FREESPACE na XVI Biennale Architektury w Wenecji a założenia Bauhausu – nowatorstwo i tradycja w zmiennym świecie zdarzeń

Beata Juchniewicz

doi:10.37190/arc200405

Streszczenie

Estetyczna spuścizna Bauhausu wciąż ma duży wpływ na kształtowanie się oblicza współczesnej architektury. Szczególnie w perspektywie jej relacji ze sztuką. Aktualne jest pytanie o charakter tych twórczych relacji w poszukiwaniu definicji architektury. W artykule wątek ten podjęto przez zestawienie ważnych paradygmatów szkoły Bauhausu ze współczesnym głosem architektów i artystów, którzy wzięli udział w XVII Biennale Architektury Freespace w Wenecji w 2018 r. W pracy omówiono i pokrótce przedstawiono wybrane ekspozycje. Dzięki temu zobrazowano, jak dzisiaj architektura poszukuje ciekawych rozwiązań w kooperacji ze sztuką, a twórcy okazują się podążać tropami podejmowanymi wcześniej przez Bauhaus zarówno w warstwie działań estetycznych, jak i znaczeniowych. Jednocześnie pokazano, jak nowatorstwo i tradycja zmieniają wątki, odkrywają nowe aspekty architektury w jej kolejnych historycznych odsłonach.

Słowa kluczowe:
biennale-architektury
bauhaus
estetyka
nowatorstwo
tradycja

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2020

4(64)

DOI: 10.37190/arc200405

Wprowadzenie.

Drogi i bezdroża architektury.

W poszukiwaniu wolności

Architektura to sztuka wielowątkowa i zawsze bardzo

mocno osadzona w materialnej i ideowej rzeczywistości

człowieka. Każdy czas, każda epoka tworzą swoją narra-

cję, a architektura i jej formy stają się tej narracji wyrazem

i przekazem.

Dla kształtowania się nowoczesnego oblicza archi-

tektury szczególnie ważnym czasem i obszarem wpły-

wów była szkoła Bauhausu. Manifesty i działalność jej

twórców przewartościowały i stworzyły nowe, nie tylko

estetyczne oblicze architektury. Dlatego też zrozumie-

nie współczesnej architektury w perspektywie jej relacji

Beata Juchniewicz*

FREESPACE na XVI Biennale Architektury w Wenecji

a założenia Bauhausu

– nowatorstwo i tradycja w zmiennym świecie zdarzeń

FREESPACE at the 16

Architecture Biennale in Venice

and the assumptions of the Bauhaus

– innovation and tradition in the changing world of events

Introduction.

Roads and wilderness of architecture.

In search of freedom

Architecture is a multi-theme art and has always been

deeply rooted in the material and ideological reality of

a human being. Each period and each epoch create their

own narrative, and architecture and its forms become the

expression and message of this narrative.

The Bauhaus school was a particularly important time

and area of inuence for the shaping of the modern face

of architecture. Manifestos and activities of its creators

reevaluated and created a new and not only aesthetic face

of architecture. Therefore, understanding contemporary

architecture in the perspective of its relationship with art

cannot do without references to the Bauhaus heritage.

We can pose a question whether and how current is the

message contained in the sentence of Walter Gropius,

i.e., Together, let us design and create a new building of

* ORCID: 0000-0002-4758-4635. Wydział Architektury Politech -

niki Wrocławskej / Faculty of Architecture, Wrocław University of Scien-

ce and Technology, e-mail: beata.juchniewicz@pwr.edu.pl

Każde dzieło architektury jest zarówno przedmiotem materialnym, jak i szczególnym zapisem myśli,

wyrażających dążenia i marzenia twórcy i jego środowiska.

J. Sławińska [1, s. 6]

Each work of architecture is both a material object and a specic record of thoughts

expressing aspirations and dreams of the creator and his environment

J. Sławińska [1, p. 6]

48 Beata Juchniewicz

ze sztuką nie może się obyć bez odniesień do spuścizny

Bauhausu. Można postawić pytanie, czy i jak aktualne jest

przesłanie zawarte w zdaniu Waltera Gropiusa: Wspólnie

projektujmy i twórzmy nową budowlę przyszłości, która

obejmie w jedną całość architekturę, rzeźbę i malarstwo

[…] (za: [2, s. 35]). Interesujące może być podjęcie tego

wątku przez zestawienie historii z głosem architektów

i artystów, którzy wzięli udział w XVI Biennale Architek-

tury w Wenecji w 2018 r. Szczególnie, że w tym kontek-

ście badania takie nie były jeszcze prowadzone.

Biennale to duża, reprezentatywna impreza, która jest

każdorazowo przeglądem aktualnego statusu i cech archi-

tektury na świecie. Przewodnim hasłem wystawy, sfor-

mułowanym przez jej kuratorki, Yvonne Farvell i Shelley

McNamara, było Freespace.

To hasło szczególnie dobrze rezonuje z ideami estetyki

Bauhausu. Po I wojnie światowej poszukiwano nowych

wartości, szczególnie takich, które pozwolą Europie od-

rodzić się ideowo. Odkrycia naukowe, prace psychologów

i psychiatrów, a także lozofów sprzyjały myśleniu o życiu

w kategorii wolności. Zaczęło kształtować się społeczeń-

stwo wolne od przesądów, w wielu kręgach aspirujące do

zniwelowania różnic klasowych. Również w sztuce był to

czas eksperymentów. Malarze odkrywali nowe przestrze-

nie dla wolnej twórczej wyobraźni. Kierunki te wypraco-

wały nowatorskie, różnorodne języki plastycznych form.

Impresjonizm, kubizm, dadaizm, surrealizm czy fowizm

to tylko niektóre z nich.

Bauhaus, szukając denicji architektury jako spójne-

go dzieła łączącego różne sztuki i najnowszą technologię,

otworzył nowe horyzonty myślenia i wytyczył tropy, któ-

rymi podążyło wielu przedstawicieli kolejnych generacji.

Wśród nich są także dzisiejsi architekci, którzy mierzą

się z pytaniami o wolność twórczej wyobraźni w świe-

cie przemian społecznych, technologicznych, cyfrowych

i całej kultury wizualnej, wprowadzającej nowe jakości

do deniowania przestrzeni.

Kuratorki XVI Biennale hasłem Freespace zakreśliły

ramy wypowiedzi, sytuując je wokół kształtu i jakości

przestrzeni

. Pojęcie wolności dotyczyło człowieka, który

ją stwarza i jej doświadcza zarazem.

Ekspozycje przestrzenne w naturalny sposób opowia-

dały o architekturze jej językiem. Widz został poddany

doświadczaniu form, kolorów i kształtów. Nośnikiem tre-

ści stał się język plastyczny uzupełniany informacjami

zawartymi w opisach i rysunkach. Ta autoreferencyjność

ekspozycji architektury opowiadającej o sobie samej jest

ważną cechą dla podjętej tu reeksji i próby odpowiedzi

na pytanie, jak współczesna architektura rozwija estetycz-

ne wątki obecne w Bauhausie.

Kształt przestrzeni – estetyka wolnego człowieka.

Biennale Architektury 2018 i Bauhaus

Założyciele Bauhausu stworzyli szkołę, której program

musiał realizować aspiracje tamtych czasów w adekwat-

Szczegółowy tekst zawarty jest w katalogu do wystawy i na stro-

nie internetowej biennale [3].

the future, which will form architecture, sculpture and

painting as one whole […] (after: [2, p. 35]). It may be

interesting to take up this idea by comparing history with

the voice of architects and artists who took part in the 16

Architecture Biennale in Venice in 2018. Especially since

studies of this type have not yet been conducted in this

context.

The Biennale is a big representative event which is

always an overview of the current status and features of

architecture all over the world. Freespace was the exhibi-

tion slogan which was formulated by its curators, namely

Yvonne Farvell and Shelley McNamara.

This slogan resonates particularly well with the ideas of

Bauhaus aesthetics. After World War I, new values were

searched for, especially those that would allow Europe to

revive ideologically. Scientic discoveries, the works by

psychologists and psychiatrists as well as philosophers

were conducive to the thinking about life in the catego-

ry of freedom. A society free from superstitions began to

take shape aspiring to eliminate class dierences in many

circles. It was also a time of experiments in art. Painters

discovered new spaces for free and creative imagination.

These trends developed innovative and diverse languages

of artistic forms. Impressionism, Cubism, Dadaism, Sur-

realism and Fauvism are just some of them.

The Bauhaus, looking for the denition of architecture

as a coherent work combining various arts and the latest

technology, opened new horizons of thinking, and laid out

the tracks followed by many representatives of the next

generations. Among them are also today’s architects who

deal with questions about the freedom of creative imag-

ination in the world of social, technological, and digital

changes and the entire visual culture, introducing new

qualities to dene space.

The curators of the 16

Biennale, with the slogan Free-

space, outlined the framework of presentations by focus-

ing them on the shape and quality of space

. The concept

of freedom referred to a human being who creates it and

experiences it at the same time.

Spatial exhibitions naturally talked about architecture

using its language. A viewer was subjected to experi-

encing forms, colours and shapes. The artistic language,

which was supplemented with information contained in

descriptions and drawings, became the carrier of contents.

This auto-referentiality of the exhibition of architecture

talking about itself constitutes an important feature for the

reection undertaken here and an attempt at answering the

question of how contemporary architecture develops the

aesthetic elements present in the Bauhaus.

The shape of space – the aesthetics of

a free human being.

The Biennale of Architecture 2018 and the Bauhaus

The founders of the Bauhaus created a school whose

curriculum had to fulll the aspirations of those times in

A detailed text is included in the exhibition catalogue and on the

website of the biennale [3].

FREESPACE na XVI Biennale Architektury w Wenecji / FREESPACE at the 16

Architecture Biennale in Venice 49

nych dla nich formach

. Dlatego ważne stały się treści

uwzględniające aspiracje człowieka epoki maszyn. W tam-

tych latach architekci w pewnym sensie musieli odciąć się

od historii architektury i stworzyć estetykę dla nowych

realiów. Czasów, których kształt stawał się wynikiem ma-

sowej produkcji. Przedtem piękno było wynikiem dotyku

dłoni rzemieślnika, jej gestów wspieranych różnymi na-

rzędziami. Na początku XX w. działania te zastąpiły tryby

maszyn i taśma produkcyjna. Poczucie piękna wymagało

stworzenia nowych wzorców. Pilna stała się odpowiedź

na pytanie o to, jak wolność twórcza może realizować się

w oparciu o nowe technologie masowej produkcji.

Bauhaus realizował ten postulat, angażując do wspól-

nych działań architektów i artystów. Architektura w tym

czasie czerpała z tego, co na przełomie XIX i XX w. do-

konało się w sztukach plastycznych. Malarze otworzyli

nowe przestrzenie i wypracowali nowe języki plastyczne,

które anektowali architekci i swoimi projektami wprowa-

dzali społeczeństwo w ten, także wizualnie, nowy świat.

W Bauhausie dokonało się połączenie ideowe i material-

ne, a także plastyczne wzorców wypracowanych przez

sztuki wizualne. Odwaga, eksperyment, nowe tworzywa

to cechy twórców szkoły. To też cechy estetyki czasu

przełomów, zarówno początku XX, jak i XXI w.

Dwa elementy wydają się szczególnie warte podkre-

ślenia. Otóż ta twórcza wolność przekładała się na od-

ważne łączenie sztuk, które umożliwiały wyrażanie idei

wolności poprzez estetykę mobilności. Doświadczanie

ruchu przejawiało się także dzięki eksperymentom z l-

mem i fotograą. Jednocześnie ważnym aspektem było

zwrócenie uwagi na tworzenie dobrej jakości środowiska,

które powinno spełniać aspiracje jednostki.

Łączenie sztuk, mobilność i jakość środowiska (także

jego zmysłowy odbiór) to elementy, na które warto zwró-

cić szczególną uwagę przy omawianiu wybranych wypo-

wiedzi współczesnych twórców na weneckim biennale.

Są to bowiem kluczowe, wspólne wątki narracji estetycz-

nej tych dwu okresów.

Przegląd pawilonów narodowych

– perspektywa zbiorowa

Na biennale wystawa tradycyjnie została podzielona na

pawilony narodowe oraz ekspozycje przygotowane przez

zaproszonych architektów i ich biura projektowe. Ten

podział sprawia, że ekspozycje reprezentujące kraj czę-

sto odnoszą się do pewnych szczególnych cech i historii

zbiorowości, której są głosem. Pozostałe wystawy są bar-

dziej indywidualną wypowiedzią reprezentującą poglądy

architekta i jego biura.

Pierwsze miejsce i nagrodę Złotego Lwa otrzymał

Pawilon Szwajcarii (il. 1a, b). Jego ekspozycję można

odczytać jako reeksję na temat uwalniania form od ska-

li człowieka. Architekci – Alessandro Bosshard, Li Ta-

vor, Matthew van der Ploeg i Ani Vihervaara zbudowali

Tę potrzebę „dostrojenia” współczesnej estetyki podkreślali wszys-

cy twórcy szkoły, a szczególnie wyraziście W. Gropius, który poświęcił

temu zagadnieniu swoje dzieło Pełnia architektury [4].

forms adequate for them

. Therefore, the contents which

took into account aspirations of man of the machine age

became important. At that time, architects in a sense had

to restrain from the history of architecture and create aes-

thetics for new realities, i.e. the times whose shape be-

came the result of mass production. Before that, beauty

resulted from a craftsman’s hand and its gestures support-

ed by various tools. At the beginning of the 20

century,

these activities were replaced by the machine modes and

the conveyor belt. A sense of beauty required the creation

of new patterns. The answer to the question of how crea-

tive freedom can be realized on the basis of new technolo-

gies of mass production became really urgent.

The Bauhaus implemented this postulate by engaging

architects and artists in joint activities. At that time, archi-

tecture was based on the achievements that happened in

plastic arts at the turn of the 20

century. Painters opened

up new spaces and developed new artistic languages,

which architects annexed and along with their projects

introduced the society into this new world, also visually.

In the Bauhaus, an ideological, material, and artistic com-

bination of models developed by visual arts was achieved.

Courage, experiment and new materials were the features

of the school’s founders. These are also the features of the

aesthetics of the time of breakthroughs, both at the begin-

ning of the 20

and 21

centuries.

Two elements seem particularly worth emphasizing.

Well, this creative freedom was reected in a bold combi-

nation of arts which made it possible to express the idea of

freedom through the aesthetics of mobility. Experiencing

movement was also manifested through experiments with

lm and photography. At the same time, paying atten-

tion to the creation of a good-quality environment which

should meet aspirations of an individual was an impor-

tant aspect.

Combining arts, mobility and the quality of the environ-

ment (including its sensual perception) are the elements

that are worth paying special attention to when discussing

selected statements of contemporary artists at the Bien-

nale in Venice. They constitute the key and common ideas

of the aesthetic narrative of these two periods.

Review of national pavilions

– a collective perspective

At the biennale, the exhibition was traditionally divid-

ed into national pavilions and exhibitions prepared by the

architects invited and their design studios. This division

results in the fact that exhibitions which represent a given

country often refer to certain specic features and the his-

tory of the community they are voices of. The remaining

exhibitions are more individual statements that represent

the views of architects and their studios.

The rst place and the Golden Lion Award went to

the Swiss Pavilion (Fig. 1a, b). Its exhibition can be read

This need to “ne-tune” contemporary aesthetics was empha-

sized by all the founders of the school, and in particular by W. Gropius,

who devoted his work Scope of Total Architecture to this issue [4].

50 Beata Juchniewicz

„ House Tour” – przestrzeń mieszkalną o białych ścianach.

I nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie zmien-

ność skali, którą odczuwało się w trakcie przechodzenia

z jednego pomieszczenia do drugiego. Raz można było

się poczuć „za małym”, by na przykład dosięgnąć klamki,

a za chwilę trzeba było uważać na głowę, gdyż strop ob-

niżał się, a drzwi okazywały się mniejsze niż zwykle. To

jeden z niewielu pawilonów, w których architekci ograni-

czyli się wyłącznie do wypowiedzi za pomocą form archi-

tektury. Widz zagłębiał się w doświadczanie przestrzeni,

która zaskakuje, zadziwia i bawi, ale też budzi reeksje.

Jedną z nich jest to, jak różnicowanie skali człowieka,

podstawowych relacji ergonomicznych w architekturze

wywołuje konsternację, dezorientację i zagubienie. Moż-

na zastanawiać się, jak zawęża to pole do realizacji wła-

snych potrzeb, a więc wolności użytkownika. Jednocze-

śnie, czując się raz za małym, a kiedy indziej za dużym

do skali przestrzeni, trudno się z nią identykować. To

ciekawa humanistyczna reeksja w czasach, gdy współ-

czesna architektura porzuciła tradycyjne porządki i tworzy

rzeźbiarskie formy w skali, którą czasem trudno odnieść

do człowieka.

Wyróżnienie otrzymała ekspozycja z Pawilonu Wiel-

kiej Brytanii zatytułowana Wyspa (il. 1c, d). Jej autorzy

zbudowali narrację na temat przestrzeni i zawartego w niej

potencjału do budowania relacji. Ciekawe, że tej ekspozy-

cji właściwie nie było. Wnętrze pawilonu pozostało puste.

Wokół powstała stalowa konstrukcja ze schodami prowa-

dzącymi na dach. Z góry można było podziwiać panoramę

na zewnątrz Giardini i widok na Wenecję. Wydaje się, że

spojrzenie z miejsca, w którym można było się poczuć jak

na wyspie, ogarnąć sens tego pojęcia, odnosił się do tytu-

łu ekspozycji. Wychodząc z granic pawilonu, jego pustki,

as a reection on the liberation of forms from the human

scale. Architects – Alessandro Bosshard, Li Tavor, Mat-

thew van der Ploeg and Ani Vihervaara built the “House

Tour” – a living space with white walls. And there would

be nothing extraordinary about it, were it not for the vol-

atility of scale which could be experienced when mov-

ing from one room to another. Once you could feel “too

small” in order to, for example, reach a door handle, and

in a moment you had to watch your head because the ceil-

ing was lowering, and the door turned out to be smaller

than usual. This is one of the few pavilions where archi-

tects limited themselves to expressing solely through ar-

chitectural forms. A viewer delved into the experience of

a space which surprises, amazes, and entertains, but also

provokes reections. One of them shows how the dier-

entiation of a human scale, the main ergonomic relation-

ships in architecture, causes consternation, confusion, and

being lost. We may wonder how it narrows this eld to

meet its needs, i.e. user’s freedom. At the same time, feel-

ing once too small and sometimes too big in relation to

the space scale, it is dicult to identify with it. It is an

interesting humanistic reection in the period when con-

temporary architecture abandoned traditional orders and

creates sculptural forms on a scale which is sometimes

dicult to relate to a human being.

The distinction was awarded to the exhibition from the

Great Britain Pavilion entitled The Island (Fig. 1c, d).

Its authors built a narrative about space and the potential

contained in it for constructing relationships. It is interest-

ing that this exhibition was not actually there. The interior

of the pavilion remained empty. A steel structure was built

around it with stairs leading to the roof. From the top, it

was possible to enjoy a panoramic view of Giardini and

Il. 1. Zdjęcia ilustrujące fragmenty omawianych w tekście ekspozycji: a, b) Pawilon Szwajcarii, c, d) Pawilon Wielkiej Brytanii,

e) Pawilon Węgier, f) Pawilon Austrii, g) Pawilon Rumunii, h) 1.04 – Atelier Peter Zumthor (fot. B. Juchniewicz)

Fig. 1. Photographs illustrating fragments of the exhibitions discussed in the text: a, b) Switzerland Pavilion, c, d) Great Britain Pavilion,

e) Hungary Pavilion, f) Austria Pavilion, g) Romania Pavilion, h) 1.04 – Peter Zumthor Atelier (photo by B. Juchniewicz)

FREESPACE na XVI Biennale Architektury w Wenecji / FREESPACE at the 16

Architecture Biennale in Venice 51

a view of Venice. It seems that looking from a place where

we could feel like being on an island, grasping the mean-

ing of this concept, referred to the title of the exhibition.

Walking out of the boundaries of the pavilion, its empti-

ness, the perspective outside opened up. The exposition

was understood in dierent ways. There were opinions

which perceived it as a reference to Brexit, but also the

importance of the geographical location of the state – is-

land. Can an island and experiencing loneliness as well

as isolation be a necessary condition for having a sense

of freedom?

The exhibition from the Hungarian Pavilion (Fig. 1e)

drew attention to the potential of emptiness, a space some-

how without a denition, which in this way triggers so-

cial activity. In 2016, the Liberty Bridge in Budapest was

closed to trac for several months while construction was

in progress in the vicinity. Paradoxically, this opened that

space for residents who lled it with various activities.

The redened area became a bridge understood as a com-

bination of initiatives and social activity. Users did it

spontaneously. The authors of the exhibition showed that

even a bridge – such a traditional form – can be lled with

a completely unexpected content. And it can be secondary

to the design process.

The exhibition of the Romanian Pavilion (Fig. 1f)

also alluded to freedom and full creativity. Mnemonics

– in this pavilion there were, among other things, a ping-

pong table, a goal or a place to play hopscotch. This space

symbolically referred to free areas between large residen-

tial buildings of apartment blocks. It became a scenery

in which visitors were eager to perform the role of active

participants of this place. Spontaneously abandoning the

role of viewers, they conrmed the creators’ assumptions

that “all you need to play and create” is space and freedom

of choice.

In the Austrian Pavilion (Fig. 1g), there was another

theme present in many other exhibitions. It is a topic of

inspiration for free senses in architectural space. Three in-

stallations were presented, i.e., Henke Schreieck Architek-

ten Layers of Atmosphere, Sagmeister & Walsh Beauty =

Function and LAAC Architekten Sphare 1 : 50,000. This

poetic-sensual exhibition using sculptural and cinematic

means of expression triggered various sensory experienc-

es. The structure of wood, mirrors, and delicate fabrics

moved by gusts of wind, and two tents with video pro-

jections equally strongly inuenced visual and physical

feelings. The space created by the authors made it possi-

ble to calm down and concentrate. Images have the ability

to trigger thoughts or physical sensations, and vice versa.

The authors showed how the eye, body and intellect meet

in feeling and creating various aspects of space.

Review of design studios exhibitions

– individual perspective

A large part of the presentation consisted of boards with

layouts of well-known projects of the artists invited. An-

other group included fragments from their concepts, spa-

tially presented in a 1:1 scale or reduced. We will look at

several selected exhibitions which are important opinions

otwierała się perspektywa na zewnątrz. Ekspozycję od-

czytywano na różne sposoby. Dominowały głosy postrze-

gające ją jako nawiązanie do Brexitu, ale też znaczenia

położenia geogracznego państwa – wyspy. Czy wyspa

i doświadczanie samotności, izolacji może być warun-

kiem koniecznym do poczucia wolności?

Na potencjał pustki, przestrzeni niejako bez denicji,

która dzięki temu wyzwala społeczną aktywność, zwróciła

uwagę ekspozycja z Pawilonu Węgier (il. 1e). W 2016 r.

most Wolności w Budapeszcie na czas trwającej w pobli-

żu budowy został na kilka miesięcy zamknięty dla ruchu

kołowego. Paradoksalnie otworzyło to tę przestrzeń dla

mieszkańców, którzy wypełnili ją różną aktywnością. Na

nowo zdeniowany obszar stał się mostem rozumianym

jako połączenie inicjatyw i aktywności społecznej. Użyt-

kownicy dokonali tego spontanicznie. Autorzy ekspozycji

pokazali, że nawet most – tak tradycyjna forma – może się

wypełnić zupełnie nieoczekiwaną treścią. I może ona być

wtórna wobec procesu projektowania.

Do wolności i twórczej kreatywności nawiązywała

rów nież wystawa Pawilonu Rumunii (il. 1f). Mnemo

nics – w tym pawilonie znalazły się między innymi: stół

do ping-ponga, bramka czy miejsce do gry w klasy. Prze-

strzeń ta symbolicznie nawiązywała do wolnych obszarów

między dużymi obiektami mieszkalnymi blokowisk. Stała

się scenograą, w której zwiedzający chętnie wchodzili

w rolę aktywnych uczestników tego miejsca. Spontanicz-

nie porzucając rolę oglądającego, potwierdzali założenia

twórców, że do zabawy i kreacji „wystarczy” przestrzeń

i wolność wyboru.

W Pawilonie Austrii (il. 1g) wybrzmiewał jeszcze

jeden wątek, obecny w wielu innych ekspozycjach. To te-

mat inspiracji dla wolnych zmysłów w przestrzeni archi-

tektury. Zaprezentowano trzy instalacje: Henke Schreieck

Architekten Layers of Atmosphere, Sagmeister & Walsh

Beauty = Function i LAAC Architekten Sphare 1 : 50.000.

Ta poetycko-sensualna ekspozycja wykorzystująca rzeź-

biarsko-lmowe środki wyrazu wyzwalała różne dozna-

nia zmysłowe. Konstrukcja z drewna, luster i delikatnych

tkanin poruszanych podmuchami wiatru oraz dwa na-

mioty z projekcjami wideo równie mocno wpływały na

wzrokowo-zyczne odczucia. Przestrzeń stworzona przez

autorów pozwalała wyciszyć się i skupić. Obrazy bowiem

mają zdolność wyzwalania myśli czy doznań zycznych

i na odwrót. Autorzy pokazali, jak oko, ciało i intelekt

spotykają się w odczuwaniu i kreowaniu różnych aspek-

tów przestrzeni.

Przegląd ekspozycji biur projektowych

– perspektywa indywidualna

Dużą częścią prezentacji były plansze z założeniami

często już znanych projektów zaproszonych twórców. Inna

grupa to wyjęte fragmenty z ich koncepcji, przedstawione

przestrzennie w skali 1:1 lub pomniejszone. Przyjrzymy

się kilkunastu wybranym ekspozycjom, które są ważnymi

głosami w kwestiach powinowactwa sztuki i architektu-

ry, oraz mobilności w przestrzeni i jakości środowiska.

1.04 – ATELIER PETER ZUMTHOR (il. 1h) – autor

zaprezentował kilkanaście makiet do swoich projektów,

52 Beata Juchniewicz

od Therme Vals do małej kaplicy wotywnej. Wszystkie

były dopracowane rzeźbiarsko, tak aby jak najlepiej od-

zwierciedlać rzeczywiste jakości projektowanej i istnie-

jącej przestrzeni. Dbałość w oddaniu skali, kolorów, fak-

tur i otoczenia umożliwiała widzowi podążanie różnymi

zmysłami za pomysłem architekta, którego projekty wy-

różniają się silną więzią obiektów z otoczeniem. Zum-

thor powołuje się na Heideggerowską koncepcję miejsca,

wskazując na wagę relacji, jaka wynika z konieczności

wpisania obiektu w otoczenie. Architekt nie ulega mo-

dom, tworzy po-woli i po-wolną architekturę. Uważność

w operowaniu materią wynika z tego, iż przykłada duże

znaczenie do głębokiej relacji człowieka ze środowiskiem.

Jego ekspozycja stała się mocnym głosem o „wolności do”

w rozumieniu tworzenia architektury respektującej ład

natury i dzięki temu w pełni wykorzystującej atrybuty

miejsca. Tu wolność przejawia się przez umiejętność na-

wiązania wielowymiarowej relacji z otoczeniem.

Na inny aspekt tworzonych form zwróciła uwagę zapre-

zentowana przez pracownię 1.14 – A2 Architects (il. 2a)

instalacja, która była swoistą reprezentacją budynku mu-

zeum – Fundaciòn Oteiza w Alzuza Navarra (Hiszpania).

Powstał rodzaj pomieszczenia, które oferowało podczas

przemieszczania się w nim podobne doznania, jakie są

udziałem widza w obiekcie realnym. Kontrast kolorów,

jaki tworzą czerń, błękit i nasycona czerwień, cyrkulacja

ruchu wewnątrz, ruch w górę i w dół, precyzyjnie dozo-

wane światło pozwalają doświadczać przemiennie pustki

i zamknięcia. Użycie wszystkich proporcji płaszczyzn,

przestrzeni i koloru zostało tak pomyślane, aby wywołać

intensywne odczucia. Mocne kontrasty, ostre linie i cięcia

on the issues of the anity of art and architecture, mobili-

ty in space and the quality of the environment.

1.04 –

ATELIER PETER ZUMTHOR (Fig. 1h) – the au-

thor presented over a dozen models for his projects, from

Therme Vals to a small votive chapel. All of them were

sculpted so as to best reect the real quality of the de-

signed and existing space. The conscientiousness in pre-

senting scales, colours, textures, and surroundings allowed

a viewer to follow the idea of the architect, whose designs

are distinguished by a strong bond between the objects and

the surroundings, with dierent senses. Zumthor refers to

Heidegger’s concept of place, pointing to the importance

of the relationship which results from the necessity to

combine the object with the surroundings. The architect

does not follow fashions, creates free architecture, with

freedom. Mindfulness in handling matter results from the

fact that he pays great attention to a deep human relation-

ship with the environment. The architect’s exhibition has

become a strong voice about “freedom to” in the sense of

creating architecture which respects the order of nature

and thus fully uses attributes of a place. Here, freedom

manifests itself through the ability to establish a multidi-

mensional relationship with the environment.

The installation presented by studio 1.14 – A2 Archi-

tects (Fig. 2a), which was a peculiar representation of the

museum building – Fundaciòn Oteiza in Alzuza Navar-

ra (Spain), drew attention to another aspect of the forms

created. A kind of room, which oered similar experienc-

es, while moving in it, to those a viewer would have in

a real object, was created. The contrast which is created

by black, blue, and saturated red colours, circulation of

Il. 2. Zdjęcia ilustrujące fragmenty omawianych w tekście ekspozycji: a) 1.14 – A2 Architects, b) 1.38 – Alisn Brooks Architecs,

c) 1.41 – Angela Deuber Architecs, d) 1.39 – Álvaro Siza, e) 1.40 – Andramatin, f) 1.47 – Benedetta Tagliabue – Miralles Tagliabue EMBT,

g) 1.48 – Riccardo Blumer, h) 1.53 - DillerScofidio + Renfro (fot. B. Juchniewicz)

Fig. 2. Photographs illustrating fragments of the exhibitions discussed in the text: a) 1.14 – A2 Architects, b) 1.38 – Alison Brooks Architects,

c) 1.41 – Angela Deuber Architects, d) 1.39 – Álvaro Siza, e) 1.40 – Andramatin, f) 1.47 – Benedetta Tagliabue – Miralles Tagliabue EMBT,

g) 1.48 – Riccardo Blumer, h) 1.53 – Diller Scofidio + Renfro (photo by B. Juchniewicz)

FREESPACE na XVI Biennale Architektury w Wenecji / FREESPACE at the 16

Architecture Biennale in Venice 53

nie pozostawiały odbiorcy obojętnego. Ten mały model

bardzo trafnie oddawał nastrój i doznania użytkownika

w oryginalnym obiekcie, do którego model się odnosi.

Sama forma architektury muzeum Jorge Oteiza dobrze na-

wiązuje do twórczości tego baskijskiego rzeźbiarza, przez

co także za pośrednictwem architektury można z nią ob-

cować. Autorzy pokazali, jak twórcza i wolna przestrzeń

sztuki może stać się przestrzenią architektury. Może o niej

trafnie opowiadać, bo operuje tym samym językiem.

Do podobnych wniosków można dojść w reeksji nad

kolejną ekspozycją – 1.38

– ALISON BROOKS ARCHITECTS

(il. 2b). Alison Brooks stworzyła z jasnego drewna (fre-

zowana sklejka topolowa) instalację, w której podziały

zgodne są ze skalą człowieka. Można po niej chodzić,

wspinać się, siadać. Znajdujemy tam cztery architektonicz-

ne interpretacje formy deniujące progi, granice, przejścia

i strop. Penetrując te częściowo ażurowe wnętrza, widz ma

wrażenie obcowania z przestrzenią, która choć nie de-

niuje do końca funkcji, to jest dla niego zajmująca i znajo-

ma z codziennych proporcji doświadczanych w architek-

turze, a tutaj interesująca estetycznie. Autorka pokazała,

jak prostymi środkami rozwijać potencjał architektonicz-

nej przestrzeni w ludzkiej skali. Dlatego ciekawe wydaje

się zestawienie tego głosu z opisy wanym wcześniej prze-

słaniem pawilonu szwajcarskiego.

Podobnie plansze stanowiące ekspozycję 1.41 – ANGELA

DEUBER ARCHITECTS

(il. 2c) były niezwykle spójnym

opowiadaniem o projektach, w tym wypadku łączących

język architektury i malarstwa. To, co można przeczytać

z rzutów i przekrojów, uzupełnione zostało kolorem i fak-

turą w sposób na tyle wyranowany, że stworzyło nastrój

i uzupełniło tę wypowiedź o klimat i emocje charaktery-

zujące również zaprojektowaną przestrzeń. Autorka traf-

nie oddała charakter miejsca, koloryt i fakturalne właści-

wości materiałów. To bardzo oszczędny, ale jednocześnie

bardzo treściwy język graczny. Połączył on charakter

wnętrza z zewnętrzem – miejscem [2, s. 90].

Kolejnym przykładem na przenikanie się sztuk była eks-

pozycja 1.39 – ÁLVARO SIZA (il. 2d). To poetycka w wy-

razie biała instalacja rzeźbiarska Evasão (unik, ucieczka).

Na planie okręgu część jego obwodu stanowiła zakrzywio-

na ścianka, a naprzeciw niej stała ławka i w środku mała

geometryczna rzeźba do kontemplacji. Przestrzeń tego

zdarzenia została zdeniowana przez architekturę tylko

na tyle, by zapewnić komfort użytkownika, bez uczucia

zamknięcia. To przestrzeń, która daje wolny wybór. Ogra-

niczenie obszaru nie wiąże i nie zmusza do niczego. Daje

szansę na spotkanie, jest czymś w znaczeniu gestu poda-

nej przyjaźnie dłoni. Poetycka instalacja Sizy jest jedną

z tych, które dzięki bardzo oszczędnej formie nie pozosta-

wiają widza obojętnym. To kolejny językiem architektury

zinterpretowany temat biennale – Freespace.

Następne dwa przykłady odnoszą się do twórczego wy -

korzystania tradycyjnych materiałów i technik. W ekspo-

zycji 1.40 – ANDRAMATIN (il. 2e) pokazano budownictwo

z Indonezji w kontekście innowacyjności form. Plecione

ściany to wyraz lokalnego języka architektury powsta-

łego naturalnie w tamtejszym tropikalnym klimacie.

Płaszczyzny są bardzo rzeźbiarskie, mają zróżnicowane

wzory, które atrakcyjnie wykorzystują grę światła, cienia

movement inside, movement up and down, and precisely

dosed light make it possible to experience alternately emp-

tiness and closure. The use of all proportions of planes,

space and colour was designed so as to evoke intensive

sensations. Strong contrasts, sharp lines and cuts did not

make a recipient feel indierent. This small model very

accurately reected the mood and experience of the user

in the original object to which the model relates. The very

form of the museum’s architecture by Jorge Oteiza refers

well to the work of this Basque sculptor, which means that

it is also possible to interact with it through architecture.

The authors showed the way a creative and free space of

art can become an architectural space. It can talk about it

accurately because it uses the same language.

Similar conclusions can be drawn in the reection on the

next exhibition – 1.38 – ALISON BROOKS ARCHITECTS

(Fig. 2b). Alison Brooks created an installation made of

bright wood (milled poplar plywood), the divisions of

which corresponded to the scale of a human being. We

can walk, climb and sit on it. There we nd four architec-

tural interpretations of form dening thresholds, bounda-

ries, passages and the ceiling. Penetrating these partially

openwork interiors, viewers have the impression of com-

muning with a space which, although it does not fully de-

ne its function, is for them interesting and familiar from

everyday proportions experienced in architecture, and

here aesthetically interesting. The author showed how to

use simple means to develop the potential of architectural

space on a human scale. That is why it seems interesting

to compare this voice with the message of the Swiss pavil-

ion described earlier.

Similarly, the boards constituting exhibition 1.41

– ANGELA DEUBER ARCHITECTS (Fig. 2c) were an ex-

tremely coherent story about projects, in this case combin-

ing the language of architecture and painting. What could

be read from (or made of) the projections and cross-sec-

tions was supplemented with colour and texture in such

a sophisticated way that it created a certain atmosphere

and supplemented this presentation with the climate and

emotions which also characterized the designed space.

The author felicitously reected the character of the place,

the colour and texture properties of the materials. It is

a very economical, but at the same time very concise

graphic language. It connected the character of the interior

with the exterior – the place [2, p. 90].

Another example of the interpenetration of arts was

exhibition 1.39 – ÁLVARO SIZA (Fig. 2d). It is a white

sculptural installation Evasão (dodge, run away) in a poet-

ic expression. On a circular plan, part of its perimeter was

a curved wall, opposite to a bench and in the centre a small

geometric sculpture for contemplation. The space of this

event was dened by the architecture just enough to en-

sure user comfort, without feeling closed. It is a space that

gives you free choice. Limiting the area is not binding and

does not force you to do anything. It gives a chance to

meet, it is something in the sense of a gesture of friend-

ly hand. Siza’s poetic installation is one of those that do

not leave the viewer indierent thanks to its very sparing

form. This is yet another theme of the biennale interpreted

by a language of architecture – Freespace.

54 Beata Juchniewicz

i ażurów. Często ograniczenia mogą sprzyjać twórczej

myśli –- są jak ramy wyraźnie deniujące cel. I tak wol-

ność twórcza i innowacyjność nie muszą szukać nowych

wątków koniecznie poza tradycją.

Podobna w przesłaniu była ekspozycja 1.47 – BENE-

DETTA TAGLIABUE – MIRALLES TAGLIABUE EMBT

(il. 2f). Autorzy pokazali instalację Weaving architecture

(splątana architektura) z czerwonego dębu amerykańskie-

go łączonego z włóknem szklanym. Użyte drewno jest

materiałem, który cechuje się szybkim przyrostem. For-

ma tej struktury nawiązuje do rękodzieła, przez co sprzyja

przyjaznemu odbiorowi oraz budowaniu pozytywnej at-

mosfery w przestrzeniach użytku publicznego. Prezen-

towana instalacja jest fragmentami detalu architektury

z projektu zrealizowanego na peryferiach Paryża.

Profesor Riccardo Blumer jest architektem znanym

z interesujących architektoniczno-rzeźbiarskich instalacji.

Na XVI Biennale przedstawił rodzaj płynnej ściany: 1.48

– RICCARDO BLUMER (il. 2g). To jeden z grupy projek-

tów, które sklasykowane były w sekcji „Praktyka naucza-

nia”. Blumer stosuje multidyscyplinarną metodę eduka-

cyjną, wiążąc poszukiwania wynalazcze, choreogra czne

i konstrukcyjne dla wytwarzania mechanizmów „pro-

dukujących” eksperymentalną przestrzeń. Prezento wany

projekt Wall to kilka rozpiętych na wieszakach ru chomych

ścian, przypominających błonę z baniek mydlanych. Każ-

dy podmuch powodował zmianę kształtu, a kolorowe

światło ślizgało się po ulotnych wypukłościach. Ta efeme-

ryczna instalacja dotykała subtelnych cech architektury,

takich jak grawitacja, ekspresja świetlna, faktura, ruchli-

wość. A jej materię można uplasować gdzieś pomiędzy

architekturą a atmosferą. Eksperymenty plastyczne tego

twórcy nawiązują do mechanicznych rzeźb Caldera czy

Tinguely oraz idei łączenia sztuk rodem z Bauhausu.

Kolejny wybrany przykład to 1.53 – DILLER SCOFIDIO

+ RENFRO

(il. 2h). Autorzy wskazali w nim na możliwości

rzeźbiarskie przestrzeni. Dwumetrowy model przedsta-

wiał Centrum Edukacyjne Vangelos. Ta koncepcja wieży

w postaci czternastokondygnacyjnego budynku może być

przestrzenią cyrkulacji wolnej przestrzeni w pionie. Tutaj

poszczególne platformy są ukształtowane jak wijąca się

wstęga, przez co nie ma wyraźnego po działu na kondy-

gnacje – stropy i schody. Ekspozycja uzupełniona została

obrazami slmowanymi przez drony będące obserwatora-

mi budynku z zewnątrz, na różnych wysokościach.

Twórczej interpretacji znanych form została poświę-

cona kolejna omawiana ekspozycja 1.54 – DNA_DESIGN

AND ARCHITECTURE

(il. 3a). W siedmiu miejscowo-

ściach w Songyang County, w prowincji Zhejiang w Chi-

nach powstały różne projekty: Herbaciarnia, Bambusowy

Teatr, Most dla pieszych i inne. Wszystkie razem miały

na celu stworzyć w krajobrazie interesujące, różnorodne

punkty, które jak akupunktura przestrzeni wzmogą prze-

pływ energii, uzdrowią i uwolnią ekspresję społecznej

aktywności mieszkańców. Wystawa ilustrowała, jak te

wszystkie formy głęboko osadzone w tradycji wzbogaciły

przestrzeń codziennego życia społeczności.

Obiekt o funkcji kulturotwórczej stał się też tematem

ekspozycji Dorte Mandrup, która przedstawiła symboliczną

makietę (w skali 1:12) centrum kulturalnego na Grenlan-

The next two examples refer to the creative use of tra-

ditional materials and techniques. Exhibition 1.40 – AN-

DRAMATIN

(Fig. 2e) presents construction from Indone-

sia in the context of innovation of forms. The woven walls

are an expression of the local architectural language which

arose naturally in the tropical climate there. The planes

are very sculptural, they have various patterns which at-

tractively use the play of light, shadow, and openwork.

Limitations can often be conducive to a creative thought

– they are like frames which clearly dene a goal. Thus,

creative freedom and innovation do not necessarily seek

new themes beyond tradition.

The message of exhibition 1.47 – BENEDETTA TAG-

LIABUE – MIRALLES TAGLIABUE EMBT

(Fig. 2f) was

similar. The authors showed Weaving architecture instal-

lation which was made of American red oak combined

with glass bre. The wood used is a material which is

characterized by a rapid growth. The form of this struc-

ture refers to handicrafts, which is conducive to a friendly

reception, hence creating a positive atmosphere in public

spaces. This installation consists of fragments of architec-

tural detail from a project which was implemented on the

outskirts of Paris.

Professor Riccardo Blumer is an architect known for

his interesting architectural and sculptural installations. At

the 16

Biennale, he presented a type of liquid wall, i.e.

1.48 – RICCARDO BLUMER (Fig. 2g). This is one of the

group of projects which were classied in the “Practice of

teaching” section. Blumer uses a multidisciplinary edu-

cational method, combining inventive, choreographic and

constructional searches for the production of mechanisms

“producing” experimental space. The presented Wall pro-

ject consists of a few movable walls stretched on hang-

ers resembling a lm made of soap bubbles. Each blow

resulted in a shape change and coloured light slid over

the eeting curves. This ephemeral installation touched

upon subtle features of architecture such as gravity, light

expression, texture, and mobility. And its matter can be

placed somewhere between architecture and atmosphere.

Artistic experiments of this author refer to the mechanical

sculptures of Calder or Tinguely and the idea of combin-

ing arts straight from the Bauhaus.

Another selected example is 1.53 – DILLER SCOFIDIO

+ RENFRO

(Fig. 2h). In this model the authors pointed to

the sculptural possibilities of space. The two-meter mod-

el presented the Vangelos Educational Centre. This tower

concept in the form of a fourteen-storey building can be

a space of vertical free space circulation. Here, the particu-

lar platforms are shaped like a winding ribbon, so there is

no clear division into storeys – ceilings or stairs. The ex-

hibition was supplemented by images recorded by drones

observing the building from the outside at dierent heights.

The next exhibition discussed, i.e., 1.54 – DNA_

DESIGN AND ARCHITECTURE

was devoted to the crea-

tive interpretation of famous forms (Fig. 3a). Various pro-

jects were developed in seven towns in Songyang County

in Zhejiang Province in China, i.e., Tea Room, Bamboo

Theatre, Pedestrian Bridge and others. All together they

aimed at creating interesting diverse points in the land-

scape, which, like acupuncture of space, would increase

FREESPACE na XVI Biennale Architektury w Wenecji / FREESPACE at the 16

Architecture Biennale in Venice 55

dii – 1.55 – DORTE MANDRUP A/S (il. 3b). Polarny kra-

jobraz odtwarzała instalacja w formie ażurowej konstruk-

cji, z której wydobywała się para. Całość zanurzona była

w delikatnym zmiennym oświetleniu i na tle nieskończo-

nej bieli bez krawędzi i podziałów. Autorka przypomniała

o wolności bezkresnych przestrzeni, gdzie wolność jest

przestrzenią pozbawioną granic, a biel ma wiele odcieni.

Jednocześnie doświadczanie tej arktycznej wolności to

też obcowanie z takimi elementami jak zimno, śnieg, lód

i wiatr… Przez co kontemplujący bezkres wciąż doświad-

cza i nie może zapominać o swej cielesności.

Do podróży z ciałem, ale i bez niego zapraszała eks-

pozycja 1.66 – JOHN WARDLE ARCHITECTS (il. 3c).

Zafascynowani daleką perspektywą, widokami z wnętrza

architektury w przestrzeń na zewnątrz, co odkrywa niespo-

dziewane konteksty miejsca, przygotowali instalację Som-

where other. Była to nie tylko interesująca bryła – poprzez

umożliwienie wejścia do środka dawała również szansę

na doznanie ciekawych wrażeń wizualnych. Ten „przy-

rząd” miał w sobie taką zdolność, jaką ma architektura

– umiejętność tworzenia przestrzeni dodatkowej, ukrytej.

Drewniana konstrukcja stworzona była z korytarzy-lunet,

z których każdy doprowadzał do nieoczywistego, zaska-

kującego widoku. Każdy grał z perspektywą i odbiciem.

Różne obrazy nawiązywały do Wenecji i Australii. Raz

był to wenecki portal ze szkłem z Murano, innym razem

ukazywały się maski weneckie lub buszmeńskie albo

australijskie lustra. W ten sposób widz, wędrując, stawał

się gościem w miejscach poza bezpośrednią przestrzenią

doświadczania. Instalacja ta dotykała własności współ-

the ow of energy, heal and release the expression of so-

cial activity of inhabitants. The exhibition illustrated how

all these forms, which were deeply rooted in tradition, en-

riched the space of everyday life of the community.

The object with a culture-creating function was also

the subject of the Dorte Mandrup exhibition, which pre-

sented a symbolic model (1:12 scale) of a cultural centre

in Greenland – 1.55 – DORTE MANDRUP A/S (Fig. 3b).

The polar landscape was presented by an installation in

the form of an openwork structure from which steam was

coming out. The whole thing was immersed in delicate

changing lighting and against the background of innite

white without edges or divisions. The author recalled the

freedom of endless spaces, where freedom is a space with-

out borders and white has many shades. At the same time,

experiencing this arctic freedom is also communing with

elements such as cold, snow, ice and wind... As a result,

the contemplating endlessness still has an experiencing

impact and cannot forget about its corporeality.

Exhibition 1.66 – JOHN WARDLE ARCHITECTS

(Fig. 3c) invited people to travel with the body, but also

without it. The authors, who were fascinated by a distant

perspective and views from the interior of architecture

into the space outside, which reveal unexpected contexts

of the place, prepared the installation Somewhere other. It

was not only an interesting body – by making it possible

to enter it, but it also gave a chance to experience interest-

ing visual impressions. This “device” had the ability like

architecture, namely, to create an additional hidden space.

The wooden structure was made of corridors-telescopes,

Il. 3. Zdjęcia ilustrujące fragmenty omawianych w tekście ekspozycji: a) 1.54 – DnA_Design and Architecture,

b) 1.55 – Dorte Mandrup Architecs, c) 1.66 – John Wardle Architecs,

d) 1.67 – SANAA – Kazuyo Sejima + Ryue Nishizawa, e) 1.82 – PROAP/GLOBAL, f) 1.94 – Tezuka Architecs,

g) 1.95 – Toyo Ito & Associates h) 1.98 – VTN Architecs (fot. B. Juchniewicz)

Fig. 3. Photographs illustrating fragments of the exhibitions discussed in the text: a) 1.54 – DnA_Design and Architecture,

b) 1.55 – Dorte Mandrup Architecs, c) 1.66 – John Wardle Architecs,

d) 1.67 – SANAA – Kazuyo Sejima + Ryue Nishizawa, e) 1.82 – PROAP/GLOBAL, f) 1.94 – Tezuka Architecs,

g) 1.95 – Toyo Ito & Associates, h) 1.98 – VTN Architecs (photo by B. Juchniewicz)

56 Beata Juchniewicz

czesnej architektury, która ma zdolność przybierania for-

my scenograi i labiryntu. Użytkownik może doświad-

czać przeniesienia w różne odległe rejony, podczas gdy

zycznie pokonuje niewielkie dystanse.

Relacjom zmysłowym z przestrzenią, która gra z po-

czuciem grawitacji, poświęcona została ekspozycja Pra-

cowni SANAA: 1.67 – SANAA – KAZUYO SEJIMA + RYUE

NISHIZAWA

(il. 3d). Autorzy znani są z tworzenia inte-

resujących plastycznych rozwiązań. Na biennale przy-

gotowali ekspozycję w postaci spiralnej w planie ściany

z przezroczystego akrylu. Stworzono przestrzeń, której

byt był bardzo plastyczny i efemeryczny. Wyznaczono

niejasne granice, a cienie, blaski i odbicia w ściance je po-

tęgowały. Poruszając się w tej konstrukcji, doznawaliśmy

wrażenia zmienności widoku otoczenia, subtelnych znie-

kształceń powstałych wyłącznie na skutek światła, oraz

czasu i obecności czy też ruchu innych zwiedzających.

Autorzy stworzyli przestrzeń, która była zarazem i wolna,

i ograniczona.

Opartą na efemerycznych jakościach przestrzeni wy-

stawą była też ekspozycja 1.82 – PROAP/GLOBAL (il. 3e),

którą zaprojektowali João Gomes da Silva i João Nunes.

To architekci krajobrazu, którzy wykonali instalację na-

wiązującą do wody i mgły, będących nieodłącznym ele-

mentem w przestrzeni publicznej sąsiadującej z większym

zbiornikiem wody. Delikatne przezroczyste kurtyny jak

rany poruszane przez wiatr, pełne ślizgających się po nich

odbić tworzyły efemeryczne obrazy bez grawitacji, zycz-

nych ograniczeń. To jedna z instalacji, w których forma

sprzyjała tworzeniu nowych wyimaginowanych światów.

Innym aspektom mobilności poświęcona została eks-

pozycja 1.94 – TEZUKA ARCHITECTS (il. 3f). Architekci

przedstawili swój znany projekt Fuji Kindergarten (na-

groda Moriyama RAIC 2017), który został zrealizowany

w 2007 r. W Wenecji pokazano go na makietach w mobil-

nej formule, aby zaakcentować i podkreślić specyczny

charakter jego przestrzeni. Zbudowany był w kształcie

pierścienia, z owalnym placem pośrodku i dostępnym do

zabawy dachem, przez który przebijały się drzewa. Archi-

tekci zaprezentowali interesujący sposób myślenia o ar-

chitekturze jako przestrzeni zapisującej kształt wytyczo-

ny przez dziecięcą aktywność. W kontekście Freespace

projekt był głosem poszukiwania nowych form będących

odpowiedzią na wnioski z dogłębnej analizy rzeczywi-

stych potrzeb odbiorcy. W ten sposób taka architektura to

zarazem rodzaj manifestu społecznego.

Toyo Ito znany jest ze swej fascynacji mobilnością

i przestrzenią cyfrową. Zapewne w związku z tym twór-

cy ekspozycji 1.95 – TOYO ITO & ASSOCIATES, ARCHI-

TECTS

(il. 3g) – Grafton Architects Toyo Ito wyszli z zało-

żenia, że współcześnie terytorium wolności jest przestrzeń

wirtualna. Dostęp do połączenia ze światem cyfrowym

w architekturze sprzyjającej takiej aktywności człowieka

pokazali jako miejsce do odpoczynku. Stąd obszar wypeł-

niony dużymi pufami, na których można było się położyć

i oddać przepływowi wolnej informacji w tej wolnej prze-

strzeni. Pobyt w internecie nie wymaga bowiem szczegól-

nych form…

VTN Architects przywieźli z Wietnamu bambusową

konstrukcję, która stanęła na nabrzeżu w pobliżu Arsenału

each of which led to a non-obvious surprising view.

Everyone played with perspective and reection. Vari-

ous images referred to Venice and Australia. Once it was

a Venetian portal with Murano glass, another time Vene-

tian or Bushman masks or Australian mirrors appeared.

In this way, a viewer, while wandering, becomes a visitor

in places beyond the immediate space of experience. This

installation touched on the properties of contemporary ar-

chitecture, which can take the form of a scenery and a lab-

yrinth. The user may experience being moved to various

distant regions while physically covering short distances.

The exhibition of the

SANAA Studio: 1.67 – SANAA

– KAZUYO SEJIMA + RYUE NISHIZAWA

(Fig. 3d) was

dedicated to sensual relations with the space which plays

with the sense of gravity. The authors are famous for cre-

ating interesting artistic solutions. For the biennale, they

prepared the exhibition in the form of a spiral wall plan

made of transparent acrylic. The space whose existence

was very plastic and ephemeral was created. Unclear

boundaries were set, whereas shadows, shines and reec-

tions in the wall heightened them. While moving in this

structure, we experienced the impression of a changeable

view of the surroundings, subtle distortions caused only

by light, and the time and presence or movement of other

visitors. The authors created the space which was free and

limited at the same time.

Exhibition 1.82 – PROAP/GLOBAL (Fig. 3e), which

was designed by João Gomes da Silva and João Nunes,

was also based on ephemeral qualities of space. They are

landscape architects who made an installation referring to

water and fog, which are an inseparable element in the

public space neighbouring a large water reservoir. Deli-

cate transparent curtains, like lace curtains moved by the

wind, full of reections sliding on them, created ephemer-

al images without gravity or physical limitations. This is

one of the installations in which the form was conducive

to the creation of new imaginary worlds.

Exhibition 1.94 – TEZUKA ARCHITECTS (Fig. 3f) was

devoted to other aspects of mobility. The architects pre-

sented their famous project Fuji Kindergarten (Moriyama

RAIC 2017 award), which was implemented in 2007. In

Venice, it was shown on mock-ups in a mobile formu-

la to emphasize and accentuate the specic character of

its space. It was built in the shape of a ring with an oval

square in the centre and an accessible game playing roof

through which trees pierced. The architects presented an

interesting way of thinking about architecture as a space

which recorded the shape designated by children’s activ-

ity. In the context of Freespace, the project was the voice

of a search for new forms in response to the conclusions

of an in-depth analysis of the actual needs of the recipient.

Thus, such architecture is also a kind of social manifesto.

Toyo Ito is famous for his fascination with mobility

and digital space. This is probably why the authors of ex-

hibition 1.95 – TOYO ITO & ASSOCIATES, ARCHITECTS

(Fig. 3g) – Grafton Architects Toyo Ito assumed that today

the territory of freedom is a virtual space. In the archi-

tecture conducive to such human activity, they showed

access to connection with the digital world as a place to

rest. Hence the area lled with large poues where it was

FREESPACE na XVI Biennale Architektury w Wenecji / FREESPACE at the 16

Architecture Biennale in Venice 57

jako 1.98 – VTN ARCHITECTS (il. 3h). Architekci zaan-

gażowani w ekologię pokazali bambus jako „zieloną stal

XXI wieku”. Ażurowa struktura dotykająca ziemi jedynie

w kilku punktach była lekka i delikatna. Miała w sobie

coś przywołującego skojarzenia z wolnymi ptakami, któ-

re szykują się do lotu. Mocno ltrowała światło, rzucając

skomplikowane ażurowe cienie. W formie i przesłaniu

budziła pozytywne, optymistyczne odczucia, przyciąga-

jąc oglądających i odpoczywających w jej przestrzeni.

Gramatyki tworzenia.

Wolność – nowatorstwo i tradycja

Z prezentowanych przykładów wyłonił się pewien ję-

zyk estetyczny form wyrażający ideowe wartości twór-

ców. Warto je zestawić i podsumować.

Biorąc pod uwagę używane materiały, oprócz zwraca-

nia się ku nowym technologiom i akcentowania udziału

nowych mediów i środowiska wirtualnego (Toyo Ito), wie-

lu twórców zdecydowało się propagować ekologię (VTN

ARCHITECTS), naturalne materiały i techniki rękodziel

ni-

cze (Tagliabue, ANDRAMATIN). Widzieli w tym szansę na

tworzenie środowiska prawdziwie przyjaznego człow

ieko-

wi, budującego dobre relacje i kreującego, jak chciały kura-

torki, Freespace. W tym samym nurcie poszukiwań intere-

sujących doświadczeń wynikających nie tylko z bodźców

wizualnych powstały plastyczne instalacje operujące róż-

nymi materiami, światłem, wiatrem czy op tycznymi ilu-

zjami (SANAA, PROAP/GLOBAL, RICCARDO BLUMER).

Dowodem na budowanie przyjaznej przestrzeni prostymi

środkami stała się rzeźba, którą stworzył Alvaro Siza. Po-

wstały też instalacje pokazujące rzeźbiarsko-ekspresyjne

możliwości przestrzeni, stonowane ( ALISON BROOKS

ARCHITECTS

) bądź kontrastowe w kolorze (A2 ARCHI-

TECTS

). Znaleźli się także architekci, którzy pokazali,

że forma może być budowana w oparciu o linie ruchu,

nieskrępowaną aktywność człowieka (TEZUKA ARCHI-

TECTS). Architektura może być też „niespieszna”, bardzo

przemyślana, wyranowana w swej prostocie i jednoznacz-

nie związana z miejscem (ATELIER PETER ZUMTHOR,

ANGELA DEUBER ARCHITECTS). A znowu inni architek-

ci poszukiwali bogactwa wieloznacznych odniesień, tzw.

przestrzeni ukrytej lub zwielokrotnionej (JOHN WARDLE

ARCHITECTS

). Są więc wśród przykładów tendencje od

świadomego bycia silnie zakotwiczonego w miejscu, przez

poszukiwanie rozszerzeń o przestrzeń dodatkową, do per-

cepcji przestrzeni nieograniczonej (DORTE MANDRUP

A/S

). Na jeszcze jedną kategorię przestrzeni zwracają

uwagę DILLER SCOFIDIO + RENFRO – to przestrzeń swo-

bodnej pionowej cyrkulacji. Umiejętne działania kompo-

zycyjne pozwalają zobaczyć potencjał otwarcia w kształ-

towaniu obiektów wertykalnych.

Ważną reeksją może tu być także spostrzeżenie, że

prezentowane projekty wyraźnie akcentują rzeźbiarskie

walory architektury. I to nie poprzez szczególną komplika-

cję relacji przestrzennych, ale w twórczym poszukiwaniu

nowych form wyrazu, doznań, które subtelnie kształtują

relacje z naturą. Naturą zewnętrzną, ale i zyczną naturą

człowieka, jego możliwością zmysłowych doznań. Wiele

projektów pokazuje, jak mobilność może poszerzać pole

possible to lie down and absorb the ow of free informa-

tion in this free space. Using the Internet does not require

any special forms...

VTN Architects brought a bamboo structure from Vi-

etnam, which was placed on the quay near the Arsenal

as 1.98 – VTN ARCHITECTS (Fig. 3h). The architects

being involved in ecology presented bamboo as “the

green steel of the 21

century”. The openwork structure

which touched the ground was light and delicate in only

few places. In this structure, there was something about

free birds getting ready to y. It ltered the light strong-

ly and cast sophisticated openwork shadows. In its form

and message, it evoked positive and optimistic feelings,

attracting viewers who rested in its space.

Grammars of creation.

Freedom – innovation and tradition

From the examples presented, a certain aesthetic lan-

guage of forms emerged, which expressed ideological values

of the artists. It is worth compiling and summarizing them.

Taking into account the materials used, apart from fo-

cusing on new technologies and emphasizing the partici-

pation of new media and the virtual environment (Toyo

Ito), many authors decided to promote ecology (VTN

ARCHITECTS

), natural materials and handicraft techniques

(Tagliabue, ANDRAMATIN). They understood it as an op-

portunity to create a truly human-friendly environment

which develops good relations and creates Freespace, as

the curators wanted. Artistic installations operating with

various materials, light, wind, or optical illusions ( SANAA,

PROAP/GLOBAL, RICCARDO BLUMER

) were created in

the same trend of searching for interesting experiences

resulting not only from visual stimuli. The sculpture by

Alvaro Siza is a proof of creating a friendly space with

simple means. Installations showing the sculptural and ex-

pressive possibilities of space, subdued (ALISON BROOKS

ARCHITECTS

) or contrasting in colour (A2 ARCHITECTS)

were also created. There were also architects who showed

that a form can be built on the basis of lines of movement

and unhindered human activity ( TEZUKA ARCHITECTS).

Architecture can also be “unhurried”, very thoughtful, so-

phisticated in its simplicity and unambiguously connect-

ed with a place (ATELIER PETER ZUMTHOR, ANGELA

DEUBER ARCHITECTS

). And again, other architects looked

for a wealth of ambiguous references, the so-called hidden

or multiplied space (JOHN WARDLE ARCHITECTS). Thus,

among the examples, there are tendencies from conscious-

ly being strongly anchored in a place, through searching

for extensions of additional space, to the perception of in-

nite space (DORTE MANDRUP A/S). DILLER SCOFIDIO

+ RENFRO

draws attention to one more category of space

– it is a space of free vertical circulation. Skilful compo-

sitional activities allow us to see the potential of openness

in shaping vertical objects.

An important reection may also be the observation that

the designs presented clearly emphasize sculptural values

of architecture. And not through a particular complica-

tion of spatial relations, but in a creative search for new

forms of expression and experiences which subtly shape

58 Beata Juchniewicz

percepcji, wiążąc ją z „pięknem ruchu”. Ruch bowiem

przybierać może różne formy. Artyści balansują od uka-

zywania pojedynczych mobilnych obiektów do rozbicia

i rozpadu wszystkich form w przestrzeni. Jak napisała

Gołaszewska: Próby plastycznego oddania ruchu znane

są bodaj od najdawniejszych dziejów ludzkości […], od

rysunków z groty Lascaux do mobili Caldera i innych [5,

s. 164]. Jednak poszukiwanie form ruchu w sztukach pla-

stycznych i w architekturze na przełomie XIX i XX w. do-

prowadziło do rozbicia i dynamicznego zwielokrotnienia

przestrzeni, w której zatraca się skala człowieka i wartość

pojęcia miejsca. Szczególnie we współczesnej sztuce no-

wych elektronicznych mediów. Na biennale obecne były

przykłady zwrotu do ruchu związanego z podstawową

aktywnością poruszających się ciał. Stąd obecność wie-

lu modeli 1:1. Rudolf Arnheim stwierdził, że: Kiedy po-

strzeżenie pozwala ująć mobilność jako wynik aktywności

samego obiektu, przydaje mu raczej siły, niż ją ujmuje.

Dzieje się tak w przypadku rzeźby kinetycznej, która spra-

wia wrażenie, jakby sama była sprawczynią własnego ru-

chu […] To samo może być prawdą w przypadku samej

architektury. […] obracające się platformy penthausów

wysokich budynków potęgują imponującą witalność ca-

łej struktury. Takie rozważania nie znajdują jeszcze swego

miejsca w umysłach większości architektów; kiedy jednak

mobilność architektury zacznie być czymś bardziej real-

nym, kwestie te w przyszłości nie będą się już wydawały

tak dziwne (za: [5, s. 159]). Dobrym przykładem na na-

wiązanie do mobilnej architektury i rzeźb kinetycznych są

przywoływane tu prace Blumera.

Naylor cytuje ważną uwagę Moholya-Nagya: Głęboki

humanizm, wypływający z prób zrozumienia psychicznych

i zycznych potrzeb człowieka, był najcenniejszym wkła-

dem Bauhausu do architektury i wzornictwa XX wieku (za:

[2, s. 32]). Zestawmy tę myśl jeszcze z tezą Gropiusa, że:

Architekci, rzeźbiarze i malarze muszą na nowo odkryć

złożony charakter budowli jako rzeczy realnie istniejącej

(za: [2, s. 35]). Otrzymujemy główne przesłania, które są

aktualne i podnoszone także przez współczesną architek-

turę. Ta idea jednolitego dzieła sztuki – rzeźby, malarstwa,

sztuki użytkowej i rzemiosła – obecnie doczekała się ko-

lejnej redenicji. Marzenie o spójnym dziele architektu-

ry wciąż inspiruje i ma moc pobudzania wyobraźni oraz

dążeń twórczych. Współczesne nieostre granice sztuk

temu sprzyjają. Jednocześnie możemy mówić o estetyce

mobilności w odniesieniu do większości dzieł architektu-

ry. To fascynacja, która sytuuje człowieka w przestrzeni

cyrkulacji i przepływu zmiennych bodźców. Artystyczne

doświadczenia Bauhausu otworzyły myślenie o architek-

turze jako dynamicznym, zmiennym środowisku. Naj-

pierw były to głównie wizjonerskie doświadczenia na

polu samej dynamicznej formy budynków. Nieco później,

bo w 1960 r. na Światowym Kongresie „Design” w Tokio

zdeniowano pojęcie metabolizmu w architekturze. Teraz

coraz śmielsze realizacje rozwijają te dawne wątki, które

nabierają nowych znaczeń.

Przegląd wybranych ekspozycji pozwala wysnuć tezę,

że współczesną wielką narracją architektury staje się EKO-

LOGIA

. Estetyka tworzonych form stawia na bliskie relacje

ze środowiskiem, w poszanowaniu natury i jej zasobów.

the relationship with nature. The external nature, but also

the physical nature of man, his possibility of sensual ex-

periences. Many projects show how mobility can broaden

the eld of perception combining it with the “beauty of

movement”. Movement can take many forms. The artists

balance from showing single mobile objects to breaking

up and disintegrating all forms in space. As Gołaszewska

wrote: Attempts at reecting movement in the artistic way

are known from the earliest history of mankind […], from

drawings from the Lascaux cave to Caldera’s mobiles

and others [5, p. 164]. However, the search for forms of

movement in visual arts and architecture at the turn of the

century led to the fragmentation and dynamic multi-

plication of space, in which the human scale and the value

of the concept of place are lost. Especially in contempo-

rary art of new electronic media. At the biennale, there

were examples of a turn to movement related to the basic

activity of moving bodies. Hence the presence of many 1:1

models. Rudolf Arnheim stated that: When perception

makes it possible to present mobility as a result of the ac-

tivity of the object itself, it gives it strength rather than

detracts it. This happens in the case of a kinetic sculpture

which gives the impression that it is the creator of its own

movement […] The same may be true of architecture it-

self. […] the rotating penthouses of tall buildings enhance

the impressive vitality of the entire structure. Such consid-

erations do not yet nd their place in the minds of most

architects; however, when the mobility of architecture be-

comes something more real, these issues will not seem so

strange in the future (after: [5, p. 159]). A good example

of a reference to mobile architecture and kinetic sculp-

tures are the works by Blumer mentioned here.

Naylor quotes an important remark by Moholy-Nagy,

i.e. Deep humanism, resulting from attempts at under-

standing the mental and physical needs of man, was the

most valuable contribution of the Bauhaus to the architec-

ture and design of the 20

century (after: [2, p. 32]). Let us

compare this thought with Gropius’ thesis that Architects,

sculptors, and painters must rediscover the complex nature

of a building as a really existing thing (after: [2, p. 35]). We

receive the main messages that are up-to-date and raised

also by contemporary architecture. This idea of a homo-

geneous work of art – sculpture, painting, applied arts and

craftsmanship – has now been redened again. The dream

of a coherent work of architecture still inspires and has the

power to stimulate the imagination and creative aspirations.

Contemporary blurred boundaries of arts are conducive to

this. At the same time, we can talk about the aesthetics of

mobility in relation to most works of architecture. It is a fas-

cination that places man in the space of circulation and the

ow of changeable stimuli. Artistic experiences of the Bau-

haus opened up thinking about architecture as a dynamic

and changing environment. First, it was mainly visionary

experiences in the eld of the very dynamic form of build-

ings. A little later, in 1960, at the “Design” World Con-

gress in Tokyo, the concept of metabolism in architecture

was dened. Now, increasingly bolder implementations

develop these old themes which take on new meanings.

The review of selected exhibitions allows us to put for-

ward the thesis that ECOLOGY is becoming a contempo-

FREESPACE na XVI Biennale Architektury w Wenecji / FREESPACE at the 16

Architecture Biennale in Venice 59

Wśród prezentowanych na biennale projektów i insta-

lacji, choć można zauważyć różne koncepcje w budowa-

niu form, wyraźne jest pochylenie się nad zmysłowym

odbiorem przestrzeni. Wyobraźnia i doświadczanie twór-

czo łączą się w budowaniu tego, co jest podstawowym

aspektem „pobytu w rzeczach”, a więc aspektem, który

szczególnie akcentował program dydaktyczny Bauhausu.

I tylko jednemu wrażeniu trudno się oprzeć. Temu, że na

poziomie haseł ekologia wydaje się rozwiniętym wątkiem

humanistycznych założeń dobrych relacji człowieka ze

środowiskiem, głoszonych przez Bauhaus. Jednak formy,

w jakich przejawia się nacisk na zmysłowy odbiór archi-

tektury, bliższe są tradycji spektaklu czy happeningom

To raczej atrakcyjne dla zmysłów plastyczne choreograe

ruchu. Jak zauważył Bauman – współcześni Konsumenci

są przede wszystkim zbieraczami w r a ż e ń ; kolekcjonu-

ją r z e c z y jedynie wtórnie, jako pochodne doznań [8,

s. 99]. Wrażenia w odróżnieniu od doświadczeń nie two-

rzą głębokiego, codziennego charakteru więzi z naturą.

Być może już niemożliwego na obecnym etapie kultury.

Jak tworzyć głęboką więź z miejscem, jeśli współcześnie

tak często się przemieszczamy. A może po prostu to poję-

cie więzi z naturą znaczy już coś zupełnie innego…

Tak jak zmienia się społeczeństwo, jego sposób życia,

idee, relacje z naturą, tak zmienia się wizja zarówno ar-

chitektury, jak i sztuki. Dzieje koncepcji architektury, ale

także całej kultury przebiegają w dwóch powtarzalnych

cyklach

. W pierwszym cyklu toczy się gra o innowacyj-

ność, wychodzenie z ograniczeń, eksperymentowanie, by

stworzyć nową jakość. Najczęściej przybiera ona formę

zaprzeczenia dla zastanych wzorców. Potem następuje

faza doskonalenia, eksploracji nowych reguł tworzenia.

Kiedy wyczerpuje się potencjał innowacyjności i zmie-

niają się warunki zewnętrzne, znowu przechodzimy do

fazy eksperymentowania.

Gry sztuki i architektury to ciągle aktywne pole do-

świadczeń i zmian. To konfrontacja różnych czasów, to

poszukiwanie kolejnych aktualnych wersji odpowiedzi.

Przeprowadzone tutaj rozważania i zestawienia pokazują,

że […] żadna nowoczesność nie jest władna zlikwidować

tradycji tak, żeby ta zniknęła na zawsze i bez śladu [9,

s. 241]. Jednocześnie są pytania, na które każda rzeczy-

wistość musi znaleźć swoją odpowiedź. Siła i jakość es-

tetyki Bauhausu wydaje się polegać przede wszystkim na

twórczym, wolnym współdziałaniu integrującym wybitne

Warto tu też wspomnieć, że są architekci poszukujący denicji

architektury, która nie ulega powierzchownym konsumpcyjnym wzor-

com i potrzebom. Peter Zumthor, doceniając rolę wpływu architektury

na kształt życia, jakie się w niej toczy, stwierdził: Sądzę, że współczesna

architektura musi sobie przypomnieć o najwłaściwszych dla siebie za-

daniach i możliwościach. Architektura nie jest wehikułem ani symbolem

dla rzeczy, które nie należą do jej istoty. W społeczeństwie uprawiają-

cym kult tego, co nieistotne, architektura w swoim zakresie może sta-

wiać opór, przeciwdziałać zużyciu form i znaczeń oraz mówić własnym

językiem [7, s. 27].

Mechanizm ten opisuje Mieczysław Porębski. Autor deniuje

dwie strategie wartościowania, które przejawiają się w procesie rozwoju

(przełomu) kultury cywilizacji kumulatywnych. Pierwsza to gra o do-

skonałość i druga to gra o wyjście z ograniczeń – prawo do ekspery-

mentu [9, s. 228].

rary great narrative of architecture. The aesthetics of the

created forms focuses on close relations with the environ-

ment, respecting nature and its resources.

Among the projects and installations presented at the

biennale, although there are various concepts in building

forms, there is a clear focus on the sensual perception of

space. Imagination and experiencing are creatively com-

bined to build what is the basic aspect of “being in things”,

i.e. the aspect which particularly emphasized the Bauhaus

didactic program. And only one impression is hard to re-

sist, namely the fact that, at the level of slogans, ecolo-

gy seems to be a developed theme of the humanistic as-

sumptions of good human relations with the environment,

which was proclaimed by the Bauhaus. However, the

forms in which the emphasis is on the sensual reception of

architecture are closer to the tradition of the performance

or happenings

. Rather, these are artistic choreographies

of movement attractive to the senses. According to Bau-

man, contemporary Consumers are, rst of all, collectors

of i m p r e s s i o n s ; they collect s o u r c e s only second-

arily as derivatives of experiences [8, p. 99]. Impressions,

unlike experiences, do not create a deep everyday bond

with nature. Perhaps already impossible at the present

stage of culture. How can we possibly create a deep con-

nection with a place if we move so often today? Or maybe

the concept of a bond with nature means something com-

pletely dierent now…

As society changes, its way of life, ideas, and relations

with nature, the vision of both architecture and art chang-

es. The history of the concept of architecture, but also of

the entire culture, takes place in two repetitive cycles

. In

the rst cycle, there is a game of innovation, overcoming

limitations, and experimenting to create a new quality.

Most often it takes the form of a denial of the existing

models. Then the phase of improvement and exploring

new rules of creation appears. When we run out of the po-

tential for innovation and the external conditions change,

we again move to the experimental phase.

Art and architecture games still form an active eld of

experiences and change. It is a confrontation of dierent

times, it is a search for the next current versions of an-

swers. The considerations and comparisons carried out

here show that […] no modernity has the power to elim-

inate tradition so that it disappears forever and without

a trace [9, p. 241]. At the same time, there are questions

It is also worth mentioning here that there are architects who look

for a denition of architecture that does not succumb to supercial con-

sumption models and needs. Peter Zumthor, who appreciated the role of

the inuence of architecture on the shape of life in it, concluded: I think

that contemporary architecture must remind itself of the tasks and pos-

sibilities that are most appropriate for it. Architecture is not a vehicle

or a symbol for things which do not belong to its essence. In a society

cultivating the cult of the irrelevant, architecture can resist in its scope,

counteract the wear and tear of forms and meanings, and speak its own

language (after: [7, p. 27]).

This mechanism is described by Mieczysław Porębski. The au-

thor denes two strategies of valuation, which are manifested in the

process of development (breakthrough) of the culture of cumulative civ-

ilizations. The rst is a game for perfection and the second is a game for

overcoming limitations – the right to experiment [9, p. 228].

60 Beata Juchniewicz

Bibliografia /References

[1] Sławińska J., Problematyka formalizmu i symboliki w architekturze

współczesnej, Wydawnictwo PWr, Wrocław 1993.

[2] Naylor G., Bauhaus, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warsza-

wa 1988.

[3] www.labiennale.org [accessed: 2.03.2020].

[4] Gropius W., Pełnia architektury, Karakter, Kraków 2014.

[5] Gołaszewska M., Estetyka pięciu zmysłów, PWN, Warszawa–Kra-

ków 1997.

[6] Arnheim R., Dynamika formy architektonicznej, Ocyna, Łódź

2016.

[7] Zumthor P., Myślenie architekturą, Karakter, Kraków 2010.

[8] Bauman Z., Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, PIW, War-

szawa 2000.

[9] Porębski M., Ikonosfera, PIW, Warszawa 1972.

jednostki różnych profesji wokół rozwiązywania zadań.

To dlatego zrozumienie wizerunku współczesnej archi-

tektury w perspektywie jej relacji ze sztuką nie może

się obyć bez odniesień do spuścizny Bauhausu. Nowator-

stwo zwykle pozwala spojrzeć na tradycję w sposób po-

głębiony. Czyni nam ją bliższą. Nowatorstwo i tradycja to

sprzężone ze sobą zjawiska w zmiennym świecie zdarzeń

[9, s. 241].

to which every reality must nd its answer. The power and

quality of the Bauhaus aesthetics seems to rely primarily

on creative and free cooperation integrating outstanding

individuals of various professions around solving tasks.

This is why understanding the image of contemporary

architecture in the perspective of its relationship with

art cannot do without references to the Bauhaus herit-

age. Innovation usually allows us to look at tradition in

an indepth manner. It makes it closer to us. Innovation

and tradition constitute interconnected phenomena in the

changing world of events [9, p. 241].

Translated by

Bogusław Setkowicz

Streszczenie

Estetyczna spuścizna Bauhausu wciąż ma duży wpływ na kształtowanie się oblicza współczesnej architektury. Szczególnie w perspektywie jej re-

lacji ze sztuką. Aktualne jest pytanie o charakter tych twórczych relacji w poszukiwaniu denicji architektury. W artykule wątek ten podjęto przez

zestawienie ważnych paradygmatów szkoły Bauhausu ze współczesnym głosem architektów i artystów, którzy wzięli udział w XVII Biennale Archi-

tektury Freespace w Wenecji w 2018 r. W pracy omówiono i pokrótce przedstawiono wybrane ekspozycje. Dzięki temu zobrazowano, jak dzisiaj ar-

chitektura poszukuje ciekawych rozwiązań w kooperacji ze sztuką, a twórcy okazują się podążać tropami podejmowanymi wcześniej przez Bauhaus

zarówno w warstwie działań estetycznych, jak i znaczeniowych. Jednocześnie pokazano, jak nowatorstwo i tradycja zmieniają wątki, odkrywają

nowe aspekty architektury w jej kolejnych historycznych odsłonach.

Słowa kluczowe: Biennale Architektury, Bauhaus, estetyka, nowatorstwo, tradycja

Abstract

The aesthetic heritage of the Bauhaus still has a strong inuence on the shaping of the face of contemporary architecture. Especially in view of its

relationship with art. The question of the character of these creative relationships in the search for a denition of architecture is still on the map.

The article explores this theme by comparing important paradigms of the Bauhaus school with the contemporary opinions of architects and artists

who took part in the 16

Freespace Architecture Biennale in Venice in 2018. Selected exhibitions were discussed and briey presented in the paper.

Thanks to this, it was illustrated how today architecture looks for interesting solutions in cooperation with art, and the creators turn out to follow the

paths previously undertaken by the Bauhaus, both in terms of aesthetic and meaningful activities. At the same time, it was shown how innovation and

tradition change themes and discover new aspects of architecture in its subsequent historical versions.

Key words: Architecture Biennale, Bauhaus, aesthetics, innovation, tradition