Sacrum pod nieboskłonem
Krzysztof Hejmej
doi:10.5277/arc120101
Streszczenie
W 2002 r. odbyła się ósma i ostatnia podróż apostolska papieża Jana Pawła II do Polski. Na przyjazd papieża wybudowano blisko sześćdziesiąt ołtarzy papieskich w różnych miastach i w różnych regionach Polski. Ołtarz papieski z założenia miał być budowlą tymczasową, swoją pełną ekspresji formą miał wyrażać motto papieskiej pielgrzymki oraz budować niepowtarzalny i wyjątkowy klimat spotkania z papieżem – stając się świątynią „jednego dnia”. Pomimo tymczasowego przeznaczenia ołtarzy papieskich ich projektanci stworzyli dzieła urzekające bogactwem przekazu symbolicznego, na długo zapisując się w świadomości uczestników uroczystości. Ołtarz papieski i sektory dla pielgrzymów tworzą materialną świątynię pod nieboskłonem – świątynię wzniesioną na konkretną uroczystość, z udziałem papieża. Na podstawie wielu opracowań naukowych można wywnioskować, że pewne elementy kompozycyjne w świątyni chrześcijańskiej, w warstwie znaczeniowej posiadają cechy wspólne wielu religiom. Są nimi m.in. ołtarz ofiarny na podwyższeniu – Święta Góra; święty obszar, strefa sacrum i profanum – wnętrze świątyni i zewnętrze; kosmos, wszechświat – sklepienie świątyni; oś świata (axis mundi) – elementy pionowe świątyni, np. wieża. Opierając się na rozważaniach M. Eliadego, stwierdzamy, że architektura sakralna podejmuje i rozwija symbolikę kosmologiczną. Doświadczenie sakralnej przestrzeni umożliwia człowiekowi religijnemu „założenie swojego świata” tam, gdzie sacrum przejawia się w przestrzeni. Wszechświat znajduje zatem swój symboliczny odpowiednik w sklepieniu świątyni i jej konstrukcji nośnej – kolumnach i ścianach. Ołtarz papieski wraz z otoczeniem, które tworzą pielgrzymi i przestrzeń otwarta, konstruują naturalną świątynię. Ołtarz papieski był wynikiem kompensacji wielu treści symbolicznych, kodów, znaczeń. W zależności od miejsca (od regionu), od świadomości projektanta, inwestora i wykonawcy, przedstawiał różne podejście do wyrażania symbolu, treści religijnych. W regionach, w których tradycja odgrywa szczególną rolę (np.: Podhale, Pomorze, Górny Śląsk), można było zauważyć wysoką świadomość uczestników procesu powstawania dzieła architektonicznego. Idea projektu widoczna była w całości założenia: w kompozycji przestrzennej, konstrukcji, detalu, w użytych materiałach. Ołtarze papieskie były dziełami architektonicznymi, przekazującymi treści symboliczne w sposób ekspresyjny, emocjonalny – były przecież projektowane na ten jeden wyjątkowy dzień, uroczyste spotkanie z Papieżem.