Abbaye de Grosbot sur les circuits patrimoniaux de Via Equidia Cisterciena

Anna Galar

doi:10.5277/arc130308

Abstract

Via Equidia c’est l’idée de découvrir «au rythme du pas du cheval» les paysages naturels et le patrimoine, une autre façon d’apprendre l’histoire. C’est un nouveau concept touristique pour: «pouvoir vivre ensemble le monde du cheval, le monde agricole, rural et urbain», un réseau de chemins équestres, composé de chemins déjà existants, à recenser, rétablir et revaloriser et de chemins à créer. L’association veut proposer plusieurs itinéraires à parcourir, en fonction du temps disponible, des niveaux d’équitation acquis et de l’intérêt pour le patrimoine. Le but du projet est également la restauration des activités liées au monde équin, redécouverte, préservation des métiers, des professions et des traditions et des lieux liés à la «plus belle conquête de l’Homme». Via Equidia envisage la mise en valeur et réutilisation des équipements anciens liés au monde du cheval (forges, auberges, relais) et la création des équipements spécifiques (stationnements, haltes de repos, abris, abreuvoirs, gués, sanitaires, signalétique) partagés par les cavaliers, les randonneurs et les cyclistes. Le projet est né dans le département de la Charente. Cependant, il est prévu d’étendre ces balades sur d’autres territoires. Les «circuits à thèmes» pourraient lier plusieurs départements français et d’autres pays d’Europe. Via Equidia Cisterciena est une proposition de «circuits à thèmes» en rapport avec les voyages le long des chemins empruntés par les convois cisterciens pour bâtir les nouvelles abbayes. La première étape proposée en Charente est l’abbaye de Grosbot. Deux circuits sont tracés pour découvrir l’abbaye et ses alentours.

Keywords:
article
patrimoine
histoire
cisterciens
chevaux
tourisme

Full article view is only available on bigger screens.

L’idée Via Equidia est née du désir de lier mes deux

pa ssions: l’architecture et l’équitation. C’est l’idée de dé -

couvrir «au rythme du pas du cheval» les paysages na -

turels et le patrimoine de nos territoires, de proposer une

autre façon d’enseigner et d’apprendre l’histoire. C’est un

nouveau concept touristique pour: «pouvoir vivre ensem-

ble le monde du cheval, le monde agricole, rural et ur -

bain». Initialement le projet Via Equidia concernait seu-

le ment la partie nord-est du département de la Cha rente.

Cependant, au cours de la mise en œuvre de la pre mière

étape sur le territoire de Communauté de Communes de

Braconne et Charente, la possibilité d’élargissement du

territoire du projet s’avérait possible et opportun.

Il est prévu d’étendre le projet sur d’autres parties du

département, mais aussi de dépasser ses frontières. Les

«circuits à thèmes» pourraient lier plusieurs départements

français et d’autres pays d’Europe de l’Ouest – Espagne

et Allemagne, mais aussi d’Europe Centrale et d’Europe

de l’Est – Pologne, Ukraine et Lituanie.

L’idée de Via Equidia c’est la création d’un réseau de

chemins équestres, composé de chemins déjà existants,

à re censer, rétablir et revaloriser et de chemins à créer.

L’association veut proposer plusieurs itinéraires à parcourir,

en fonction du temps disponible, des niveaux d’équi tation

acquis et de l’intérêt pour le patrimoine. Le but du projet

est également la restauration des réseaux de déplacement et

des activités liées au monde équin, de redécouverte, de

préservation et de mise en valeur des métiers, des profes-

sions et des traditions et des lieux liés à la «plus belle con-

quête de l’Homme». Via Equidia envisage, la mise en val-

eur

et réutilisation des équipements anciens liés au monde

du cheval (forges, auberges, relais) et la création des équi-

pe ments spécifiques (stationnements, haltes de repos, abris,

2013

3(35)

DOI: 10.5277/arc130308

Joanna Furgalska*

Opactwo Grosbot na szlaku kulturowym Via Equidia Cisterciena

Abbaye de Grosbot sur les circuits patrimoniaux de Via Equidia Cisterciena

Pomysł Via Equidia narodził się z chęci połącze-

nia dwóch pasji: architektury i jeździectwa. Via Equi-

dia to odkrywanie „w rytmie konia” naturalnych pejza-

ży oraz zabytków, inny sposób poznawania historii. Jest

to innowacyjna koncepcja turystyki, której zadaniem jest

umożli wienie współistnienia tradycyjnego świata koni ze

współczes nym światem cywilizacji wiejskiej i miejskiej.

Początkowo Via Equidia miała objąć północno-wschodnią

część francuskiego departamentu Charente. Jednak już

w czasie realizacji pierwszego etapu na terytorium Związ-

ku Gmin Braconne et Charente pojawiła się możliwość

poszerzenia terenów objętych tym projektem. Wynikła

ona z dużej obﬁ tości interesujących „śladów świata koni”

i wysokiego stopnia zainteresowania nimi społeczeństwa.

Obecnie przewidywana jest możliwość rozszerzenia

te renu objętego zasięgiem Via Equidia na resztę obszaru

departamentu Charente i również, w zależności od zapo-

trzebowania na ten rodzaj turystyki, na sąsiednie departa-

menty, a nawet terytorium całej Francji. Szczególnie inte-

resujące mogłyby być szlaki tematyczne, które łączyłyby

Francję z innymi krajami Europy Zachodniej – Hiszpa-

nią i Niemcami, a także Europy Środkowej i Wschodniej

– Polską, Ukrainą i Litwą.

Podstawową ideą Via Equidia jest stworzenie tras kon-

nych złożonych z dróg już istniejących, które należy ska-

talogować, opisać i przywrócić do użytkowania, a także

szlaków nowych, wytyczonych jako marszruty tematycz-

ne, o przebiegu dostosowanym do poziomu umiejętności

* Architekt, Biuro Projektowe w Saint Adjutory departament

Charente (Francja) / Architecte, Agence d’Architecture à Saint Adjutory,

Département Charente (France).

102 Joanna Furgalska

abreuvoirs, gués, sanitaires sèches, signalétique) par tagés

par les cavaliers, les randonneurs et les cyclistes (ill. 1).

Le principal intérêt des sentiers Via Equidia est la créa-

tion d’animations autour du cheval et de l’équitation et,

en même temps, l’augmentation de l’intérêt pour le patri-

moine culturel et la protection des paysages naturels sur

les territoires concernés par le projet.

Cette action a des conséquences positives sur le dévelop-

pement économique de tous les domaines liés à la randon-

née à cheval, en vélo, ou à pied, au tourisme. Elle propose

une nouvelle approche de préservation et de main tien du

bon état du réseau de routes «historiques» et de la protec-

tion du paysage. Il aurait également un effet bénéfique sur

les décisions actuelles concernant les tracés de nouvelles

routes et des nouveaux chemins, leur meilleure insertion

dans les paysages existants.

Ces interventions vont renforcer l’identité de la région,

participeront à la découverte de son histoire, de ses pay-

sages, de ses monuments et au maintien de sa mémoire

collective. Par ses actions Via Equidia va contribuer

jeździeckich i stopnia zainteresowania zabytkami regio-

nu. Celem projektu jest również przywrócenie do życia

i ochrona wymierających rzemiosł związanych z trady-

cyjnym użytkowaniem konia – tej „najpiękniejszej zdo-

byczy ludzkości”. Towarzyszyć temu ma rewaloryzacja

i rewitalizacja zabytkowych miejsc i obiektów związa-

nych z transportem konnym (kuźnie, karczmy, zajazdy).

Via Equidia proponuje również udostępnienie, na wspól-

ny użytek jeźdźców, piechurów i cyklistów, już istnie-

jących, zaadaptowanych na potrzeby turystyki specy-

ﬁ cznych miejsc i obiektów (postoje, popasy, schroniska,

wodo poje, brody, sanitariaty, oznakowanie) (il. 1).

Podstawową korzyścią z powstania szlaków Via Equi-

dia jest wzrost zainteresowania jeździectwem, powo że-

niem końmi, ich hodowlą, rzemiosłem itd., a także dzie-

dzictwem kulturowym i ochroną krajobrazów terytoriów

bjętych projektem. Docelowo spowodować ma to rozwój

ekonomiczny wszystkich dziedzin związanych z jeź dziec-

twem, turystyką pieszą i rowerową, oraz nowe po dejś cie

do zachowania i utrzymania dobrego stanu, „his to rycznej”

Il. 1. Elementy zagospodarowania szlaku Via Equidia: 1 – trasa konna, 2 – drogowskaz, 3 – parking, 4 – wodopój, 5 – schronisko lub stodoła,

6 – ubikacja, 7 – wiata dla koni, 8 – wybieg dla koni, 9 – łąka, 10 – miejsce piknikowe, 11 – punkt widokowy, 12 – zadaszenie, szopa lub

su szar nia kukurydzy, 13 – szałas z kasztanowca, 14 – brodzik i wodopój, 15 – staw, 16 – pochylnia, 17 – szałas na drzewie, 18 – gołębnik,

19 – krzyż przydrożny, 20 – amfiteatr antycz ny, 21 – wykopaliska archeologiczne, 22 – opactwo cysterskie (oprac. J. Furgalska)

Ill. 1. Les éléments d’aménagement des circuits Via Equidia: 1 – trace du circuit, 2 – signalétique, 3 – stationnement, 4 – abreuvoir,

5 – grange-abri, 6 – toilettes sèches, 7 – abris chevaux, 8 – enclos-paddock, 9 – prairie, 10 – table de pique-nique, 11 – point de vue,

12 – séchoir-abri, 13 – cabane en châtaignier-abri, 14 – mare et abreuvoir, 15 – étang, 16 – rampe d’accès, 17 – cabane «Baron Perché»,

18 – pigeonnier, 19 – croix-calvaire, 20 – amphithéâtre antique, 21 – fouilles archéologiques, 22 – abbaye cistercienne (dessin J. Furgalska)

Opactwo Grosbot na szlaku kulturowym Via Equidia Cisterciena /Abbaye de Grosbot sur les circuits patrimoniaux de Via Equidia 103

à con solider les liens sociaux entre les différentes catégo-

ries de la société.

Via Equidia Cisterciena

Via Equidia Cisterciena est une proposition de «circuits

à thèmes». Ce peut être des voyages le long des che mins

par lesquels les convois cisterciens partaient de la «maison

mère» pour bâtir les nouvelles abbayes, «filles». Ces routes

ont été traversées dans les deux sens. Elles ont participé

à l’échange des expériences et au renforcement des liens

économiques entre les abbayes, leurs «granges» et leurs

hameaux. Les circuits Via Equidia Cisterciena utilisent les

anciens réseaux des routes et des chemins et proposent le

voyage dans l’espace, mais aussi dans le temps, dans un

autre rythme, un autre mouvement, au rythme des pas des

chevaux (ill. 2). Via Equidia Cis terciena propose les pre-

miers circuits en Charente. Après, les tracés chemineront

vers les départements limitrophes, et ensuite sur les traces

internationales, entre la France et l’Europe de l’Est.

Depuis le début de son existence l’ordre des cisterciens

est associé, non seulement «au Ciel», mais aussi «à La

Terre». Dans son idéologie, le travail physique n’était pas

uniquement un des éléments fondamentaux de la vie dans

le couvent, mais également la base de son fonctionnement

[1, p. 36–38]. Les Cisterciens participent au progrès

autant en science, littérature et philosophie, dans l’art et

l’ar tisanat, que dans l’agriculture et l’élevage et la gestion

sieci dróg. Będzie to także miało korzyst ny wpływ na

obecnie podejmowane decyzje dotyczące przebie gu no-

wych dróg i szlaków, lepsze wtopienie ich w istnie jący

pejzaż. Wraz z rozwojem turystyki konnej poprawi się

ochrona wartości substancji zabytkowej związanej z użyt -

kowaniem koni oraz tradycyjnych rzemiosł i zawo dów

z nim związanych. Wynikiem tych działań będzie wzmoc-

nienie identyﬁ kacji z tożsamością regionu, odkrywanie

jego historii, jego krajobrazu i zabytków, podtrzymanie

pamięci zbiorowej mieszkańców oraz wzmocnienie więzi

pomiędzy różnymi kategoriami społeczeństwa.

Via Equidia Cisterciena

Via Equidia Cisterciena to jedna z propozycji szlaku

t e -

matycznego łączącego nicią starych dróg zabytkowe zes -

poły

cysterskie i pocysterskie. To idea przemieszczania się

nie tylko w przestrzeni, ale i w czasie, i w innym, „prasta-

rym” rytmie (il. 2).

Jak wiadomo, cystersi to zakon, który już od początku

swojego istnienia związany był i z „niebem”, i z „ziemią”.

W jego ideologii praca ﬁ zyczna była nie tylko jednym z pod-

stawowych elementów życia zakonnego, lecz także funk-

cjonowania instytucji klasztoru [1, s. 36–38]. Pow szech nie

znane są osiągnięcia cystersów w ﬁ lozoﬁ i, literaturze i nau-

kach ścisłych, ich zdobycze w technice, rzemioś le, uprawie

roli i hodowli. Zakon ten udoskonalił użycie siły wodnej

w klasztornych młynach, a jej moc skanalizował i dopro-

wadził do pól i ogrodów. Użytkował w nowy sposób pola

uprawne i zarządzał lasami. Cysterskie ziołowe ogro dy do-

starczały lekarstw, a system selekcji udoskonalił hodowlę

bydła, owiec, koni, ryb i pszczół. Siłę ognia i właś ciwości

żelaza mnisi wykorzystali w kuź ni. Swoje osiąg nięcia gos-

podarcze i ekonomiczne roz pow szechnili w całej Euro pie,

od Francji do Ukrainy. To odkry waniem, udokumentowa-

niem i wykorzystaniem odgrzebanych starych szlaków ich

podróży zajmuje się Via Equidia Cisterciena.

Pierwszym zlokalizowanym na mapie departamentu

Cha rente pocysterskim obiektem na szlaku Via Equidia

Cis terciena jest opactwo Grosbot [2, s. 215–216]. Leży ono

w południowo-wschodniej części departamentu, w gmi nie

Charras, na terenie zespołu gmin Seuil Charente-Péri-

gord, w Krainie Horte et Tardoire. Dostępne jest z drogi

łączącej stolicę departamentu Angoulême z mias tem Pé-

rigueux, stolicą sąsiedniego departamentu Dordogne. W nie-

wielkiej odległości od opactwa zwiedzić można wiele in-

nych interesujących obiektów, takich jak uforty ﬁ kowany

kościół św. Vivien [3, s. 64–65], zabytkowe ogrody [4,

s. 14] i zespół pałacowy z XVII–XIX w. we wsi Charras

[2, s. 214]. Trasa prowadząca do opactwa dochodzi rów-

nież do malowniczych wsi, dawniej do niego należących.

Okoliczne ścieżki pełne są leśnych zakamarków i pięk-

nych punktów widokowych.

Opactwo Grosbot

Jedną z pierwszych map, na których widnieje opactwo,

jest mapa francuskiego kartografa Cassiniego z XVII w.

[5, s. I]. Widoczny jest na niej ogromny zespół lasów krai-

ny Horte, który nadał nazwę opactwu Grosbot – „Opactwo

Il. 2. Fragment szlaku Via Equidia Cisterciena w południowo-

-zachodniej Francji: 1 – opactwo cysterskie Grosbot, 2 – opactwo

cysterskie Obazine, 3 – inne opactwo cysterskie, 4 – główny szlak

do Europy Wschodniej, 5 – inne trasy szlaku (oprac. J. Furgalska)

Ill. 2. Circuit Via Equidia Cisterciena dans le Sud-Ouest de la France:

1 – l’abbaye cistercienne de Grosbot, 2 – l’abbaye cistercienne

d’Obazine, 3 – autres abbayes cisterciennes, 4 – le circuit principal

vers l’Europe de l’Est, 5 – autres circuits possibles (dessin J.

Furgalska)

104 Joanna Furgalska

Dużego Lasu” (Grossus Boscus) [1, s. 256]. Dolina nie-

wielkiej rzeki Manore dopełnia obrazu idealnej lokaliza-

cji tego historycznego zespołu. Woda obecna jest również

w pierwotnej nazwie opactwa Fontaine Vive – Opactwo

Żywego Źródła, które bije do tej pory na pobliskiej łące.

Na podstawie archiwalnych dokumentów wiadomo, że

obok wsi Grosbot istniały, jedno po drugim, dwa opac-

twa. Pierwsze, Font-vive, Fontis-vivi, założone było już

w 975 r. Swoją nazwę zawdzięczało bijącemu na poblis-

kiej łące źródłu. Najstarsze odkryte tu elementy, wydoby-

te w czasie prac archeologicznych [6, s. 161–163], datu-

j e się na XII w. Sarkofagi, mauzoleum – kaplica grobo wa

wykonane z dużą subtelnością i znajomością sztuki kamie-

niarskiej świadczą, że pierwsze, przedcysterskie opac two

zbudowane było prawie w tym samym miejscu. W 1166 r.

opactwo przekształciło się, pod wpływem ma cie rzys tego

opactwa Obazine, w obediencję cysterską [7, s. 50]

. Fun-

dację tę zawdzięczamy rodzinie de La Rochefoucauld

z Marthon [2, s. 216], która wraz z innymi dobroczyńcami,

takimi jak książę de Lusignan i Monsieur de Mareuil,

nadała im liczne własności ziemskie. W XII i XIII w. bo-

gate Grosbot zarządzało wieloma grangiami w całym re-

gionie. Jego posiadłości rozciągały się od La Rochelle

aż do Périgueux. Posiadało liczne młyny wodne, kuźnie,

domy w Angoulême, w La Rochefoucauld i w Périgueux,

kaplicę Obezine w Angoulême [8, s. 15–16]. Na począt-

ku na roli pracowali konwersi, ale od XIV w., po wielkich

epidemiach dżumy i wojnie stuletniej cała ziemia stała

odłogiem. W celu ratowania dóbr przeor wydzierzawił

ziemię. Historia nie oszczędziła klasztoru podczas wojen

religijnych. Hugenoci splądrowali budynki, rozbierając

nawet więźby dachowe. W 1568 mnisi zostają wygnani

przez Vincenta de Villars z Mainzac, który przywłaszcza

sobie dobra opactwa i sprzedaje ziemię. Mnisi powracają

w 1580 roku do opactwa kompletnie zrujnowanego [...] Re-

konstrukcje rozpoczyna Jean de la Font, sprawują

c obo-

wiązki przeora od 1641 do 1673 roku. To jemu za

wdzię-

cza opactwo budynki skrzydła północnego i wschodniego.

Od 1674 do 1722 roku opactwo rządzone jest przez prze-

orów „commenditaires”. W 1722 roku Claude-François

Léoutre powołany jest na przeora „régulier” i to on wyda-

je polecenie na budowę północnego i zachodniego skrzy-

dła [9]. Podczas rewolucji francuskiej budynki opactwa

zostały, jak wiele innych dóbr kościelnych, sprzedane jako

„dobro państwowe” i następnie przekształcone na budynki

mieszkalne. Kościół zamieniono w stodołę [3, s. 65, 66].

Opactwo długo zmieniało właścicieli, aż do 1991 r.,

w któ rym to zostało przejęte przez Anglików. Pani Ann

Evans i Jonathan Clowes do tej pory kontynuują renowa-

cję budynków i zagospodarowanie ogrodów.

23 X 1992 r. Prefekt Regionu Poitou-Charentes wydał

dekret o wpisaniu na dodatkową listę zabytków wszystkich

budynków opactwa Grosbot w gminie Charras, a także

elementów architektury (ogrodzenie, baseny-fontanny,

sys tem hydrauliczny) na parcelach katastralnych z nume-

rem 75, 76, 77, 78, 79 i 208 w sekcji A. 5 VII 1993 r. do

francuskich zabytków zostały zaklasyﬁ kowane ruiny koś-

cioła (vestiges), północny transept, cały teren, na którym

położony jest kościół i sala kapitularna do niego przyle-

gająca.

forestière. Dans les couvents cisterciens de nouvelles

techniques voient le jour, ou sont enrichies, améliorées

pour faire fonctionner les moulins, les forges, les fonde-

ries, les verreries. Les moines-médecins et herboristes

soi gnent les malades nécessiteux et les riches donateurs.

Les cisterciens jardinent, cuisinent, élèvent. De nouvelles

races de bovins, d’ovins et d’équidés voient le jour. Les

moines blancs bâtissent les viviers, posent les canaux

d’irrigation, d’adduction d’eau, sculptent les fontaines et

les lavabos. C’est pour transmettre cet héritage que Via

Equi dia veut mettre en place les cartes, les fiches et les

guides concernant les endroits à visiter.

La première étape proposée en Charente est l’abbaye de

Grosbot (Boscus Grossus) [2, p. 215–216]. Cette ab baye

est située sur la commune de Charras, faisant partie de la

Communauté de Communes Seuil Charente-Péri gord, sur

le territoire du Pays Horte et Tardoire. À proxi mité immé-

diate de l’abbaye, il est possible de visiter l’église fortifiée

St-Vivien à Charras [3, p. 64–65], les jardins [4, p. 14] et

le château des XVII

et XIX

siècles [2, p. 214], l’église de

Rougnac, sa crypte et plusieurs logis alentour. Les che-

mins proposés traversent les hameaux et villages pittor-

esques, appartenant auparavant à l’abbaye. Ils nous mènent

par des bois très anciens, des lieux chargés d’histoire.

Les jolies perspectives et panoramas sont à découvrir et

à admirer dans les endroits remarquables et intéressants.

L’abbaye de Grosbot

L’abbaye de Grosbot est située dans la partie sud-est du

département de la Charente. Elle est accessible par la

route reliant la ville d’Angoulême avec la ville de Pé ri-

gueux, deux capitales de départements voisins, Charente

et Dordogne. Une des premières cartes sur laquelle est

apparue l’abbaye de Grosbot est la carte du XVII

siècle

dessinée par le cartographe français Cassini [5, p. I]. Ce

document représente l’Abbaye au milieu d’un énorme en -

semble forestier. La forêt d’Horte transmet son nom à l’en-

semble abbatial, abbaye de Grosbot – «Grossus Boscus»

[1, p. 256] – «Abbaye de Grande forêt». La vallée de la

petite rivière Manore complète l’image de la situation idé-

ale de cet ensemble cistercien. L’eau est également pré-

sente dans le nom d’origine de l’abbaye, Fontaine Vive –

«Abbaye de la Source Vivante». Jusqu’à aujourd’hui la

petite source jaillit sur une prairie voisine.

Sur la base des documents d’archives, il est connu que,

à côté du village de Grosbot, existaient, l’une après l’autre,

deux abbayes. La première, Fonte-vive, Fontis-vivi,

était

déjà fondée en 975. Son nom vient de la source pré sente

à l’ouest de l’ensemble abbatial. Les plus an ciens élé-

ments découvert ici, au cours de fouilles ar chéo lo giques

[6, p. 161–163]

datent du XII

siècle. Sar co phages et mau-

solée – chapelle funéraire conçue avec une grande sub-

tilité et une grande connaissance de l’art de la pierre de

taille témoignent que, la première abbaye antérieure à la

règle cistercienne a été construite presque au même

endroit. En l’an 1166, l’abbaye devint, sous l’influence de

l’abbaye d’Obazine, d’obédience cister cienne [7, p. 50].

Elle doit sa fondation à la famille «de La Rochefoucauld»

de Marthon [2, p. 216], ainsi qu’à d’autres donateurs. Le

Opactwo Grosbot na szlaku kulturowym Via Equidia Cisterciena /Abbaye de Grosbot sur les circuits patrimoniaux de Via Equidia 105

Prince de Lusignan et Monsieur de Mareuil lui ont donné

plusieurs propriétés. Au cours des XII

et XIII

siècles

l’Abbaye de Grosbot gérait plusieurs «granges» dans

toute la région. Ses possessions s’étendaient de La Ro -

chelle jusqu’à Périgueux. Il y avait de nombreux moulins

à eau, des forges, des maisons à An goulême, à La Roche-

foucauld et à Périgueux, et bien sûr la chapelle d’Obezine

à Angoulême [8, p. 15–16]. Au début des travaux phy-

siques ont été menés par les frères convers, mais depuis le

XIV

siècle, après la grande épidémie de peste et la guerre

de Cent ans, les terres ont été abandonnées. Pour leur

remise en état, l’abbé choisit l’arrentement perpétuel.

L’histoire n’a pas épargné l’abbaye de Grosbot pendant

les guerres de Religion. Les Huguenots ont pillé les bâti-

ments, démonté la charpente des toitures. En 1568, les

religieux furent chassés par Vincent de Villars de la mai-

son de Mainzac qui s’appropria les revenus et vendit les

terres. Les moines ne purent rentrer chez eux que douze

ans plus tard. Un document de l’époque constate l’aban-

don de Grosbot: Les bâtiments sont ruinés, l’eau traverse

les voûtes, les murs d’une des chapelles ont des fissures

qui mesurent jusqu’à trente centimètres. La voûte

du clo-

cher au-dessus du chœur n’a plus de tuile. La nef n’a plus

de couverture. Seule la première travée est encore voûtée

(le dernier tiers s’est effondré en 1991). Heureuse ment,

l’abbaye fut reconstruite par l’abbé Jean de la Font

(nommé en 1641, mort en 1673) et sous son impulsion,

l’abbaye très éprouvée jusqu’alors, connut pour un temps,

une certaine prospérité. On lui doit les bâtiments conven-

tuels face à l’est et au nord [9]. Pendant la Révolution

fran çaise, les bâtiments de l’abbaye furent, comme de

nombreux autres biens ecclésiastiques vendus comme un

«bien public» et ensuite convertis en bâtiments d’habita-

tion. L’église fut transformée en grange [3, p. 65, 66].

L’abbaye a changé plusieurs fois de propriétaires.

C’est en 1991 que Mme Ann Evans et M Jonathan Clowes

en font l’acquisition. Ce couple d’anglais passionné

s’investit depuis plus de vingt ans dans la rénovation des

bâtiments et l’aménagement des jardins.

Le 23 octobre 1992 le Préfet de la Région Poitou-Cha-

rentes a promulgué un décret sur l’inscription de l’abbaye

de Grosbot à l’inventaire supplémentaire des monuments

historiques: L’ensemble des bâtiments abbatiaux Grosbot

à Charras, ainsi que les éléments architecturaux contenus

dans les parcelles n° 75, 76, 77, 78, 79 et 208 section A

du cadastre. Le 5 Juillet 1996, le ministre de la culture

et de la francophonie a classé parmi les monuments histo-

riques: les vestiges, le bras de transept nord, le sol cor-

respondant à l’emprise de l’abbatiale et la salle capitu-

laire attenante de l’abbaye de Grosbot à Charras [...].

L’exemple de l’abbaye de Grosbot est très intéressant,

car tous les éléments d’une abbaye cistercienne typique

ont été préservés. Conformément à la règle, tous les bâti-

ments conventionnels ont été bâtis autour d’une cour car-

rée [2, p. 215–216]. L’aile nord au rez-de-chaussée con-

tient un réfectoire, une cuisine et une cave. Le bâtiment

est enterré côte nord. Au sud il est «de plain pied» avec le

jardin intérieur. Dans ses murs existent les vestiges des

éléments de structure d’origine, fragments des fenêtres du

XII

siècle ont été découverts lors des travaux de restaura-

Przykład Grosbot jest bardzo interesujący, ponieważ

zachowały się w nim wszystkie elementy typowego opac-

twa cysterskiego. Zgodnie z regułą trzyskrzydłowy bu-

dynek klauzury rozmieszczony jest wokół wirydarza [2,

s. 215–216]. W skrzydle północnym, na parterze znajdo-

wał się refektarz, pomieszczenia kuchenne i piwnice. To

skrzydło od północy jest zanurzone w ziemi, od południa

„wychodzi” na wirydarz. W jego murach istnieją elemen-

ty pierwotnych budowli, fragmenty otworów okiennych

z XII w. Parter wyłożony jest posadzką z małych kamieni,

układanych w charakterystyczne dla tych regionów moty-

wy. Są to oryginalne pichats, zwane również coeurs des

demoiselles. W skrzydle wschodnim na parterze mieścił

się kapitularz i zakrystia, bezpośrednio połączona z pół-

nocnym skrzydłem transeptu kościoła. Na piętrze znaj-

dowały się cele mnichów, dostępne ze wspólnego koryta-

rza na zachodniej ścianie skrzydła, połączonego również

z północnym transeptem. Obecnie oba otwory prowadzące

do kościoła są zamurowane, jednak ślady kamiennych ob-

ramowań świadczą o pierwotnym połączeniu. Dachy tych

dwóch budynków mają formę mansardy pokrytej w gór-

nej części płaską dachówką, w dolnej zaś łupkiem. To roz-

wiązanie zostało zachowane w czasie ostatniej renowacji.

Skrzydło zachodnie to budynek, który przeznaczony

był na pobyt braci świeckich. Składał się on z pomieszczeń

gospodarczych, kuchni i sypialni konwersów. Bezpoś red-

nio od zachodu sąsiadował z dziedzińcem zew nętrznym,

który dawał dostęp do budynków gospodarczych, stajen,

brodzika i do południowego portalu głównej bramy wejś-

ciowej. Na południe od niej, poprzez sieć dróg, opactwo

za chowywało łączność z okolicznymi gospodarstwami,

zagrodami i wioskami mu podlegającymi.

Wirydarz, pierwotnie służący do medytacji, kontem-

placji był również ogrodem wewnętrznym dla mnichów.

W centrum kwadratu zachował się kamienny basen. Ta

cen tralna fontanna mogła służyć do ablucji, ale miała

rów nież znaczenie symboliczne. Po krużgankach wiryda-

rza istnieją ślady w postaci posadzki z małych kamieni,

widocznej wzdłuż ś

ciany południowej skrzydła północ-

nego, ściany zachodniej skrzydła wschodniego i pod pół-

nocnym murem nawy kościoła. W północno-wschodnim

narożniku wirydarza zachowała sie niewielka zdobiona

wnęka grobowa (enfeu). W murach byłych krużganków

istnieją ślady po więźbie dachowej. Liczne rzeźbione ka-

mienne nagrobki i sarkofagi wystawione w wirydarzu

świadczą o długiej historii opactwa.

Południowym zamknięciem wirydarza jest kościół

klasz torny [3, s. 66], [10, s. 25, 33, 73, 84, 85, 149, 150,

157]. Zbudowany prawdopodobnie w XII w. jest cieka-

wym, typowym dla regionu przykładem jednonawowej

budowli na planie prostego krzyża łacińskiego. Nawa jest

podzielo na na trzy przęsła [11, s. 120]. Na jej wschodzie,

za skrzyżowaniem transeptu mieści się chór z półkolistą

absy dą. Również oba ramiona transeptu wyposażone były

w niewielkie półkoliste kaplice, otwarte w ich wschod-

nich ścianach. Te elementy transeptu nie zachowały się

jednak do naszych czasów. Zastąpiono je, prawdopodob-

nie po dużych zniszczeniach w czasie wojen religijnych,

prostymi oknami. Innym elementem charakterystycznym

dla regionu jest kopuła. W kościele opactwa Grosbot do

106 Joanna Furgalska

tion. Le sol au rez-de-chaussée est recouvert de petites

pierres blanches, disposées en motifs caractéristiques de

ces régions. Voici les «pichats» appelé aussi «cœurs de

demoiselles». L’aile orientale, au rez-de-chaussée con-

tient une salle capitulaire et une sacristie, communiquant

directement avec le bras de transept nord. À l’étage, les

cellules des moines étaient accessibles par le couloir com-

mun accolé au mur ouest. C’est par ce passage qu’ils

pénétraient dans le bras de transept nord de l’église.

Actuellement les deux ouvertures menant à l’église sont

murées, mais les traces des encadrements en pierre de

taille témoignent de la liaison initiale avec l’église. Le toit

actuel de l’aile est et de l’aile nord est en forme de man-

sarde, couverte en partie haute avec la tuile plate, en par-

tie basse avec l’ardoise. L’ardoise a remplacé la tuile plate

au XIX

siècle. Cette solution a été préservée au cours de

la dernière restauration.

L’aile ouest de l’abbaye était destinée au séjour des

frères convers. Elle était composée des pièces de service,

de stockage, de la cuisine et des cellules des frères laïcs.

Son mur oriental, percé d’ouvertures, permettait la vue sur

le jardin intérieur. La façade ouest s’ouvre actuelle

ment

sur un jardin orné d’un bassin circulaire, souligné par les

garde-corps avec balustres sculptés et piliers en pierre. Le

toit actuel de l’aile ouest, est à trois ponts, couvert de

tuiles canal, souligné par une corniche en pierre. L’ensem-

ble des bâtiments côté ouest, comprenant la façade occi-

dentale de l’église donnait accès à la cour ex té rieure. Cet

espace, fermé par le mur d’enceinte était dé volu à la récep-

tion des visiteurs, des voitures avec la mar chandise et des

animaux. C’est probablement ici, qu’était situé le bâtiment

du «gardien». Jusqu’à aujourd’hui

existent les vestiges de

plusieurs bâtiments agri coles. Un pédiluve-abreuvoir est

accolé au mur ouest. Le portail sud, qui, à l’époque faisait

office de porte d’entrée principale donnait l’accès à un

réseau de routes, par lesquelles l’abbaye était reliée avec

les fermes et les villages environnants.

La cour intérieure du cloître, aménagée en jardin, était,

à l’origine conçue pour la méditation et la contemplation

spirituelle. Une vasque avec une margelle en pierre oc -

cupe toujours le centre du carré. Ce bassin-fontaine, pou-

vait être utilisé pour les ablutions, mais avait aussi une

sig nification symbolique, baptismale. Dans les murs de la

cour nous pouvons distinguer encore aujourd’hui les tra-

ces de la charpente du déambulatoire. Au sol, le pavage

com posé de petites pierres est visible le long du mur sud

de l’aile nord, du mur ouest de l’aile est, et la paroi nord

de la nef de l’église. Dans ce mur, un petit enfeu est visi-

ble près de l’angle nord-est de la cour. Dans l’enceinte de

l’ancienne cour du cloître de nombreuses pierres tom-

bales et sarcophages sculptés témoignent de la longue

histoire de l’abbaye.

La partie sud de l’ensemble est fermée par la petite

église [3, p. 66], [10, p. 25, 33, 73, 84, 149, 157], construite

vraisemblablement dans le troisième quart du XII

siècle.

C’est un exemple intéressant et très représentatif de l’ar chi-

tecture de la région: une construction sur le plan d’une

simple croix latine, à nef unique. La nef est divisée en trois

travées [11, p. 120], couvertes à l’origine par une voûte en

berceau. Il reste seulement, dans quelques en droits, les

naszych czasów zachował się tylko jej fragment. Zbudo-

wana była na skrzyżowaniu transeptu z nawą – duża jej

część zawaliła się w 1991 r. Do dzisiaj przetrwał fragment

z okrągłym otworem do wciągnięcia dzwonu. Takie samo

kopulaste rozwiązanie zobaczyć można również w ma-

leńkim kościele w Charmant, w Charente. Bardziej roz-

budowanym przykładem jest katedra w Angoulême, któ-

rej cała nawa główna pokryta była i jest kopułami (église

à ﬁ l des coupoles) [11, s. 256–258]. To ciekawe rozwią-

zanie architektoniczne prawdopodobnie zapożyczone jest

z architektury Bizancjum i z budowli arabskich architek-

tów, którzy się na niej wzorowali. Liczne wyprawy krzy-

żowe były momentami wymiany kulturalnej Wschodu

z Zachodem.

Kościoły pokryte kopułami, obecne na całym połud-

nio wym zachodzie Francji, odpowiadały swoim rozwiąza-

niem regule i ideologii cysterskiej [11, s. 196, 197]. Bez

ozdób, przy ciągały wzrok pięknem kamienia, wznios-

łoś cią budowli, oddechem kopuł, przemawiały jasnoś cią

planu i perfekcyjnym wykonaniem kamiennej rzeźbiarki.

Składały hołd twórcy, świadczyły o talencie budowni-

czych i hojności fundatora. Przykładem na to jest właś nie

omawiany kościół Świętej Marii Panny (Notre Dame)

w opactwie cysterskim w Charente.

O gospodarczej działalności mnichów z Grosbot świad-

czą zachowane do dziś stawy z wykorzystującymi wodę

konstrukcjami, system hydrauliczny, podział parcelowy

terenów historycznie należących do opactwa oraz istnie-

jące i wciąż używane nazwy tych parceli. Po prawie dzie-

sięciu wiekach stare źródło, położone na niewielkiej łące

na zachodzie opactwa ciągle funkcjonuje, zasilając w ży-

ciodajny płyn okoliczne pola, stawy, ogrody i lasy. Woda,

jak w modelowych założ

eniach cysterskich, jest jednym

z najważniejszych elementów kompozycji i życia opactwa

Grosbot. Od źródła począwszy, poprzez strumień, kana ły

irygacyjne, baseny rybne i stawy jest ona kręgosłupem,

centralną osią kompozycji i organizacji gospodarczej tego

zespołu klasztornego.

Ważnym elementem pejzażu wokół opactwa są również

istniejące od wieków lasy oraz szpalery drzew. Jedną z pięk-

niejszych pozostałości jest zachowany fragment alei grabo-

wej, posadzonej na głównej osi niewielkiej kaplicz ki. Jest

ona położona na wschód od absydy południowego skrzy-

dła transeptu. Kapliczka ta, podobna do małej, otwartej od

wschodu groty, gościła przez wiele wieków ﬁ gurę Świę-

tej Quitterie. Miejsce to było do niedawna jeszcze świad-

kiem corocznych pielgrzymek. Dalej na zachód widoczny

jest kościół i brama otwarta w kamiennym ogrodzeniu, bę-

dącym przedłużeniem jego zachodniej fasady. Przestrzeń za

tą bramą służyła dawniej na przyjęcie gości z zewnątrz,

ich

pojazdów i zwierząt. To tu prawdopodobnie mieściła się

stróżówka. Przed skrzydłem zachodnim zabudowań kon-

wentualnych rozciąga się ogród otoczony kamienną ażuro-

wą balustradą, której rytm skandują wysokie rzeźbione słu-

py. W jego centrum znajduje się okrągły basen.

W przes-

trzeni między murem zewnętrznym i ogrodem zachodnim

znajdowały się budynki gospodarcze, których kilka frag-

mentów zobaczyć można jeszcze dzisiaj. W zewnętrznym

ogrodzeniu zachowała się brama południowa, która pier-

wotnie była głównym wejściem na teren opactwa.

Opactwo Grosbot na szlaku kulturowym Via Equidia Cisterciena /Abbaye de Grosbot sur les circuits patrimoniaux de Via Equidia 107

départs de cet ouvrage. Après la croisée du tran sept, à l’est,

le chœur se termine par une abside com por tant une voûte

en cul-de-four. Les deux bras de transept avaient aussi les

absidioles dans leurs murs est. Ce pendant, ces éléments

n’ont pas été préservés jusqu’à nos jours. Elles ont été

remplacées, probablement, après les dégâts consécutifs aux

guerres de Religion, par de simples baies. Un autre élément

caractéristique de la région est la présence de coupoles.

L’église de l’abbaye de Grosbot a conservé jusqu’à

aujourd’hui seulement une partie de la coupole (une grande

partie de celle-ci s’est effondrée en 1991). Elle a été posée

sur quatre pendentifs, à la croisé du transept et équipée

d’un oculus (une ouverture qui permettait le passage des

cloches). Une solution similaire est présente dans une autre

petite église en Cha rente, à Charmant. Un autre exemple,

plus grand est la nef de la cathédrale d’Angoulême, cou-

verte des plusieurs coupoles (église à file de coupoles)

[11,

p. 256–258].

Cette solution architecturale intéressante et

grandiose a été probablement empruntée à l’architecture

byzantine et aux constructions arabes, copiée et répétée

en d’innombrables variantes. Ainsi, les croisades étaient

aussi le temps d’échange d’idées et des moments

d’influences culturelles entre l’Est et l’Ouest.

Les églises couvertes de coupoles étaient présentes par-

tout dans le Sud-Ouest de la France et correspondaient

parfaitement à la règle et à l’idéologie cistercienne [11,

p. 196, 197]. Simples, sans décors superficiels, elles atti-

raient l’œil par la beauté de la pierre, parlaient par le souffle

d’une série des dômes, par la simplicité du plan et la perfec-

tion d’exécution de la taille de pierres. Elles rendaient hom-

mage au Créateur, témoignaient du talent des bâtisseurs et

de la générosité du fondateur. L’église Notre-Dame de

l’abbaye de Grosbot fait justement partie de ces exemples.

Tout l’ensemble des constructions présentes sur place

à Grosbot témoigne du développement de l’abbaye. Que

ce soient les étangs avec leurs viviers, le système hydrau-

lique, la division parcellaire des terrains et les noms de ces

parcelles correspondant aux activités agricoles exercées

sur ces terrains, tout affirme l’importance, la di versité des

investissements et le grand dynamisme éco nomique des

moines cisterciens. L’eau est, dans le monde idéal des cis-

terciens, un des éléments le plus important, structurant le

positionnement, la composition et la vie dans l’abbaye.

Après presque dix siècles, la vieille source, cachée dans la

petite prairie au sud de l’abbaye bouillonne toujours. Elle

alimente les canaux, remplit le lavabo, elle coule dans les

étangs, arrose les champs et les forêts. Elle irrigue, elle

apaise la soif et donne la vie. Elle est donc, dans la com-

position, la colonne vertébrale et l’axe de l’organisation de

la vie spirituelle et économique de l’en semble monacal.

D’autres éléments fondamentaux du paysage, présents

depuis des siècles autour de l’abbaye sont les forêts et les

alignements d’arbres. L’abbaye de Grosbot est située au

cœur de la Forêt d’Horte, l’un des plus importants et plus

vastes espaces forestiers du département de la Charente et

aussi de son département voisin, La Dordogne. L’un des

plus beaux vestiges d’alignement d’arbres présents dans

l’enceinte de l’abbaye est un fragment de l’allée de

charmes. Il nous conduit, le long de l’axe de l’abside du

bras de transept sud vers une petite chapelle dédiée

Pocysterskie budynki opactwa Grosbot przeszły, z wy-

jątkiem kościoła, generalną i bardzo szczegółową renowa-

cję. Dostosowano je do współczesnych wymogów miesz-

kalnych, zachowując jednak w jak największym stopniu

autentyczne elementy widoczne przed renowacją i odkry-

te w jej trakcie. Projekt architektoniczny, prace konserwa-

torskie i budowa prowadzone były od 1992 do 2003 r. pod

kierunkiem architekta-konserwatora Phillippe’a Oudin

(tytuł w języku francuskim: Architect en Chef des Mou-

ments Historiques). Prace restauratorskie kościoła rozpo-

częto w roku 2012.

Elementy „świata koni” opactwa

Rysunek dróg i ścieżek wokół opactwa jest prawie nie-

zmieniony i pokrywa się z trasami sprzed dwustu laty. Ich

dokładny przebieg śledzić można na dostępnych w każ-

dym merostwie planach katastralnych Napoleona. Via

Equi dia pragnie zachować ich przebieg i ochronić od za-

pom nienia historyczne nazwy traktów i ścieżek. Nazwy

wytyczonych szlaków zgodne będą więc z ich pierwo-

wzorem na mapach katastralnych z początku XIX w.

Na terenie opactwa i w bezpośrednim jego sąsiedztwie

znaleźć można kilka bardzo interesujących przykładów

kompozycji szpalerów i alei drzew. W pobliżu koś cioła ist-

nieje, wspomniany już powyżej, fragment starej alei gra-

bowej dochodzącej do wschodniego muru połud nio wego

skrzydła transeptu. Obecni właściciele podkreś lili jej waż-

ność, przedłużając ją nowo posadzonym szpalerem dzi kich

czereśni. Prowadzą one od bramy wschodniej na zachód.

Droga ta, wybrukowana polnymi kamieniami, ciąg nie się

wzdłuż starego żywopłotu, malowniczego stawu i stru-

mienia po prawej stronie oraz dębowego lasu po lewej. Na

efekt perspektywiczny tego założenia należy jeszcze po-

czekać, gdyż to tylko grube pnie dużych, regularnie roz-

mieszczonych drzew mają edukacyjny wpływ na konie.

Ukierunkowują one ich przemieszcza nie, nakazują dyscy-

plinę i regularność. Taki sam efekt wy wiera ta kompozy-

cja na zwiedzających piechurów, rowerzystów i jeźdźców.

Innym przykładem kompozycji z drzew jest tunel z lesz-

czyny, który wychodząc z południowej bramy i kieru jąc

się na zachód, okala od południa łąkę z bijącym źród łem.

Jest początkiem marszruty łączącej opactwo z wsią Gros-

bot. Jego cień działa uspokajająco i sprzyja odpoczynko-

wi, relaksacji. Z tej samej bramy wychodzi na południe

inny szlak, przesklepiony konarami starych drzew. Była to

stara, główna trasa do opactwa. O jej ważności świadczą

fragmenty murów i ruiny dwóch ogromnych słupów roz -

mieszczonych po obu stronach drogi, w sąsiedztwie bra-

my południowej. To uporządkowaniem takich dróg i re-

nowacją elementów kamieniarki im towarzyszących będą

się zajmowali organizatorzy Via Equidia.

Nieopisanym jeszcze elementem świata koni jest bro-

dzik (pediluve), miejsce kąpieli i wodopój dla zwierząt do-

mowych. Położony jest on w zachodniej części zespołu

pocysterskiego Grosbot, pomiędzy łąką, na której bije źród-

ło, a ogrodem obwiedzionym XVII-wieczną kamienną ba-

lustradą. W najbliższym jego sąsiedztwie znajdują się rui ny

zespołu zabudowań gospodarczych opactwa. Element ten,

zbudowany z kamiennych bloków, był używany do pielęg -

108 Joanna Furgalska

à Sainte Quitterie. Ce petit édifice, ouvert sur l’Orient

ressemble à une grotte.

Les bâtiments de l’abbaye, à l’exception de l’église ont

étés minutieusement restaurés. Les intérieurs ont été

réadaptés aux exigences modernes, préservant, toutefois,

autant que possible, les éléments authentiques, visibles

avant ou découverts au cours de la restauration. La con-

ception architecturale et les travaux de restauration, ont

été réalisés, sous la direction de «l’Architecte en Chef des

Monuments Historiques», M. Phillippe Oudin entre 1992

et 2003. La restauration de l’église a commencé en 2012.

Les éléments du «monde du cheval»

de l’abbaye de Grosbot

Les images satellites d’aujourd’hui confirment une con-

figuration des forêts, prairies, champs, rivières et étangs

inchangée depuis des siècles. Le dessin des routes et des

chemins autour de l’abbaye reste également inchangé,

depuis deux cents ans, identique à la plupart des tracées

du cadastre napoléonien. Sur les cartes de ses itiné raires,

Via Equidia veux garder leur forme historique et aussi,

pour protéger de l’oubli, leurs anciens noms, figurant sur

les plans du XIX

siècle.

Sur les terrains appartenant à l’abbaye et dans ses alen-

tours existent plusieurs exemples d’alignements d’arbres

et des allées. Une portion de l’ancienne Allée des Char-

mes, déjà décrite, a survécu à proximité de l’église. Il est

orienté est-ouest et arrive, dans l’axe du bras de transept

sud, à la petite chapelle de Saint Quitterie. Récemment, ce

«chemin blanc» a été souligné par la plantation de meri-

siers, de la Porte Est vers l’ouest, sur toute la longueur. En

calcaire, partiellement empierré, il longe à sa droite la haie

vive, le vieil étang et la prairie avec le ruisseau. Une clair-

ière de chênes s’ouvre à gauche. Pour l’effet «d’as pira-

tion» il faut encore attendre, car seulement les gros troncs

d’arbres, bien visibles et espacés régulièrement, peuvent

avoir l’effet éducatif sur les chevaux. Ce type de composi-

tion paysagère a une très grande influence sur les équidés.

Il dirige l’animal, suggère la discipline et régularité. Cette

composition a le même effet sur les mouvements des vis-

iteurs, les cavaliers, les randonneurs et les cyclistes.

Une autre forme de composition paysagère est présente

sur le chemin de l’abbaye en direction du village de Gros-

bot. De la Porte Sud, en tournant à droite en direction de

l’ouest, nous rentrons sous une voûte. Ce tunnel vert est un

enchevêtrement de branches de noisetiers, qui forme une

clôture végétale sur le pourtour de la prairie avec la source.

Son ombre à un effet calmant et influence le repos et la

relaxation. De la même porte, en direction du sud, un autre

chemin démarre. Ici, la voûte de châtaigniers est accom-

pagnée de très gros spécimens de marronniers d’Inde. Les

vestiges des deux énormes piliers et du muret en pierre,

visibles à son début témoigne de l’im portance des circula-

tions à cette endroit (accès principal à l’abbaye). Une des

actions proposée par Via Equidia est l’inventaire des élé-

ments d’aménagement des chemins (murs, escalier, rampes,

caniveaux etc.), leur restauration et leur mise en valeur.

Un autre élément intéressant, le pédiluve-abreuvoir est

vi sible à l’ouest de l’abbaye, entre le jardin entouré des

nacji

i toalety koni, których wrażliwe pęciny zanurzano

w wodzie wypełniającej basen. Brodzik ma kształt podko-

wy, otoczony jest niewysokim murem pełniącym funkcję

balustrady. Zabezpieczała ona pracujących przy koniach

przed upadkiem, a jej kształt umożliwiał chodzenie w wo-

dzie zwierząt trzymanych na lonży. Łagodna krzywa pod-

kowy

ułatwiała opiekunom koni prowadzenie ich do wody

w spokojnym rytmie i na bezpieczny dystans. W świecie

koni do tej pory stosuje się kąpiele wodne, a ich leczni-

czy i zapobiegawczy (masaż ścięgien w wodzie rozluź-

nia je, zapobiega ich zrywaniu, skurczom i zmęczeniu nóg

konia) wpływ znany jest każdemu koniu szemu i wszyst-

kim jeźdźcom dbającym o swoje wierzchow ce. Do bro-

dzika prowadzi łagodna brukowana ram pa, obwiedzio-

na również łukową balustradą. Całe założenie przytyka

do kamiennego muru oddzielającego część gos podarczą

opactwa od sąsiadującej z nim od zachodu łąki. Woda do

pediluve doprowadzona jest ze źródła małym, wyproﬁ -

Il. 3. Międzynarodowy szlak konny Via Equidia Cisterciena wokół

opactwa Grosbot: A – trasa krótka, B – trasa długa, 1 – kierunek

szlaku, 2 – przebieg szlaku, 3 – parking, 4 – wodopój, 5 – łąka

lub wybieg dla koni do dyspozycji, 6 – zabytek związany

z jeździectwem i końmi, 7 – klasztor cysterski, 8 – punkt widokowy,

9 – zabezpieczone przejście przez jezdnię (oprac. J. Furgalska)

Ill. 3. Circuit Via Equidia Cisterciena autour de l’abbaye de Grosbot:

A – petite boucle, B – grande boucle, 1 – direction vers d’autres

circuits, 2 – le trace du circuit, 3 – parking, 4 – abreuvoir,

5 – enclos-paddock mis à la disposition, 6 – patrimoine équestre à voir

– à visiter, 7 – abbaye cistercienne, 8 – point de vue, 9 – passage sur

la route à sécuriser («gendarme couché», limitation de vitesse et autre

signalétique de sécurité) (dessin J. Furgalska)

Opactwo Grosbot na szlaku kulturowym Via Equidia Cisterciena /Abbaye de Grosbot sur les circuits patrimoniaux de Via Equidia 109

garde-corps en pierre avec balustres du XVII

siècle et le

mur d’enceinte ouest. Point d’eau pour les animaux

domestiques, il a été utilisé aussi pour le soin des che-

vaux. Ma çonné, en forme de fer à cheval, son mur faisait

office de garde-corps. Son couronnement est fait avec des

dalles en pierre. Il a été, et est peut être toujours alimenté

par la source qui bouillonne sur la prairie voisine. La

forme ar rondie, avec une rampe d’accès en pente douce,

permettait de faire les soins des chevaux en toute tranquil-

lité. Elle sé curisait les hommes emmenant les animaux

dans l’eau des chutes, permettait le mouvement circulaire

en va-et-vient des bêtes et offrait à ces derniers le confort

de massage dans l’eau peu profonde, avec un sol dur. Ces

traitements existent de nos jours, les gestes des palefre-

niers et les bienfaits d’hydrothérapie n’ont pas changé.

Une rampe d’accès pavée, soulignée aussi d’un garde-

corps est aménagée au sud. L’eau arrive dans le pédiluve

par une petite ouverture en bas du mur ouest. Elle est

acheminée, depuis la source par une rigole, à travers le

mur par un caniveau sculpté dans une énorme pierre

d’évier, elle dégringole et rempli le bassin. Le profil du

bassin comporte une légère pente descendante vers l’est.

Dans le mur, côté sud-est le trop-plein lié au système

hydraulique de l’abbaye a été aménagé à mi-hauteur. Il est

équipé encore d’une grille en fer forgée.

Via Equidia autour de l’abbaye de Grosbot

Les balades autour de l’abbaye de Grosbot font partie

des circuits interdépartementaux et internationaux de Via

Equidia Cisterciena. L’abbaye de Grosbot est l’une des

nombreuses étapes de la route historique, traversant le

département de la Charente du nord-est vers le sud-ouest.

Son tracé passe par l’ensemble forestier de la Forêt

d’Horte en direction du sud-ouest, vers la Dordogne. Le

premier circuit de Via Equidia Cisterciena, avec ses deux

variantes se situe dans les alentour de l’abbaye (ill. 3). La

première variante, une petite boucle, passe aux environs

immédiats de l’ensemble des bâtiments abbatiaux et de

ses coquets jardins. Le deuxième, chemine dans les bois

et à travers champs. Les deux pistes suivent le tracé des

anciens chemins, inchangé depuis deux cents ans. Leur

forme est restée intacte et correspond parfaitement au des-

sin visible sur le cadastre Napoléonien. Les deux sentiers

commencent à la porte sud, au grand portail en bois,

soutenu par deux piliers de pierre, situés dans le mur

d’enceinte, qui protège l’ensemble de propriété. Avec

l’accord des propriétaires, nous pouvons commencer le

voyage plus au nord, dans le Bois du Boucheron. Le pas-

sage de Nord au Sud, à travers Le Bois de Soulier nous

amène à une croix en pierre, sur la route départementale

RD25, de Charras à Angoulême. En traversant la route,

nous arrivons jusqu’au portail oriental de l’abbaye. Les

jumeaux, les deux piliers en pierre de taille soutiennent le

portail «à claire voie». La Porte est passée, la vue est

attirée vers la droite, par le vieil étang. Après, en direction

de l’ouest, nous continuons dans une allée cavalière plan-

tée de jeunes merisiers. Ce chemin se prolonge naturelle-

ment dans une ancienne allée de charmes, dans l’axe de la

chapelle de Sainte Quitterie. Les vestiges de cette bâtisse

lowanym w terenie rowem. Przekraczając mur, wpływa

do kamiennego rynsztoku, wykutego w kamiennej plat-

formie lavabos i spływa niewielką kaskadą w dół. Proﬁ l

brodzika jest przedłużeniem pochylni i łagodnie opada na

wschód. W murze tej konstrukcji umieszczony jest otwór

ewakuacyjny wody (trop plein), zabezpieczony metalową

kratą i połączony z systemem hy draulicznym opactwa.

Via Equidia wokół opactwa

Trasy po polach i lasach wokół niedawno odrestauro-

wanego zespołu pocysterskiego są integralną częścią mię-

dzydepartamentalnego i międzynarodowego szlaku Via

Equidia Cisterciena. Z północnego wschodu na połu-

dniowy zachód Grosbot jest jednym z etapów historycz-

nej drogi, która przechodząc przez ogromny zespół leśny

Forêt d’Horte, kieruje się na południowy zachód, do Dor-

doni. W najbliższym sąsiedztwie odrestaurowanych bu-

dynków opactwa i jego malowniczych ogrodów wyzna-

czono szlak 1 z dwoma wariantami (il. 3). Pierwszy z nich

to mała pętla w najbliższej okolicy opactwa. Drugi wa-

riant jest dużą pętlą, prowadzącą po okolicznych lasach

i polach. Obie marszruty mają swój początek na południu

od kamiennego ogrodzenia klasztornego. Aby do koń-

ca poczuć atmosferę sprzed tysiąca lat, wycieczkę war-

to rozpocząć trochę bardziej na północ, na przykład w le-

sie Bois du Boucheron. Kontynuując marszrutę z północy

na południe poprzez Bois du Soulier, dochodzimy do sta-

rego kamiennego krzyża na brzegu drogi D25, z Charras

do Angoulême. Po jej przecięciu dochodzimy do wschod-

niej bramy wejściowej opactwa Grosbot. Za linią dwóch

kamiennych słupów podtrzymujących drewniane skrzy-

dła bramy, po prawej stronie pojawia się staw. Na wprost,

nowo posadzony szpaler dzikich czereśni jest naturalnym

przedłużeniem starej alei grabowej, widocznej dalej, na

osi kaplicy św. Quitterie. Kamienne resztki jej murów po-

przedzają południowe skrzydło transeptu i chóru kościoła.

Skrzydło północne transeptu, wbudowane we wschodni

mur opactwa, jest niewidoczne. Wzrok przyciąga od no-

wio ne wschodnie skrzydło klasztoru. W tej elewacji uwa-

gę zwraca doskonale wykonana stolarka à petit bois,

wypełniająca duże okna na parterze i nieco mniejsze na

piętrze i na strychu. Kontynuując w kierunku zachodnim,

obok południowego muru centralnej nawy kościoła, do-

chodzimy do następnej bramy, otwartej w murze przedłu-

żającym zachodnią fasadę kościoła (il. 4). Tu szlak wcho-

dzi na teren dziedzińca zachodniego. Po lewej stronie,

w murze okalającym opactwo widoczna jest pierwotna

główna brama wejściowa. Podtrzymywana, zgodnie z bu-

dowlaną tradycją tego regionu, przez dwa rzeźbione ka-

mienne słupy, umożliwia wyjście na południe.

Tutaj rozpoczyna się szlak 1. Jego wariant A ma dłu-

gość 3,8 km (około 45 minut marszu na koniu), a wa-

riant B długość 11,5 km (około 2 godziny i 15 minut mar-

szu na koniu). Początek obu marszrut w części północ-

nej jest wspólny. Wędrówkę rozpoczynamy w kierunku

zachodnim i drogą prowadzącą do wsi Grosbot przecho-

dzimy pod sklepieniem starych drzew. Po lewej mijamy

ruiny budynków l’Abbatiale, dawnego gospodarstwa na-

leżącego do cystersów. Na zdjęciach widoczne są reszt-

110 Joanna Furgalska

précèdent le bras de transept sud de l’église abbatiale de

Notre-Dame. Le bras de transept nord n’est pas très visi-

ble. Il est intégré dans la maçonnerie de l’aile est du cloî-

tre. Notre vue est attirée par là. L’aile orientale a été soi-

gneusement restaurée. Les murs sont couverts d’enduit

«à l’ancienne», la maçonnerie de pierre de taille est badi-

geonnée, les menuiseries, avec des vitraux dans les

grandes baies au rez-de-chaussée et les plus petites,

à «petits bois» de l’étage sont peintes en gris clair. Con-

tinuant en direction ouest, le long du mur gouttereau sud

de la nef de l’église, nous arrivons jusqu’à la porte ouest.

Elle est située dans le mur qui prolonge la façade occiden-

tale de l’église (ill. 4). Ici, le sentier pénètre dans la cour

ouest. Sur la gauche, dans le mur d’enceinte de l’abbaye

apparaît la Porte sud, son ancienne entrée principale. La

Porte sud, contrairement à la Porte est se ferme par un

portail en bois plein. Conformément à la tradition locale,

les vantaux sont soutenus par les deux piliers en pierre,

sculptés et couronnés de sphères en pierre. C’est la sortie

vers le sud, sur la route en direction du village de Charras,

du hameau Le Grand Nadeau et vers l’ouest, du village de

Grosbot.

Ici commence le circuit 1. Sa variante A est longue de

3,8 km (environ 45 minutes à cheval), et la variante B, est

longue de 11,5 km (environ 2 heures 15 à cheval). Le

début des deux pistes (porte sud de l’abbaye) et la pre-

mière partie de l’itinéraire (partie nord) est commun. Cap

vers l’ouest, passons sous la voûte des arbres centenaires

pour nous diriger vers le village de Grosbot. Sur la gauche,

apparaissent les ruines d’Abbatiale, l’ancienne ferme des

cisterciens. Entre les arbres on discerne des vestiges de

murs et d’un four à pain (ill. 5). Le temps a détruit les

bâtiments et a créé une décoration «naturelle». Puis le

chemin tourne à angle droit au nord, arrive au village de

Grosbot et tourne ensuite à gauche, vers le sud-ouest. Au

carrefour notre attention est attirée par de magnifiques

chênes. Non loin, une maison avec une intéressante girou-

ette sur le faîtage et une petite croix en pierre ne man-

quent pas d’intérêt. Ensuite l’itinéraire continue vers

l’ouest. Non loin, au nord, apparaissent les bâtiments de

Chez Jourde. En passant par la forêt nous arrivons au

croisement avec une route descendant vers le sud. C’est

ki murów, a także piec do pieczenia chleba (il. 5). Czas

zniszczył budynki i stworzył z nich „naturalną” dekora-

cję. Następnie ścieżka skręca pod kątem prostym na pół-

noc i doprowadza do zabudowań wsi. Tu należy skręcić

w lewo, na zachód. Przy skrzyżowaniu dróg uwagę przy-

ciągają wspaniałe okazy kilku dębów. Niedaleko widocz-

ny jest dom z ciekawą girouette umieszczoną na kalenicy

dachu, niewielki, kamienny krzyż i murowana cysterna.

Trasa dalej wije się na zachód. W oddali, na północy wi-

doczne są zabudowania Chez Jourde. Przechodząc przez

las, dochodzimy do skrzyżowania z dużą osią widokową,

która jak struna przecina okoliczne tereny leśne. O jej du-

żym znaczeniu w przeszłości świadczy jej nazwa: Grande

Allée – Aleja Główna. To miejsce zwane Bonnet Rouge –

Czerwony Beret. Warto zatrzymać się na tym skrzyżowa-

niu i chwil

ę podziwiać drogę wspinającą się „do nieba”.

Tu dwa szlaki się rozdzielają. Jeżeli podróżujemy brycz-

ką, to tu trzeba skręcić w lewo i przejechać przez cały zes-

pół leś ny, na południe, aż do skrzyżowania z drogą D93.

Skręcając w tym punkcie w lewo, na północny wschód,

dotrzemy do wsi Charras, miejscowości, w której można

zwiedzić wcześnej już wspomniany ufortyﬁ kowany koś-

ciół i ogrody przy zamku.

Droga piechura i kawalerzysty, który wybrał szlak 1

i jego wariant A w miejscu zwanym Bonnet Rouge, skrę-

ca w lewo, na południe. Długa perspektywa widokowa

Alei Głównej przyciąga wzrok na południe. Następnie

szlak skręca na wschód i zygzakiem, na południowy

wschód, dociera do ostatniego odcinka wariantu A, w oko -

licy

Le Grand Nadeau. Wariant B w Bonnet Rouge ciąg nie

się dalej na zachód i pod kątem prostym skręca na po-

łudnie. Dalej, w kierunku południowym droga zagłębia

się coraz bardziej w las. Szlak, wspinając się, przecho-

dzi obok miejsca Les Riberettes. Po pewnym czasie skrę-

ca ostro w lewo, na wschód i opadając, dochodzi do Alei

Głównej w miejscu zwanym Le Chene d’Ecly. Tu szlak

schodzi z Alei Głównej, skręca w prawo i na nowo wcho-

dzi pod konary drzew. Ten południowo-zachodni odcinek

wycieczki w okolicy La Fontaine des Chaumes łagodnie

wspina się 40 m w górę. Przy Arboretum zaczyna równie

łagodnie opadać. Na zakręcie Głównego Szlaku Turystyki

Pieszej z Angoumois do Perigord należy skręcić w lewo,

Il. 4. Widok na kościół i zachodnie skrzydło klasztoru w Grosbot, 2013 (fot. J. Furgalska)

Ill. 4. La façade occidentale de l’église et l’aile ouest de l’abbaye de Grosbot, 2013 (phot. J. Furgalska)

Opactwo Grosbot na szlaku kulturowym Via Equidia Cisterciena /Abbaye de Grosbot sur les circuits patrimoniaux de Via Equidia 111

une ligne droite, un axe, une colonne vertébrale de bois au

sud de l’abbaye. Le nom qu’elle porte «La Grande Allée»

confirme son importance. Nous sommes à un endroit

appelé Bonnet Rouge. Il convient de s’arrêter là pour

contempler la perspective – la route qui monte vers le

ciel. C’est ici que les deux sentiers, variante A et B se

séparent. Si vous voulez vous balader en calèche, c’est ici

que vous devez tourner à gauche et traverser la forêt en

direction du sud, jusqu’au croisement avec la route D93.

Tournant à gauche, la calèche vous emmène jusqu’à

Charras, le village, où vous pouvez visiter l’église forti-

fiée et les jardins du château.

Le chemin du cavalier et du randonneur ayant choisi le

circuit 1 et sa variante A au lieu dit Bonnet Rouge vire

à gauche. La longue perspective de La Grande Allée ac -

croche le regard et nous dirige vers le sud. Ensuite, le

sen tier tourne à l’est et en zigzag, vers le sud-est. Il arrive

à la fin de la variante A au Grand Nadeau. La variante B

au Bonnet Rouge continue plus loin à l’ouest et à angle

droit tourne vers le sud. En direction du sud la piste entre

de plus en plus profondément dans la forêt. Le sentier

escalade la côte en cheminant à proximité du lieu-dit Les

Riberettes. Après un certain temps, il tourne brusquement

vers la gauche, à l’est et, en descendant il arrive dans un

endroit appelé Le Chêne d’Ecly. Ici l’itinéraire traverse

La Grande Allée, tourne à droite et à nouveau s’enfonce

sous les branches des arbres, dans la forêt. Ce tronçon

sud-ouest de la piste à La Fontaine des Chaumes remonte

tout doucement vers le haut d’environ 40 mètres. Près de

l’Arboretum, il commence à redescendre. À la rencontre

avec le GR de Pays entre l’Angoumois et le Périgord il

faut tourner à gauche, vers le nord-est. Cette partie sud de

l’itinéraire nécessiterait un nettoyage. Plusieurs arbres

cassés et les arbustes très denses barrent la piste, em pê-

chant la marche des randonneurs, le passage des vélos et

des chevaux. Après plusieurs dizaines de mètres le sentier

à nouveau tourne à gauche, vers le nord. Nous rentrons

sur le «Chemin de La Biche». Il traverse la forêt mixte et

arrive au Grand Nadeau, à proximité immédiate de l’ab-

baye. La fin de cette section nécessite des travaux pour

faire disparaître les profondes ornières et un profond net-

toyage (ronces et autres arbustes poussent sur le chemin).

Au Grand Nadeau, au coin d’une grange il faut tourner

à gauche, vers le nord-ouest. Le chemin s’enfonce sous

une voûte couverte de branches et de feuilles (ill. 6) et

arrive, après un petit virage à droite à la Porte sud de

l’abbaye. C’est la fin bien méritée de l’excursion. Au

retour dans les vieux murs, nous pouvons déguster le miel

des ruches de l’abbaye et le thé aromatique préparés par

les propriétaires anglais. Il est à noter qu’une grande par-

tie ouest de la variante B du circuit 1 autour de l’abbaye

de Grosbot fait également partie des Chemins de Grand

Randonnée (GR de Pays entre Angoumois et Périgord).

En l’empruntant, il est possible de continuer le voyage

jusqu’aux ruines de l’église de Rozet, près de la route

D41, entre le village de Clédou et de Combiers.

Bien préservé et restauré, l’ensemble des bâtiments de

l’abbaye de Grosbot est une petite perle, un joyau miniature

dans le monde des grandes abbayes, apparu à la suite des

préceptes donnés par Robert de Molesme. Peu d’entre eux

na północny wschód. Ten południowy fragment wyma-

ga oczyszczenia ze złamanych drzew i gęstych krzaków,

które uniemożliwiają marsz piechurów, rowerów, a także

przejście koni. Po kilkudziesięciu metrach szlak na nowo

skręca w lewo, na północ. Wchodzimy na ścieżkę zwaną

Ścieżką Sarny, Chemin de La Biche. Prowadzi ona przez

las mieszany i dochodzi do zabudowań Le Grand Nadeau,

w bezpośrednim sąsiedztwie opactwa. Koniec tego od-

cinka wymaga prac wyrównujących duże zagłębienia na

ścieżce (les ornieres) i dokładnego wyczyszczenia z kłu-

jących chaszczy. W Le Grand Nadeau, za stodołą skrę-

camy w lewo, na północny zachód, i następnie w prawo,

na północ. Pod liściastym tunelem (il. 6) dochodzimy do

bramy południowej opactwa, końca wycieczki. W starych

murach degustować można miód z pasieki i aromatycz-

ną herbatę przygotowaną przez angielskich gospodarzy.

Warto dodać, że duża część zachodniego odcinka szlaku 1

i jego wariantu B wytyczonego wokół opactwa Grosbot

jest jednocześnie fragmentem Głównego Szlaku Turystyki

Pieszej łączącej tereny krainy Angoulême i Perigord (GR

de Paye entrée Angoumois et Perigord). Nim można kon-

tynuować wyprawę aż do ruin kościółka Rozet, położo-

nego w pobliżu drogi D41, między Cledou a Combiers.

Il. 5. Ruiny zabudowań folwarku na południe od opactwa Grosbot,

fragment z piecem chlebowym, 2013 (fot. J. Furgalska)

Ill. 5. Les ruines de l’Abbatiale, l’ancienne ferme des cisterciens. Entre

les arbres on discerne des débris de murs et d’un four à pain, 2013

(phot. J. Furgalska)

Il. 6. Aleja kasztanowców w pobliżu bramy południowej opactwa, 2013

(fot. J. Furgalska)

Ill. 6. L’allée de châtaigniers à proximité de la Porte sud de l’abbaye

de Grosbot, 2013 (phot. J. Furgalska)

112 Joanna Furgalska

ont survécu dans cet état jusqu’à nos jours. Par conséquent,

je vous invite à visiter l’abbaye de Grosbot, à marcher,

à vous promener à cheval dans les forêts ou à vous balader

en calèche à travers les hameaux et les villages environ-

nants. Les exercices équestres et l’accom pa gnement profes-

sionnel pendant les balades pourraient se faire grâce aux

moniteurs diplômés des centres équestres de la région.

L’hébergement et la restauration sont possibles dans les

fermes, gîtes et dans les chambres d’hôtes. Leurs adresses

et leurs contacts seront accessibles dans le cadre des activi-

tés de l’association Via Equidia. Les informations préparées

spécialement seront disponibles dans les guides et sur le

site Internet.

Dobrze zachowany i odrestaurowany zespół pocysters ki

opactwa Grosbot jest miniaturową perełką w świecie wiel-

kich opactw, którym początek dały idee Roberta de Mole-

sme. Niewiele z nich w takim stanie przetrwało do naszych

czasów. Dlatego dużym zainteresowaniem będą się za-

pewne cieszyły wizyty w Grosbot, przejażdżki wierzchem

na koniu w otaczających je lasach i spacery w bryczce

po okolicznych wsiach i miasteczkach. Noclegi i wyży-

wienie możliwe są w pobliskich gospodarstwach rolni-

czych, domach letniskowych, klubach jeździeckich i poko-

jach gościnnych, stancjach. Ich adresy i kontakty podane

będą

w ramach działalności stowarzyszenia Via Equidia,

w specjalnie w tym celu opracowanych przewodnikach

i na stronach informacyjnych dostępnych przez Internet.

Bibliografia /Bibliographie

[1] Semur F., Abbayes, Prieurés et Commanderies de l’Ancienne

France (vers IV

siècle–vers XVIII

siècle): Poitou, Charente, Ven-

dée, Rouillac 1984.

[2] Sepulchre B., Charras/Château, [w:] Sepulchre B., Château, Logis

et Demeures Anciennes de la Charente, Librairie Bruno Sépulchre,

[b.m.w.] 2005, 214–215.

[3] George J., Les Eglises de France – Charente, Librairie Perriol–

Rouillac, Paris 1933.

[4] Liste des parcs et jardins protégés au titre des monuments histo-

riques, www.culture.gouv.fr/culture/organisation/dapa/jardins-pro-

teges.pdf [accédé: 21.03.2013].

[5] Munier E., A grand maître grand serviteur, [w:] Munier E., L’An-

goumois à la ﬁ n de l’Ancien Régime, Librairie Bruno Sépulchre,

Paris 1981.

[6] Horton M., Robson Brown K., An Aristocratic Mausoleum at

Gros bot Abbey (Poitou-Charente, France), [w:] M. Costen (ed.),

People and Places, Essay in Honour of Mick Aston, Oxbow Books,

Oxford 2007.

[7] Larigaudiere-Beijeaud M., Grosbot. Situation Economique et Po-

litique, „Bulletins et Mémoires 1999 – Extrait, Société Archéolo-

gique et Historique de La Charente” 1999.

[8] Barreau A., Chapelain de N.-D. D’Obezine, Notre-Dame d’Obe-

zine à traves les ages, Joannes Baptista, Engolismae die 24 februa-

rii 1938.

[9] Historia Opactwa Grosbot dostępna na stronie internetowej „Ab-

baye de Fontaine Vive, 16380 Charras”, http://www.fontainevive.

com/ [accédé: 23.08.2013].

[10] George J., Guerin-Boutaud A., Les Eglises Romanes de l’Ancien

Diocèse d’Angoulême, Editions Librairie Perriol-Rouillac, [Cha-

rente 1928].

[11] Ternet S., Les églises romanes d’Angoumois, t. 1: Bâtisseurs et modes

de construction en Angoumois romain, Le Croît vif, Paris 2006.

Streszczenie

Via Equidia to pomysł na odkrywanie „w rytmie konia” naturalnych pejzaży oraz zabytków, inny sposób poznawania historii. To innowacyjna koncep-

cja turystyki, której zadaniem jest „umożliwienie współistnienia tradycyjnego świata koni ze współczesnym światem cywilizacji wiejskiej i miejskiej”.

To projekt zespołu tras konnych złożonych z dróg już istniejących, które należy skatalogować, opisać i przywrócić do użytkowania, a także szlaków no-

wych, wytyczonych jako marszruty tematyczne, o przebiegu dostosowanym do poziomu umiejętności jeździeckich i stopnia zainteresowania zabytkami.

Celem działania Via Equidia jest również przywrócenie do życia wymierających rzemiosł związanych z tradycyjnym użytkowaniem konia – tej „najpięk-

niejszej zdobyczy ludzkości”. Towarzyszyć temu ma rewaloryzacja i rewitalizacja zabytkowych miejsc i obiektów związanych z transportem konnym

(kuźnie, karczmy, zajazdy). Via Equidia proponuje udostępnienie, na wspólny użytek jeźdźców, piechurów i cyklistów, już istniejących, zaadaptowa-

nych na potrzeby turystyki specyﬁ cznych miejsc i obiektów (postoje, popasy, schroniska, wodopoje, brody, sanitariaty). Pomysł narodził się we Francji,

w departamencie Charente. Przewidywana jest możliwość rozszerzenia terenu objętego jego zasięgiem na sąsiednie departamenty, a nawet terytorium

całej Francji. Szczególnie interesujące mogłyby być szlaki tematyczne, które łączyłyby Francję z innymi krajami Europy. Via Equidia Cisterciena jest

propozycją szlaku łączącego nicią starych dróg zabytkowe zespoły cysterskie i pocysterskie. To idea przemieszczania się nie tylko w przestrzeni, ale

i w czasie, drogami, po których przeszły konwoje cysterskie, jadące budować nowe opactwa. Pierwszym etapem jest pocysterski zespół opactwa Gros-

bot w departamencie Charente, we Francji. Wytyczono i opisano trasy dwóch wycieczek, umożliwiających odkrycie i zwiedzanie opactwa i jego okolic.

Słowa kluczowe: dziedzictwo kulturowe, historia, cystersi, konie, turystyka

Resumé

Via Equidia c’est l’idée de découvrir «au rythme du pas du cheval» les paysages naturels et le patrimoine, une autre façon d’apprendre l’histoire. C’est

un nouveau concept touristique pour: «pouvoir vivre ensemble le monde du cheval, le monde agricole, rural et urbain», un réseau de chemins

équestres, composé de chemins déjà existants, à recenser, rétablir et revaloriser et de chemins à créer. L’association veut proposer plusieurs itinéraires

à parcourir, en fonction du temps disponible, des niveaux d’équitation acquis et de l’intérêt pour le patrimoine. Le but du projet est également la

restauration des activités liées au monde équin, redécouverte, préservation des métiers, des professions et des traditions et des lieux liés à la «plus

belle conquête de l’Homme». Via Equidia envisage la mise en valeur et réutilisation des équipements anciens liés au monde du cheval (forges, auber-

ges, relais) et la création des équipements spécifiques (stationnements, haltes de repos, abris, abreuvoirs, gués, sanitaires, signalétique) partagés par

les cavaliers, les randonneurs et les cyclistes. Le projet est né dans le département de la Charente. Cependant, il est prévu d’étendre ces balades sur

d’autres territoires. Les «circuits à thèmes» pourraient lier plusieurs départements français et d’autres pays d’Europe. Via Equidia Cisterciena est une

proposition de «circuits à thèmes» en rapport avec les voyages le long des chemins empruntés par les convois cisterciens pour bâtir les nouvelles

abbayes. La première étape proposée en Charente est l’abbaye de Grosbot. Deux circuits sont tracés pour découvrir l’abbaye et ses alentours.

Mots Clés: patrimoine, histoire, cisterciens, chevaux, tourisme