online za pośrednictwem VR,

jako repliki zabytków lub jako obiekty wypełniające prze-

strzeń lmową, świat gier komputerowych itp. – il. 4), czy

też uzupełniające obiekty materialne (np. poprzez zasto-

sowanie technologii AR – rozszerzonej rzeczywistości

– ang. augmented reality). Technologia ta […] w ujęciu

schematycznym funkcjonuje na zasadzie nakładania na

ruchomy obraz, pochodzący z kamery urządzenia, animo-

wanej wizualizacji obiektów wirtualnych. Obiekt wirtual-

ny jest wizualizowany na tle rzeczywistego kontekstu prze-

strzennego, a ujęcie, w jakim jest prezentowany, zależy

wyłącznie od pozycji użytkownika względem rzeczywistej

projektowanej lokalizacji inwestycji [16, s. 91]

. I właś 

nie ta technologia doprowadza do specycznej modyka

cji i kształtowania przestrzeni m.in. współczesnego mia-

sta i samych zabytków. Każda z ww. form prezentowania

obiek tów skłania do głębszego namysłu i włączenia się

do dy skusji nad takimi zagadnieniami jak autentyzm czy

wia ry godność formy cyfrowej oraz jej status (w zestawie-

niu z obiektem rzeczywistym), które nie pozostają bez

zna cze nia w procesie poznawania dóbr kultury.

Ponieważ zakres objętościowy artykułu nie pozwala na obszer ne

omówienie technologii oraz urządzeń związanych z AR, w związku

z po wyższym odsyłam Czytelnika do literatury przedmiotu, poświęconej

tym zagadnieniom m.in. autorstwa: T. Azuma, J. BrzostekPawłowskiej,

T. Szymczyka czy P. Pardela.

102 Rafał Zapłata

Autentyzm zabytku

a rekonstrukcja i odwzorowanie cyfrowe

Fascynacja cyfrowymi zapisami nie może być działaniem

pierwszorzędnym w stosunku do zabytkowych obiektów, ani tym

bardziej zastępować metodycznych działań konserwatorskich.

E. Święcka [17, s. 108]

Według Karty Krakowskiej autentyczność oznacza […]

sumę konkretnych, historycznie potwierdzonych cech: od

stanu oryginalnego do obecnego, będącego wy nikiem

róż nych transformacji, które miały miejsce w cza sie [18].

Au tentyzm jest zatem kluczowym elementem działań

przy zabytkach, co jest podkreślane również w li te raturze

przed miotu. Zdaniem Jana Tajchmana […] pod stawowym

za da niem dziedziny, jaką jest konserwacja i restauracja

za byt ków architektury, są działania zapewnia jące tym

dzie łom przetrwanie w całym bogactwie ich autentyz

mu ce lem przekazania ich następnym pokoleniom [19,

s. 157]. Sytuację w Polsce, w zakresie koncepcji ochro 

ny i kon serwacji obiektów zabytkowych, a dalej rekon-

struk cji (gdzie autentyzm odgrywa istotną rolę), deniują

po stawy, które najogólniej spinają skrajne sposoby po

dejś cia – od koncepcji pozostawienia w stanie ruiny lub

pustostanu [20] do koncepcji postrzegania ruiny jako sta-

nu niepożądanego, gdzie postuluje się niezbędną ingeren-

cję konserwatorską […] na bazie wyboru pomiędzy tech-

nicznym utrwalaniem a rewaloryzacją i rewitalizacją [21,

s. 52]. Karta Wenecka w zakresie restauracji zabytków

wyraźnie podkreśla kwestię autentyzmu m.in. zapisem

z art. 12: Elementy przeznaczone do zastąpienia części

brakujących powinny harmonijnie włączać się do całości,

odróżniając się zarazem od partii autentycznych, ażeby

restauracja nie fałszowała dokumentu sztuki i historii [22,

s. 9]. Dobra kultury […] spełniają warunki autentyzmu,

jeśli ich wartości kulturowe są prawdziwie i wiarygodnie

wyrażone przez szereg atrybutów, w tym: materiały i sub-

stancje; użytkowanie i funkcję; tradycje, sposoby i syste-

my zarządzania; lokalizację i otoczenie; język oraz inne

formy dziedzictwa niematerialnego; atmosferę i odczucia;

a także inne czynniki wewnętrzne/zewnętrzne [23, s. 18].

Określone elementy autentyzmu, wskazywane również

w literaturze przedmiotu [24]–[26], wydają się szcze-

gólnie znaczące w odniesieniu do tworzenia cyfrowych

odwzorowań dziedzictwa materialnego, które kierują się

w stronę: autentyzmu materiału, autentyzmu metod tech-

nologicznych i konstrukcyjnych, autentyzmu formy czy

autentyzmu kontekstu. Tezy do Krajowego Programu…

podkreślają rolę i znaczenie: 1. zasady primum non no-

cere, 2. zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej

substancji zabytku i wszystkich jego wartości (material-

nych i niematerialnych), 3. zasady minimalnej niezbędnej

ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecz-

nych), 4. zasady, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko

to), co na oryginał działa niszcząco, 5. zasady czytelności

i odróżnialności ingerencji, 6. zasady odwracalności me-

tod i materiałów, 7. zasady wykonywania wszelkich prac

zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie [27,

s. 124], wskazując jednocześnie na te elementy zabyt 

tion and redevelopment or revitalization [21, p. 52]. The

Venice Charter in regard of restoration of historic monu-

ments explicitly stresses the issue of authenticity e.g. in

Art. 12: Replacements of missing parts must integrate

harmoniously with the whole, but at the same time must

be distinguishable from the original so that restoration

does not falsify the artistic or historic evidence [22, p. 9].

Cultural property […] meets the criteria of authenticity if

its cultural value is truly and credibly expressed by a se-

ries attributes, such as materials and substances; use and

function; traditions, management methods and systems;

location and surroundings; language and other forms of

intangible heritage; atmosphere and sensations; as well

as other internal/external factors [23, p. 18]. Individual

authentic elements, also indicated in the literature on the

subject [24]–[26], seem especially signicant in regard of

the development of digital renderings of tangible heritage

which include: authentic material, authentic technology

and construction methods, authentic forms and authen-

tic context. The theses of the National Program… stress

the role and signicance of: 1. The principle of primum

non nocere, 2. The principle of maximum respect for

the original substance of historic monuments and their

all values (tangible and intangible), 3. The principle of

minimum necessary intervention (restrain from unneces-

sary actions), 4. The principle of removing (only) what is

destructing to the original, 5. The principle of the inter-

vention clarity and distinguishability, 6. The principle of

reversibility of methods and materials, 7. The principle of

conducting all work in compliance with the best knowl-

edge and at the highest possible level [27, p. 124], indicat-

ing at the same time the elements of historic monuments

and conservation work which, in the light of the following

deliberations, should be taken into account also when de-

veloping digital renderings and reconstructions (example

of distinguishability – Fig. 5).

Il. 5. Fragment średniowiecznego gdaniska w Kwidzynie.

Przykład czytelności i odróżnialności ingerencji

(współczesnych uzupełnień) (fot. R. Zapłata, 2015)

Fig. 5. Fragment of medieval latrine tower in Kwidzyn.

An example of clear and distinguishable intervention

(contemporary inserts) (photo by R. Zapłata, 2015)

Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest/ Authenticity of historic architecture and palimpsest 103

ków i działań konserwatorskich, które w świetle poniż

szych rozważań warto uwzględnić również podczas two-

rzenia odwzorowań i rekonstrukcji cyfrowych (przykład

odróżnialności – il. 5).

Przechodząc do zagadnienia autentyzmu w kontekście

nowych technologii dokumentowania, modelowania czy

prezentowania zabytków, w pierwszej kolejności warto

określić, czego miałby dotyczyć autentyzm w odniesie-

niu do tworzenia tego typu obiektów. Przede wszystkim

autentyzm należy postrzegać jako znaczący i niezbędny

element w procesie cyfrowego odwzorowywania i anali-

zowania obiektów zabytkowych. Zgodnie z zapisem Do -

ku mentu z Nara [...] autentyzm […] jest najważniejszym

czynnikiem jakościowym, jeżeli chodzi o wiarygodność

do stępnych źródeł informacji. Odgrywa on kapitalną rolę

za równo w każdym badaniu naukowym, przy interwen

cyj nych pracach konserwatorskich i restauratorskich,

jak i w procedurze wpisu na Listę Światowego Dzie dzic

twa lub do jakiegokolwiek inwentarza dóbr kultury [28,

s. 165]. Autentyzm, w kontekście technologii cyfrowych

i powstających replik oraz modeli (re konstruk cji) wirtual

nych zabytków, należy odnieść przede wszyst kim do po 

prawnego i wiernego odwzorowania (au tentycznych) ele

mentów obiektu, uchwytnych i dających się odtwo rzyć za

pośrednictwem określonych technik. Skupiając uwa gę na

omawianych formach cyfrowych i przy wołanych wcześ

niej technikach, należy mówić o tych atry butach autenty-

zmu, które możliwe są do zarejestrowania jak np. forma

– rejestracja geometrii obiektu, wraz z kraj obra zowym kon-

tekstem, rejestracja detalu, substancji (ma te riału), w tym

rejestracja charakterystycznej tekstury, kolorystyki itp.

W tym miejscu warto uściślić, że przez pojęcie repli-

ki cyfrowej najogólniej należy rozumieć cyfrowy model

obiektu, mający przede wszystkim charakter przestrzen-

no-obrazowy, który jest wiernym (jak najwierniejszym,

jak najdokładniejszym oraz pełnym) odwzorowaniem

obiektu (lub jego fragmentu) istniejącego obecnie w rze-

czywistości. Przez pojęcie rekonstrukcji należy rozumieć

model cyfrowy obiektu, który odtwarza (nie odwzoro-

wuje lub jedynie częściowo odwzorowuje) głównie jego

wymiar przestrzenny, powierzchnię (teksturę, fakturę,

kolorystykę), a także nawarstwienia, a więc te elementy

stylistyczne, które dotyczą np. XV czy XVI w. Rekon-

strukcja w literaturze przedmiotu deniowana jest jako

[…] przywrócenie (wznowienie) lub odtworzenie obiektu

lub jego części w formach historycznych, z wykorzysta-

niem zachowanych, oryginalnych elementów i detali [29,

s. 7]. Tak pojmowane odtwarzanie w pewnym stopniu nie

może obejmować rekonstrukcji cyfrowych, gdyż jednym

z kryteriów w tym procesie jest wykorzystanie „orygi-

nalnych elementów i detali”. Wirtualna rekonstrukcja,

rzecz jasna, jest raczej formą teoretycznej rekonstrukcji

– czymś zbliżonym do tradycyjnej rekonstrukcji rysun-

kowej (studium). Zatem rekonstrukcja cyfrowa (na obec-

nym poziomie technologicznym) może dotyczyć przede

wszyst kim wizualnoprzestrzennej rekonstrukcji bryły

(przes trzennych form obiektu, w tym detali architekto-

nicznych, kon strukcji itd.), kontekstu (otoczenia) oraz

powierzchni obiek tu, jak i samego budulca. Również re-

konstrukcje cy fro we (z pewnym wyłączeniem zagadnień

Moving on to the issue of authenticity in the context of

new techniques of documenting, modeling or presenting

historic monuments, rst of all it should be established

what authenticity should regard in relation to the devel-

opment of this type of objects. First of all authenticity

should be seen as a signicant and necessary element in

the process of digital rendering and analysis of historic

structures. According to the Nara Document [...] authen-

ticity […] is of the highest importance in regard of the

credibility of available information sources. It plays a fun-

damental role in all scientic studies of cultural heritage,

in conservation and restoration work, as well as within

the inscription procedures used by the World Heritage

Convention or other cultural heritage inventories [28,

p. 165]. Authenticity in the context of digital technologies

and developing replicas and models (reconstructions) of

virtual historic monuments should regard rst of all the

correct and faithful (authentic) rendering of elements of

a structure which can be captured and restored with the

use of specic techniques. Focusing on the digital forms

discussed here and the techniques referred to earlier, it

should be noted that those attributes of authenticity which

can be recorded, such as form – geometry of an object

with the landscape context, details, substance (material),

in cluding characteristic texture, colors, etc.

It should be stressed here that the term digital replica

means in general a digital model of an object primarily

with its spatial form which is as faithful, as precise and as

complete rendering of the object (or its part) which exists

in reality as possible. The term reconstruction should be

understood as a digital model of an object which mainly

presents (does not render or renders only partially) its spa-

tial dimension, surface (texture, fabric, colors) as well as

the superimposed layers of different periods, that is the

elements of style which regard for instance the 15

century. Reconstruction in the literature on the sub-

ject is dened as […] restoring (redeveloping) or recreat-

ing a building or its part in a historic form with the use

of its preserved, original elements and details [29, p. 7].

Such a recreation to some extent cannot include digital

reconstructions because one of the criteria in that process

is the use of “original elements and details”. A virtual

reconstruction is obviously a form of theoretical recon-

struction – something close to the traditional pictorial re-

construction (study). A digital reconstruction then (at its

present technological level) can regard primarily a visual

and spatial reconstruction of a structure (spatial form of an

object, including architectural or structural details, etc.),

its context (surroundings) and the surface of an object as

well as the building material itself. Furthermore, digital

reconstructions (excluding the issues connected with the

material and technology) should be divided according to

the literature on the subject into: (1) complete reconstruc-

tions which are historically faithful in their form (and ma-

terial); (2) partial reconstructions with historic forms next

to newly created ones with a clearly distinguishable form,

material, and contemporary technology; (3) reconstruc-

tions which maintain minimum authenticity of a work of

art [30]. Apart from the ones listed above, Anna Kulig also

mentions reconstructions of historic forms completed with

104 Rafał Zapłata

związanych z ma teriałem i techniką) należy dzielić za lite-

raturą przedmio tu na: (1) pełne, wierne historycznie w for-

mie (i materiale); (2) częściowe, złożone z historycz nych

form obok nowych kreacji o wyraźnie odróżnial nych:

for mie, materiale i technice współczesnej; (3) o mini mal 

nym zakresie pozwalające zachować auten tyzm dzieła

sztuki [30]. Oprócz ww. Anna Kulig wy mienia jeszcze

re konstrukcje historycznej formy, zrealizowa ne w innych

materiałach i technice, co jednak wychodzi poza zakres

opracowania cyfrowego. W związku z po wyż szym auten-

tyczny układ czy geometria obiektu sta no wią podstawę

w generowaniu odwzorowań i rekonstruk cji re plik cyfro-

wych zabytków.

Cyfrowe modelowanie umożliwia tworzenie kilku re-

plik i rekonstrukcji jednego obiektu dla różnych faz sty 

listycznych, eliminując z tego procesu sytuacje, jakie to

warzyszą zmianom przy obiektach rzeczywistych – np.

częściowe odtworzenie detali architektonicznych czy

fa sady, charakterystycznych dla określonego stylu. Po zy

tyw nym aspektem takiej formy prezentacji dziedzictwa

kulturowego jest więc wirtualne obcowanie z zabytkiem,

którego replika jest w całości stworzona w jednolitej styli-

the use of other materials and techniques, which, however,

goes beyond the scope of digital work. Consequently, an

authentic layout or geometry of an object provide the ba-

sis for generating renderings and reconstructions of digital

replicas of historic monuments.

With the use of digital modeling technology it is pos-

sible to create several replicas and reconstructions of

a single object for different styles, eliminating from that

process the situations which accompany the changes in

real structures – e.g. partial reconstruction of architec-

tural details or a facade characteristic of a certain style.

A positive aspect of such a form of presentation of cultural

heritage is then experiencing the virtual presence of a his-

toric monument whose replica was in its whole created in

a uniform style. An example of such a situation is for in-

stance the virtual replica of the Saxon Palace in Warsaw

(for comparison – the current condition of the complex and

its digital reconstruction – Fig. 6). Andrzej Kadłuczka, with

Saski360 interactive multimedia application which uses mo 

dern techniques; http://www.skyconcept.pl/saski360/ [accessed:

31.12.2015].

Il. 6. Wizualizacje wirtualnej

rekonstrukcji Pałacu Saskiego,

wkomponowanego we

współczesne otoczenie (A–B)

oraz modelu konturowego (C) –

Warszawa, pl. J. Piłsudskiego

(źródło: SkyConcept/pracownia

PBPA Projekt; http://www.sky-

concept.pl/saski360/). Grób

Nieznanego Żołnierza pod

kolumnadą Pałacu Saskiego –

Warszawa (D)

(fot. R. Zapłata, 2015)

Fig. 6. Visualizations of the vir-

tual reconstruction of the Saxon

Palace, blended in the contem-

porary surroundings (A–B) and

outline model (C) – Warsaw,

J. Piłsudski Square (source:

SkyConcept/pracownia PBPA

Projekt; http://www.skyconcept.

pl/saski360/). Tomb of the

Unknown Soldier at the Saxon

Palace colonnade (D)

(photo by R. Zapłata, 2015)

Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest/ Authenticity of historic architecture and palimpsest 105

styce. Przykładem takiej sytuacji jest np. wirtualna replika

Pałacu Saskiego w Warszawie

(dla porównania obecny

stan obiektu oraz cyfrowa rekonstrukcja – il. 6). Andrzej

Kadłuczka, pytając, „czy zyczna rekonstrukcja archi-

tektury jest jedynym sposobem na dokumentowanie, na-

uczanie i eksponowanie przeszłości?”, wskazuje w swym

ar tykule, że […] może to właśnie narzędzia używane do

kreacji przestrzeni wirtualnej mogłyby zostać skutecznie

aplikowane do prac nad wirtualną rekonstrukcją archi-

tektury – rekonstrukcją nieniszczącą substancji zabytko-

wej, elastyczną i zmienną zgodnie ze zmieniającym się

stanem wiedzy o obiekcie i wystarczająco realną w swej

wirtualności? [31, s. 219]. Odnosząc się do przywołanych

we wstępie spostrzeżeń nt. rozbieżności w zakresie funk-

cjonowania w środowisku wirtualnym i realnym, można

skonstatować powyższą sugestię krakowskiego badacza,

że proponowane rozwiązanie (wirtualnej rekonstrukcji ar-

chitektury) jest wielce pożyteczne i wskazane, jednak mu-

si uwzględniać świadomość powstających różnic w odbio-

rze tak prezentowanego dziedzictwa kulturowego. W tym

miejscu warto podkreślić (obok pozytywnych aspektów

cyfrowego modelowania i prezentowania obiektów) pew-

ne mankamenty, w tym sygnalizowaną powyżej różnicę

w doświadczaniu przestrzeni materialnej i niematerialnej.

Cyfrowa rekonstrukcja czy też odwzorowanie, udostęp-

nione za pośrednictwem CAVE (ang. Cave Automatic Vir-

tual Environment) – „wirtualnej jaskini” – czy VR, o wy-

sokim stopniu wierności i wiarygodności, uwzględniające

elementy autentyczne obiektu, mogą doprowadzić np.

do niezgodnego z rzeczywistością poznania obiektu, gu-

biącego np. sekwencyjność przemieszczania się po nim,

lub też do powstania zachwiania poczucia sąsiedztwa po-

szczególnych jego elementów [3].

W odniesieniu do replik cyfrowych dostrzegamy rów 

nież inne mankamenty związane z tytułowym auten tyz

mem. Rekonstrukcje cyfrowe zabytków architektury, choć

niewprowadzające trwałych zmian w samym obiekcie,

wpisują w rzeczywistość dość często wizerunki, modele

obiektów, w których odniesienie do autentyzmu jest wąt-

pliwe, kształtując niestety błędne wyobrażenie o zabytku,

a zarazem powielając niezgodny z rzeczywistością obraz

dziedzictwa kulturowego. Brak oparcia na autentycznych

elementach ostatecznie dyskwalikuje daną wizualizację

czy dany model jako wiarygodne, wiernie oddające okreś

lone cechy oryginału. Na problematykę uzupełnień

w cy-

frowych wizualizacjach zabytków architektury, w tym

cyfro-

wych rekonstrukcjach, zwraca uwagę przede wszyst kim

Karta Londyńska [32] oraz literatura przedmiotu [33].

Do kument ten podkreśla m.in. konieczność czytelnego

roz różniania […] między faktami potwierdzonymi źródło-

wo a hipotezami oraz różnicowanie stopnia prawdopodo

bieństwa formułowanych tez [32, s. 2]. Zasadniczym ce-

lem Karty Londyńskiej jest […] promowanie wizualizacji

dziedzictwa kulturowego opartej na przesłankach nauko-

wych [32, s. 2], co stanowi swego rodzaju wyraz dbałości

o wiarygodność i autentyzm tworzonych obiektów, tak

Saski360 interaktywna aplikacja multimedialna z wykorzysta

niem nowoczesnych technik; http://www.skyconcept.pl/saski360/ [data

dostępu: 31.12.2015].

his question: “Is a physical reconstruction of architecture the

only way to document, teach, and exhibit the past?” indicates

in his article that […] the tools used in creating a virtual

space might be effectively applied in a virtual reconstruction

of architecture – a reconstruction that would not damage the

historic substance, is exible and changeable, depending on

the changing state of knowledge about a structure and suf-

ciently real in its virtuality [31, p. 219]. Referring to the

observations mentioned above regarding the divergences

in the scope of functioning in the virtual and real environ-

ment, it can be noted that the scholar from Cracow sug-

gests that the proposed solution (virtual reconstruction of

architecture) is highly useful and recommended, however,

it must account for the differences which are generated in

the perception of cultural heritage presented in this way. It

should be stressed here that (apart from positive aspects of

digital modeling and presentation of structures) there are

some drawbacks, such as the difference in experiencing

the tangible and intangible space referred to above. Digi-

tal reconstruction or rendering which is available with the

use of high delity and reliability CAVE – “cave automatic

virtual environment” – or VR which take into account the

authentic elements of a structure can e.g. result in learning

about a structure which is inconsistent with reality with-

out e.g. sequential moving around it or losing the sense of

proximity of its individual parts [3].

In reference to digital replicas there are also some oth-

er drawbacks connected with their authenticity. Although

digital reconstructions of historic architecture do not in-

troduce permanent changes in the structures themselves,

they quite often introduce in reality the images, models

of objects in which the reference to authenticity is doubt-

ful, creating unfortunately an incorrect picture of a his-

toric monument, and at the same time copying a picture

of cultural heritage which is inconsistent with reality. The

lack of basis on authentic elements ultimately disquali-

es a specic visualization or a specic model as a reli-

able and faithful one, rendering individual features of the

original. The issue of “inserts” in digital visualizations of

historic architecture, including digital reconstructions, is

mentioned rst of all in the London Charter [32] and the

literature on the subject [33]. The document emphasizes

for instance the necessity of clear distinction […] be tween

evidence and hypothesis, and between different levels of

probability [32, p. 2]. The primary objective of the London

Charter is […] to promote visualization of cultural heri-

tage [based on scientic assumptions] [32, p. 2]. which

expresses a kind of care for reliability and authenticity of

the developed objects which is so often disregarded and

ignored when developing numerous digital models of his-

toric monuments.

Referring to the principles of clear distinguishability

of intervention as well as to the provisions of the Venice

Charter it should be stressed how important it is to expose

the newly made interventions, remodeling, etc. in the con-

text of the development of digital renderings of historic

architecture. The lack of clarity can result in no distin-

guishability when making documentation (rendering) of

an object, which in turn affects the quality and effect of

analyses made on the generated models and inuences

106 Rafał Zapłata

częs to pomijanych i bagatelizowanych przy tworzeniu

licz nych modeli cyfrowych zabytków.

Odnosząc się do zasady czytelności i odróżnialności

in ge rencji, a zarazem do zapisów Karty Weneckiej, warto

w tym miejscu podkreślić znaczenie eksponowania do ko

na nych ingerencji, przebudów itp. w kontekście tworzenia

od wzorowań cyfrowych zabytkowej architektury. Brak

czy telności może skutkować brakiem odróżnialności przy

wy konywaniu dokumentacji (odwzorowania) obiektu, a to

z kolei będzie rzutowało na jakość i efekt analiz wykony

wa nych na generowanych modelach, mając wpływ na

błęd ny odbiór dziedzictwa kulturowego. Niestety praktyka

do ku men towania brył i powierzchni zabytkowych (m.in.

w opar ciu o nowe technologie geodezyjnofotogrametrycz-

ne) jest dość często praktyką rejestrowania – zapisu auten-

tycznych i nieautentycznych elementów obiektu w jedno-

lity sposób, co stanowi swego rodzaju niedoskonały zapis

inwentaryzacyjny. Taka dokumentacja winna uzyskać od-

powiednie oznaczenia dla rozróżnienia poszczególnych

elementów, przynajmniej podczas prac kameralnych

Palimpsest a AR i VR

Wartościowy wkład każdej epoki do dziejów budowy zabytku

powinien zostać uszanowany […]. Jeśli budowa zawiera kilka

faz nawarstwiających się, wydobycie fazy spodniej usprawiedli-

wione jest tylko w wyjątkowych okolicznościach.

Karta Wenecka [22, s. 45]

Palimpsest rozumiany jest jako efekt procesu nadpisy-

wania, wymazywania itd. obiektów krajobrazu kulturowe-

go, przestrzeni miejskiej, a także nadpisywania i usuwa-

nia elementów pojedynczych obiektów, które w wyniku

różnych działań i sytuacji zmieniają swój kształt, wiel-

kość czy wystrój. Palimpsest to zatem przestrzeń, któ-

ra […] zawiera w sobie historię kolejnych tekstów […],

stanowiących kolejne warstwy (często dosłownie: warst

wy archeologiczne czy architektoniczne), wymazy wa nych

po pewnym czasie w celu naniesienia nań innych tekstów.

Owo wymazywanie i nakładanie kolejnych warstw – w hi 

storii miasta oznaczające zmiany cywilizacji, przesunię

cia dominant kulturowych czy panujących religii – jest

charakterystyczne dla palimpsestu, stanowi o jego istocie.

Palimpsest to właśnie zsumaryzowane wszystkie warstwy

tekstowe. Ale nowo powstała struktura nie jest prostą

sumą elementów składowych, lecz czymś więcej, tworem

znaczącym dzięki przypadkowo powstałym powiązaniom

pomiędzy paradoksalnie sąsiadującymi ze so bą tekstami.

Palimpsest jest więc systemem skomplikowa nych rela-

cji pomiędzy jego składowymi. Jest nowym tekstem, tek-

stem o cha rakterze nadrzędnym [35, s. 42]. Technologie

ICT (ang. In formation and Communication Technologies),

zwła szcza urządzenia mobilne, w połączeniu z przywoła-

ną wcześ niej AR umożliwiają wpisywanie m.in. w tkan kę

miej ską wizerunków, modeli i replik cyfro wych obiek

Na kwestię „dystansowania” badającego od obiektu podczas au 

to matycznych i bezdotykowych pomiarów obiektów zabytkowych

zwra ca uwagę m.in. J. Kościuk [34].

the incorrect reception of cultural heritage. Unfortunately,

the practice of documenting historic forms and surfaces

(e.g. on the basis of new survey and photogrammetric

technologies) is quite often a practice of registering – re-

cording authentic and nonauthentic elements of an ob-

ject in the same way, which is a kind of imperfect sur-

vey record. Such a documentation should be adequately

marked to distinguish individual elements, at least during

desk research

Palimpsest vs. AR and VR

The valid contributions of all periods to the building of a monu-

ment must be respected […]. When a building includes the super-

imposed work of different periods, the revealing of the underlying

state can only be justied in exceptional circumstances.

Venice Charter [22, p. 45]

Palimpsest should be understood as a process of over-

writing, erasing, etc. of objects in the cultural landscape,

urban space as well as overwriting and removing elements

of individual structures which as a result of different ac-

tivities and situations change their shape, size or decor.

Palimpsest is then a space which […] contains the history

of successive texts […] which are successively superim-

posed layers of different periods (often literary archeo-

logical or architectural layers) erased after some time to

be covered with other texts. This erasing and covering

with new layers – which in the history of the city means

changes of civilization, moving cultural marks or domi-

nant religions – is characteristic of palimpsest and it is

its essence. Palimpsest is the sum of all layers of the text.

However, the newly developed structure in not a simple

sum of individual components but it is something more, an

entity that is meaningful because of randomly developed

connections between texts paradoxically neighboring one

another. Palimpsest is then a system of complicated rela-

tions between its components. It is a new text, a text that

is overriding in its nature [35, p. 42]. With the use of ICT

technologies, especially mobile devices, combined with

AR mentioned earlier, it is possible to t digital images,

models, and replicas of historic structures in situ for in-

stance in urban fabric, causing a kind of reverse process

which is the opposite of palimpsest – a special immaterial

recovery of lost and erased elements of the past.

In general many processes of “augmentation” of cul-

tural heritage regard tting in the system of data visual-

izations or models of objects or e.g. their archival pho-

tographs which enable the viewer to see (with the use of

a mobile device) a visualized historic monument in situ.

A digitally exhibited object is then presented to the view-

er in a multiple form, changing palimpsest into a space

with superimposed layers of successive images, models,

and information about the surroundings. Some examples

of the application of such technologies include the proj-

The issue of “distancing” of the researcher from the object during

automatic and non-contact measurements of historic structures is dis -

cussed e.g. by J. Kościuk [34].

Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest/ Authenticity of historic architecture and palimpsest 107

tów za byt kowych in situ, doprowadzając do powstawa-

nia swe go rodzaju procesu odwrotnego do palimpsestu

– to swo iste niematerialne przywracanie utraconych i wy-

maza nych elementów przeszłości.

Najogólniej wiele z procesów „augmentacji” dziedzic-

twa kulturowego dotyczy wpisywania w system danych,

wi zualizacji czy modeli obiektów lub np. ich zdjęć archi

walnych, które umożliwiają odbiorcy (posługującemu

się urządzeniem mobilnym) widzieć zwizualizowany za 

by tek in situ. Cyfrowo odsłaniany obiekt traa zatem do

od bior cy w wielorakiej formie, zmieniając palimpsest

w prze s trzeń nawarstwianą przez kolejne obrazy, modele

i in for ma cje o otoczeniu. Przykładem aplikacji takich

tech nologii są realizacje m.in. w Lublinie (il. 7) czy Toru-

niu

, a także przedsięwzięcie pt. „lifeClipper”

Omawianą formę nakładania cyfrowego obrazu na

obiekt można potraktować jako alternatywę dla trwa-

łych działań konserwatorskich, przyczyniających się do

eksponowania lub zacierania różnic między elementami

powstałymi w różnych czasach. W zależności od naszej

woli dobieramy takie uobecnienie określonych obiek-

tów (z określonego okresu), które kształtuje zindywi-

dualizowany proces poznawczy i pamięciowy miejsca,

obiektu oraz otoczenia. Jak pisze Anna Maj, […] prze-

strzeń miejska staje się […] podwójnie gęsta – w sensie

architektonicznym i informatycznym [36, s. 191], wy-

znaczając nietypową formę obcowania z dziedzictwem

kulturowym. Współczesne praktyki dokonują zatem nie 

trwałego, czasowego, ale i nieinwazyjnego (nieszkod

liwego dla istniejącej zabudowy) nadpisywania obiek-

tów – ich cyfrowych wizerunków. W tym procesie

powstaje niematerialny palimpsest, paradoksalnie jed-

Aplikacja Mobilna Rozszerzona Rzeczywistość Miasto Toruń:

http://www.moviement.pl/portfolio/rozszerzonarzeczywistosctorun.

html; „Lublin. Przewodnik”: http://teatrnn.pl/przewodniki/strona/72

[data dostępu: 31.12.2015].

Strona projektu: http://www.lifeclipper.net/ [data dostępu: 31.12.2015].

ects m.in. in Lublin (Fig. 7) or Toruń

or the project titled

“lifeClipper”

The form of laying digital images over an object which

is discussed here can be considered to be an alternative to

permanent conservation work to expose or blur the dif-

ferences between the elements from different periods.

We can choose such a presentation of specic structures

(from a specic period) which determines an individu-

alized cognitive and memory process regarding a place,

structure, and surroundings. As Anna Maj put it […] ur-

ban space becomes […] double thick – in the meaning of

architecture and information [36, p. 191], providing an

unusual form of being in the presence of cultural heritage.

The contemporary practices add then shortterm, tempo-

rary as well as noninvasive (harmless for the existing ar-

chitecture) overwriting of objects – their digital images.

This process results in the development of an immaterial

palimpsest. Paradoxically, however, this time the over-

writing does not erase the former text, does not leave frag-

ments in the overwritten places; it only temporarily covers

or completes them. The iconosphere developed this way,

including e.g. images and models of historic structures,

develops a new form of cultural landscape which is an-

chored not only in the experience gained from being in

the presence of tangible heritage but also from being in

the presence of its intangible equivalent.

Another form of visualizing the elements of style, his-

toric facades is (indicated only in the following text) map-

ping – Video mapping 3D which is yet another form of

tem porary, shortterm, and noninvasive presentation of

struc tures. Just like in the urban space with its network sy 

stem of transportation, provision of information, and mo-

Mobile Application Augmented Reality City of Toruń: http://

www.moviement.pl/portfolio/rozszerzonarzeczywistosctorun.html;

“Lublin. Guidebook”: http://teatrnn.pl/przewodniki/strona/72 [accessed:

31.12.2015].

Project website: http://www.lifeclipper.net/ [accessed: 31.12.2015].

Il. 7. Przykład podglądu w urządzeniu mobilnym elewacji zabytkowych kamienic w Lublinie: A – obraz bez zdjęć archiwalnych,

B – budynek z nałożonymi fotografiami archiwalnymi. Lublin ul. Kowalska (źródło: www.przewodniki.teatrnn.pl)

Fig. 7. View of facades of historic townhouses in Lublin in a mobile device: A – view without archival photographs,

B – building with overlaid archival photographs. Lublin, Kowalska St. (source: www.przewodniki.teatrnn.pl)

108 Rafał Zapłata

nak tym razem nadpisywanie nie usuwa tego co starsze,

nie pozostawia fragmentów w miejscach nadpisywania,

a jedynie czasowo je przy sła nia lub uzupełnia. Tak po-

wstająca ikonosfera, na którą składają się m.in. obrazy

i modele obiektów zabytko wych, kształtuje nową for-

mę krajobrazu kulturowego, za kot wiczonego nie tylko

w do świadczeniach płynących z obcowania z material-

nym dziedzictwem, ale i z obcowania z jego niematerial-

nym odpowiednikiem.

Inną formą uczytelniania elementów stylistycznych,

historycznych fasad jest (sygnalizowany jedynie w poniż-

szym tekście) mapping – Video mapping 3D, stanowiący

kolejną formę czasowego, nietrwałego i nieingerujące-

go prezentowania obiektów. Podobnie jak w przestrzeni

miejskiej uzbrojonej w usieciowiony system komunikacji

i udostępniania informacji oraz w urządzenia mobilne,

tutaj odbiorca może czasowo poznawać bogactwo stylis 

tyczne obiektu, konfrontując je ze stanem obecnym. Choć

zazwyczaj taka forma ma charakter widowiskowy, bazu-

jący na współczesnych rozwiązaniach technologicznych,

stanowi niewątpliwie rozwiązanie do prezentowania hi-

storycznych fasad architektonicznych.

Zagadnienie uczytelniania obiektów in situ kieruje

również uwagę w stronę autentyzmu kontekstu – oto cze 

nia za byt ków. Wiele prezentacji multimedialnych do ty-

czą cych dziedzictwa kulturowego odbywa się poza miejs

cem ich przeszłego funkcjonowania, powodując utratę

powiązania z miejscem, a zarazem znaczącym dla obiektu

otoczeniem – kontekstem. W odniesieniu do prezenta-

cji in situ mamy do czynienia z pewną formą wpisania

w kon tekst (otoczenie) repliki – rekonstrukcji, tworząc

tym sa mym możliwość odbioru obiektu w jego rzeczywi-

stym otoczeniu, np. w kontekście zabudowy o jednolitej,

zbliżonej stylistyce. Czy jednak jest to oczekiwana i od-

powiednia prezentacja, i o jakim znaczeniu dla odbiorcy

i samego dziedzictwa kulturowego? Prezentacja cyfrowej

repliki in situ, a także prezentacja poza miejscem powsta-

nia i funkcjonowania obiektu skłaniają do odwołania się

do publikacji Waltera Benjamina Dzieło sztuki w dobie

reprodukcji technicznej z 1936 r. [37]. Benjaminowskie

spojrzenie na dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicz-

nej, które podkreślało więź oryginału z miejscem i czasem

jego istnienia, składając się na pojęcie autentyczności,

można w formie zmodykowanej odnieść współcześnie

do zabytków i re pro dukcji cyfrowej. Parafrazując tego au-

tora, możemy na pisać o „dziedzictwie kulturowym w do-

bie reprodukcji cyfrowej”, które podobnie jak dzieło sztu-

ki obecnie pod dane jest różnorodnym przetworzeniom.

Pozbawienie aury, zmiana kontekstu, a przede wszystkim

formy uobecniania obiektu wyznacza ją dziś nowe obco-

wanie z dziedzictwem. Znaczenie miejsca i obiektu w do -

bie reprodukcji cyfrowej, mimo jak najlepszej jakości

od wzorowania cyfrowego, nie mogą zastąpić bezpośred-

niego odbioru zabytku, co trafnie oddaje wypowiedź Eri-

ka Championa i Dave’a Bharata, którzy piszą: […] pho-

torealism certainly has value but not as the most essential

and differentiating feature to foster a sense of place. For

example, fog and London appear as almost inseparable in

literature, paintings, and most people’s memories of the

city. This suggests that we often remember a place through

bile devices, here the viewer can be temporarily exposed to

the abundance of style of a structure, comparing it with the

current condition. Although usually such a form is spec-

tacular as it is based on modern technology, it un doubtedly

provides a solution to the presentation of hi storic facades.

The issue of visualizing structures in situ is also connect-

ed with the issue of authenticity of context – surroundings

of historic monuments. A lot of multimedia pre sen tations

regarding cultural heritage are delivered away from the

place where they used to function in the past, which results

in a loss of connection with the place and the meaningful

surroundings of the structure – its context. In the case of

a presentation in situ we are dealing with a kind of tting

a replica – a reconstruction – in the context (surroundings),

providing a possibility to view a structure in its real sur-

roundings e.g. in the contest of architecture with a uniform

and similar style. Is, however, such a presentation expected

and proper? and what is its signicance to the viewer and

cultural heritage itself? When discussing a pre sentation of

a digital replica in situ as well as a presentation away from

the place where a structure was designed and functioned,

we must refer to the publication by Walter Benjamin The

Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction from

1936 [37]. Benjamin’s look at a work of art in the age

of mechanical reproduction, which emphasized the bond

between the original and the place as well as time of its

existence, which is the denition of authenticity, can be

referred at present in a mo died form to historic monu-

ments and digital reproduction. Paraphrasing that author,

we can talk about “cultural heritage in the age of digital

reproduction” which, just like a work of art, is at present

subjected to various transformations. The depravation of

atmosphere, change of context, and rst of all change of

the form of presentation of a structure determine experi-

encing the presence of heritage today. The signicance of

the place and the structure in the age of digital reproduc-

tion, in spite of the best possible quality of digital ren-

dering, cannot be replaced with the direct perception of

historic monuments, which is accurately expressed by

Erik Champion and Dave Bharat who wrote that […] pho-

torealism certainly has value but not as the most essential

and differentiating feature to foster a sense of place. For

example, fog and London appear as almost inseparable in

literature, paintings, and most people’s memories of the

city. This suggests that we often remember a place through

its atmosphere rather than through accurate recall of de-

tails of objects that populate a place [38, p. 336]. The very

presentations in situ which provide a ren dering or a recon-

struction of a structure create a new con text for the struc-

ture which includes not only its previous surroundings but

also a device – a medium and a diffe rent way in which it

is perceived and experienced by the viewer.

Unfortunately, such situations also have drawbacks and

pitfalls. The technology employed in the visualization of

models of structures causes one more exclusion – it ex-

cludes from reality the visualizations and models of ob-

jects which do not have archival photographs or the basis

for the development of a reconstruction. The process of

being in the presence of historic architecture (especially

in a dematerialized form) with the use of new media cre-

Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest/ Authenticity of historic architecture and palimpsest 109

its atmosphere rather than through accurate recall of de-

tails of objects that populate a place

[38, s. 336]. Same

prezentacje in situ, w których udostępniane jest odwzo-

rowanie lub rekonstruk cja obiektu, powodują powstanie

nowego kontekstu obiek tu, składającego się nie tylko

z do tychczasowego otoczenia, ale i urządzenia – pośred-

nika oraz odmiennego sposobu percepcji – doświadczania

przez odbiorcę.

Niestety i w tego typu sytuacjach dostrzegamy manka-

menty i pułapki. Wizualizacja modeli obiektów sprawia,

że technologia dokonuje kolejnego wykluczenia, wyłą-

czenia z rzeczywistości wizualizacji i modeli obiektów,

dla których nie zachowały się archiwalne zdjęcia ani też

podstawy do tworzenia rekonstrukcji. Proces obcowania

z architekturą zabytkową (zwłaszcza w formie zdemate-

rializowanej) za pośrednictwem nowych mediów powo-

duje również powstawanie innego negatywnego zjawiska,

mianowicie wykluczenia cyfrowego odnoszącego się do

człowieka. Analfabetyzm cyfrowy rozumiany najogólniej

jako brak umiejętności komunikowania się za pośrednic-

twem technologii medialnej [39], a także brak dostępu

do technologii, urządzeń kreślą kolejną formę wyklucze-

nia, które uniemożliwia części społeczeństwa dotarcie do

dziedzictwa kulturowego specycznie eksponowanego.

Nieciągłość obrazu (w zestawieniu z rzeczywistym od-

biorem np. przestrzeni miejskiej) – fragmentaryzacja to

ko lejne mankamenty obserwowanej obecnie augmenta-

cji, która towarzyszy wielu aplikacjom obecnym w wielu

miejscach. Odwzorowania powstałe w procesie generali

zacji i przetwarzania danych (pochodzących np. z pomia

rów obiektów zabytkowych) i rekonstrukcje cyfrowe cha-

rakteryzuje wizualizacja powierzchni, która jest często

wy idealizowaną, kolorystyczną propozycją, podążającą

za duchem współczesnej estetyzacji, gubiącą tym samym

zwią zek z oryginałem – zabytkiem.

Podsumowanie

Powszechne tworzenie cyfrowych modeli zabytków

i ich rekonstrukcji wymaga obecnie środowiskowego ha

mo wania oraz negowania działań mających charakter

two rzenia wizerunków i modeli obiektów o wątpliwych

pod sta wach źródłowych. Rekonstrukcje oraz repliki (od

wzo ro wania przestrzenno-obrazowe) cyfrowe zabytków

winny zawierać czytelnie wyróżnione elementy, które są

wynikiem interpretacji autora rekonstrukcji, informacje

o dokładności odwzorowania (od którego zależy stopień

roz poznawania elementów obiektu), a także wyraźnie za 

znaczone trwałe zmiany wprowadzone w obiekcie w prze 

szłości i współcześnie. Replikę cyfrową obiektu winna

również charakteryzować (1) kompletność – za którą na 

leży widzieć dokumentację wszystkich elementów obiek 

Tłumaczenie własne: „fotorealizm z pewnością jest war to ścio

wy, ale nie jako najistotniejsza i różnicująca cecha, wspierająca po czu

cie miejsca. Na przykład, mgła i Londyn pojawiają się niemal nie roz

łącznie w literaturze, malarstwie i wspomnieniach miasta u większości

ludzi. Sugeruje to, że my raczej częściej pamiętamy miejsce przez jego

atmosferę, a nie przez dokładnie oddane szczegóły obiektów, które wy 

pełniają to miejsce”.

ates

also another negative issue, namely a digital exclusion

regarding man. The digital ignorance understood in gene

ral as the lack of ability to communicate with the use of

multimedia technology [39] as well as the lack of access

to technologies and devices create another form of exclu-

sion which prevents part of society from access to cultural

heritage specically exhibited. Another drawback in the

augmentation at the moment is the discontinuity – frag-

mentation of the image (in comparison to the perception

of e.g. urban space in reality) which is typical of many ap-

plications currently used in many sites. The renderings de-

veloped in the process of generalization and processing of

data (from e.g. the measurements of historic structures) and

digital reconstructions show the visualization of surface

which is often an idealized, color proposal in line with the

spirit of contemporary aestheticization, losing at the same

time the connection with the original – historic monument.

Conclusion

The more and more popular development of digital

models of historic monuments and their reconstructions

should be today inhibited and the operations which result

in the development of images and models of structures

based on doubtful sources should be negated. Digital re

con structions and replicas (spatial and pictorial renderings)

of historic monuments should include clearly exposed

elements which were developed on the basis of their re-

construction’s author’s interpretation, information of the

rendering precision (which determines the degree of rec-

Il. 8. Zrzut ekranu widoku ulicy miasta z perspektywy zwiedzającego,

wyposażonego w system rozszerzonej rzeczywistości

(HMD – Headmounted display – przenośny wyświetlacz LCD

zakładany na głowę, obsługujący stereoskopowe obrazy 3D).

Wizualizacja zrekonstruowanych i wyświetlanych rekonstrukcji

obiektów zabytkowych in situ (źródło: Institute for Research in Art and

Design (IDK) at the Academy of Art and Design in the University of

Applied Sciences Northwestern Switzerland; http://www.lifeclipper2.

idk.ch/img/scenario/archaeo_screen1.tif)

Fig. 8. Screenshot with the view of city streets from the perspective

of a tourist equipped with a system of augmented reality

(portable head mounted LCD to show stereoscopic 3D images).

Visualization of reconstructed and displayed reconstructions of historic

structures in situ (source: Institute for Research in Art and Design

(IDK) at the Academy of Art and Design in the University of Applied

Sciences Northwestern Switzerland; http://www.lifeclipper2.idk.ch/

img/scenario/archaeo_screen1.tif)

110 Rafał Zapłata

tu, jeśli to możliwe dla wszystkich przyjętych/sto so wa

nych technik dokumentacyjnych oraz (2) jednolitość

da nych – generowanie zasobu cyfrowego o obiekcie w spo 

sób

zbliżony.

W świetle przytoczonych we wstępie stwierdzeń nt.

róż nic poznawczych przestrzeni materialnej i niematerial-

nej zasadne wydaje się wypracowanie nowego sposobu

analizowania zjawisk przestrzennych, z uwzględnieniem

zabytków architektury i ich wirtualnych replik oraz form

uczytelniania w krajobrazie kulturowym. Rzeczywistość

kreowana z udziałem nowych technologii, cyberobiek-

tów, telematycznych doświadczeń wymyka się do tych

czasowym kategoriom analitycznym, co dodatkowo skła 

nia do wypracowania narzędzi, które pozwolą m.in.

le piej zrozumieć współczesne zjawiska i odbiór zabyt-

ków czy społeczne wartościowanie dziedzictwa kulturo

wego. Z pew nością niezbędnym elementem praktyki

ba dawczokon ser watorskiej w przyszłości powinno być

wni kliwsze ana li zowanie społeczeństwa informacyjnego,

w któ rym dokonują się zmiany, w wyniku czego powstają

niematerialne zasoby o trwałym znaczeniu dla percepcji

dziedzictwa kulturowego.

Podsumowując, warto podkreślić, że z pozoru nieszko-

dliwe modelowanie cyfrowe można by określić jako dzia-

łalność zgodną z zasadą primum non nocere, ale w rzeczy-

wistości w wielu sytuacjach ono niestety szkodzi (choć

nie bezpośrednio samej substancji zabytkowej), wpisując

w rzeczywistość przynajmniej niewielką dozę pre zen

towania dziedzictwa kulturowego, którego wizerun ki

i mo dele, tak ważne dla kształtowania świadomości spo

łe czeństwa, często zbyt daleko odbiegają od rzetelnej

i au tentycznej formy obiektów zabytkowych. Przywoła na

za sada niestety nie jest przestrzegana również w odnie-

sieniu do procesów wspierających się na technologiach

cyfrowych np. uczytelniających zabytki in situ, takich jak

AR – wiele z obiektów ulega wykluczeniu, co powoduje

ich kulturowy zanik, szkodząc poprzez wyparcie z sys-

temu, w którym nie znalazło się dla nich miejsca, kosz-

tem dziedzictwa cyfrowo wyselekcjonowanego. Sytuację

można by oddać słowami Krzysztofa Kalitki, który pisze

[...] promowana jest wiedza i informacja podatna na digi

talizację, pozostała ulega marginalizacji. Typy wiedzy,

które nie mogą być kodykowane i digitalizowane, staną

się niewidzialne w wirtualnej przestrzeni [40, s. 125].

Prawdopodobnie obecnie jesteśmy świadkami (i uczest

nikami) procesu charakteryzującego się istnieniem spo-

łeczeństwa, którego część obcuje z zabytkami w oparciu

o doświadczenia zdobyte bez pośrednictwa technologii

cy frowych, a część obcuje z zabytkami przedstawiony-

mi za pomocą urządzeń elektronicznych, gdzie pierwszy

kon takt (a czasami jedyny) z dziedzictwem kulturowym

za chodzi dzięki formie cyfrowej.

Współczesne zjawiska niestety doprowadzają do zmian,

które redeniują waloryzowanie zabytków, gdzie naj

wyż szą wartością jest autentyzm. W społeczeństwie kon

sump cyjnym wartość cyfrowego odpowiednika zabyt ku

zależy często od jego dostępności, atrakcyjności czy ja-

kości upowszechniania, co też określa nastawienie konsu-

menckie. Dodajmy, że niejednokrotnie autentyzm – obiekt

zabytkowy są marginalizowane przez współczesne spo

ognition of individual elements of the structure) as well as

clearly indicated permanent changes made to the structure

in the past and at present. A digital replica of a structure

should be also characterized by (1) completeness – which

means that it should have documentation of all elements of

the structure, possibly for all assumed/applied documenta-

tion techniques and (2) uniform data – the digital content of

the structure should be generated in a uniform way.

In the light of the statements listed at the beginning re-

garding the cognitive differences between tangible and in-

tangible space, it seems reasonable to develop a new way

of analyzing spatial phenomena, taking into account his-

toric structures and their virtual replicas as well as forms

of visualizing them in cultural landscape. The reality of

creating cyberobjects with the use of new technologies

and telematics dees analytical categories applied so

far, which is another reason why the tools for instance to

under stand better the contemporary phenomena and the

per ception of historic monuments or social judgement of

cul tural heritage should be developed. Certainly, a more

thorough analysis of information society where changes

take place which result in the development of intangible

resources of permanent value for the perception of cul-

tural heritage should be a necessary element of research

and conservation practice in the future.

Summing up, it should be stressed that although appar-

ently harmless digital modeling complies with the primum

non nocere principle, in many cases it does harm (though

not directly the historic substance itself) by tting in real-

ity at least to a small degree the presentation of cultural

heritage with images and models, so important in devel-

oping the social awareness, which often go too far away

from a reliable and authentic form of historic structures.

Unfortunately, that principle is not observed either in re-

gard of the processes supported by digital technologies,

such as visualization of historic monuments in situ, in-

cluding AR – many structures are excluded, which results

in their cultural disappearance by pushing them out of the

system where they do not t, at the expense of digitally

selected heritage. The situation might be described with

the words of Krzysztof Kalitko who wrote that [...] knowl-

edge and information which can be readily digitalized is

promoted, whereas other knowledge is marginalized. The

types of knowledge which cannot be codied and digi-

talized become invisible in virtual space [40, p. 125].

Most probably we are now witnesses (and participants) in

the process which is characterized by the existence of a soci-

ety whose part is exposed to the presence of historic monu-

ments on the basis of the experience gained without the use

of digital technologies and part that is exposed to the pres-

ence of historic monuments presented with the use of elec-

tronic devices where the rst (which is sometimes the only)

contact with cultural heritage occurs through a di gital form.

Contemporary phenomena unfortunately result in chan 

ges which redene the value of historic monuments, the

greatest of which is authenticity. The value of a digital

equi valents of historic monuments in the consumer soci-

ety often depends on their availability, attractiveness or

the quality of their popularization, which also determines

the consumer attitude. It can be added that authenticity –

Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest/ Authenticity of historic architecture and palimpsest 111

łeczeństwo, kosztem zainteresowania kierowanego na od 

powiednik cy frowy, który lepiej wpisuje się w obowiązu

jący system przedstawiania rzeczywistości np. w formie

prezentacji mul timedialnej, niewymagającej tradycyjnego

w procesie zwie dzania zaangażowania ze strony odbior-

cy. Wpisanie do obowiązujących systemów komunikacyj-

nych (medialnych) replik obiektów niestety nie musi być

powiązane z wartością oryginału (autentyzmem), a może

wiązać się z łatwością (możliwością) przetwarzania do for-

my cyfrowej, dostępnością do archiwalnego zobrazowa-

nia, czy w końcu z preferencjami potencjalnego odbiorcy.

Nowe technologie i nowe media z pewnością są pod-

stawą tworzenia nowej wrażliwości wobec architektury

zabytkowej [41] i zrywania z tradycyjnym angażowaniem

ruchu ludzkiego ciała w procesy poznawcze, co też wy-

maga wypracowania podejścia analitycznego, pozwala-

jącego lepiej zrozumieć współczesne zjawiska i procesy

społecznokulturowe. Percepcję obiektów – rzeczy uła-

twia, czy też kształtuje (podążając za myślą Steena E. Ra-

smussena), jakakolwiek wiedza o nich [5], którą współ-

cześnie pozyskujemy na bazie doświadczeń cyfrowych

– doświadczeń telematycznych. Ograniczanie obcowania

z obiektami zabytkowymi jedynie do cyfrowej formy, co

staje się cechą części współczesnej turystyki (eturystyki,

postturystyki

), może doprowadzić do licznych nieporo-

zumień i zubożenia doświadczeń.

Podążając za myślą Piotra Zawojskiego, który pisze,

że […] cyberprzestrzeń w dużej mierze deniuje logikę

funkcjonowania przestrzeni zycznej [43, s. 282], moż-

na uznać, że cyberarchitektura, a w tym cyfrowe repliki

zabytków w znaczącym stopniu ustanawiają logikę funk-

cjonowania obiektów zycznych – zabytkowych. W myśl

takiego założenia należy z dużą dozą niepokoju uznać, że

rosnący zasób replik i modeli cyfrowych w pewnym stop-

niu wyznaczają trajektorie poznania i doświadczania za-

bytków. Wirtualna rzeczywistość współkształtuje wyobra-

żenie o przestrzeni budynku, jego cechach jakościowych,

autentyzmie. Taka hierarchia zdarzeń związanych z po-

znawaniem obiektów jest niestety naturalną konsekwen-

cją podejścia, jakie wytworzyliśmy współcześnie wobec

wielu obiektów zwiedzanych i badanych. Turysta zwie-

dzanie poprzedza przygotowaniem, w tym lekturą, ana lizą

przewodnika czy mapy, a dziś niejednokrotnie po znaniem

cyfrowego modelu, dostępnego online. Po wsta ły na kan-

wie tych praktyk „nowomedialny bagaż do świadczeń”

[44]

wespół z konfrontacją odbiorcy z rze czywistym

obiektem kształtują w odbiorcy mieszany ba gaż doświad-

czeń, będący efektem aktywności i partycy pacji w mate-

rialnej i niematerialnej rzeczywistości

Niestety dość negatywną konkluzją w zakresie re-

eksji nad autentyzmem dla powyższych rozważań jest

Przywoływane w literaturze przedmiotu cechy postturystyki, to:

– możność „zwiedzania” atrakcji turystycznych za pomocą Internetu,

telewizji czy rzeczywistości wirtualnej bez opuszczania domu [42, s. 95].

Porównaj także z pojęciem „doświadczenie nowomedialnej wir

tualnej podróży” [11, s. 37].

Na przykład opis doznań i zebranych informacji ma inny cha

rakter – pi szemy o miastach i obiektach, których doświadczaliśmy

w zmy słowopraktycznym wysiłku umysłu i zmodyfikowanym (ele k

tronicznym/cy fro wym) kinetycznym doświadczeniu ciała, za: [9, s. 14].

hi storic structure is frequently marginalized by modern

society at the expense of interest directed to the digital

equivalent which ts better the currently applicable system

of presenting reality e.g. in the form of a multimedia pre-

sentation which does not require the viewers’ involvement,

which is typical of traditional sightseeing. The tting of

replicas of objects to the currently applicable communi-

cation (media) systems unfortunately does not have to be

connected with the value of the original (authenticity) but it

can be connected with the ease (possibility) of their trans-

formation into a digital form, access to archival rendering

or ultimately with the preferences of potential viewers.

New technologies and new media certainly provide the

basis for creating new sensitivity to historic architecture

[41] and for breaking with the traditional engagement of

movements of human body in cognitive processes, which

also requires the development of an analytical approach

to understand the contemporary phenomena as well as the

social and cultural processes better. The perception of ob-

jects – things is facilitated or determined (which is in line

with Steen E. Rasmussen’s opinion) by any knowledge

about them [5] which is nowadays acquired on the basis

of digital – telematic experiences. The limitation of be-

ing exposed to the presence of historic structures only to

a digital form, which becomes a characteristic feature of

modern tourism (e-tourism, posttourism

), can result in

a lot of misunderstanding and distorted experiences.

In the opinion of Piotr Zawojski who wrote that […]

cyberspace to a large extent denes the logic of function-

ing of physical space [43, p. 282] it can be presumed that

cyberarchitecture, including digital replicas of historic

monuments, to a large extent determines the logic of func-

tioning of physical – historic structures. According to such

an assumption it should be alarmingly noted that the grow-

ing number of digital replicas and models dene to some

extent the trajectories of learning about and experiencing

historic monuments. Virtual reality cocreates the idea of

a building’s space, its qualitative features, authenticity.

Such a hierarchy of events connected with learning about

structures is unfortunately a natural consequence of the at-

titude which has been developed nowadays towards a lot of

sites which are visited during sightseeing and researched.

A tourist’s sightseeing is preceded by some preparation,

including reading, analysis of a guidebook or a map, and

more and more often today by studying di gi tal models

available online. These “new media experiences” [44]

acquired on the basis of those practices, when confronted

by the viewers with the structures in reality, are a source

of mixed experiences, resulting from their acti vities and

participation in tangible and intangible reality

The features of posttourism mentioned in the literature on the

subject include: – possibility of “sightseeing” tourist attractions with

the use of the Internet, television or virtual reality without leaving home

[42, p. 95].

Compare also with the term “experience of new media virtual

journey” [11, p. 37].

For instance the description of sensations and collected in for

ma-

tion has a different character – we write about the cities and objects which

we experienced with the senses, practical effort of the mind and a mo 

dified (electronic/digital) kinetic experience of the body, after: [9, p. 14].

112 Rafał Zapłata

stwierdzenie, że obecne sposoby prezentacji i cyfrowego

zapisu obiektów zabytkowych zbyt często osłabiają, a nie

wzmacniają uwidacznianie elementów autentycznych. Ta

dość pesymistyczna ocena sytuacji nie może wpływać na

zarzucenie samych narzędzi prezentacji, ani też nie może

doprowadzić do bagatelizowania znaczenia samego pro-

blemu, zwłaszcza w kontekście prezentacji dziedzictwa

kulturowego za pośrednictwem omawianych środków,

gdyż jak pisze Anetta KępczyńskaWalczak: […] żyjemy

w warunkach postępującej wirtualizacji, w której infor-

matyzacja i digitalizacja stanowią już organiczny element

rozwoju społeczeństwa [45, s. 104]. Nie musimy akcep-

tować określonych praktyk, ale też nie możemy odcinać

się od tego typu zjawisk. Pozytywniej natomiast można

odnieść się do nowych form uczytelniania obiektów za

pośrednictwem AR, które eksponują określone nawar-

stwienia, transformacje stylistyczne (pozostawiając jed-

nak pewną dozę niedoskonałości prezentacyjnej).

Wskazane się wydaje dbanie o jak najlepsze, najwier-

niejsze i najdokładniejsze odwzorowanie zabytku prezen-

towanego w technikach cyfrowych, tak aby np. „wirtualny

obraz”, zgodnie z intencją Waldemara Affelta, mógł przy-

najmniej jak najlepiej inicjować ciekawość poznawczą,

[…] której spełnienie dokona się dopiero później poprzez

kontakt bezpośredni w świecie rzeczywistym [46, s. 156].

Zdaniem przywołanego badacza, omawiającego zagad-

nienia dziedzictwa techniki, […] elektroniczne techniki

informacyjnokomunikacyjne są przydatnym narzędziem

[…] edukacji, przy czym nie powinny one kształtować

postaw biernych i zachowań polegających na wyłącznym

lub przeważającym odbieraniu przekazu elektronicznego

w miejsce bezpośredniego doświadczania wrażeń este-

tycznych (przeżycie estetyczne) oraz poznawania różno-

rodnych reprezentacji dziedzictwa kultury in situ oraz

in actu. Taki niezapośredniczony kontakt z technofaktem

ma większą moc oddziaływania i usprawnia emocjonal-

nointelektualny proces poznawczy, co może prowadzić

do pożądanych przemian osobowościowych, kształtować

postawy poszanowania inności i sprzyjać dialogowi mię-

dzykulturowemu, a nawet zachęcać do współuczestnictwa

w tworzeniu dóbr kultury. Ale, aby to mogło zaistnieć,

niezbędne są autentyczne technofakty [46, s. 156] – auten-

tyczne dobra kultury.

Powyższe rozważania mają charakter swego rodzaju

wprowadzenia w tytułową problematykę, która winna

zna leźć swoją kontynuację w przyszłości, co stanowi za

my ka jący postulat dla powyższego tekstu.

Praca naukowa powstała w ramach projektu naukowego pt. „Cyfryza-

cja w naukach o przeszłości i ochronie zabytków – analiza potencjału

i za grożeń na wybranych przykładach” (w ramach budżetu na realizację

stra tegii rozwoju uczelni – Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

w Warszawie).

Unfortunately, it is a rather negative conclusion in re-

gard of the reection over authenticity drawn from the

deliberations presented above that the current ways of

presentation and digital rendering of historic structures

too often diminish their authentic elements instead of

emphasizing them. This rather pessimistic assessment of

the situation should not result in rejecting the presentation

tools themselves or ignoring the signicance of the prob-

lem itself, especially in the context of the presentation

of cultural heritage with the use of the means discussed

here because as Anetta KępczyńskaWalczak put it: […]

we are living in the age of evergrowing virtualization

where informatization and digitalization have already

be come organic elements of the development of society

[45, p. 104]. We do not have to accept specic practices

but we cannot ignore this kind of phenomena. We can be

more positive, however, about new forms of visualizing

objects with the use of AR which expose their specic su-

perimposed layers of different periods, transformations of

style (leaving, however, some room for the presentation

imperfection).

It seems reasonable to care for the best possible, the

most faithful, and the most precise rendering of historic

mo numents presented with the use of digital technology so

that for instance the “virtual image” as intended by Walde-

mar Affelt could at least trigger a passion for learning […]

which will be satised only later through direct contact

in real world [46, p. 156]. In the opinion of that scholar,

discussing the issues of heritage of technology, […] the

electronic information and communications techniques

are useful educational tools […], however, they should not

develop passive attitudes and behaviors, such as exclusive

or predominant reception of electronic message instead

of direct experience of aesthetic qualities (aesthetic ex-

perience) and learning about various representations of

cultural heritage in situ and in actu. Such a direct contact

with a technofact is more powerful and improves the emo-

tional as well as intellectual process of cognition which

can cause desired personality transformations, develop

respect for otherness and facilitate crosscultural dialog

or even encourage the coparticipation in creating cul-

tural property. However, it is possible only with authentic

technofacts [46, p. 156] – authentic cultural property.

These deliberations are a kind of introduction to the

issues mentioned in the title to be continued in the future,

which is the nal postulate for this paper.

Translated by

Tadeusz Szałamacha

The research paper was written within the research project titled “Digi-

talization in Future Sciences and the Protection of Historic Monuments –

Analysis of the Potential and Threats with Selected Examples” (nanced

from the budget for the implementation of the strategy of development of

Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw).

Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest/ Authenticity of historic architecture and palimpsest 113

Bibliografia /References

[1] Zawojski P., Cyberkultura. Syntopia sztuki, nauki i technologii,

POLTEX, Katowice 2010.

[2] Sroczyńska J., Współczesna prezentacja dziedzictwa kulturowego

– przegląd wybranych dokumentów, „Czasopismo Techniczne. Ar-

chitektura” 2015, z. 6A (9), (112), 183–196.

[3] Asanowicz A., Systemy rzeczywistości wirtualnej w architekturze,

„Architecturae et Artibus” 2012, Nr 4, 5–12.

[4] Kluszczyński R.W., Światy możliwe – światy wirtualne – światy

sztuki. fragmenty teorii doświadczenia rzeczywistości wirtualnej,

[w:] M. Ostrowicki (red.), Estetyka wirtualności, Universitas, Kra-

ków 2004, 15–25.

[5] Rasmussen S.E., Odczuwanie architektury, Murator, Warszawa

1999.

[6] Mosaker L., Visualising historical knowledge using virtual reality

technology, „Digital Creativity” 2001, Vol. 12, No. 1, 1–11.

[7] Nacher A., Geomedia – między mediami a lokalizacją, [w:] P. Ce-

liński (red.), Kulturowe kody technologii cyfrowych, WSPA, Lublin

2011, 197–209.

[8] Maj A., Transgresje zmysłów w epoce augumentacji technologicz-

nej, „Kultura Współczesna” 2013, Nr 3, 131–140.

[9] Rewers E., PostPolis. Wstęp do lozoi ponowoczesnego miasta,

Universitas, Kraków 2005.

[10] MagnenatThalmann N., Papagiannakis G., Virtual Worlds and Aug 

mented Reality in Cultural Heritage Applications, [w:] M. Balt sa 

vias, A. Gruen, L. Van Gool, M. Pateraki (red.), Recording, Mo

deling and Visualization of Cultural Heritage, Taylor and Francis,

London, 419–430.

[11] Maj A., Media w podróży, ExMachina, Katowice 2010, 49–50.

[12] Ostrowicki M., Doświadczenie telematyczne w rzeczywistości elek

tro nicznego realis. Odczuwanie, „Kultura Współczesna” 2009,

Nr 3(61), 160–172.

[13] Zapłata R., Zabytkowa architektura we współczesnym mieście –

kraj obraz miejski zmysłowo doświadczany. Wybrane zagadnienia

pre zentacji in situ historycznej zabudowy, [w:] B. Fredryczak,

M. Cie sielski (red.), Krajobraz kulturowy, PTPN, Poznań 2014,

225–242.

[14] Brykowska M.E., Dokumentacja naukowa niezbędna dla ochrony

i konserwacji zabytków architektury, „Rocznik Geomatyki” 2007,

t. 7, z. 8, 115–132.

[15] Rouba B.J., Projektowanie konserwatorskie, „Ochrona Zabytków”

2008, Nr 1, 57–78.

[16] Konopacki J., Rozszerzona rzeczywistość – jako narzędzie

wspoma ga jące procesy analitycznodecyzyjne w architekturze

i pla nowaniu przestrzennym, „Przestrzeń i Forma” 2014, Nr 21,

89–108.

[17] Święcka E., Czy zostaną dokumentacje...?, [w:] B. Szmygin (red.),

System ochrony zabytków w Polsce – analiza, diagnoza, propozy-

cje, PKN ICOMOS, Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków

Urzędu Miasta Stołecznego Warszawa, Politechnika Lubelska, Lu-

blin–Warszawa 2011, 105–109.

[18] Karta Krakowska, Kraków 2000, http://zabytkitonz.pl/pliki/Kar-

ta%20Krakowska%202000.pdf [accessed: 31.12.2015].

[19] Tajchman J., Podstawowe zagadnienia metody konserwacji i re-

stauracji dziedzictwa architektonicznego w zakresie zabytkowych

budowli, [w:] B. Szmygin (red.), Współczesne problemy teorii kon-

serwatorskiej w Polsce, MROZ ICOMOS, Politechnika Lubelska,

Warszawa–Lublin 2008, 155–167.

[20] Małachowicz E., Podstawowe działania zabezpieczające i prace

konserwatorskie przy zabytkach obronnych, [w:] P. Molski (red.),

Ochrona zabytków architektury, Towarzystwo Przyjaciół Forty-

kacji, Giżycko 1997, 84–92.

[21] Czechowicz J., Dylematy autentyzmu – pomiędzy trwałą ruiną

a od budową, „Czasopismo Techniczne. Architektura” 2015, z. 6A

(9), (112), 41–58.

[22] Karta Wenecka. Postanowienia i Uchwały II Międzynarodowego

Kongresu Architektów i Techników Zabytków w Wenecji w 1964 r.,

[w:] M. Konopka, B. Szmygin (red.), Vademecum konserwatorów

za bytków, cz. I, Międzynarodowe prawo ochrony dziedzictwa kultu

ry, Biuletyn ICOMOS, Warszawa 1996, 43–54.

[23] Wytyczne operacyjne do realizacji Konwencji światowego dzie-

dzictwa, UNESCO, 2012, http://icomos.swiatowedziedzictwo.pl/

icomos/images/dokumenty%20doktr%20i%20uchwaly/Wytycz-

ne%20operacyjne_2012.pdf [accessed: 31.12.2015].

[24] Czerner O., Wartość autentyzmu w zabytkach, „Ochrona Zabyt-

ków” 1974, 27/3 (106), 180–183.

[25] Święcka E., Pojęcie autentyzmu i malarstwo ścienne, „Architec-

tus” 2014, Nr 1(37), 41–47.

[26] Rouba B.J., Autentyczność i integralność zabytku – wyzwania kon-

serwatorskie, [w:] M.L. Lewicka, Zamki, grody, ruiny. Waloryzacja

i ochrona, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, PKN

ICOMOS, Warszawa–Białystok 2009, 100–110.

[27] Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Za 

bytkami, „Wiadomości Konserwatorskie” 2004, Nr 15, 124–132.

[28] Dokument z Nara o autentyzmie, 1994, [w:] M. Konopka, B. Szmy-

gin (red.), Vademecum konserwatorów zabytków, cz. I, Międzyna-

rodowe prawo ochrony dziedzictwa kultury, Biuletyn ICOMOS,

Warszawa 1996, 163–168.

[29] Kowalski T., Rekonstrukcja zabytków architektury. Teoria a prak-

tyka, PKZ, Warszawa 1985.

[30] Kulig A., Rekonstrukcje architektoniczne – źródła i metody odtwo-

rzeń zabytków, „Czasopismo Techniczne” 2008, z. 7A, 75–85.

[31] Kadłuczka A., Rekonstrukcja architektoniczna – realne czy wir-

tualne modelowanie rzeczywistości historycznej?, [w:] B. Kra-

snowolski (red.), Doktryny i realizacje konserwatorskie w świetle

doświadczeń krakowskich ostatnich 30 lat, Wydawnictwo WAM–

SKOZK, Kraków 2011, 209–223.

[32] Karta Londyńska. Zasady dotyczące komputerowych metod wizu-

alizacji dziedzictwa kulturowego, 2009 (wersja 2.1) – http://www.

londoncharter.org/fileadmin/templates/main/docs/london_char-

ter_2_1_pl.pdf, [accessed: 31.12.2015].

[33] BentkowskaKafel B., Zabytek wirtualny: kryteria oceny i rola

Kar ty Londyńskiej, [w:] A. SeidelGrzesińska, K. StanickaBrze

zic ka (red.), Informatyka w historii sztuki. Stan I perspektywy

roz woju współczesnych technologii, WCTT PWr–UWr, Wrocław

2009, 72–81.

[34]

Kościuk J., Wybrane problemy wykorzystania współczesnych tech no

lo gii w dokumentacji remontowokonserwatorskiej, [w:] J. Ja sień ko

i wsp. (red.), Problemy remontowe w budownictwie ogól nym i

obiek-

tach zabytkowych, Dolnośląskie Wydawnictwo Edu kacyj ne, Wro-

cław 2006, 123–139; http://labscan3d.pwr.wroc.pl/images/stories/

pdf/skanowanie_3D_REMO_2006 [accessed: 31.12.2015].

[35] Maj A., Palimpsest urbanistycznokulturowy. O złożoności krym-

skiego miasta Kercz, „Teksty z Ulicy. Zeszyt Kulturoznawczy”

2004, Nr 8, 41–57.

[36] Maj A., Mindware: technologie umysłu i umysł technolo gicz

ny w per spektywie antropologii mediów i badań nad komuni

ka cją, [w:] P. Celiński (red.), Mindware. Technologie dialogu,

War sztaty Kultury, Filia Centrum Kultury w Lublinie, Wyższa

Szko ła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie, Lublin,

181–198, http://www.mindware.wspa.pl/index.php/ [accessed:

31.12.2015].

[37] Benjamin W., Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, Wydawnic-

two Po znańskie, Poznań 1996, 201–238.

[38] Champion E., Bharat D., Dialing up the past, [w:] F. Came

ron, S. Ken derdine (red.), Theorizing digital cultural heritage.

A cri tical discourse, The MIT Press, Cambridge–London 2007,

333–347.

[39] Celiński P., Postmedia. Cyfrowy kod i bazy danych, UMCS, Lublin

2013.

[40]

Kalitko K., Architektura między materialnością i wirtualności, UAM,

Poznań 2005.

[41] Jelewska A., Sensorium. Eseje o sztuce i technologii, UAM, Po-

znań 2012.

[42] Podemski K., Socjologia podróży, UAM, Poznań 2005.

[43] Zawojski P., Czas cyberprzestrzeni, [w:] K. Wilkoszewska (red.),

Czas przestrzeni, Universitas, Kraków 2008, 281–289.

[44] Zapłata R., Cyfryzacja w naukach o przeszłości – cyfrowe oblicza

przeszłości, [referat zaprezentowany na konferencji pt. „Zwrot cy f-

114 Rafał Zapłata

Streszczenie

Artykuł przedstawia wybrane zagadnienia związane z prezentacją i eksponowaniem zabytkowej architektury za pośrednictwem nowych mediów

i technik cyfrowych. Tekst skupia się na problematyce autentyzmu zabytków oraz przestrzeni historycznej i współczesnej – pojmowanych jako pa-

limpsest. Autentyzm, jako istotny element wartościowania zabytków, traktowany jest jako znaczący element podczas tworzenia cyfrowych odwzoro-

wań i rekonstrukcji zabytków. Prezentacja dziedzictwa kulturowego, wspierająca się rzeczywistością wirtualną, a także rozszerzoną rzeczywistością

(augmentacją), ukazana jest jako czasowe, nieinwazyjne i alternatywne rozwiązanie w eksponowaniu m.in. zróżnicowanych stylistycznie obiektów.

Tytułowe technologie są również postrzegane jako sposób „uzupełniania” zmienionych lub nieistniejących już elementów obiektów oraz przestrzeni.

Taka forma wpisywania cyfrowych obiektów do rzeczywistości tworzy specyczny palimpsest – czasowe nakładanie cyfrowych obiektów – kształ-

tując jednocześnie nowe relacje, interakcje z obiektami, jak i nową formę obcowania z dziedzictwem kulturowym. Tytułowe zagadnienia poddane są

krytycznej analizie, która pozwala ukazać słabe strony zjawiska prezentacji „cyfrowych” obiektów zabytkowych, a także określić potencjał nowych

technologii i postulaty badawcze.

Słowa kluczowe: zabytki, autentyzm, palimpsest, cyfryzacja, nowe media

Abstract

The article presents chosen aspects connected with presenting and exhibiting historic architecture with the use of new media and digital techniques.

Focus is given to the problem of authenticity of heritage structures and to the palimpsest of historical and modern spaces. Authenticity, as an im-

portant element for the appraisal of heritage structures, is treated and an important issue while creating digital presentations and reconstructions of

historic objects and structures. Presentation of cultural heritage, which bases upon virtual and augmented reality, is perceived to be a temporary, non

invasive and alternative solution for exhibiting, for example, stylistically complex objects. The technologies mentioned in the title are also perceived

as a way to “complement” changed or no longer existent objects and landscapes, or their elements. This method of introducing digital objects into

reality creates a characteristic palimpsest – a temporary overlap of digital objects. At the same time, it evokes new relations, new interactions with

objects, as well as a new form of contact with cultural heritage. In the article, the main topics are subject to a critical analysis, which allows to show

the disadvantages of presenting “digital” historic objects of structures, as well as to pinpoint the potential of new technologies and to pose further

research questions.

Key words: heritage, authenticity, palimpsest, digitization, new media

rowy w humanistyce: Internet – Nowe media – Kultura 2.0”, Lub

lin, 25–26.10.2012], http://humanistykacyfrowa.umcs.lublin.pl/

nagrania audio/ [accessed: 31.12.2015].

[45] KępczyńskaWalczak A., Zarządzanie dziedzictwem kulturowym

w społeczeństwie opartym na wiedzy, Wydawnictwo Politechniki

Łódz kiej, Łódź 2014.

[46] Affelt W., Dziedzictwo transformowane: od autentycznych wrażeń

do wirtualnej nudy, [w:] B. Szmygin (red.), System ochrony zabyt-

ków w Polsce – analiza, diagnoza, propozycje, PKN ICOMOS,

Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków Urzędu Miasta Sto-

łecznego Warszawa, Politechnika Lubelska, Lublin–Warszawa

2011, 139–161.