Śląska Szkoła Badań Jakościowych – 20 lat doświadczeń i wniosków z prowadzenia badań jakościowych w budynkach o różnych funkcjach użytkowych

Joanna Tymkiewicz, Beata Kucharczyk-Brus

doi:10.5277/arc170105

Streszczenie

Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza z nich prezentuje dorobek zespołu naukowców i dydaktyków z Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach, którzy od 20 lat realizują badania jakościowe środowiska zbudowanego. Przedstawiono powstanie oraz rozwój Śląskiej Szkoły Badań Jakościowych, specjalizacje i wybrany dorobek publikacyjny zespołu, ogólne informacje o stosowanych technikach i narzędziach badawczych, a także o metodyce przeprowadzania badań terenowych. Druga część artykułu to szczegółowy opis ewaluacji wykonanych w ramach dwóch projektów badawczych. Całość zakończono praktycznymi wnioskami z przeprowadzonych badań jakościowych.

Podgląd pełnego artykułu jest możliwy wyłącznie na większych ekranach.

2017

1(49)

DOI: 10.5277/arc170105

Joanna Tymkiewicz*, Beata Kucharczyk-Brus*

Śląska Szkoła Badań Jakościowych –

20 lat doświadczeń i wniosków z prowadzenia badań jakościowych

w budynkach o różnych funkcjach użytkowych

Silesian School of Qualitative Research –

20 years of experience and lessons of quality research

in buildings with different utility functions

Wprowadzenie – powstanie i rozwój

Śląskiej Szkoły Badań Jakościowych

Określenie „Śląska Szkoła Badań Jakościowych” po

raz pierwszy nieoficjalnie padło podczas I Ogólnopolskiej

Konferencji „Badania Interdyscyplinarne w Architektu

rze” (BIWA) w 2015 r.

Ugruntowane zostało później

podczas jednej z sesji katowickiego oddziału Komisji

Architektury i Urbanistyki PAN poświęconej podsu

mowaniu 20letniego dorobku zespołu naukowców i dy 

daktyków z Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej

(WA PŚl) reali zującego badania środowiska zbudowane

go z wykorzystaniem metod jakościowych.

Powstanie zespołu Śląskiej Szkoły Badań Jakościo

wych zapoczątkowane było uczestnictwem w trzyletnim

programie Tempus „Quality Assessment and Facility Ma 

na gement in Architecture” (lata 1996–1999). Klau diusz

Fross wyróżnił osiągnięcia powstałe bezpośrednio w ra



mach programu Tempus w czasie jego trwania oraz osią

gnięcia długoterminowe jako efekty programu Tem pus

w kolejnych latach. Bogaty dorobek zespołu zo stał zapre

zentowany na plakacie przygotowanym z

oka zji 70lecia

* Wydział Architektury Politechniki Śląskiej/Faculty of Ar chi 

tecture, Silesian University of Technology.

Konferencja BIWA 2015, 23–24 kwietnia 2015, organizator:

Poli technika Śląska, Wydział Architektury; edycja BIWA 2017 dostępna

pod adresem: http://biwa.polsl.pl/SitePages/Konferencja%20BADANIA

%20INTERDYSCYPLINARNE%20W%20ARCHITEKTURZE.aspx

Introduction – foundation and development of

Silesian School of Qualitative Research

The term “Silesian School of Qualitative Research”

was used unofficially during the 1

National Conference

“Interdisciplinary Research in Architecture” (BIWA)

2015 for the first time. It was later consolidated during

one of the sessions of the Committee of Architecture and

Urban Planning PAN, Katowice Branch, which was dedi

cated to the summary of a 20yearold heritage of scien

tists and lecturers team from the Faculty of Architecture

of Silesian University of Technology, which team has

been carrying out the research on the built environment

with the application of qualitative methods.

The foundation of Silesian School of Qualitative Re 

search was initiated by the participation in a threeyear

programme Tempus “Quality Assessment and Facility

Management in Architecture” (1996–1999). During the

course of the programme Klaudiusz Fross distinguished

the achievements which resulted directly from Tempus

programme as well as longterm achievements as the

effects of Tempus programme in the subsequent years.

A considerable accomplishment of the team was presented

on the poster which was prepared for the 70

anniversary

Conference BIWA 2015, April 23–24, 2015, organizer: PŚl WA;

edition BIWA 2017 available at the address: http://biwa.polsl.pl/Site

Pages/Konferencja%20BADANIA%20INTERDYSCYPLINARNE

%20W%20ARCHITEKTURZE.aspx

64 Joanna Tymkiewicz, Beata KucharczykBrus

powstania Politechniki Śląskiej (il. 1).

Za miesz czony na

nim tekst przybliża wielo as pek

to wość i kom pleksowość

działań zespołu podejmowanych w ra mach badań jakościo

wych. Wśród nich wymienić można:

– liczne badania jakościowe obiektów biurowych,

szpitalnych, uniwersyteckich, mieszkalnych, rekreacyj

nych realizowane w ramach badań własnych i kierunko

wych (np.: Studium przypadku w ocenach jakościowych

architektury; Jakość środowiska zbudowanego; Budynek

współczesny – wymagania jakościowe; Badania jakościo-

we w architekturze; Problemy oceny jakości wybranych

obiektów architektonicznych; Potrzeby użytkownika jako

główny czynnik kształtujący jakość środowiska zbudowa-

of the Silesian University of Technology (Fig. 1). The text

on the poster describes a multiaspect and comprehensive

character of the team’s activities undertaken within the

framework of qualitative research. We can dis tin guish the

following:

– numerous pieces of qualitative research into office,

hospital, university, residential, and recreational build ings

which was carried out within the framework of author’s

and line research (e.g. The case study in qualitative evalu-

ations of architecture; Quality of the built environment;

Modern building – quality requirements; Qua litative re 

search in architecture; Problems of a quality assessment

of selected architectural objects; The user’s needs as the

Il. 1. Tempus Projekt

SJEP 11 40896 zrealizowany

w latach 1996–1999

pt.:

„Quality Assessment and Facility

Management in Architecture”

(autor plakatu: K. Fross)

Fig. 1. Tempus Project

SJEP 11 40896

carried out

in the years 1996–1999:

“Quality Assessment and Facility

Management in Architecture”

(author of the poster: K. Fross)

Śląska Szkoła Badań Jakościowych/Silesian School of Qualitative Research 65

nego; Programowanie i oceny jakości wybranych obiek-

tów architektonicznych i ich części składowych);

– nowe przedmioty badawcze wprowadzane do pro

gramu studiów: oceny jakości, facility management,

strategie projektowania, psychologia architektury, pro -

jek towanie wspomagane komputerowo, projektowanie

obiek tów biurowych, oceny jakości w architekturze, meto-

dologia projektowania, teoria projektowania, budynek

inteligentny; obecnie w puli przedmiotów badawczych są

realizowane przed mioty: obowiązkowe – metodologia

pracy naukowej, metody badań jakości budynków i prze-

strzeni urbanistycznych (z cyklem wykładów na temat

metod, technik i narzędzi badawczych w architekturze)

oraz fakultatywne: interdyscyplinarne badania w ergono-

mii, programowanie funkcjonalnoużytkowe, adaptacja

środowiska dla osób starszych, adaptacja środowiska dla

osób niepełnosprawnych, metodyka prac badawczych;

w zakresie dy daktyki przedmioty badawcze umożli

wiają studentom zdo bycie kompetencji w zakresie pro 

wadze nia badań ja kościowych oraz ich realizacji w toku

stu diów. W 2015 r. ukazał się podręcznik pod redak

cją Marii BielakZasadzkiej: Stosowanie metod badaw

czych w pracach magisterskich na Wydziale Architektury,

w którym zaprezentowano wybrane prace dyplomowe

magisterskie powstałe na bazie przeprowadzonych badań

jakościo wych [1]. W publikacji tej zamieszczono pełny

tekst plakatu;

– wyjazdy szkoleniowe w zakresie przeprowadzania

badań POE (Post Occupancy Evaluation) na Strathclyde

University, Eindhoven University of Technology, Chal

mers University w Göteborgu; organizacja warsztatów

studenckich z udziałem specjalistów zagranicznych;

– aktywne uczestnictwo w konferencjach EuroFM

Network w Monachium i Kolonii, IAPS w Göteborgu;

liczne wystąpienia na konferencjach krajowych i zagra

nicznych, w tym Teoria a Praktyka, Odnowa Krajobrazu

Miejskiego ULAR, Architektura–Technika–Zdrowie ATZ,

Nowoczesność w Architekturze, Applied Human Factors

and Ergonomics AGFE & HFS Human Factors and Sus

tainable Infrastructure, Human Computer Interaction

HCI, Ogólnopolska Konferencja Ergonomiczna OKE,

Fo rum Śląskiej Izby Budownictwa, BIWA 2015, cykliczna

kon ferencja ICERI w Sevilli (Annual International Confe-

rence of Education, Research and Innovation);

– organizację konferencji naukowych: Facility Mana-

gement WFC (2002), Człowiek–Potrzeby–Środowisko,

Hous ing and environmental conditions in postcommunist

countries (2007), Ludzie starzy w środowisku zamieszka-

nia (2010), Wczoraj, dziś i jutro wielkich osiedli mieszka-

niowych (2012), cykliczna Ogólnopolska Konferencja

Naukowa Badania Interdyscyplinarne w Ar chitekturze

(BIWA 2015, 2017);

– awansy naukowe członków zespołu: 3 habilitacje;

8 doktoratów z problematyki jakościowej;

– zainicjowane sieci i konsorcja naukowe w zakresie

badań interdyscyplinarnych środowiska zbudowanego,

przy udziale AGH Kraków, EMAG Katowice, UŚ Ka to 

wice, Politechniki Śląskiej, w tym Wydziałów: Ar chi 

tektury, Budownictwa, Inżynierii Środowiska i Ener ge

tyki, Elektrycznego;

main factor affecting the quality of the built environment;

Programming and evaluations of the quality of selected

architectural objects and their components);

– new research themes which were introduced into the

curriculum of studies: quality assessments, facility mana

gement, design strategies, psychology of architecture,

computeraided design, design of office buildings, quality

assessments in architecture, design methodology, design

theory, intelligent building; currently as part of re search

themes there are the following subjects: compulsory – me -

thodology of scientific work, methods of testing the qua lity

of buildings and urban spaces (with a series of lectures on

methods, techniques and research tools in architecture)

and optional: interdisciplinary research in ergonomics,

functional and operational programming, adaptation of

the environment for the elderly, adaptation of the environ-

ment for the disabled, methodology of research; in the

scope of didactics, research themes enable students to gain

competences in the range of conducting qualitative re 

search and its implementation in the course of the studies.

In 2015 the book edited by Maria BielakZasadzka was

published: Stosowanie metod ba dawczych w pracach

magisterskich na Wydziale Architektury (The use of re 

search methods in master’s degree theses at the Faculty of

Architecture), in which selected dissertations prepared on

the basis of qualitative research were presented [1]. The

full text of the poster was included in this publication;

– training trips in the scope of conducting POE

research (Post Occupancy Evaluation) at the University

of Strathclyde; organisation of student workshops with

the participation of foreign specialists;

– active participation in conferences EuroFM Net

work in Munich and Cologne, IAPS in Gothenburg;

numerous speeches at national and international confer

ences, including The Theory and Practice, Renewal of Ur 

ban Landscape ULAR, Architecture–Techno logy–Health

ATZ, Modernity in Architecture, Applied Human Factors

and Ergonomics AGFE & HFS Human Factors and Sus-

tainable Infrastructure, Human Computer Interaction

HCI, National Ergonomic Conference OKE, the Forum of

the Silesian Chamber of Construction, BIWA 2015 cycli-

cal conference ICERI in Seville (Annual International

Con ference of Education, Research and Inno vation);

– organisation of scientific conferences: Facility Ma 

nagement WFC (2002), ManNeedsEnvironment, Hous 

ing and environmental conditions in Postcommunist

countries (2007), Old people in the environment of resi-

dence (2010), Yesterday, Today and Tomorrow of large

housing estates (2012), cyclical National Scientific Con

ference Interdisciplinary Research in Architecture (BIWA

2015, 2017);

– scientific promotions of the team members: 3 ha bi

litation theses; 8 doctoral degrees on qualitative issues;

– initiated scientific networks and consortia in the

field of interdisciplinary research into the built environ

ment, with the participation of AGH Cracow, EMAG

Katowice, the University of Silesia in Katowice, the Sile

sian University of Technology, including the Faculties of

Architecture, Construction, Energy and Environmental

Engineering, Electrical Engineering;

66 Joanna Tymkiewicz, Beata KucharczykBrus

– projekty badawcze: grant MNiSW pt. Oceny jakoś ci

środowiska zbudowanego i ich znaczenie dla rozwo

ju budynku zrównoważonego 2005, zamawiany projekt

ba dawczy PolSenior oraz projekt polskoniemiecki pt.

Wczo raj, dziś i jutro polskich i niemieckich osiedli miesz

ka niowych. Studium porównawcze modeli rozwoju urba-

nistycznego i ich akceptacji na przykładzie Lipska i Kato-

wic 2011–2012.

Upowszechnianie wiedzy –

specjalizacje i dorobek publikacyjny zespołu

Zespół naukowców i dydaktyków z Wydziału Ar chi

tektury Politechniki Śląskiej do 2013 r. współpracujący

pod kierownictwem prof. dr hab. inż. arch. Elżbiety Nie

zabitowskiej

należy do grona prekursorów badań jakoś

ciowych w Polsce

Skład osobowy zespołu stanowią obecnie pracownicy

naukowodydaktyczni i dydaktyczni Wydziału Archi

tektury Politechniki Śląskiej z wieloletnim doświadcze

niem praktycznym w prowadzeniu badań jakościowych

w architekturze i urbanistyce. Każdy z naukowców sku

pia swoją działalność na odrębnej specjalizacji, przepro

wadzając ewaluacje w obiektach o różnych funkcjach,

z wy korzystaniem wypracowanych przez lata autorskich

technik i narzędzi badawczych. Wyniki badań są sukce

sywnie podsumowywane w licznych publikacjach nauko

wych, w tym monografiach, podręcznikach i artykułach

indeksowanych w uznanych bazach.

Poniżej wymieniono członków zespołu Śląskiej Szkoły

Badań Jakościowych, z podaniem specjalizacji oraz wy 

bra nych autorskich publikacji:

– dr hab. inż. arch. Klaudiusz Fross – badania jakoś

ciowe w praktyce projektowej [2], [3];

– dr hab. inż. arch. Dorota WinnickaJasłowska – oce

ny jakości i badania przedprojektowe w obiektach i na

terenach uniwersyteckich [4], [5];

– dr hab. inż. arch. Joanna Tymkiewicz – relacja wnę

trze–zewnętrze – wpływ rozwiązań architektonicznych

bryły i elewacji na kształtowanie środowiska wewnętrz

nego budynku, wizerunek zewnętrzny budynku i jego

odbiór przez użytkowników [6], [7];

– dr inż. arch. Maria BielakZasadzka – kształtowanie

otoczenia życia i zamieszkania ludzi starszych i niepełno

sprawnych [8], [9];

– dr inż. arch. Agnieszka BugnoJanik – badania par

tycypacyjne w obiektach architektonicznych i w prze

strzeni urbanistycznej [10], [11];

Prof. dr hab. inż. arch. E. Niezabitowska kierowała Katedrą Stra

tegii Projektowania przekształconą później w Katedrę Strategii Pro

jektowania i Nowych Technologii w Architekturze.

Pierwsze badania metodą Post Occupancy Evaluation w Polsce

zostały przeprowadzone na WA PŚl przez zespół w składzie: Agnieszka

Bugno, Ewa Kozłowska, Marcin Mateusz Kołakowski w 1993/1994 r.

Zespół kierowany był przez prof. Andreasa van Wagenberga z Technische

Universiteit Eindhoven w ramach jego współpracy naukowej z prof. dr.

hab. inż. arch. And rze jem Niezabitowskim. Badania realizowane były

w budynku Wydziału Architektury. Na ich podstawie powstały prace

dyplomowe, a w ciągu na stępnych lat wprowadzono również wiele

zmian w funkcjonowaniu te goż budynku.

– research projects: grant MNiSW entitled Assess-

ments of the quality of the built environment and their

importance for the development of a sustainable building

2005, ordered research project PolSenior and Polish

German project entitled Yesterday, today and tomorrow of

Polish and German housing estates. A comparative study

of urban development models and their acceptance on the

example of Leipzig and Katowice 2011–2012.

Spreading of knowledge –

specialisations and publishing achievements

of the team

A team of researchers and lecturers from the Faculty of

Architecture of the Silesian University of Technology,

which cooperated under the leadership of Prof. dr hab.

inż. arch. Elżbieta Niezabitowska

until 2013, is one of

the precursors of qualitative research in Poland

At present, the team consists of researchteaching staff

and teaching staff of the Faculty of Architecture of the

Silesian University of Technology, the people who have

a long practical experience in conducting qualitative

research in architecture and urban planning. Each of the

scientists focuses their own activity on a separate spe

cialisation and carries out evaluations in buildings with

different functions with the application of their own tech

niques and research tools which were developed over the

years. The research results are summarised successively

in numerous scientific publications, including mono

graphs, textbooks and articles which are indexed in recog

nized databases.

Below are the members of the Silesian School of

Qualitative Research team along with their specialisations

and selected publications:

– dr hab. inż. arch. Klaudiusz Fross – qualitative

research in design practice [2], [3];

– dr hab. inż. arch. Dorota WinnickaJasłowska –

quality assessments and predesign research into build

ings and the areas of universities [4], [5];

– dr hab. inż. arch. Joanna Tymkiewicz – insideout

side relation – the influence of architectural solutions of

the building body and facades on the building internal

environment formation, an external image of a building

and its reception by users [6], [7];

– dr inż. arch. Maria BielakZasadzka – shaping the

environment of life and residence of the elderly and the

disabled [8], [9];

Prof. dr hab. inż. arch. Elżbieta Niezabitowska ran the Department

of Design Strategy which was later transformed into the Department of

Design Strategy and New Technologies in Architecture.

In Poland the first research which used Post Occupancy Evalua

tion method was carried out at the Faculty of Architecture of the Silesian

University of Technology by the following team: Agnieszka Bugno,

Ewa Kozłowska, Marcin Mateusz Kołakowski in 1993/1994. The team

was run by Prof. Andreas van Wagenberg from Technische Universiteit

Eindhoven within the framework of his scientific cooperation with Prof.

dr hab. inż. arch. Andrzej Niezabitowski. The research was carried out

in the Faculty of Architecture building. On the basis of this research,

dissertations were prepared and over the next years numerous changes

in the functioning of this building were also introduced.

Śląska Szkoła Badań Jakościowych/Silesian School of Qualitative Research 67

– dr inż. arch. Dariusz Masły – wykorzystanie naj

nowszych narzędzi symulacyjnych w badaniach sprawnoś

ci funkcjonowania budynków biurowych [12], [13];

– dr inż. arch. Michał Sitek – badania jakościowe

w szpitalach i obiektach lotniskowych oraz projektowanie

parametryczne i generatywne [14], [15];

– dr inż. arch. Iwona Benek – programowanie obiek

tów mieszkalnych i obiektów opieki medycznej dla osób

starszych [16], [17];

– dr inż. arch. Anna Szewczenko – badania jakości

obiektów opieki zdrowotnej, środowisko terapeutyczne

w obiektach opieki zdrowotnej [18], [19];

współpracujący z zespołem:

– dr hab. inż. arch. Beata Komar – badania jakościowe

zagadnień urbanistycznych w środowisku mieszkanio

wym, projektowanie uniwersalne [20], [21];

– dr inż. arch. Beata KucharczykBrus – problematy 

ka rynku nieruchomości, badania jakościowe mieszkań

[22], [23].

Ostatnio do zespołu dołączyli:

– dr inż. arch. Anna Gumińska – badania jakościowe

związane z rewitalizacją śródmieść miast europejskich,

tożsamość miejsca, wizerunek;

– dr inż. arch. Krzysztof Gerlic – badania zadaszeń

membranowych.

Techniki i narzędzia

oraz przebieg procesów badawczych

Wiedza i kompetencje zespołu nabyte podczas pro

gramu Tempus pozwoliły rozpocząć wprowadzanie

metody POE w Polsce. Na przełomie XX i XXI w. była

to zupełna nowość zarówno na rynku usług komercyj

nych, jak i w nauce oraz dydaktyce uniwersyteckiej.

Generowało to problemy ze zrozumieniem i akceptacją

wizji architektabadacza, który interesuje się budynkiem

w fazie użytkowania, a nie tylko projektowania.

Pozytywna motywacja oraz pasja i zaangażowanie całe

go zespołu pozwoliły pomimo początkowych trudności

sukcesywnie wykonywać ewaluacje w budynkach róż

nych typów. Procedury POE opisane m.in. przez W.F.E.

Preisera, H.Z. Rabino wi tza i E.T. White’a [24] z bie

giem lat ulegały modyfi kacji i przystosowaniu do

warunków polskich. Każdy z badaczy na bazie POE

wypracował autorskie rozwiązania w zakresie technik

i narzędzi badań jakościowych. Były to listy kryteriów

jakości, specjalnie konstruowane an kiety, kwestionariu

sze, a także listy pytań do wywiadów czy spotkań foku

sowych oraz autorskie techniki zbiera nia i zapisu

danych. Badania terenowe oparte na teorii ugruntowanej

(zakładającej, że badacz przystępuje do ewaluacji bez

ustalonej wcześniej teorii i wyłania się ona, czyli „grun

tuje” w trakcie badań) obejmowały kilkakrotne wi zyty

w wybranym obiekcie (wizje lokalne), przegląd do 

kumentacji, zbieranie danych o budynku ze wszystkich

dostępnych źródeł, ankietowanie, wywiady z użytkow

nikami, obserwacje nieuczestniczące, analizy, interpre

tację i syntezę danych.

Badania wykonywane były najczęściej na poziomie

orien tacyjnym oraz eksperckim, rzadziej diagnostycznym,

– dr inż. arch. Agnieszka BugnoJanik – participatory

research into architectural objects and on the urban space

[10], [11];

– dr inż. arch. Dariusz Masły – the use of the latest

simu lation tools in the research on efficiency of office

building functioning [12], [13];

– dr inż. arch. Michał Sitek – qualitative research into

hospitals and airport facilities as well as parametric and

generative design [14], [15];

– dr inż. arch. Iwona Benek – programming residen

tial buildings and medical care facilities for the elderly

[16], [17];

– dr inż. arch. Anna Szewczenko – research on the

quality of health care facilities, therapeutic environment

in health care facilities [18], [19];

coworking with the team:

– dr hab. inż. arch. Beata Komar – qualitative research

on the urban issues in residential environment, universal

design [20], [21];

– dr inż. arch. Beata KucharczykBrus – issues of the

real estate market, qualitative research on flats [22], [23];

Recently, the following researchers joined the team:

– dr inż. arch. Anna Gumińska – qualitative research

connected with revitalisation of European downtowns,

identity of space, image;

– dr inż. arch. Krzysztof Gerlic – research on mem

brane roofing.

Techniques and tools

as well as the course of research processes

The knowledge and competences of the team, which

were acquired during Tempus programme, made it possi

ble to start introducing POE method in Poland. At the turn

of the 21

century, this was a complete novelty both on

the commercial services market and in science as well as

in university didactics. This generated problems with

understanding and acceptance of the architectresearch

er’s vision who was not only interested in the design but

also in a building during its exploitation phase. In spite of

difficulties at the beginning, positive motivation and pas

sion as well as engagement of the whole team made

it possible to successfully carry out evaluations in build

ings of various types. POE procedures which were de 

scribed, inter alia, by W.F.E. Preiser, H.Z. Rabinowitz and

E.T. White [24] over the years underwent modifications

and adaptation to Polish conditions. On the basis of

POE, each of the researchers developed their own solu

tions in the field of techniques and tools of qualitative

research. These were the lists of quality criteria, specially

designed surveys, questionnaires as well as a list of ques

tions for interviews or focus meetings and the authors’

techniques of collecting and recording data. The field

research which is based on the consolidated theory

(assuming that a researcher starts evaluation without

any predetermined theory and it emerges or is consoli

dated during the research) included repeated visits to the

selected object (site visits), a review of documentation,

collecting data about the building from all available sour

ces, surveying, interviews with users, nonparticipating

68 Joanna Tymkiewicz, Beata KucharczykBrus

który wymaga porównań (komparatystyka wy branych

studiów przypadku). Spójne dla zespołu było poruszanie

się w zakresie wyróżnionych kategorii jakościowych,

a mianowicie: jakości technicznej, funkcjonalnej, orga

nizacyjnej, be hawioralnej i ekonomicznej [25]. Każdy

z członków zespołu specjalizował się w badaniu wybra

nych kategorii jakościowych. Ważną publikacją po zwala

jącą na upo rządkowanie i usystematyzowanie wiedzy

z zakresu metodologii badań jest podręcznik au tor stwa

prof. dr hab. inż. arch. E. Niezabitowskiej [26].

Okazją do przeprowadzenia badań w szerokim zakre

sie, przy wsparciu socjologów, z zastosowaniem pełnego,

profesjonalnego wachlarza metod, technik i narzędzi ba 

dawczych były projekty finansowane ze źródeł ze wnętrz

nych. W dalszej części artykułu zostaną przedstawione

wnioski z badań jakościowych budynków mieszkal nych

zrealizowane w ramach dwóch grantów nau kowych.

Przykłady badań:

projekty PolSenior i LHE –

metody, techniki i narzędzia

oraz przebieg procesów badawczych

Analizy jakościowe zespołów mieszkalnych wieloro

dzinnych przeprowadzone zostały w trakcie trwania na 

stępujących projektów badawczych: PolSenior – badania

środowiska zamieszkania osób starszych w Polsce ze

szczególnym uwzględnieniem poziomu jego dostosowa

nia do potrzeb tej części społeczeństwa oraz projektu

LHE (Large Housing Estates) – badania wielkich osiedli

postsocjalistycznych z lat 70. i 80. XX w.

W obydwu projektach, celem pozyskania możliwie

największej ilości informacji, zastosowano mieszane me 

tody badawcze. Wykorzystano metody statystyczne sto 

sowane w badaniach socjologicznych, z użyciem: ankiet

do samodzielnego wypełnienia przez respondentów, stan

daryzowanych kwestionariuszy ankietowych uzupełnia

nych poprzez wywiady swobodne pogłębione prowadzo

ne na podstawie opracowanych uprzednio zagadnień

i zestawów pytań szczegółowych. Wyniki badań ankieto

wych zostały zanalizowane za pomocą oprogramowania

do statystycznej analizy danych SPSS (Statistical Packa-

ge for the Social Sciences). Procedury badawcze mają

ce na celu identyfikację barier strukturalnych i proble

mów adaptacji istniejącego środowiska mieszkanio we go

z punktu widzenia realizacji potrzeb ludzi w wieku senio

ralnym oparto na porównawczych analizach z zastoso

waniem wy branych, eksperckich kryteriów stosowanych

w na stę pu jących technikach badawczych: HE (Housing

Enabler) [27], UD (Universal Design) [28] i BfA (Built

for All) [29]. Oceny eksperckie, opracowane w postaci

graficznych analiz dostępności przestrzeni wraz z opisem

cech jakościowych, skonfrontowano z ocenami partycy

pacyjnymi użytkowników przestrzeni zbudowanej i ich

kulturowymi wartościami oraz psychospołecznymi po 

trzebami.

Ogólnopolski projekt badawczy zamawiany PolSenior,

o numerze PBZMEIN9.2/2006, pt.: Aspekty me dyczne,

psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia

się ludzi w Polsce miał charakter szeroko za krojonych

observations, analyses, an interpretation and a synthesis

of data.

Most frequently the research was carried out on the

orientation and expert level, rarely on the diagnostic level

which requires comparisons (comparative literature of

selected case studies). Working in the scope of the distin

guished quality categories, namely technical, functional,

organisational, behavioural and economic was consistent

for the team [25]. Each of the team members specialised

in the study of selected quality categories. A course book

by Prof. dr hab. inż. arch. E. Niezabitowska is an impor

tant publication that enables the organisation and sys

tematisation of the knowledge in the field of the research

methodology [26].

Projects, which were financed from external sources,

constituted an opportunity to conduct research in a wide

range with the support of sociologists and the use of a full,

professional range of methods, techniques and research

tools. The conclusions from the residential buildings qua

litative research which was completed within the frame

work of two scientific grants will be presented later on in

this article.

Examples of the research:

PolSenior and LHE Project –

methods, techniques and tools as well

as the course of research processes

Qualitative analyses of multifamily housing estate

complexes were carried out during the course of the fol

lowing research projects: PolSenior – the research on the

living environment of the elderly in Poland with a particu

lar emphasis on the level of its adaptation to the needs of

this part of society and project LHE (Large Housing

Estates) – the research on large postsocialist housing

estates from the 1970s and 1980s.

In both projects, in order to obtain as much information

as possible, mixed research methods were applied. There

were statistical methods which are applied in sociological

research along with: surveys for selffulfilment by re 

spondents, standardised survey questionnaires filled in by

free unstructured interviews carried out on the basis of

preelaborated issues and sets of detailed questions. The

results of the survey research were analysed by means of

the Statistical Package for the Social Sciences. The re 

search procedures which aim at identifying structural

barriers and adaptation problems of the existing housing

environment from the point of view of meeting the needs

of senior age people were based on comparative analyses

with the application of selected and expert criteria which

were used in the following research techniques: HE

(Housing Enabler) [27] UD (Universal Design) [28] and

BfA (Built for All) [29]. Expert assessments, which were

developed in the form of graphical analyses of space

accessibility along with a description of qualitative char

acteristics, were confronted with participatory assess

ments of the developed space users and their cultural

values as well as psychosocial needs.

The ordered national research project PolSenior with

number PBZMEIN9.2/2006, entitled Aspekty medyczne,

Śląska Szkoła Badań Jakościowych/Silesian School of Qualitative Research 69

badań statystycznych skupionych w dużej mie rze na

zagadnieniach medycznych. Jego część realizowana była

na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej w Gli

wicach w latach 2007–2011 jako podprojekt pt.: Kapi tał

społeczny seniorów w warunkach różnych środowisk

ur banistycznych a wymogi ich dostosowania do ak ty wi

zacji życiowej i jakościowego zabezpieczenia potrzeb ludzi

starych

. Ba dania środowiska zamieszkania w projek 

cie PolSenior prze prowadzone zostały w trzech stopniach

dokładności:

1) na próbie ogólnokrajowej

, gdzie badaniem an 

kietowym objęto 5695 osób (założono 6000) stanowią

cych dobraną losowo, reprezentatywną próbę w wyznaczo

nych przedziałach wiekowych: 55–59 (przedpole starości)

oraz sześć kohort wieku podeszłego – 65 i więcej lat;

2) w wybranych trzech osiedlach mieszkaniowych

usy tuowanych na Górnym Śląsku w różnych środowis

kach zurbanizowanych: wiejskim, miejskim i wielkomiej

skim, gdzie łącznie przeprowadzono 166 wywiadów stan

daryzowanych na wybranej losowo próbie

mieszkańców

w wieku senioralnym

;

3) w formie wywiadów swobodnych – 33 wywiady

po głębione przeprowadzone z mieszkańcami wybranych

do analiz eksperckich budynków wielorodzinnych oraz

domów opieki, a także jeden wywiad fokusowy w osie

dlowym klubie seniora.

W wymienionym powyżej projekcie środowisko wiej

skie reprezentowane było przez składające się z trzech

budynków wielorodzinnych osiedle, zbudowane w poło

wie lat 70. XX w., zamieszkane przez byłych pracow

ników Państwowego Gospodarstwa Rolnego, tworzące

obecnie dwie wspólnoty mieszkaniowe (łącznie 50 miesz

kań), gdzie przeprowadzono 18 wywiadów ankietowych

standaryzowanych oraz 8 wywiadów swobodnych. Wybra

nym reprezentantem miasta średniej wielkości było histo

ryczne osiedle z lat 20. XX w., stanowiące wspólnotę

mieszkaniową (łącznie ok. 300 mieszkań) właścicieli

będących w większości byłymi i obecnymi pracownikami

kolei, gdzie przeprowadzono 35 wywiadów ankietowych

standaryzowanych oraz 9 wywiadów swobodnych. Środo

wisko wielkomiejskie reprezentował duży, spółdziel czy

budynek wielorodzinny wybudowany w 1968 r., stano

wiący całe osiedle pod jednym dachem – 762 mieszkania,

gdzie przeprowadzono 112 wywiadów ankietowych stan

daryzowanych oraz 15 wywiadów swobodnych.

W skład zespołu wchodzili socjologowie: prof. Adam Bartoszek

(kierownik podprojektu, UŚ, Katowice), dr Marek Nie zabitowski (PŚl,

Zabrze) – odpowiedzialni za prowadzenie badań ankietowych i wywia

dów swobodnych z użytkownikami mieszkań indywidualnych i lokato

rami domów zamieszkania zbiorowego, oraz architekci z WA PŚl: prof.

Elżbieta Nie zabitowska oraz dr Beata KucharczykBrus – odpowie

dzialne za prowadzenie analiz urbanistycznoarchitektonicznych i bada

nie możliwości dokonywania zmian budowlanych mających na celu

dostosowanie środowisk mieszkaniowych do bieżących potrzeb użyt

kowników.

Szerzej o wynikach badań ogólnopolskich w [30].

Wyniki badań statystycznych wraz z przykładowym formula

rzem ankietowym, szczegółowe architektonicznourbanistyczne analizy

eksperckie środowisk zamieszkania seniorów w budynkach wieloro

dzinnych oraz domach opieki, a także socjologiczne interpretacje prze

prowadzonych wywiadów z mieszkańcami opisane zostały w [31].

psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia

się ludzi w Polsce (Medical, psychological, sociological

and economic aspects of people aging in Poland) includ

ed extensive statistical studies which were focused main

ly on medical issues. A part of this project was carried out

at the Faculty of Architecture of the Silesian University of

Technology in Gliwice in the years 2007–2011 as a sub

project entitled Kapitał społeczny seniorów w warunkach

różnych środowisk urbanistycznych a wymogi ich dos 

tosowania do aktywizacji życiowej i jakościowego

zabezpieczenia potrzeb ludzi starych (Social capital of

seniors in different urban environments and the require-

ments of their adaptation to life activation and qualitative

protection of the needs of old people)

. The research on

the living environment in project PolSenior was carried

out in three degrees of accuracy:

1) on a nationwide sample

, where the survey research

comprised 5695 people (assumed 6000), which consti

tuted a selected at random, representative sample in the

determined age groups: 55–59 (foreground of old age)

and six cohorts of old age – 65 and more;

2) in three selected housing estates situated in Upper

Silesia in different urban environments: rural, urban and

largecity, where a total of 166 standardized interviews

were conducted on a randomly selected sample consisting

of senior age residents

;

3) in the form of free interviews – 33 unstructured

interviews conducted with selected residents for expert

analyses of multifamily buildings and nursing homes as

well as one focus interview in a senior housing estate club.

In the above mentioned project, the rural environment

was represented by a housing estate which consisted

of three multifamily buildings that were built in the

mid1970s, inhabited by former employees of the State

Agricultural Farm, currently including two housing com

munities (a total of 50 flats), where 18 standardized sur

vey interviews and eight unstructured interviews were

carried out. A chosen representative of a medium size city

was a historical settlement from the 1920s, which formed

a housing community (a total of approx. 300 flats) of

owners who were mostly former and current employees

of the railway sector, and where 35 standardised survey

interviews and nine unstructured interviews were carried

out. The largecity environment was represented by

a large cooperative multifamily building constructed in

The team consisted of the following sociologists: Prof. Adam

Bartoszek (supervisor of the subproject, the Silesian University, Ka to

wice), dr Marek Niezabitowski (the Silesian University of Tech no logy,

Zabrze) – responsible for conducting survey interviews and unstructured

interviews with users of individual flats and with tenants of collective

residential houses, and architects from Faculty of Architecture, Silesian

University of Technology: Prof. Elż bie ta Nie zabitowska and dr Beata

KucharczykBrus – responsible for conducting urban and architectural

analyses and studying possibilities of construction changes in order to

adapt housing environments to the current needs of users.

More information on the results of the nationwide research in [30].

The statistical research results with a sample questionnaire form,

detailed architectural and urban planning expert analyses of senior resi

dential environments in multifamily buildings and nursing homes as

well as the sociological interpretations of interviews with residents were

described in [31].

70 Joanna Tymkiewicz, Beata KucharczykBrus

Polskoniemiecki

projekt pt.: Wczoraj, dzisiaj i jutro

polskich i niemieckich osiedli mieszkaniowych. Studium

porównawcze modeli rozwoju urbanistycznego i ich ak 

ceptacji na przykładzie Lipska i Katowic (The past, pre-

sent, and future of Polish and German large housing esta-

tes. Comparative study o f urban development models and

their approval – examples of Katowice and Leipzig),

o akronimie LHE (Large Housing Estates), zrealizowany

został na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej

w Gliwicach w latach 2011–2012 we współpracy z socjo

logami z Centrum Badań Środowiskowych im. Helmholt

za (HelmholtzZentrum für Umweltforschung UFZ)

w Lipsku. Skupiony był na badaniach architektoniczno

urbanistycznych oraz socjologicznych dużych osiedli

wielorodzinnych wybudowanych w tym samym okresie

– w latach 70. i 80. XX w. – w krajach o podobnym ustro

ju politycznym, przy użyciu zbliżonych technologii

budowlanych i założeń programowych. Celem analiz

były zmiany wymagań mieszkaniowych i postrzegania

ich wartości użytkowej z perspektywy zarówno eksper

tów – architektów oraz socjologów, jak i aktualnych użyt

kowników, z których większość zamieszkuje tam od

początku istnienia osiedli. Na przykładzie dwóch dużych

ośrodków miejskich: Katowic i Lipska określono zalety,

słabości, zagrożenia oraz szanse dla wielkich, postsocja 

listycznych osiedli wielorodzinnych, kształtujące się od 

miennie po stronie polskiej i po stronie niemieckiej.

Zbudowano także scenariusze rozwojowe dla osiedli kato

wickich, uwzględniające w perspektywie zmieniające się

założenia ekonomiczne, demograficzne i polityczne.

Badania polskich wielkich osiedli wielorodzinnych

zor ganizowane zostały w dwóch stopniach dokładności:

w formie wywiadów kwestionariuszowych standary

zowanych przeprowadzonych w trzech wybranych osied 

lach katowickich, gdzie wykonano łącznie 595 ankiet

(z założonych 600) na wybranej losowo próbie, propor

cjonalnie do liczby mieszkańców danego osiedla;

2) w formie wywiadów swobodnych i spotkań fokuso

wych – 90 wywiadów pogłębionych z użytkownikami

mieszkań, grupowanymi według kategorii wiekowych

oraz 8 wywiadów fokusowych z ekspertami zewnętrzny

mi: projektantami badanych osiedli, pracownikami Urzę

du Miejskiego w Katowicach, policją, zarządami spół

dzielni mieszkaniowych oraz firmami deweloperskimi.

Projekt LHE miał za zadanie analizę strategii rozwojo

wych wielkich osiedli mieszkaniowych wybudowanych

W skład polskiego zespołu badawczego wchodzili socjologowie:

prof. Adam Bartoszek (UŚ, Katowice), dr Marek Niezabitowski (PŚl,

Zabrze) – odpowiedzialni za prowadzenie badań ankietowych i wywia

dów swobodnych z mieszkańcami, oraz architekci z WA PŚl: prof.

Elżbieta Niezabitowska (kierowniczka projektu, prowadząca nadzór nad

metodologią badań i opracowaniem scenariuszy rozwojowych), dr hab.

Beata Komar (odpowiedzialna za prowadzenie analiz urbanistycznych

osiedli polskich i niemieckich), dr Beata KucharczykBrus (odpowie

dzialna za część architektoniczną – analizy eksperckie budynków oraz

mieszkań w osiedlach polskich i niemieckich). Niemiecki zespół bada

czy tworzyły: prof. Sigrun Kabisch, dr Katrin Grossmann i dr Annegret

Haase z Wydziału Socjologii Miasta Instytutu Helmholtza w Lipsku,

który prowadził kilkuletni monitoring problemów, potrzeb i przemian

społecznych osiedla wielorodzinnego Grünau.

1968 which constituted an entire housing estate under one

roof – 762 flats, where 112 standardised sur vey inter

views and 15 unstructured interviews were carried out.

A Polish and German

project entitled The past, pre

sent, and future of Polish and German large housing

estates. A comparative study of urban development mod

els and their approval – examples of Katowice and Leip

zig of acronym LHE (Large Housing Estates), was carried

out at the Faculty of Architecture of the Silesian Univer

sity of Technology in Gliwice in the years 2011–2012 in

cooperation with sociologists from Helmholtz Environ

mental Research Centre (HelmholtzZentrum für Umwelt

forschung UFZ) in Leipzig. The project focused on archi

tectural and urban studies as well as on sociological large

multifamily housing estates which were built in the same

period – in the 1970s and 1980s – in countries with

a similar political system with the use of similar construc

tion technologies and program assumptions. The purpose

of the analyses was focused on changes in housing

requirements and in the perception of their usable value

from the perspective of both experts, i.e. architects and

sociologists as well as current users, most of whom have

been living there ever since these housing estates were

constructed. On the example of two major urban centers

of Katowice and Leipzig, we distinguished advantages,

weaknesses, threats and opportunities for big postsocial

ist multifamily housing estates which were formed in

a different way on the Polish side and the German side.

Development scenarios were also prepared for housing

estates in Katowice which took into account future chang

ing economic, demographic and political assumptions.

The research on the Polish large multifamily housing

estates was organised in two degrees of accuracy:

1) in the form of standardised questionnaire inter

views which were conducted in three selected housing

estates in Katowice, where a total of 595 surveys were

carried out (out of 600 assumed) in a randomly selected

sample, proportionally to the number of inhabitants of

a given housing estate;

2) in the form of unstructured interviews and focus

meetings – 90 indepth interviews with users of flats,

grouped according to age categories and eight focus inter

views with external experts: designers of the researched

housing estates, employees of the Municipal Office in

Katowice, the police, housing cooperative authorities and

property development companies.

The Polish research team consisted of the following sociologists:

Prof. Adam Bartoszek (the Silesian University, Katowice), dr Marek

Niezabitowski (PŚl, Zabrze) – responsible for conducting survey

research and unstructured interviews with residents and architects from

WA PŚl.: Prof. Elżbieta Niezabitowska (supervisor of the project and

me thodology of research and elaboration of developmental scenarios),

dr hab. Beata Komar (responsible for conducting urban analyses of

Polish and German housing estates), dr Beata KucharczykBrus (respon

sible for the architectural part – expert analyses of buildings and apart

ments in Polish and German housing estates. The German research team

consisted of Prof. Sigrun Kabisch, dr Katrin Grossmann and dr Annegret

Haase from the Faculty of City Sociology of Helmholtz Institute in

Leipzig, which supervised severalyear monitoring of problems, needs

and social changes of a multifamily housing estate Grünau.

Śląska Szkoła Badań Jakościowych/Silesian School of Qualitative Research 71

Project LHE was aimed at analysing development

strategies of large housing estates which were built in the

socialistic period and problems connected with this fact.

It revealed how different the situation was in basically

similar housing estates which functioned in two coun

tries: Poland and Germany. In Poland, three housing

estates in Katowice were selected for comparative stud

ies, where a total population of about 34 thousand people

live (the information obtained from the population regis

tration office), in order to confront it with one extensive

German housing estate Leipzig Grünau with circa 45

thousand residents.

In both presented projects, the purpose of the collabo

rative research of architects and sociologists was to carry

out qualitative studies of a selected housing development

and the accepted evaluation criteria were based on the

following:

– the applicable Polish construction law and the regu

lation defining technical conditions to be met by a hous

ing development building (meeting the requirements

which are included in current legislation should be a pri

ority criterion for assessing the built environment due to

the regulation guidelines which constitute the basic and

often minimal modern civilisation standard, especially

with reference to flats);

– European standard for housing, which determines

minimum usable areas of the particular basic and auxil

iary rooms;

– principles of Universal Design, which are aimed at

taking into account the needs of people with reduced

physical ability, problems with space perception and effi

ciency deficits in understanding information;

– general principles of ergonomics which are applied

in processes of designing rooms for people, the choice of

technical equipment and appliances, possibilities of their

mobility and setting changes;

– selected issues of sustainable design, in particular the

occurrence of technology solutions and equipment in the

researched buildings and flats, which takes into account

or supports energy efficiency (introduction of modern,

energy efficient technologies is dictated by both ecologi

cal requirements and a very important economical factor

which is taken into consideration by all the actors who are

involved in the housing environment, i.e. designers,

developers, managers, users, owners);

– selected issues resulting from the behavioural qual

ity of the built environment, i.e. assessment of climatic

comfort in flats and houses, a subjective assessment of the

sense of residents’ security, an expert assessment of the

occurrence of potentially dangerous and criminogenic

places in a multifamily building and urban environment

(Design Out Crime);

– principles for assessing the social capital, which

were selected for the housing environments research.

Conclusions from qualitative research

which was carried out in residential buildings

Problems with carrying out qualitative research in

Poland include many issues which are connected with

w okresie socjalistycznym i problemów z tym związa

nych. Ukazał, jak różna jest sytuacja podobnych w zasa

dzie osiedli, funkcjonujących w dwóch krajach: Polsce

i Niemczech. W Polsce do badań porównawczych wybra

no trzy osiedla katowickie, w których łącznie mieszka

około 34 tys. osób (informacje pozyskane z danych mel

dunkowych), aby skonfrontować je z jednym rozległym

osiedlem niemieckim Leipzig Grünau, liczącym około 45

tys. mieszkańców.

W obydwu przedstawionych projektach wspólne bada

nia architektów i socjologów miały na celu przeprowa

dzenie studiów jakościowych wybranej zabudowy miesz

kaniowej, a przyjęte kryteria oceny opierały się na:

–

obowiązującym w Polsce prawie budowlanym i roz

porządzeniu określającym warunki techniczne, jakie powi

nien spełniać obiekt zabudowy mieszkaniowej (spełnienie

wymogów zawartych w aktualnych przepisach po winno

być priorytetowym kryterium oceny środowiska zbudowa

nego, gdyż znajdujące się tam wytyczne stanowią o pod

stawowym, często minimalnym współczesnym standar

dzie cywilizacyjnym, zwłaszcza jeśli chodzi o mieszkania);

– standardzie europejskim dla mieszkalnictwa, okre

ślającym minimalne powierzchnie użytkowe poszczegól

nych pomieszczeń podstawowych i pomocniczych;

– zasadach projektowania uniwersalnego (Universal

Design), które mają na celu uwzględnianie potrzeb osób

o obniżonej sprawności fizycznej, problemach z percep

cją przestrzeni i deficytach sprawności w rozumieniu

informacji;

– ogólnych zasadach ergonomii stosowanych w pro

cesach projektowania pomieszczeń przeznaczonych na

pobyt ludzi, doborze wyposażenia technicznego i sprzę

tów, możliwości ich mobilności i zmiany ustawienia;

– wybranych zagadnieniach projektowania zrówno

ważonego, zwłaszcza występowania w badanych bu dyn

kach i lo kalach mieszkalnych rozwiązań technicz nych

i wyposażenia uwzględniających czy wspomagających

ener go osz czędność (wprowadzanie nowoczesnych, ener

go osz czędnych technologii podyktowane jest zarów 

no wy mogami ekologii, jak również bardzo istotnym

czyn nikiem ekonomicznym, branym pod uwagę przez

wszystkich aktorów związanych ze środowiskiem miesz 

ka niowym: projektantów, deweloperów, zarządców, użyt

kowników, właścicieli);

– wybranych zagadnieniach wynikających z behawio

ralnej jakości środowiska zbudowanego: ocenie komfortu

klimatycznego mieszkań i budynków, subiektywnej oce

nie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców, eksperckiej

ocenie występowania miejsc potencjalnie niebezpiecz

nych, kryminogennych w budynku wielorodzinnym oraz

środowisku urbanistycznym (Design Out Crime);

– zasadach oceny kapitału społecznego wybranych do

badań środowisk mieszkaniowych.

Wnioski z przeprowadzonych badań jakościowych

w budynkach mieszkalnych

Problemy z prowadzeniem badań jakościowych w Pol

sce obejmują wiele zagadnień związanych z: dostępem do

materiału badawczego, organizacją procesu, finansowa

72 Joanna Tymkiewicz, Beata KucharczykBrus

access to the research material, organisation of the pro

cess, financing the work and primarily with still a low

social awareness of the need for performing such analy

ses, which results in numerous barriers.

In Poland the qualitative research, which is based on

POE method, i.e. basically focused on the appropriate

functioning of a facility and the comfort of use and not

only on the estimation of selected technical parameters, is

still a novelty. Due to the fact that this research is not

directly reflected in tangible benefits (financial or other,

e.g. the need to adapt to the existing legal requirements),

owners of buildings are usually not interested in this form

of cooperation with a team of researchers. Therefore, in

the case of each of the discussed projects, it was always

the group of experts that initiated the process of carrying

out the research.

The first problem was access to the object which was

selected for the research due to the particular type of

a utility function. The experience of the researchers

team from the Faculty of Architecture of the Silesian

University of Technology shows that the choice of an

appropriate object was mainly based on the criterion

of access to the research material, namely to what extent

a given team had a chance to cooperate with owners

or administrators of buildings through having connec

tions, recommendations or previously carried out works.

In the case of residential buildings access depended on

the legal status of a real estate. The easiest was coopera

tion with housing cooperatives, where there is a clearly

defined authority which gives permissions for the

planned research – the board of a given cooperative. In

the case of residential communities, owners of particular

apartments gave their consent individually to this coop

eration. Some of the researched community buildings

have an established manager. It is either one of the com

munity members (the owner of one of the flats) or an

external company. Unfortunately, managers of commu

nities did not feel competent to make decisions as

regards carrying out qualitative research into buildings.

They only gave information about problems which were

connected with maintenance and technical management

of a given property.

In general, managers and administrators of multifam

ily buildings were helpful in obtaining materials and

documentation as long as they had them at their disposal,

moreover, they also provided information about energy

consumption, costs, repairs carried out and the amount of

expenses that have to be incurred in order to adapt build

ings to contemporary legal requirements. It is even more

understandable that these documents must be known to

the public and presented to residents periodically in coop

erative buildings as well as in community buildings. In

Poland, flats are private property and cooperative boards

or boards of housing communities only manage the prop

erty and administer it according to the will of owners of

individual units. They eagerly provide true information,

even about bad technical condition or equipment deficits

of buildings because they do not feel directly responsible

for the poor quality of the housing space. Boards of hous

ing cooperatives tried to thoroughly answer the questions,

niem prac, a przede wszystkim ze stwarzającą liczne ba 

riery wciąż niską świadomością społeczną potrzeby pro

wadzenia takich analiz.

W Polsce badania jakościowe oparte na metodzie POE,

czyli skupione zasadniczo na odpowiednim funkcjono

waniu obiektu i komforcie użytkowania, a nie jedynie na

sza cowaniu wybranych parametrów technicznych, są wciąż

nowością. Ponieważ nie przekładają się wprost na

wy 

mierne korzyści (finansowe lub inne, np. konieczność

dostosowania się do zaistniałych wymogów prawnych),

właściciele budynków zazwyczaj nie są zainteresowani tą

formą współpracy z zespołem badaczy. Dlatego przy każ

dym z opisywanych projektów inicjatywa przeprowadze

nia badań leżała zawsze po stronie grona ekspertów.

Pierwszym problemem był dostęp do obiektu wybrane

go do badań ze względu na określony rodzaj funkcji użyt

kowej. Z doświadczenia zespołu badaczy z Wydziału

Architektury Politechniki Śląskiej wynika, że dobór odpo

wiedniego obiektu następował głównie według kryterium

dostępności do materiału badawczego, czyli na ile dany

zespół miał szanse na współpracę z właścicielami lub dys

ponentami budynków poprzez znajomości, rekomendację

lub wcześniej wykonywane prace. W przypadku budyn

ków mieszkalnych dostęp uzależniony był od statusu

prawnego nieruchomości. Najłatwiej układała się współ

praca ze spółdzielniami mieszkaniowymi, gdzie jest jasno

określony organ udzielający zgody na planowane badania

– zarząd danej spółdzielni. W przypadku wspólnot miesz

kaniowych zgody na współpracę udzielali indywidualnie

właściciele poszczególnych mieszkań. Część z badanych

budynków wspólnotowych ma ustalonego zarządcę. Jest

nim albo jeden z członków wspólnoty (właściciel jednego

z mieszkań), albo firma zewnętrzna. Niestety zarządcy

wspólnot nie czuli się kompetentni do podejmowania

decyzji o prowadzeniu badań jakościowych w budynkach.

Udzielali jedynie informacji na temat problemów związa

nych z utrzymaniem i obsługą techniczną nieruchomości.

Na ogół zarządcy i administratorzy budynków wielo

rodzinnych chętnie udzielali pomocy w zdobywaniu ma 

teriałów i dokumentacji, jeżeli nimi dysponowali. Także

informacji na temat zużycia energii, kosztów, przeprowa

dzonych remontów i wysokości nakładów, jakie jeszcze

należy ponieść, aby dostosować budynki do współcze

snych wymogów prawnych. Jest to tym bardziej zrozu

miałe, że dokumenty te muszą być jawne i przedstawiane

okresowo mieszkańcom, zarówno w budynkach spół

dzielczych, jak i wspólnotowych. W Polsce mieszkania są

własnością prywatną, a zarządy spółdzielni lub rady nad

zorcze wspólnot mieszkaniowych jedynie zarządzają

majątkiem, administrują według woli właścicieli poszcze

gólnych lokali. Chętnie udzielają prawdziwych informa

cji, nawet o złym stanie technicznym czy deficytach

wyposażenia budynków, gdyż nie czują się bezpośrednio

odpowiedzialni za złą jakość przestrzeni mieszkaniowej.

Zarządy spółdzielni mieszkaniowych starały się wyczer

pująco odpowiedzieć za zadane pytania, oprowadzały

badaczy po wszystkich pomieszczeniach wspólnego użyt

kowania, organizowały w swojej siedzibie spotkania fo 

kusowe, nawet z własnej inicjatywy zapraszając gości,

którzy mogli udzielić informacji w sprawie badanych

Śląska Szkoła Badań Jakościowych/Silesian School of Qualitative Research 73

osiedli. Ponadto udostępniały plany urbanistyczne i doku

mentację techniczną dotyczącą budynków oraz mieszkań

– archiwalną (jeśli takowa znajdowała się w zasobach

spółdzielni) oraz wykonaną współcześnie na potrzeby

wydzielania kolejnych lokali mieszkalnych i usługowych,

zgodnie z ustawą [32]. Większość spółdzielni mieszka

niowych, z którymi nawiązano współpracę, dysponowała

mniej lub bardziej kompletną dokumentacją techniczną

budynków pozostających w ich zarządzie. Gorzej przed

stawia się zasób wspólnot mieszkaniowych, które – jak

wynika z doświadczenia badaczy – zazwyczaj nie posia

dają kompleksowej dokumentacji inwentaryzacyjnej

bu dynków i w każdym z badanych przypadków zespół

ekspertów musiał ją stworzyć od nowa, na podstawie

szczątkowych danych lub inwentaryzacji przeprowadzo

nej we własnym zakresie. To z kolei generowało problem

dostępności do części pomieszczeń, gdyż nie wszyscy

właściciele mieszkań byli otwarci na współpracę.

Zakres pomocy udzielonej podczas prowadzenia badań

jakościowych przez środowiska zaangażowane w budow

nictwo mieszkaniowe wielorodzinne można podsumować

następująco:

– spółdzielnie mieszkaniowe: udostępnianie archiwal

nej dokumentacji budowlanej lub aktualnych szkiców

inwentaryzacyjnych, udzielanie informacji na temat kosz

tów i nakładów na działalność remontową i inwestycje,

udzielanie informacji o kosztach utrzymania części wspól 

nych budynków, całkowitych nakładów na energię ciepl

ną i elektryczną zużywane w budynkach, zorganizowanie

spotkań fokusowych z członkami zarządów oraz kierow

nikami obiektów lub poszczególnych działów admini

stracyjnych;

– zarządcy wspólnot mieszkaniowych: pomoc w roz 

propagowaniu informacji o pracach badawczych, udzie 

lanie informacji na temat kosztów i nakładów na dzia 

łalność remontową i inwestycje;

– Urząd Miasta Katowice: organizacja spotkania fo 

ku sowego z przedstawicielami wydziałów zajmujących

się inwestycjami mieszkaniowymi, dostarczenie informa

cji na temat liczby udzielonych pozwoleń na budowę

i innych danych statystycznych związanych z budownic

twem mieszkaniowym;

– projektanci obiektów: uczestnictwo w spotkaniu

fokusowym, czynny udział w dyskusji na temat osiedli

przez siebie projektowanych, udostępnianie archiwalnej

dokumentacji technicznej budynków mieszkalnych.

Badania ankietowe przeprowadzone na potrzeby pro

jektów PolSenior oraz LHE wykonali studenci Wydziału

Architektury oraz Wydziału Organizacji i Zarządzania

Politechniki Śląskiej. W tym celu opracowano dwa stan

daryzowane kwestionariusze zawierające: część doty

czącą zagadnień architektonicznourbanistycznych oraz

część poruszającą kwestie socjologiczne. Przed rozpo

częciem prac terenowych zespół studentów został odpo

wiednio przeszkolony oraz wyposażony w upoważnienia

i karty informacyjne dla mieszkańców. Dobór próby

badawczej opracowano zgodnie ze standardami obowią

zującymi dla badań statystycznych i dzięki determina 

cji osób za angażowanych w badania oraz doświadcze 

niu studen tów so cjologii w prowadzeniu tego rodzaju

they showed all rooms of the common usage to the

researchers, they organized focus meetings at their

seats and even on their own initiative they invited guests

who could provide information about the researched

housing estates. Moreover, they also provided urban

plans and contemporary technical documentation con

cerning buildings and flats, i.e. archival documents (if

there were any in the resources of the cooperatives) as

well as currently executed documentation for the needs

of further designation of residential and commercial

units in accordance with the law [32]. Most of the housing

cooperatives which researchers collaborated with

had more or less complete technical documentation of

buildings which they managed. The resources of housing

communities are in worse condition, i.e. they – as it re 

sults from the experience of researchers – usually do not

have comprehensive inventory documentation of build

ings and in each of the researched cases a team of experts

had to create it from scratch on the basis of the fragmen

tary data or the inventory which was carried out by the

researchers. This in turn generated a problem of access

to some rooms because not all flat owners were open to

cooperation.

The scope of help we received from the environments

involved in multifamily housing construction when con

ducting qualitative research can be summarised in the

following way:

– housing cooperatives: sharing archival construction

documentation or current inventory sketches, providing

information about the costs and expenditure on remodel

ling and investments, providing information about the

costs of maintenance of common parts of buildings, total

expenditures for thermal and electrical energy con sumed

in buildings, organising focus meetings with mem bers of

the boards and managers of facilities or individual admin

istrative departments;

– managers of housing communities: help in popular

ising the information about the research works, providing

information about costs and expenditures on remodelling

and investments;

– Katowice City Council: organisation of a focus

meeting with representatives of departments dealing with

housing investments, providing information about the

number of issued building permits and other statistical

data related to housing construction;

– designers of facilities: participation in a focus meet

ing, active participation in the discussion on housing

estates designed by them, providing archival technical

do cumentation of residential buildings.

The survey research was carried out by students of the

Faculty of Architecture and the Faculty of Organisation

and Management of the Silesian University of Technolo

gy for the needs of projects PolSenior and LHE. For this

purpose, two standardised questionnaires were prepared

and they included the following two parts: a part on archi

tectural and urban issues and a part discussing sociologi

cal aspects. Before starting the field work the team of

students was trained appropriately and equipped with

authorisations and information cards for residents.

A research sample choice was developed in accordance

74 Joanna Tymkiewicz, Beata KucharczykBrus

wywiadów ankietowych udało się zrealizować niemal

w całości założoną wielkość próby. Nieco problemów ge 

nerowało pozyskanie danych o liczbie mieszkańców dane

go osiedla oraz o jego strukturze wiekowej – informacje

kluczowe w konstruowaniu próby reprezentatywnej dla

określonego zadania badawczego. Dane te zespół eksper

tów starał się uzyskać w urzędach miejskich i tu podejście

bywało bardzo różne. Urząd Miasta Katowice

chętnie

udostępnił socjologom niezbędne zestawienia statystycz

ne, nieodpłatnie, natomiast w innych miejscowościach

zasłaniano się ko niecznością ochrony danych osobowych

lub żądano opłat. Ostatecznie konieczne informacje udało

się zdo być, na tomiast okazało się, że zapisy istniejące

w wy działach meldunkowych nie pokrywają się z rzeczy

wistością. Dosyć często zdarzało się, że w mieszkaniu, w któ

rym zameldowana była osoba starsza – a o nią chodziło

w za łożeniu – zamieszkiwali wyłącznie ludzie młodzi.

Przeprowadzanie wywiadów i ankiet wśród mieszkań

ców budynków wielorodzinnych, zwłaszcza osób star

szych (założenie projektu PolSenior) stanowiło pewien

problem, szczególnie w osiedlach wielkomiejskich. Ze

względu na często tu docierających w ostatnich latach

ankieterów i akwizytorów mieszkańców cechuje nieuf

ność i negatywne nastawienie do obcych chodzących od

mieszkania do mieszkania. Wejście w to środowisko i po 

zyskanie respondentów nie było więc łatwym zadaniem.

Jak pisze studentka biorąca udział w badaniach PolSe

nior: […] niechęć ta znalazła odzwierciedlenie w wyni-

kach badań. Respondenci podkreślali, iż nie czują się

bezpiecznie w swoim mieszkaniu, a nawet czują się zagro-

żeni. Niejednokrotnie słyszeli o napadach, rabunkach czy

oszustach krążących po budynku bądź sami mieli tego

typu przykre doświadczenia. Boją się otwierać drzwi

obcym. Głęboko zakorzeniona nieufność i przezorność,

która pozostała, wpływała więc negatywnie na gotowość

do udzielania wywiadów [33, s. 107]. Opis ten dotyczył

mieszkańców budynku usytuowanego w samym centrum

miasta wojewódzkiego, gdzie w pobliskiej strefie kultury

organizowanie są duże imprezy sportowe, kulturalne i roz

rywkowe, co może generować zjawiska patogenne.

Nieco inne nastawienie cechowało mieszkańców bada

nego osiedla historycznego usytuowanego w strefie po 

średniej miasta średniej wielkości. Charakteryzowało ich

większe zaufanie i otwartość w stosunku do ankieterów.

Dzięki temu nie było konieczne umawianie się na kolej ne

spotkanie i łatwiej było również o zgodę na robienie

zdjęć. Podobnie przedstawiała się sprawa w terenie wiej

skim, gdzie, jak pisze student prowadzący tam wywia 

dy, naturalność codziennych więzi (czyli wiążący kapitał

spo łeczny w postaci życzliwych sąsiadów) wspiera na

po zytywnymi aspektami otaczającej przyrody: lasami,

ogrodami, polami, tworzą specyficzną wspólnotę i środo

wisko społeczne, w którym mieszkańcy czują się dobrze.

Zespół badawczy prowadzący prace w osiedlu wiejskim

mógł liczyć na gościnność, otwartość i życzliwość: […]

atmosfera była przyjemna i dawała szansę na owocną roz-

mowę. Wywiady trwały najczęściej około godziny i kończy-

ły się z naszej inicjatywy. Nie dano nam odczuć pośpiechu

czy faktu, że jesteśmy nieproszonymi gośćmi. Jest to rzad-

ko spotykana sytuacja przy przeprowadzaniu wywiadów

with standards applicable to statistical studies and thanks

to the determination of people involved in the research

as well as the experience of sociology students in con

ducting survey interviews of this type, it was possible to

complete almost the whole of the assumed amount of the

sample. Obtaining data on the number of inhabitants of

a given housing estate and its age structure generated

some problems – this information is of key importance

in constructing a representative sample for a specific

research task. The team of experts tried to obtain this data

in the city councils and also there the approach to this

issue differed at times. Katowice City Council willingly

provided sociologists with necessary statistical compari

sons, free of charge, whereas in other towns they were

refused due to the necessity to protect personal data or

some additional fees were required. Finally, necessary

information was obtained, nevertheless, it turned out that

the records in registration departments did not reflect the

reality. Quite often it happened that in a certain flat where

an elderly person was registered – and this person was

taken into account in the assumption – only young people

lived there.

Carrying out interviews and surveys among inhabitants

of multifamily buildings, especially among old people

(assumption of project PolSenior) was a bit problematic,

particularly in big city housing estates. Due to the fact

that in recent years pollsters and salesmen often visited

this place, inhabitants are now characterised by mistrust

and a negative attitude to strangers walking from flat to

flat. Thus, entering this environment and obtaining

respondents was not an easy task.

A female student who participated in PolSenior

research wrote: [...] This reluctance was reflected in the

research results. Respondents emphasized that they did

not feel safe in their apartments and even felt threatened.

Very often they heard about attacks, robberies and swin-

dlers hanging around the building or they experienced

this kind of unpleasant things personally. They are afraid

to open the door to strangers. Deeply rooted distrust and

caution, which were still present there, influenced nega-

tively the willingness to give interviews [33, p. 107]. This

description refers to the inhabitants of the building which

is situated in the very centre of the provincial city, where

in the nearby zone of culture big sport, cultural and enter

tainment events are organised, which may result in gener

ating pathogenic phenomena.

Residents of the researched historical housing estate,

which was situated in the mid zone of the city of medium

size, had a slightly different attitude. They were charac

terised by greater trust and openness towards the poll

sters. As a consequence, it was not necessary to arrange

other meetings and it was also easier to get their permis

sion for taking pictures. A similar situation took place in

the rural area, where, according to one student who car

ried out interviews there, the naturalness of everyday

relationships (i.e. bonding social capital in the form of

friendly neighbours), which is supported by such positive

aspects of surrounding nature as forests, gardens and

fields, create a specific community and social environ

ment in which inhabitants feel good. The research team

Śląska Szkoła Badań Jakościowych/Silesian School of Qualitative Research 75

w miastach, gdzie respondenci niejednokrotnie wykazują

ograniczoną przychylność czy też pośpiech. Tę obserwa-

cję socjologiczną można wyrazić w jasny sposób, podkre-

ślając, że staropolska gościnność i wzorce zachowań

mają się lepiej na wsiach aniżeli w mieście [34, s. 115].

Interesujące jest spostrzeżenie studentów socjologii

o wy stępowaniu korelacji pomiędzy poziomem otwartości

i gościnności respondentów a ich poziomem wykształcenia

i stanem majątkowym. Występuje tu odwrotność zależnoś 

ci. Mieszkańcami badanego osiedla wielkomiejskiego byli

seniorzy o wykształceniu średnim i wyższym. Wśród miesz

kańców osiedla historycznego domino wało wykształce 

nie zawodowe lub średnie techniczne. Starsi użytkownicy

„popegieerowskich” mieszkań natomiast często legity

mowali się jedynie wykształceniem podstawowym.

W badanych osiedlach spółdzielczych prowadzenie

wywiadów ankietowych było nieco łatwiejsze niż w bu 

dynkach wspólnotowych. Mieszkańcy spółdzielni byli

lepiej poinformowani o tym, że w ogóle takie badanie

będzie miało miejsce. W obydwu przypadkach informa

cja o projekcie badawczym znalazła się na tablicy ogło

szeń, jednakże w budynkach spółdzielczych ogłoszenia

czytane są częściej i chętniej, ponadto spółdzielnie mają

możliwość zamieszczania informacji w publikowanych

broszurach oraz na stronach internetowych.

Innym powodem niechęci do udzielania wywiadów

i wpuszczania ankieterów do własnych mieszkań był

wstyd z powodu niskiego standardu wyposażenia lokalu:

starych mebli, dawno nieremontowanych pomieszczeń,

braku łazienki. Przeszkodą bywał również nieporządek

panujący w mieszkaniu i w takich przypadkach respon

denci zgadzali się umówić na spotkanie w innym termi

nie. Jak piszą ankieterzy, chętniej udzielały wywiadów

osoby zamieszkujące w ładnym, czystym mieszkaniu,

mające poczucie sukcesu w życiu i swego rodzaju spełnie

nia. Wówczas respondenci zwykle zgadzali się na robie

nie zdjęć i oprowadzenie po mieszkaniu. Opisane zaha

mowania cechowały zwłaszcza mieszkańców budynków

wielkomiejskich. W środowiskach budownictwa wiej

skiego lub miejskiego o starszym rodowodzie ludzie

przyzwy czajeni byli do niskiego standardu mieszkań, np.

braku łazienek, ogrzewania piecowego, braku ciepłej

wody, i udzie lali wywiadów, mając nadzieję na poprawę

warunków mieszkaniowych, co niejednokrotnie wprost

dawali do zrozumienia. Zezwalali na ogląd sposobu aran

żacji swoich mieszkań i wykonanych we własnym za 

kresie rozwiązań ulepszających jakość funkcjonalną

i techniczną (np. wykonanie łazienki poprzez zabudowę

balkonu). Biorąc udział w badaniach, mieli nadzieję, iż

ktoś zainteresuje się brzydkim zaniedbanym dziedziń cem,

zdewastowanymi ławkami czy odrapanymi klatkami

schodowymi i zrobi coś, aby zmienić obecną sytuację. Ci

z kolei, którzy odmawiali udzielania wywiadów, nie robi

li tego, jak w przypadku budynku wielkomiejskiego,

z braku zaufania do obcych, ale raczej nie widzieli sensu

oraz żadnych bezpośrednich korzyści dla siebie w prowa

dzonych badaniach.

Innym doświadczeniem z przeprowadzonych badań

było uświadomienie istnienia bariery w postaci powszech

nie panującej obawy co do możliwości niewłaściwego

which conducted the studies in the rural settlement could

count on hospitality, openness and goodheartedness: [...]

the atmosphere was pleasant and gave the opportunity for

a fruitful conversation. Interviews usually lasted about an

hour and ended on our initiative. We did not experience

any hurry or feeling that we were uninvited guests. This is

a rare situation when carrying out interviews in cities

where respondents often show limited goodwill or haste.

This sociological observation can be expressed in a clear

way by emphasising the fact that traditional Polish hospi-

tality and behaviour models are better in villages than in

cities [34, p. 115].

Sociology students made an interesting observation

about the occurrence of a correlation between the level of

openness and hospitality of the respondents and their

level of education and financial situation. The reverse of

dependencies appears here. The inhabitants of the re 

searched city housing estate were seniors with secondary

and higher education. The inhabitants of the historical

housing estate had predominantly vocational or technical

secondary education. However, older users of postState

Agricultural Farm flats in most cases had only primary

education.

Carrying out survey interviews was slightly easier in

the researched cooperative housing estates than in com

munity buildings. The residents of the cooperative were

better informed about the fact that such research would

take place at all. In both cases, information about the

research project was on the bulletin boards, however, in

cooperative buildings announcements are read more often

and more willingly, moreover, cooperatives have the pos

sibility to give information in published brochures and on

the Internet websites.

Another reason for the reluctance to give interviews

and for letting pollsters in their own flats was the shame

due to the low standard equipment of the unit, i.e. old fur

ni ture, rooms that were not remodelled for a long time,

lack of bathrooms. The obstacle was also disorder in the

flat and in such cases respondents agreed to make an

appointment another time. According to the pollsters,

people who lived in a nice, clean flat and had a sense of

success in life as well as a specific kind of fulfillment,

gave interviews more willingly. Then, the respondents

usually agreed to take pictures and show the flat to the

pollsters. Residents of largecity buildings were particu

larly characterised by the described inhibitions. In the

environments of rural or urban construction of older ori

gin people were accustomed to a low standard of apart

ments, e.g. the lack of bathrooms, having a heating fur

nace, the lack of hot water, and they gave interviews

hoping to improve their housing conditions, which was

often expressed clearly by them. They agreed to view

the way of arrangement of their flats and their own solu

tions which improved the functional and technical quality

(e.g. building a bathroom by developing the balcony).

By taking part in the research they hoped that someone

would become interested in an ugly neglected court

yard, devastated benches or dilapidated staircases and do

something in order to change the present situation. Those,

in turn, who refused to give interviews did not do so, as

76 Joanna Tymkiewicz, Beata KucharczykBrus

wykorzystania materiałów zapisanych na nośnikach, jak

dyktafon czy aparat fotograficzny, oraz ich medialnego

upublicznienia. Zdarzały się przypadki, że mieszkańcy nie

godzili się na robienie zdjęć, argumentując odmowę obawą

wykorzystania materiałów w prasie, telewizji czy w jakiś

sposób przeciwko nim. Podobnie nagrywanie wywia dów

spotykało się z dezaprobatą, zwłaszcza osób starszych.

Kolejnym zagadnieniem, jakie należy uwzględnić,

prowadząc badania jakościowe w budynkach mieszkal

nych oparte na ocenach partycypacyjnych, mogą być

trudności z odpowiednim zrozumieniem pytań zawartych

w kwestionariuszach ankietowych. Niektóre, proste wy 

da wałoby się pojęcia opisujące wyposażenie techniczne

lokali czy cechy budynków i otoczenia, były dla osób

star szych niezrozumiałe. Podobnie było w przypadku py 

tań o społeczność lokalną i relacje sąsiedzkie. Respon

denci wstydzili się wówczas, że nie rozumieją pytania

i od powiadali krótko lub wcale (dość częsta odpowiedź

– nie mam zdania). Konieczne było wówczas wyjaśnianie

treści pytań, co jest niewłaściwe z punktu widzenia zało

żonej obiektywności odpowiedzi. Inne pytania sprawiały

trudności w werbalizowaniu poglądów ze względu na

wzbudzane emocje. Następowała po nich nieprzyjemna

atmosfera zdenerwowania, smutek lub łzy. Irytacja i nie

zadowolenie z warunków zamieszkania, a także chęć

opowiedzenia o tym powodowały, iż negatywne wypo

wiedzi dotyczące warunków zamieszkania były bardziej

rozbudowane i wyczerpujące niż opisy cech pozytyw

nych. W kwestionariuszu ankietowym wiele było pytań

otwartych, które miały na celu stworzenie możliwości do

wypowiedzi respondentowi, umotywowania swoich po 

glą dów i wyjaśnienia istoty problemów, jakie go dotyczą.

Studenci prowadzący wywiady standaryzowane zauwa

żyli, że osoby świadome swego niskiego standardu życia

rzadziej decydowały się na rozmowę, a ich odpowiedzi

były krótsze i mniej rozbudowane. Z kolei dla ludzi

samotnych umówione spotkanie było ważnym wydarze

niem w życiu codziennym, udzielali długich i wyczerpu

jących wypowiedzi, a inicjatywa zakończenia rozmowy

wychodziła od wizytujących badaczy.

Ważnym spostrzeżeniem zespołu badawczego było to

o braku świadomości dużej części badanych społeczności

odnośnie do współczesnych rozwiązań w budownictwie

mieszkaniowym, uwzględniających najnowsze zdobycze

cywilizacyjne. Potrzeby mieszkańców i fakt występowa

nia barier oraz deficytów w budynkach i mieszkaniach

były nieuświadomione, więc z tych powodów często

respondenci nie mieli zdania na ten temat. Przyzwyczaili

się do swego miejsca zamieszkania, dostosowali je, w mia

rę możliwości, do swych potrzeb, a wszelkie niedogodno

ści kompensowali istnieniem silniejszych lub słabszych

więzi społecznych, do których stale powracali w wypo

wiedziach. Jak konstatuje student socjologii prowadzący

wywiad: [...] w dalszej części wywiadu z tym mężczyzną

chciałem ustalić, jaki jest jego poziom zadowolenia z wa 

runków mieszkaniowych, czy też z możliwości spędzania

wolnego czasu. Powracał on i podkreślał w swoich wy 

powiedziach znaczenie pomocy sąsiedzkiej, na którą może

liczyć, wskazując ją jako największy pozytyw płynący

z miejsca swojego zamieszkania [34, s. 113].

in the case of a largecity building, due to the lack of

trust towards strangers, but rather they saw no sense

and no direct benefits for themselves in the conducted

research.

Another experience which resulted from the conducted

research was the awareness of existing barriers in the

form of commonly prevailing fear as regards the possibil

ity of improper usage of materials which were recorded

on data storage devices such as a voice recorder or camera

and then publishing them in the media. There were cases

in which the residents did not agree to take pictures due

to their fear that the materials might be used against them

in the press, on television or in any other way. Similarly,

some people, in particular the elderly, showed their disap

proval of recording interviews.

Another issue to be taken into consideration when con

ducting qualitative research in housing buildings based on

participatory assessments might be difficulties in proper

understanding of the questions included in survey ques

tionnaires. Some apparently simple concepts which de 

scribed technical equipment of rooms or characteristics of

buildings and surroundings were incomprehensible for

older people. It was similar in the case of questions about

a local community and neighbour relationships. Respond

ents were ashamed then that they did not understand the

questions and gave short or no answers at all (quite fre

quent answer – I have no opinion). It was then necessary

to explain the content of questions, which was inappropri

ate from the point of view of the assumed objectivity of

responses. Other questions brought about difficulties in

verbalising opinions due to the induced emotions. An

unpleasant atmosphere of nervousness appeared, sadness

or tears. Irritation and dissatisfaction with living condi

tions as well as a desire to talk about it resulted in the fact

that negative statements concerning living conditions

were more sophisticated and comprehensive than the

descriptions of positive features. The survey question

naire encompassed many open questions which were

aimed at creating an opportunity for making statements

by respondents, motivating their own opinions and clari

fying the nature of problems they face. Students conduct

ing standardised interviews noticed that people who were

aware of their low standard of life decided to talk less

frequently and their responses were shorter and less com

prehensive. On the other hand, for the people who lived

alone this meeting was an important event in their every

day life, they gave long and comprehensive responses and

the initiative to finish the conversation was on the visiting

researchers’ side.

An important observation of the research team was the

lack of awareness of a big part of the researched com

munities as to some modern solutions in housing con

struction as regards the latest civilisation achievements.

The residents were not really aware of their needs as

residents and the fact that there are barriers and deficits

in the buildings, therefore, for these reasons the respond

ents often had no opinion on this matter. They got accus

tomed to their place of residence, they adapted it as far as

possible to their needs and any inconveniences were

compensated by the existence of stronger or weaker

Śląska Szkoła Badań Jakościowych/Silesian School of Qualitative Research 77

social bonds to which they constantly referred to in their

statements. As one student of sociology concluded in

the interview: [...] later in the interview with this man

I wanted to determine his level of satisfaction with hous-

ing conditions or leisure time opportunities. In his state-

ments he repeated and emphasised the importance of

neighbourly help he can rely on, pointing to it as the

biggest positive resulting from his place of residence [34,

p. 113].

Summary

Fundamental problems which were encountered when

carrying out qualitative research in multifamily buildings

can thus be summarized in the following way:

– shortages in construction documentation – a total or

partial lack of parts of drawings and technical descrip

tions of buildings as well as flats in the housing coopera

tive resources or a complete lack of any documentation

for buildings from institution resources and in housing

communities;

– difficulties in organising field research in commu

nity buildings – lack of access to buildings (door phones),

lack of access to flats and all rooms of common usage;

– difficulties in organising survey research and con

ducting interviews with inhabitants – lack of trust and

ne gative attitudes towards strangers, especially towards

pollsters (perceived as salesmen) visiting flats, particu

larly in the urban environment;

– problems with the proper understanding of questions

contained in the survey; some notions are often incompre

hensible for less educated and for some seniors;

– lack of understanding of the sense of the conducted

research among inhabitants, especially of no direct bene

fits resulting from the research.

These are universal problems that may be related to

buildings with other functions. In comparison, the main

problems which were encountered while carrying out the

research in office and university buildings were signifi

cantly similar, namely

– lack of interest in conducting the research by univer

sity authorities and managers of individual objects and

then in the results of qualitative research;

– difficulties in access to technical documentations of

buildings and some rooms;

– providing incomplete information by managers, in

particular as regards costs of facilities and infrastructure

maintenance as well as with regard to savings or increased

energy consumption resulting from the existing architec

tural solutions as well as materials and technologies;

–

lack of consent for publishing some of the information;

– difficulties in carrying out interviews or survey re 

search on a properly selected representative sample or

preferred groups of staff and students (proportional selec

tion of the sample by number and gender) due to lack of

Practical conclusions from research in office and university

build ings are already published, hence they are not presented broadly

here [4]–[7].

Podsumowanie

Zasadnicze problemy napotykane podczas prowadze

nia badań jakościowych w budynkach wielorodzinnych

można zatem podsumować następująco:

– braki w dokumentacji budowlanej – całkowity lub

częściowy brak części rysunków oraz opisów technicz

nych budynków i lokali mieszkalnych w zasobach spół

dzielczych lub całkowity brak jakiejkolwiek dokumen

tacji dla budynków z zasobów zakładowych oraz we

wspól notach mieszkaniowych;

– trudności w organizacji badań terenowych w budyn

kach wspólnotowych – brak dostępu do budynków (do 

mo fony), brak dostępu do mieszkań i wszystkich pomiesz

czeń wspólnego użytkowania;

– trudności w organizacji badań ankietowych i prowa

dzeniu wywiadów z mieszkańcami – nieufność i nega

tywne nastawienie do obcych, w szczególności do ankie

terów (postrzeganych jako akwizytorzy) docierających do

mieszkań, zwłaszcza w środowisku wielkomiejskim;

– kłopoty z odpowiednim zrozumieniem pytań zawar

tych w ankiecie; niektóre pojęcia bywają niezrozumiałe

dla osób słabiej wykształconych i części seniorów;

– brak zrozumienia wśród mieszkańców sensu prowa

dzonych badań, szczególnie wobec braku bezpośrednich

korzyści z nich wynikających.

Są to problemy uniwersalne, które mogą być odnoszo

ne do budynków o innych funkcjach. Dla porównania,

główne problemy napotykane w trakcie prowadzenia badań

w budynkach biurowych i uniwersyteckich były zna cząco

podobne, a mianowicie

– brak zainteresowania władz uczelni oraz zarządców

poszczególnych obiektów prowadzeniem, a następnie

wynikami badań jakościowych;

– trudności w dostępie do dokumentacji technicznej

bu dynków oraz niektórych pomieszczeń;

– niepełne udzielanie informacji przez zarządców,

zwłasz cza w kwestiach kosztów utrzymania obiektów

i in fra struktury, a także odnośnie do oszczędności lub

pod wyższonej chłonności energetycznej wynikających

z ist niejących rozwiązań architektonicznych oraz zastoso

wanych materiałów i technologii;

– brak zgody na publikację niektórych informacji;

– trudności z przeprowadzeniem wywiadów lub badań

ankietowych na odpowiednio dobranej próbie reprezenta

tywnej lub z preferowanymi grupami pracowników i stu

dentów (proporcjonalny dobór próby według liczebności

i płci) z powodu braku chęci lub czasu, zastrzeżenia, aby

nie przeszkadzać podczas zajęć;

– brak merytorycznego przygotowania oraz sumien

ności w podejściu do tematu zespołów badawczych wer

bowanych spośród studentów – muszą one być ściśle nad

zorowane pod względem poprawności wykonywania

powierzonych czynności badawczych i w zakresie opra

cowania wyników badań.

Praktyczne wnioski z badań w budynkach biurowych i uniwersy

teckich są już opublikowane, dlatego zrezygnowano z szerszej ich pre

zentacji [4]–[7].

78 Joanna Tymkiewicz, Beata KucharczykBrus

Bibliografia /References

[1] BielakZasadzka M. (red.), Stosowanie metod badawczych w pra-

cach magisterskich na Wydziale Architektury, Wydawnictwo Poli

techniki Śląskiej, Gliwice 2015.

[2] Fross K., Badania jakościowe w projektowaniu architektonicznym

na wybranych przykładach, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej,

Gliwice 2012.

[3]

Fross K., Badania jakościowe w planowaniu, programowaniu, pro 

jek towaniu oraz ocenie inwestycji, „Builder” 2015, R. 19, nr 6, 30–33.

[4] WinnickaJasłowska D., Przestrzeń nauki współczesnego uniwer-

sytetu. Rola badań przedprojektowych w programowaniu nowych

funkcji wyższych uczelni, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej,

Gliwice 2016.

[5]

WinnickaJasłowska D., Quality analysis of Polish universities

based on POE method – description of research experiences,

[w:] M. Antona, C. Stephanidis (eds.), Universal access in

human-computer interaction. Pt. 3: Access to learning, health

and wellbeing, 9

International Conference, UAHCI 2015 held

as part of HCI International 2015, Los Angeles, CA, USA, August

2–7, 2015. Proceedings, Springer, 2015, 236–242 (Lecture Notes

in Computer Science; vol. 9177 03029743).

willingness or time as well as comments so as not to dis

turb the classes;

– lack of substantive preparation and a conscientious

approach to the subject by research teams which were

recruited of students – they must be strictly supervised

with regard to correctness of carrying out research activi

ties and in elaborating research results.

In each of the described cases of qualitative research it

was a problem to raise funds for any research. A part of

projects was carried out with the use of financing sources

in the form of grants from state institutions or other; other

were conducted as an own initiative of scientists, the next

– as a form of classes with students within the framework

of teaching hours. Again, it is worth emphasising that the

initiative to undertake qualitative research always comes

from scientific environments and never from the initiative

of owners or administrators of buildings. On completion

of the research, they are not interested in the results, par

ticularly in those unflattering ones. Also in housing envi

ronments the research does not substantially affect the

improvement of analysed issues because aspects con

nected with economy constitute a priority here (e.g.

reduction in the costs of maintenance of common parts of

the building) and the improvement in the current technical

quality (also relating to the common parts of the building)

due to manyyear repair negligence of the multifamily

housing estate tissue.

In spite of the described difficulties connected with

the application of qualitative research on the Polish mar

ket, at present acceptance and interest in this type of

research can be noticed in the scientific environment.

This gives hope for further development of this specialty.

The team of scientists and educators representing the

Silesian School of Qualitative Research certainly look

forward to the increase in awareness of managers and

owners of buildings as regards the need for analysing

problems in buildings during their use. Perhaps in the

future, the acquired knowledge, experience and compe

tence of the qualitative research team will be applied

within the framework of broader cooperation aimed at the

commercia lization of the qualitative research results in

architecture.

Translated by

Bogusław Setkowicz

W każdym z opisywanych przypadków badań jako

ściowych problemem było zdobycie funduszy na badania.

Część projektów realizowana była z wykorzystaniem źró

deł finansowania w postaci grantów z instytucji państwo

wych lub innych, inne realizowane były jako inicjatywa

własna naukowców, kolejne – jako forma zajęć ze studen

tami w ramach godzin dydaktycznych. Warto jeszcze raz

podkreślić, że inicjatywa podejmowania badań jakościo

wych zawsze wychodzi ze środowisk naukowych, a nigdy

ze strony właścicieli czy administratorów budynków. Po

zakończeniu realizacji badań nie są oni zainteresowani

wynikami, zwłaszcza tymi niepochlebnymi. Także w śro

dowiskach mieszkaniowych badania nie wpływają zasad

niczo na poprawę zdiagnozowanych kwestii, gdyż tu

priorytetem są zagadnienia związane z ekonomią (np.

redukcja kosztów utrzymania części wspólnych budynku)

oraz poprawą jakości technicznej bieżącej (także odno

szącą się do części wspólnych budynku) ze względu na

wieloletnie zaniedbania remontowe tkanki mieszkanio

wej wielorodzinnej.

Pomimo opisanych trudności z aplikacją badań jako

ściowych na rynek polski, obecnie odczuwa się w środo

wisku naukowym akceptację i zainteresowanie tego typu

badaniami. Daje to nadzieję na dalszy rozwój tej specjal

ności. Ze strony zespołu naukowców i dydaktyków repre

zentujących Śląską Szkołę Badań Jakościowych na pew

no jest oczekiwanie na wzrost świadomości zarządców

i właścicieli budynków dotyczącej potrzeby diagnozowa

nia problemów budynków w trakcie ich użytkowania.

Być może w przyszłości zdobyta wiedza, doświadczenie

i kompetencje zespołu badań jakościowych będą mogły

być wykorzystane w ramach szerszej współpracy zmie

rzającej do komercjalizacji wyników badań jakościowych

w architekturze.

Śląska Szkoła Badań Jakościowych/Silesian School of Qualitative Research 79

[6] Tymkiewicz J., Funkcje ścian zewnętrznych w aspektach badań

jakościowych. Wpływ rozwiązań architektonicznych elewacji na

kształtowanie jakości budynku, Wydawnictwo Politechniki Ślą

skiej, Gliwice 2012.

[7]

Tymkiewicz J., The advanced construction of facades. The re 

lations between the quality of facades and the quality of build ings,

[w:] Advanced construction 2010. Proceedings of the 2

Interna-

tional Conference, Kaunas, Lithuania, 11–12 November 2010,

Kaunas University of Technology, Kaunas 2010, 274–281

[8] BielakZasadzka M., Optymalne środowisko życia i zamieszkania

w ośrodkach pobytu stałego dla osób starszych, Wydawnictwo

Poli techniki Śląskiej, Gliwice 2011.

[9] BielakZasadzka M., Badania jakościowe nad środowiskiem za 

mieszkania w domach opieki społecznej dla ludzi starszych.

Wy brane przykłady, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice

2010.

[10] BugnoJanik A., Building programming as an element of changes

of the culture of an organisation, „Architecture Civil Engineering

Environment ACEE” 2008, Vol. 1, No. 1, 17–24.

[11] BugnoJanik A., Budynek jako narzędzie komunikacji kulturowej.

Propozycja metody badania jakości symbolicznej (komunikacyjnej)

budynków biurowych w architektonicznych badaniach przedpro-

jektowych. Badania jakościowe środowiska zbudowanego w dydak-

tyce i pracach badawczych Wydziału Architektury Politechniki

Śląskiej, [w:] E. Niezabitowska (red.), Badania jakościowe środo-

wiska zbudowanego, Stowarzyszenie Psychologia i Architektura,

Poznań 2006, 17–24.

[12] Masły D., Jakość budynków biurowych w świetle najnowszych

metod oceny jakości środowiska zbudowanego, Wydawnictwo

Politechniki Śląskiej, Gliwice 2009.

[13] Masły D., Daylighting simulation studies – new ways of sustaina-

ble, high performance buildings design, [w:] L. Gomez Chova,

A. Lopez Martinez, I. Candel Torres (eds.), ICERI2015, 8

Inter-

national Conference of Education, Research and Innovation, Se 

ville, Spain, 16–18 November 2015. Conference proceedings,

Valencia IATED Academy, 2015, 2400–2404.

[14] Sitek M., The impact of new airport passenger service technolo-

gies on the shaping of terminal building landside areas, „Czasopis

mo Techniczne. Architektura” 2014, R. 111, z. 7A, 241–248.

[15] Sitek M., Oceny przestrzeni pobytu pacjenta obiektu Szpitala nr 2

w Siemianowicach Śląskich jako wytyczne do budowy strategii

modernizacji nieruchomości i metoda gromadzenia informacji do

uzupełnienia systemu akredytacji szpitali, [w:] E. Niezabitowska

(red.), Badania jakościowe środowiska zbudowanego, Stowarzy

szenie Psychologia i Architektura, Poznań 2006, 119–127.

[16] Benek I., Cechy i wymagania środowiska terapeutycznego dla

osób starszych w domach seniora, [w:] B. Komar, J. Biedrońska,

A. Szewczenko (red.), Badania interdyscyplinarne w architekturze

BIWA 1. T. 3: Badania przedprojektowe i okołoprojektowe w kształ-

towaniu środowiska zbudowanego, Wydział Architektury Politech

niki Śląskiej, Gliwice 2015, 139–149.

[17] Benek I., Potrzeby pacjenta starszego i ich wpływ na projektowa-

nie szpitali, „Gerontologia Polska” 2014, t. 22, nr 4, 97–158.

[18] Szewczenko A., Functional requirements of the geriatric ward in

respect of older patients’ needs, [w:] J.C. Spender, G. Schiuma,

J.R. Noennig (eds.), Towards a new architecture of knowledge: big

data, culture and creativity. IFKAD. 11

International Forum on

Knowledge Asset Dynamics, Dresden 2016, Germany, 15–17 June

2016. Proceedings, Matera: IKAM – Institute of Knowledge Asset

Management, 2016, 1188–1201.

[19] Szewczenko A., Ocena jakości oddziałów geriatrycznych – możli-

wości w adaptacji do potrzeb osób starszych, [w:] B. Komar,

J. Biedrońska, A. Szewczenko (red.), Badania interdyscyplinarne

w architekturze BIWA 1. T. 3: Badania przedprojektowe i okołopro-

jektowe w kształtowaniu środowiska zbudowanego, Wydział Archi

tektury Politechniki Śląskiej, Gliwice 2015, 159–169.

[20] Komar B., Współczesna jakość spółdzielczej przestrzeni osiedlo-

wej w świetle zasad rozwoju zrównoważonego na wybranych

przykładach, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2014.

[21] Komar B., Place zabaw i siłownie zewnętrzne w przestrzeni wiel-

kopłytowego osiedla mieszkaniowego – studia wybranych przy

padków, [w:] B. Komar, J. Biedrońska, A. Szewczenko (red.),

Badania interdyscyplinarne w architekturze BIWA 1. T. 1: Prob 

lemy jakości środowiska w kontekście zrównoważonego rozwoju,

Wydział Ar chitektury Politechniki Śląskiej, Gliwice 2015,

181–190.

[22] KucharczykBrus B., Mieszkanie w zabudowie wielorodzinnej –

obraz ewolucji idei projektowej, uwarunkowań rozwojowych i spo-

sobów użytkowania, na przykładzie Górnego Śląska, Wydawnic

two Politechniki Śląskiej, Gliwice 2016.

[23] KucharczykBrus B., Dopasowanie istniejącego zasobu lokali

mieszkalnych w budynkach wielorodzinnych do aktualnych potrzeb

mieszkaniowych użytkowników w świetle badań eksperckich i par-

tycypacyjnych, [w:] B. Komar, J. Biedrońska, A. Szewczenko

(red.), Badania interdyscyplinarne w architekturze BIWA 1. T. 1:

Pro ble my jakości środowiska w kontekście zrównoważonego roz-

woju, Wy dział Architektury Politechniki Śląskiej, Gliwice 2015,

157–170.

[24] Preiser W.F.E., Rabinowitz H.Z., White E.T., Postoccupancy eva-

luation, Van Nostrand Reinhold, New York 1988.

[25] Niezabitowska E. (red.), Wybrane elementy facility management

w architekturze, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice

2004.

[26] Niezabitowska E., Metody i techniki badawcze w architekturze,

Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2014.

[27] Iwarsson S., Slaug B., Housing Enabler. An Instrument for Asses-

sing and Analysing Accessibility Problems in Housing, Student

litteratur, Lund 2001.

[28] Goldsmith S., Universal Design. A Manual of Practical Guidance

for Architects, Architectural Press, Oxford 2004.

[29] Built for All, European Concept for Accessibility – Technical Assi-

stance Manual. EuCAN 2003, www.eca.lu [accessed: 15.03.2008].

[30] Mossakowska M., Więcek A., Błędowski P. (red.), Aspekty me 

dyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się

ludzi w Polsce, TERMEDIA, Poznań 2012.

[31] Niezabitowska E., Bartoszek A., KucharczykBrus B., Niezabitow

ski M., Środowisko zamieszkania polskich seniorów w badaniach

interdyscyplinarnych. Studia przypadków na wybranych przykła-

dach, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 2013.

[32] Ustawa z 24 czerwca 1994 roku o własności lokali, Dz.U. nr 85,

poz. 388.

[33] Klemens N., Refleksje z badań warunków życia seniorów w Super-

jednostce i na Zatorzu, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej,

Seria: Architektura”, Z. 50, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej,

Gliwice 2011, 105–110.

[34] Sołtysik S., Spostrzeżenia z wywiadów z seniorami zamieszkujący-

mi wieś Poniszowice, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej,

Seria: Architektura”, Z. 50, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej,

Gliwice 2011, 111–116.

Streszczenie

Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza z nich prezentuje dorobek zespołu naukowców i dydaktyków z Wydziału Architektury Politechniki

Śląs kiej w Gliwicach, którzy od 20 lat realizują badania jakościowe środowiska zbudowanego. Przedstawiono powstanie oraz rozwój Śląskiej

Szko ły Badań Jakościowych, specjalizacje i wybrany dorobek publikacyjny zespołu, ogólne informacje o stosowanych technikach i narzędziach

badawczych, a także o metodyce przeprowadzania badań terenowych. Druga część artykułu to szczegółowy opis ewaluacji wykonanych w ramach

dwóch projektów badawczych. Całość zakończono praktycznymi wnioskami z przeprowadzonych badań jakościowych.

Słowa kluczowe: badania jakościowe, Śląska Szkoła Badań Jakościowych

80 Joanna Tymkiewicz, Beata KucharczykBrus

Abstract

The paper consists of two parts. The first presents the achievements of the team of scientists and teachers from the Faculty of Architecture, Silesian

University of Technology, who have carried out scientific and teaching work in the field of built environment qualitative research for 20 years.

The origin and development of the “Silesian School of Qualitative Research” is presented, specializations and selected publishing achievements of

the team, general information about the applied techniques and research tools, as well as the methodology of conducting field research. The second

part of the paper is a detailed description of housing environment evaluation carried out within the framework of two research projects. The paper

is completed with practical conclusions from the conducted qualitative research processes.

Key words: qualitative research, Silesian School of Qualitative Research