88 Agnieszka Gryglewska
gabinetu i sanitariatu, była wyposażona w wykusze w po-
koju i balkony przy kuchni. Mieszkańcy mieli możliwość
skorzystania za niewielką opłatą z ciepłej kąpieli w łaźni
urządzonej na parterze bocznego skrzydła [21]. Zastoso-
wano techniczne udogodnienia – instalacje centralnego
ogrzewania, ciepłej wody w kuchniach i łazienkach oraz
gazu. W kuchniach były szafy-spiżarnie oraz kuchenki na
węgiel i gaz. Dzięki takiemu wyposażeniu standard był tu
wyższy niż w mieszkaniach oferowanych na rynku [21].
Cieszyły się dużym popytem, były wynajmowane głów-
nie przez słabo opłacanych urzędników niższego szcze-
bla – pracowników kolei, poczty i telegrafu, nauczycieli,
rzemieślników, wdowy i rentierów [22]. Skromna, rze-
czowa i solidna architektura nie przypominała ówcześnie
powstających secesyjnych kamienic czynszowych. Za-
projektowano elewacje urozmaicone szczytem, narożną
wieżyczką, pseudoryzalitami i nieregularnie rozmieszczo-
nymi na elewacji wykuszami, pokryte jasnym tynkiem,
z ceglanym cokołem i detalami, powściągliwą dekoracją
sztukatorską na płycinach wykuszy (rmy Simlinger &
Gohde). Po działaniach wojennych w 1945 r. z całego ze-
społu zachowała się tylko środkowa ocyna.
Dalsze inwestycje spółdzielni rozpoczęto dopiero po
ukończeniu obu budów
10
. W 1903 r. zakupiono dział-
ki przy ul. Jemiołowej (Yorckstraße) i Hubskiej. Prace
przy ul. Jemiołowej 14–20 na Przedmieściu Świdnickim
(Schweid nitzer Vorstadt) pod kierunkiem Georga Eber-
ta ukoń czono w latach 1904–1905. Dom frontowy po-
wstał w linii zabudowy wschodniej pierzei ulicy, za nim
– skrzydła ocyn, które wydzieliły dwa dziedzińce z pla-
cami zabaw dla dzieci i ogrodami z drzewami, żywopło-
tami, trawnikami, utwardzonymi ścieżkami i karuzelami.
W budynku z czterema klatkami schodowymi, o dwu-
i trzytraktowym planie głębokości 13 m, bez podziału
na sekcje, oraz w ocynach zaplanowano 66 mieszkań
o różnej wielkości, z przewagą trzypokojowych, o stan-
dardzie wyższym niż przy ul. Borowskiej. Większość
z nich, nawet dwupokojowych (ok. 60 m
2
), była wypo-
sażona w szeroki korytarz, jasną kuchnię, łazienkę, skła-
dzik, służbówkę dostępną z kuchni, balkon lub loggię od
frontu, a nierzadko też balkon przy kuchni od strony dzie-
dzińca. Wszystkie pomieszczena gospodarcze znajdowały
się od strony dziedzińców. Gorsze wyposażenie małych
mieszkań na IV piętrze (bez łazienek) rekompensował ta-
ras z zachodnią ekspozycją, zwany altaną, ciągnący się
wzdłuż całej fasady. Łaźnia z wannami i kabiną prysznico-
wą oraz pralnią znajdowała się w ocynie. Nie tylko duży
metraż mieszkań i liczne wygody, ale również jakość wy-
konawstwa (żelbetowe schody i stropy rmy Baugesell-
schaft für Lolat-Eisenbeton GmbH, Breslau) decydowały
o tym, że można było uznać tę inwestycję spółdzielni za
10
Od 1901 r. poszukiwano nowych działek na peryferiach miasta,
korzystnie połączonych komunikacyjnie z jego centrum, oraz sposobów
pozyskania środków na nowe inwestycje (rozpisanie wierzytelności, uzy-
skanie funduszy państwowych, których nie otrzymano w 1901 i 1902 r.).
Donansowanie BWV w 1903 r. ze środków kasy emerytalnej pracow-
ników Kolei Prusko-Heskiej (większość członków spółdzielni wywo-
dziła się z kręgów urzędników kolejowych) umożliwiło spłatę I hipoteki
i dało szansę na dalszą działalność, „nowe budynki i grunty”, za: [21].
tion of Georg Ebert was completed in the years 1904–
1905. The front house was built in the development line
of the eastern frontage of the street, behind it – the wings
of the annexes, which separated two courtyards with
playgrounds for children and gardens with trees, hedges,
lawns, paved paths and carousels. In the building with
four staircases, with a two- and three-section plan of 13
m depth, without division into sections as well as in the
annexes, 66 ats of various sizes with a predominance
of three rooms, with a higher standard than in Borowska
Street were planned. Most of them, even two-room ones
(approx. 60 m
2
), were equipped with a wide corridor,
a bright kitchen, a bathroom, a storeroom, a servant room
accessible from the kitchen, a balcony or loggia from the
front and often a balcony accessed by the kitchen from
the courtyard side. All utility rooms were located on the
courtyards side. Inferior furnishings of small apartments
on the fourth storey (without bathrooms) were compen-
sated by a terrace with western exposure called an ar-
bour, which ran along the entire façade. The bathhouse
with bathtubs, a shower and a laundry room were located
in the annex. Not only the large area of apartments and
many amenities, but also the quality of workmanship (re-
inforced concrete stairs and ceilings of Baugesellschaft
für Lolat-Eisenbe ton GmbH, Breslau) resulted in the fact
that this cooperative investment could be considered to be
the most luxurious. The body of the front building, varied
by verticals of irregularly arranged bay windows, loggias
and balconies, gables and window openings, diversied
in form, reected its internal function and corresponded
to the repeatability of apartments. The composition of the
entire façade was unied in a manner characteristic of the
design of Alfred Messel in Sickingenstraße in Berlin. The
surface of the front façade was covered with plaster with
rustic work drawing and decorated with details of sim-
plied historical forms. In 1935, the building underwent
major remodelling and modernization of the façade. After
the war damage in 1945, half of its body survived.
On the plot of land purchased in the years 1903 and 1905
at 30–36 Hubska, near the railway areas in Strzelińskie
Suburb, narrow and deep, Boczna Street was marked out,
next to which a group of 16 houses was built (1–15, 2–14
Boczna Street, 30/32 Hubska Street) with small and me-
dium-sized apartments (190), “according to the demand
in this area” (Fig. 3a, b) [21]. The construction of houses
under the supervision of Georg Ebert was completed in
1907. Boczna Street was designed as a reach surrounded
by unied development, a quiet layout of the “private res-
idential street” Berlin type (Wohnprivatstraße), although
smaller and formally poorer. Behind the buildings, be-
tween the annexes, there were shallow courtyards, prob-
ably with an economic function and a small garden. Two
four-storey corner tenement houses crowned with turrets
in Hubska Street formed a frame for the axis of Boczna
Street which on both sides was enclosed by houses that
were one storey lower. These were three types of recur-
ring two-section units (9–11 m deep) with dierent front
widths (14.5–25 m), plans and standards of apartments. In
the widest buildings on the “T” plan and atypical corner
ones, the largest premises were arranged with 3–4 rooms,
