Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018 – case study

Piotr Wesołowski

doi:10.37190/arc190312

Abstract

In the article the exhibition of works of art realized or publish in the biennale of the art of nature Geumgang Nature Art Biennale in the years 2017–2018 in Gongju (South Korea) have been discussed. The aim of this work is the presentation of the results of the analysis of spatial forms on the border line of artistic and architectonic creation. The author, who took part in this exhibition assumed that such an analysis of projects and realization will allow presenting the possibility of creative confrontation of various attitudes of artists towards the problem of the presence of man in the natural environment. The task of creating a shelter-hut in the natural environment (forest) was set before the artists. The topic became an excuse for searching for a formal, artistic and aesthetic answer to the question about contemporary human and nature relations in the context of the developing trend of eco-aesthetics. The analysis of 147 submitted projects and 11 works that were completed in the 1st stage of the biennale concerned the form, function and symbolism contained in the proposed objects. The research material was composed of photographic documentation and comprehensive catalogue. What draws attention above all is the wide spectrum of shapes of shelters – from abstract forms to biomorphic, zoomorphic and even anthropomorphic ones being part of the natural environment. In the project descriptions artists declared simple functions – from the role of shelter protecting from atmospheric influences, through observatories, to places for meditation. Some artists emphasized the possible role of the shelter as a refuge for forest fauna as well. The vast majority of authors proposed natural and biodegradable materials. Thus, such objects with assumed limited durability have entered the field of ephemeral art. In the summing up part of the article, conclusions have been formulated regarding both the creative permeation of artistic and architectural ideas in such an experimental form, as well as the undertaking of important contemporary problems in the artistic confrontation, regarding the state of the natural environment and the presence of man in it.

Full article view is only available on bigger screens.

2019

3(59)

DOI: 10. /arc190312

Wprowadzenie

Współczesna sztuka nieustannie poszukuje nowych

idei, nowych przestrzeni, nowych pretekstów. W latach

2017–2018 odbyły się kolejne Geumgang Nature Art

Biennale [1] w Gongju (Korea Płd.), poświęcone twór-

czości artystycznej realizowanej w środowisku przyrod-

niczym, a nazywanej nature art – sztuka przyrody

. Były

to powiązane tematycznie warsztaty i plenerowe wystawy

dotyczące kreacji artystycznych o charakterze architek-

tonicznym: „Szałas w lesie” (Shelter in the Forest, 2017)

i „Przyroda – przestrzeń prywatna – schronienie” (Nature

– private space – shelter, 2018) [1]. Tematyka biennale

skłania do pytania o związki sztuki z architekturą w sferze

idei, które wynikają z natury tych dyscyplin, ale jedno-

cześnie mogą wzajemnie inspirować się i dopełniać.

Cel badań

Celem badań jest ukazanie idei twórczych, jakie za-

prezentowali artyści w ramach tematów biennale. Przed-

ORCID: 0000-0002-4557-1187. Wydział Architektury Poli tech -

niki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Science

and Technology.

Sztuka przyrody (nature art) może wyrażać się poprzez formy

prze

strzenne i prace instalacyjne stworzone z prostych komponentów

jako kompozycje w naturalnym kontekście przyrody. Dzięki sztuce

przyrody natura nie jest jedynie celem ekspresji artystycznej, ale staje

się medium twórczości przypominającej o wartości życia w harmonii

z naturą. Udo Weila cher pisze, że termin nature art lub niemiecki termin

Nature-Kunst […] został stworzony dla opisania ekologicznie zoriento-

wanej sztuki, która, wykorzystując głównie naturalne materiały, pojawi-

ła się wraz z rosnącą ekologiczną świadomością istniejącą w Europie we

wczesnych latach siedemdziesiątych [2, s. 11].

Introduction

Contemporary art is constantly looking for new ideas,

new spaces and new pretexts. In the years 2017–2018, an-

other edition of Geumgang Nature Art Biennale [1] took

place in Gongju (South Korea), which was devoted to artis-

tic creativity implemented in the natural environment called

nature art

. These were thematically related workshops and

outdoor exhibitions on artistic creations of an architectu -

ral character, i.e. Shelter in the Forest (2017) and Nature

– private space – shelter (2018) [1]. The subject matter of

the biennale makes us pose questions about relationships

between art and architecture in the sphere of ideas that arise

from the nature of these disciplines, with their ability to in-

spire and complement each other at the same time.

Purpose of the research

Our research is aimed at showing creative ideas that

artists presented as part of the biennale themes. The sub-

ject of the analysis includes completed or only published

spatial composition designs. Their status as works of art

is different, however, from the point of view of the goals

of our analysis, both forms of recording creative thoughts

Nature art can be expressed through spatial forms and installation

works which are created from simple components as compositions in

the natural context of nature. Thanks to nature art, nature is not only the

goal of artistic expression, but it becomes a medium of creative activity

reminding the value of living in harmony with nature. Udo Weilacher

writes that the term nature art or the German term Nature-Kunst […]

was created to describe ecologically oriented art which, using mainly

natural materials, emerged along with the growing ecological aware-

ness existing in Europe in the early 1970s [2, p. 11].

Piotr Wesołowski*

Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018 – studium przypadku

Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018 – case study

114 Piotr Wesołowski

make the opportunity to read (understand) the ideas that

guided the artists. The competition and exhibition pro-

voke the question whether such presentations have a cog-

nitive value.

The collection of works by 147 artists from all over the

world shows how the language of art makes it possible to

formulate statements describing the author’s view on the

personal and intimate space (as a cultural product). Indi-

vidual proposals are only authorial and arbitrary artistic

statements. On the other hand, the analysis of a collection

of such individual works enables a synthetic view describ-

ing intellectual or artistic concepts typical or characteris-

tic of a given group of artists. It does not show a universal

and fully objective picture of art because it should be as-

sumed that the works submitted to the competition were

made by authors with artistic experience and a specic

ideological attitude, rst of all positive towards nature

and ecology. Therefore, their graphic and verbal state-

ments represent a specic circle of artists. Nevertheless,

despite the above objections and limitations, conclusions

of such an analysis enable a broader look at the ideologi-

cal relations between architecture and art when the issues

of ecology and human relations with nature appear in the

background of creative thinking.

Ephemeral art

At the interface between art and architecture, there is

an area of creative activity that is used by architects and

artists as a training ground for conducting experiments

and implementing creative ideas. To put it simply, archi-

tecture is distinguished from visual arts by utility. In the

area of experiments discussed, the issue of function (uti-

lity) can be treated as a pretext for formal and aesthetic

searches.

The result of such searches comprise spatial objects

located in public spaces that rank between para-architec-

tural forms, sculpture, artistic installation, environment

etc. A signicant part of artistic implementations that fol-

low the dynamics of modern life – in contrast to “eter-

nal” monuments of the past – is characterized by limited

durability, giving way to new creations. In many cases,

changeability, mobility and temporality are included in

the nature of these forms. Variability can mean the in-

clusion of such processes as e.g. the growth of biological

material or transformations resulting from interactivity

of a work. Mobility is connected with the possibility of

movement of a work e.g. in the city space. On the other

hand, the ephemeral and temporary character may result

from the natural decay of the form, e.g. fragility of mat-

ter (ice), fragility and instability of the structure (reed) or

a temporary state of the artistic form, and thus depend on

the exposure conditions and environmental factors (e.g.

river current, wind, sunlight etc.). Therefore, such works

are called ephemeral works. Those presented at the bien-

nale also belong to this kind of works.

In ephemeral art that explores urban spaces (street art)

and natural landscape (land art), there are opportunities

to use the language of art for artistic, social and political

purposes. Works of this type have the artistic potential

miotem analizy są zrealizowane lub tylko opublikowane

projekty kompozycji przestrzennych. Ich status jako dzie-

ła sztuki jest odmienny, jednak z punktu widzenia celów

analizy obie postacie zapisu myśli twórczej stwarzają

możliwość odczytania idei, którymi kierowali się artyści.

Konkurs i wystawa prowokują pytanie, czy takie prezen-

tacje mają wartość poznawczą.

Zbiór prac 147 artystów z całego świata ukazuje, w jaki

sposób język sztuki umożliwia formułowanie wypowie-

dzi opisujących autorskie spojrzenie na przestrzeń osobi-

stą, intymną (jako wytwór kultury). Pojedyncze propozy-

cje są tylko arbitralnymi wypowiedziami artystycznymi.

Natomiast analiza zbioru takich indywidualnych dzieł

umożliwia syntetyczne spojrzenie opisujące typowe lub

charakterystyczne dla danej grupy twórców koncepcje in-

telektualno-artystyczne. Nie ukazuje ono uniwersalnego

i w pełni obiektywnego obrazu sztuki, gdyż należy przy-

jąć, że zgłoszone do konkursu prace wykonali autorzy

z doświadczeniem artystycznym i o określonym nasta-

wieniu ideowym, przede wszystkim pozytywnym wobec

natury i ekologii. W związku z tym ich wypowiedzi gra-

czne i werbalne reprezentują określony krąg twórców.

Niemniej, pomimo powyższych zastrzeżeń i ograniczeń

wnioski z takiej analizy pozwalają szerzej spojrzeć na re-

lacje ideowe pomiędzy architekturą i sztuką, gdy w pod-

łożu myślenia twórczego pojawiają się kwestie ekologii

i relacji człowieka z naturą.

Sztuka efemeryczna

Na styku sztuki i architektury znajduje się obszar twór-

czości, który jest wykorzystywany przez architektów

i artystów jako poligon do prowadzenia eksperymentów

i realizacji idei twórczych. W dużym uproszczeniu ar-

chitekturę od sztuk plastycznych (wizualnych) odróżnia

użytkowość. W omawianym obszarze eksperymentów

zagadnienie funkcji (użytkowości) może być traktowane

jako pretekst do poszukiwań formalnych i estetycznych.

Efektem takich poszukiwań są obiekty lokowane

w prze strzeniach publicznych, które plasują się pomię-

dzy formami paraarchitektonicznymi, rzeźbą, instalacją

artys tyczną, environment itp. Znaczna część realizacji ar -

tystycznych, podążających za dynamiką współczesnego

życia – w odróżnieniu do „wiecznych” pomników prze-

szłości – cechuje się ograniczoną trwałością, ustępując

miejsce kolejnym kreacjom. W wielu przypadkach formy

te mają w naturę dzieła wpisaną zmienność, mobilność,

tymczasowość. Zmienność może oznaczać włączenie ta-

kich procesów, jak np. wzrastanie materiału biologicz-

nego lub przekształcenia wynikające z interaktywności

dzieła. Mobilność wiąże się z możliwością przemieszcza-

nia się dzieła np. w przestrzeni miasta. Ulotny, tymcza-

sowy charakter może natomiast wynikać z naturalnego

rozpadu formy, np. kruchości materii (lód), delikatności

i nietrwałości konstrukcji (trzcina) bądź chwilowego sta-

nu formy plastycznej, a więc zależeć od warunków ekspo-

zycji i czynników środowiskowych (np. nurt rzeki, wiatr,

światło słoneczne itp.). Dlatego prace takie nazywane są

utworami efemerycznymi. Do takich utworów zaliczają

się również te przedstawione na biennale.

Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018 115

of temporarily modifying the spatial quality of a place,

urban layout, and landscape arrangement. They can also

be applied to temporarily use the space according to the

season, cultural situation or the current needs of residents.

Sometimes they meet propaganda purposes consisting in

promoting social ideas or pro-ecological slogans, for ex-

ample, nature protection, recycling and sustainable devel-

opment. Moreover, some works establish an artistic and

aesthetic dialogue with a place and its inhabitants, with

time as well as with cultural processes.

The above properties of art have been used to a differ-

ent degree by artists in creating their works.

Ideological background

and organizational assumptions of the biennale

One of the most important problems of the 2

half of

the 20

century was a crisis of the human environment.

Its effects, awakening ecological awareness, resulted in

the development of many elds of science and creative

activity – from philosophy through various elds of hu-

manities and technology to art. In making efforts to stop

degradation of the natural environment, not only research

and practical activities related to its protection, but also

inuencing the change in mentality of people and pro-

moting a new approach to human-nature relations have

become really signicant. In this area of stimulating eco-

logical sensitivity, art began to play an important role.

Interest in natural landscape as an area of creative ac-

tivity is connected with the emergence of land art trend

in the 1960s, which in later years took different names

and occupied various territories of artistic activity – from

landscape architecture to earth art [2].

In this cultural context, the activity of a Korean organ-

isation called Yatoo

should be perceived. Creative activ-

ity undertaken by its members is referred to as “Nature

Art Movement” and was called in this way by organisers

[1, p. 11]). A broader look at this kind of activity is pre-

sented by Istvan Eross, the artistic director of Geumgang

Nature Art Biennale 2017–2018. In the introduction to the

biennale catalogue he wrote as follows: More and more of

us feel the need to disengage from the idea of continuous

expansion and by adopting a longer-term perspective,

to sketch out a sensible, sustainable vision of the future

within a new ideological framework. […] The strengthen-

ing of public art, street art, and environmental art genres

reveal the growing wishes of artists to move their work

beyond a primarily galery-based system. Thus, the artists

working in natural environment are often led by the inten-

sion to improve socjety. While doing so, they inevitably

resonate with a growing vision of an altered social, eco-

nomic, and cultural environment [1, p. 55].

The ideas implemented by artists – ecological artistic

movement – can be seen in the perspective of ecological

Yatoo – Korean Nature Artists’ Association was founded in

Gongju in Chungcheongnam-do Province, South Korea in 1981. The

meaning of the word Yatoo can be translated as “throwing into the eld”

or “expressing nature”; the word 野 (Ya) means “eld” or “nature”, the

word 投 (Too) means “cast” or “express”.

W sztuce efemerycznej eksplorującej przestrzenie miej-

skie (street art) i naturalny krajobraz (land art) kryją się

możliwości wykorzystywania języka sztuki m.in. do ce-

lów artystycznych, społecznych, politycznych. Prace tego

typu mają plastyczny potencjał doraźnego modykowania

jakości przestrzennych miejsca, układu urbanistycznego,

kompozycji krajobrazu. Mogą również służyć do chwilo-

wego użytkowego aranżowania przestrzeni stosownie do

pory roku, sytuacji kulturowej lub do aktualnych potrzeb

mieszkańców. Czasami spełniają cele propagandowe po-

legające na promowaniu idei społecznych lub haseł pro-

ekologicznych, np. ochrony przyrody, recyklingu, zrów-

noważonego rozwoju. Ponadto niektóre dzieła nawiązują

artystyczny i estetyczny dialog z miejscem i z jego miesz-

kańcami, z czasem i z procesami kulturowymi.

Powyższe właściwości sztuki zostały w różnym stop-

niu i w różny sposób wykorzystane przez artystów przy

tworzeniu prac.

Tło ideowe i założenia organizacyjne biennale

Jednym z najważniejszych problemów 2. połowy XX w.

stał się kryzys środowiska człowieka. Jego skutki, budząc

świadomość ekologiczną, spowodowały rozwój wielu dzie-

dzin nauki i twórczości – od lozoi przez różne obszary

hu manistyki i techniki po sztukę. W działaniach na rzecz

pow strzymania degradacji środowiska naturalnego dużego

znaczenia nabrały nie tylko badania i praktyczne działania

związane z jego ochroną, ale również wpływanie na zmianę

mentalności ludzi i promowanie nowego podejścia do rela-

cji człowiek–natura. W tym zakresie pobudzania wrażliwo-

ści proekologicznej ważną rolę zaczęła odgrywać sztuka.

Zainteresowanie krajobrazem naturalnym jako terenem

aktywności twórczej wiąże się z powstaniem w latach 60.

nurtu land art, który w późniejszych latach przybierał

różne nazwy i zajmował różne terytoria działalności arty-

stycznej – od architektury krajobrazu do sztuki ziemi [2].

W tym kontekście kulturowym należy postrzegać ak-

tywność koreańskiej organizacji Yatoo

. Twórczość po-

dejmowana przez jej członków jest określana jako „ekolo-

giczny ruch artystyczny” (przez organizatorów nazwany

Nature Art Movement [1, s. 11]). Szersze spojrzenie na

tego rodzaju aktywność prezentuje Istvan Eross, dyrektor

artystyczny Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018.

Napisał on we wstępie do katalogu biennale: Coraz więcej

z nas odczuwa potrzebę rezygnacji z idei ciągłej ekspan-

sji oraz przyjęcia długoterminowej perspektywy kreślącej

rozsądną, zrównoważoną wizję przyszłości w nowych ra-

mach ideologicznych. […] Wzmocnienie sztuki publicz-

nej, sztuki ulicznej i gatunków sztuki ekologicznej ujawnia

rosnące pragnienia artystów, aby przenieść swoją aktyw-

ność poza system oparty na galeriach. Tak więc artyści

pracujący w środowisku naturalnym często kierują się

Yatoo – Koreańskie Stowarzyszenie Twórców Przyrody (Kore-

an Nature Artists’ Association) zostało założone w 1981 r. w Gongju

w prowincji Chungcheongnam-do w Korei Południowej. Znaczenie sło-

wa Yatoo można przetłumaczyć jako „rzucenie w pole” lub „wyrażanie

przyrody”; słowo 野 (Ya), oznacza „pole” lub „naturę”, słowo 投 (Too)

oznacza „rzucać” lub „wyrażać”.

116 Piotr Wesołowski

intencją ulepszenia społeczeństwa. Czyniąc to, wyrażają

rodzące się wizje zmienionego środowiska społecznego,

gospodarczego i kulturowego [1, s. 55].

Realizowane przez artystów idee – ekologiczny ruch

artystyczny – można postrzegać w perspektywie estety-

ki ekologicznej

. Związek człowieka ze środowiskiem

naturalnym wyraża się w sposób cielesny, psychiczny

i duchowy. Z tego powodu doświadczanie natury w wa-

runkach kryzysu ekologicznego odbierane jest w trzech

aspektach – biologicznym, etycznym oraz estetycznym

[5, s. 187]. Ekoestetyka poszerza reeksję estetyczną nad

działaniami artystycznymi o ekologię, przyrodę i kontekst

środowiskowy rozumiane holistycznie. W takim inter-

dyscyplinarnym wysiłku na rzecz poprawy środowiska

krzyżują się różne dziedziny nauki i twórczości, wzboga-

cając język opisu zjawisk i obszary ekspresji.

Celem biennale jest m.in. zwrócenie uwagi na kryzys

ekologiczny. Można go postrzegać nie tylko jako kryzys

w przyrodzie, lecz również jako kryzys dotyczący ludzi

w społeczeństwie. Szczególnie mocno to wyraziła Carolyn

Merchant, amerykańska ekofeministka, twórczyni teorii

„śmierci przyrody” [6, s. 183]. Nowe podejście do ekologii

wiązało się z powstaniem trzech bliskich sobie nurtów my-

ślenia deep ecology (głęboka ekologia), spiritual ecology

(ekologia duchowa) i social ecology (ekologia społeczna).

Te nowe sposoby podejścia zaprzeczają „antropocentrycz-

nemu racjonalizmowi” lub „antropocentrycznej ekologii”

i wyrażają potrzebę przestrzegania zasad równości w bios-

ferze

. Szczególnie ekologia społeczna wzywa ludzi do za-

jęcia krytycznego stanowiska wobec tematu „domina cji lu-

dzi nad ludźmi’ oraz „dominacji ludzi nad naturą”. Te idee

przyświecały organizatorom zeszłorocznego biennale.

Geumgang Nature Art Biennale to jedna z cyklicznych

międzynarodowych wystaw sztuki przyrody organizowa-

nych przez Yatoo. Stowarzyszenie ma duże doświadcze-

nie w tym zakresie. Realizuje je już od wczesnych lat 90.

XX w.

Pierwsze biennale odbyło się w 2004 r. Zazwyczaj

trwa cztery tygodnie. W tym czasie artyści z całego świa-

ta przebywają razem i tworzą swoje dzieła. Odbywają się

sesje wprowadzające do projektów z zakresu sztuki przy-

rody, międzynarodowe seminaria i inne wydarzenia arty-

styczne, w których mogą uczestniczyć również okoliczni

mieszkańcy – dorośli i dzieci. Odwiedzający obserwują,

jak twórcy i ich prace wchodzą w relacje z naturalnym

Krystyna Wilkoszewska odnośnie do ekoestetyki napisała, że

[…] status naukowości, jak i kwestie autonomii oraz tożsamości pozo-

stają niepewne [3, s. 136]. Temat estetyki ekologicznej – ekoestetyki

podjęła w swojej pracy Maria Gołaszewska (Święto wiosny. Ekoestety-

ka – nauka o pięknie natury, Kraków 2000) i zaproponowała denicję

terminu: Ekologia z este tycznego punktu widzenia (ekoestetyka) jest

działem estetyki badającym współczynnik piękna w antroposferze jako

całości (za: [4, s. 140]).

Wypowiedź Kim Sung-ho, koreańskiego krytyka sztuki, na spo-

tkaniu autorskim w ramach biennale, sierpień 2018 r.

Działalność Yatoo wiąże się z ideami GNAP (Global Nomadic

Art Project) – nomadycznego, międzynarodowego projektu, który łą-

czy artystów z całego świata zainteresowanych sztuką przyrody. Został

on oparty na idei „natura nie ma granic”. GNAP jest coroczną imprezą

i składa się zazwyczaj z trzech części: warsztatów plenerowych i wystaw

wewnętrznych z udziałem 15–20 artystów z całego świata oraz publika-

cji dokumentacji z takiego projektu.

aesthetics

. The relationship of man with the natural envi-

ronment is expressed in a bodily, psychological and spir-

itual way. For this reason, experiencing nature in condi-

tions of the ecological crisis is perceived in three aspects,

i.e. biological, ethical and aesthetic [5, p. 187]. Eco-aes-

thetics extends aesthetic reection on artistic activities

to include ecology, nature and the environmental context

holistically understood. In such an interdisciplinary effort

to improve the environment, various elds of science and

creative activity intersect enriching the language of phe-

nomena description and areas of expression.

The purpose of the biennale is, among other things,

drawing attention to the ecological crisis. It can be seen

not only as a crisis in nature, but also as a crisis affect-

ing people in society. This was particularly strongly ex-

pressed by Carolyn Merchant, an American eco-feminist,

the author of the theory of “death of nature” [6, p. 183].

A new approach to ecology was connected with the emer-

gence of three interconnected trends of thinking, i.e. deep

ecology, spiritual ecology and social ecology. These new

approaches deny “anthropocentric rationalism” or “an-

thropocentric ecology” and express the need to respect the

principles of equality in the biosphere

. Especially social

ecology calls people to take a critical stand on the subject

of “domination of people over people” and “domination

of people over nature”. These ideas guided the organizers

of the biennale which took place last year.

Geumgang Nature Art Biennale is one of the cyclical

international exhibitions of nature art organized by Yatoo.

The association has extensive experience in this eld. It

has been implementing this activity since the early 1990s

The rst biennale took place in 2004. It usually lasts four

weeks. During that time, artists from all over the world

stay together and create their works. There are introduc-

tory sessions as regards natural art projects, international

seminars and other artistic events in which local residents,

both adults and children can also participate. Visitors ob-

serve how authors and their works interact with the nat-

ural context. The artists’ works are exhibited in Yeonmi-

san Nature Art Park and in Geumgang Ssangshin Park.

The assumptions of the biennale for the years 2017–

2018 were implemented in several stages. In the period

27.09–30.11.2017, 11 works by 12 artists from six coun-

Krystyna Wilkoszewska in relation to eco-aesthetics wrote that

[…] the status of science as well as the issues of autonomy and identity

remain uncertain [3, p. 136]. The subject of ecological aesthetics – eco-

aesthetics was taken up by Maria Gołaszewska in her work (Święto

wiosny. Ekoestetyka – nauka o pięknie natury [Festival of Spring.

Eco-aesthetics – science about the beauty of nature], Cracow 2000) and

proposed the following denition of the term: Ecology from the aesthetic

point of view (eco-aesthetics) is a branch of aesthetics examining the

factor of beauty in the anthroposphere as a whole (after: [4, p. 140]).

A statement by Kim Sung-ho, a Korean art critic, at the author’s

meeting at the biennale, August 2018.

Yatoo’s activities are connected with the ideas of GNAP (Global

Nomadic Art Project) – a nomadic, international project that connects

artists from all over the world, who are interested in nature art. It was

based on the following idea: “nature has no limits”. GNAP is an annual

event and it usually consists of three parts: outdoor workshops and in-

ternal exhibitions with the participation of 15–20 artists from all over

the world as well as publication of documentation from such a project.

Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018 117

kontekstem. Dzieła artystów są eksponowane w Yeonmi-

san Nature Art Park i w Geumgang Ssangshin Park.

Założenia biennale rozciągniętego na lata 2017–2018

zostały zrealizowane w kilku etapach. W okresie 27.09–

30.11.2017 w Yeonmisan Nature Art Park zostało wy-

konanych 11 prac 12 artystów z 6 krajów. Prace te były

odpowiedzią na hasło pierwszej części biennale „Szałas

w lesie”, poprzedzonej wstępnym wyborem zaproszo-

nych autorów. Jednocześnie na ogłoszony wcześniej kon-

kurs na drugą część pod hasłem „Przyroda – przestrzeń

prywatna – schronienie” napłynęło 147 prac artystów z 42

krajów świata. Kilkanaście wybranych przez organizato-

rów artyści wykonali osobiście w lecie 2018 r.

Schronienie jako temat biennale

Zaproponowane przez organizatorów hasło „szałas”

odwołuje się do pierwotnej funkcji przestrzeni, którą

czło wiek budował w celu uzyskania bezpiecznego miej-

sca. Istvan Eross określił temat zwięźle: Budynek stwo-

rzony w celu ochrony przed złymi warunkami pogodo-

wymi, niebezpieczeństwem lub atakiem [1, s. 55]. Pojęcie

schro nienia-szałasu jest zatem związane z archetypiczną

for mą zamieszkiwania.

Świat przyrody wykształcił w toku ewolucji różne for-

my zabezpieczania się przed wrogimi czynnikami śro-

dowiska (pancerze, muszle, kolce, futra itp.). Człowiek pier-

wotny,

nie dysponując naturalnymi formami obrony, musiał

ich poszukiwać lub tworzyć, naśladując przyrodę (jaski-

nie, skóry zwierząt). Szałasy jako formy architektoniczne

zaczęły powstawać w okresie przechodzenia z koczowni-

czego na osiadły tryb życia. Był to początek idei „domu”.

Gilles Deleuze wprowadził rozróżnienie na przestrzeń

gładką (espace lisse), która odnosi się do niecywilizowa-

nej otwartej i koczowniczej przestrzeni, oraz przestrzeń

wypełnioną, żłobioną (espace strié) oznaczającą prze-

strzeń porządku i stratykacji [7, s. 592]. Dawna prze-

strzeń stanowiła horyzontalny związek człowieka z naturą.

Jej przeciwieństwem jest nowsza reprezentująca pionowy

świat, który tworzy hierarchię i klasy społeczne. W sztucz-

nie wybudowanym świecie nastąpiło zerwanie poziomego

związku z naturą. Schronienie-szałas w postaci natural-

nych form zastąpiły sztuczne byty. Organizatorzy bien-

nale postawili pytanie, czy szałas-schronienie można

jeszcze wiązać z kontekstem natury, czy jest już jedynie

sztuczną emanacją kultury. I czy w tej archetypicznej idei

jesteśmy w stanie odszukać utracone więzi z naturą.

Temat stwarza przy okazji tych pytań płaszczyznę po-

szukiwań artystycznych łączących problematykę archi-

tektoniczną, artystyczną i ekologiczną. W temacie „Na-

tura – przestrzeń prywatna – schronienie”, jak stwierdził

Eross, organizatorzy założyli proces analizowania granic

architektury i sztuki oraz doświadczania związków mię-

dzy tymi dwoma obszarami twórczości [1, s. 55].

Analiza prac

W analizie zostały uwzględnione dwa zbiory prac

opublikowanych w obszernym katalogu [1]. Pierwszy

zbiór obejmuje 11 kompozycji, które zostały wykonane

tries were made in Yeonmisan Nature Art Park. These

works were a response to the slogan of the rst part of

the biennale named “Shelter in the Forest”, which was

preceded by a preliminary selection of invited authors. At

the same time, 147 works from artists from 42 countries

of the world were submitted to the previously announced

competition for the second part under the slogan “Na-

ture – private space – shelter”. Several works, which were

made by artists personally in the summer of 2018, were

chosen by organizers.

Shelter as a topic of the biennale

The slogan “shelter”, which was proposed by the or-

ganizers of the biennale, refers to the original function of

space that man built in order to obtain a safe place. Istvan

Eross described the topic briey: A building created to

protect against bad weather conditions, danger or attack

[1, p. 55]. The concept of shelter-hut is therefore connect-

ed with the archetypal form of living.

The natural world by evolution has produced various

forms of protection against hostile environmental factors

(armour, shells, spikes, furs, etc.). Primitive man, who

did not have natural forms of defence, had to look for or

create them imitating nature (caves, animal skins). Shel-

ters as architectural forms began to be erected during the

transition from the nomadic to sedentary way of life. It

was the beginning of the idea of “home”.

Gilles Deleuze introduced a distinction between

a smooth space (espace lisse) which refers to an uncivi-

lized open and nomadic space as well as a lled grooved

space (espace strié) which means a space of order and

stratication [7, p. 592]. The former space constituted the

horizontal relationship between man and nature. Its oppo-

site is the newer one representing the vertical world that

creates hierarchy and social classes. In the world construct-

ed articially, a break in the horizontal relationship with

nature occurred. Shelter-hut in the shape of natural forms

was replaced by articial entities. The organizers of the bi-

ennale asked the question whether a shelter-hut can still be

associated with the context of nature or whether it is only

an articial emanation of culture. And whether in this ar-

chetypal idea we are able to nd the lost bonds with nature.

On the occasion of these questions, this subject be-

comes the reason for artistic searches combining architec-

tural, artistic and ecological issues. In the subject “Nature

– private space – shelter”, as it was stated by Eross, the or-

ganizers assumed a process of analysing the boundaries of

architecture and art as well as experiencing relationships

between these two areas of creative activity [1, p. 55].

Analysis of works

The analysis included two collections of papers which

were published in an extensive catalogue [1]. The rst col-

lection includes 11 compositions that were made as part

of a small exhibition entitled “Shelter in the forest” (Pre-

Biennale 2017). Their character is synthetically presented in

Table 1. The basis of the research was photographic docu

mentation and descriptions. The second part of the ana-

118 Piotr Wesołowski

w ramach kameralnej wystawy pt. „Szałas w lesie” (Pre-

-Biennale 2017). Ich charakter syntetycznie zaprezen-

towano w tabeli 1. Podstawą badań była dokumentacja

fotograczna i opisy. Drugą część analizy stanowi 140

projektów również opublikowanych we wspomnianym

katalogu [1, s. 58–197]. Materiałem badawczym w tym

drugim przypadku są rysunki, wizualizacje komputerowe,

fotomontaże itp. oraz autorskie opisy dotyczące założe-

nia ideowego, koncepcji przestrzennej, materiałowej bądź

technologicznej dotyczącej realizacji.

Forma szałasu

Analiza zaprojektowanych przez artystów obiektów

pozwala stworzyć typologię rozwiązań – autorskich inter-

pretacji hasła „schronienie-szałas”. Głównym kryterium

takiego porządkowania jest forma szałasu, która zawie-

ra w sobie zarówno minimalną funkcję, jak i rozwiązanie

konstrukcyjno-materiałowe. W ramach takiej typologii

wyróżnia się kilka zasadniczych grup związanych z kształ-

tem budowli. Najogólniej można podzielić ten zbiór na

dwie grupy – formy przedstawiające i formy abstrakcyjne.

Natomiast w ramach dominującej grupy form przedsta-

wiających dają się wydzielić cztery wyraźne podgrupy.

lysis consists of 140 projects also published in the above-

mentioned catalogue [1, pp. 58–197]. The research material

in the latter case includes drawings, computer visualizations,

photomontages, etc. and authors’ descriptions regarding the

ideological assumption, as well as a spatial, material or

technological concept concerned with the implementation.

The form of a shelter

The analysis of the objects which were designed by the

artists makes it possible to prepare a typology of solutions

– the authors’ interpretations of the slogan “shelter-hut”.

The main criterion for such ordering is the form of a shelter,

which contains both a minimal function as well as a struc-

tural and material solution. Within this typology,

there are

several basic groups which are connected with the shape

of an object. Generally, this collection can be divided into

two groups, i.e. the presenting forms and abstract forms.

However, within the dominant group of the presenting

forms, four distinct subgroups can be distinguished.

Presenting forms

The rst subgroup consists of objects referring by their

shapes to anthropogenic forms such as a house, tower,

Artysta

Artist

Kraj pochodzenia autora

Author’s country of origin

Tytuł i forma szałasu

Title and form of the shelter

Materiał

Material

Amarsaikhan Namsraijav Mongolia

tradycyjna jurta

traditional yurt

drewno, stal, tkanina

wood, steel, fabric

Bae Soo-young

Korea Południowa

South Korea

„Neverland Dream-catcher”

ażurowy szałas-kolaż

openwork shelter-collage

stal, sznurek, różne gadżety

steel, rope, different gadgets

Donald Buglass

Nowa Zelandia

New Zealand

„Vessel IX”

forma pionowa, „łódź ratunkowa”

vertical form “lifeboat”

kamień

stone

Kang Hee-joon

Korea Południowa

South Korea

„Nature and Contemplative Space”

pawilon-kopuła

pavilion-dome

bambus

bamboo

Kazuya Iwaki

Japonia

Japan

ażurowa kula (92 wieloboki),

trójkątne zwierciadełka

openwork ball (92 polygons), triangular mirrors

pręty z włókna szklanego,

lustrzane tworzywo

fibreglass rods, mirror plastic

Kiran Vaghela

Indie

India

„Inkubator”

struktura geometryczna

geometric structure

bambus wiązany sznurami

bamboo tied with ropes

Ko Seung-hyun

Kim Ca-bin

Korea Południowa

South Korea

„Contemplated Space”

kryjówka-chata

hideout-hut

czerwona glina, otwory z bambusa

red clay, bamboo openings

Ko Yo-han

Korea Południowa

South Korea

„Dome as Hideout”

ażurowa kopuła, forma szałasu

openwork dome, form of shelter

stalowe pręty, żelazne koła

steel bars, iron wheels

Ri Eung-woo

Korea Południowa

South Korea

„Round Hut”

smukły ażurowy kokon – tradycyjna

slender openwork cocoon – traditional hut

bambus, stal

bamboo, steel

Shim Kyung-bo

Korea Południowa

South Korea

ażurowy pawilon

openwork pavilion

ceramiczne rurki, stal

ceramic pipes, steel

Tim Norris

Wielka Brytania

Great Britain

„Forest Wave shelter”

forma wznoszącej się fali

rising wave form

gałęzie dębu, wiśni, kasztanowca,

stal, bawełniane płótno

branches of oak, cherry, chestnut,

steel, cotton canvas

Tabela 1. Prace zrealizowane w ramach wystawy „Szałas w lesie” (Pre-Biennale 2017) (oprac. P. Wesołowski)

Table 1. Works made at the exhibition „Shelter in the forest” (Pre-Biennale 2017) (by P. Wesołowski)

Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018 119

wall, walls, gates, passages, concentric circles (places of

worship), etc. Among them there are direct references to

regional forms, e.g. a shelter in the form of a yurt from

Mongolia (Amarsaikhan Namsraijav, pp. 26, 27)

, Sur-

viving Shelter from India (Aarti Zaveri, p. 58), A Heart-

Roofed Home from Indonesia (Adrian Christian Worek,

Edi Sunaryo, Lutse Lambert Daniel Morin, p. 59) or the

Romanian cottage Cocioaba (Adrian Emil, p. 60). There

are also objects that are literal huts or shelters. This group

also includes equipment used as a shelter and used on

a “ready-made” basis – an umbrella, a baby stroller,

a wardrobe and a basket.

The second subgroup consists of anthropomorphic

forms. In this case, with the form of a shelter artists refer

to the human gure – a head or the whole gure. Among

other things, the works such as Mugunghwa (Anna Korv-

er, New Zeland, Daniel Perez, Spain, p. 65), Lesnik – Pro-

tective Spirit of the Woods (Bojan Grujic, Serbia, p. 77)

have the shape of a head. The human gure, however,

appears as a silhouette cut out in a wooden log (Wood

womb, Ben Allanoff, USA, p. 75) or in the form of a scare-

crow (Comfort Crow, Mrugen Rathod, India, p. 146).

Zoomorphic forms belong to the third subgroup. This

group includes animal-shaped shelters, e.g. a cricket (Eco-

system Insect, Andi Ramdani Imron, Indonesia, p. 62),

a bird (Bird-Shelter, Arvydas Alisanka, Lithuania, p. 71),

a hedgehog (Hedgehog Wheel Dwelling, Christoph Rossner,

Germany, p. 83). It also included numerous forms resem-

bling animal shelters such as shells, nests, cocoons (Fig. 1).

Biomorphic forms constitute another less numerous

subgroup. Here, there are objects resembling shapes from

the world of ora, i.e. trees (Tree, Piotr Wesołowski, Po-

land, p. 163, Fig. 2), leaves (Leaf Shelter, Anna Snyman,

PC Janse van Rensburg, South Africa, p. 68), seeds (Stay

Perfectly, Hong Chul-min, South Korea, p. 107).

The page numbers provided for the titles of works refer to the

biennale catalogue [1].

Formy przedstawiające

Pierwszą podgrupę stanowią obiekty odwołujące się

kształtem do form antropogenicznych, takich jak dom,

wieża, ściana, mury, bramy, przejścia, koncentryczne krę-

gi (miejsca kultu) itp. Wśród nich występują bezpośred-

nie nawiązania do form regionalnych, np. szałas w formie

jurty z Mongolii (Amarsaikhan Namsraijav, s. 26, 27)

Surviving Shelter z Indii (Aarti Zaveri, s. 58), A Heart-

-Roofed Home z Indonezji (Adrian Christian Worek, Edi

Sunaryo, Lutse Lambert Daniel Morin, s. 59) czy rumuń-

ska chata Cocioaba (Adrian Emil, s. 60). Występują tu

również obiekty, które są dosłownymi chatami lub szała-

sami. Do grupy tej należy zaliczyć też sprzęty wykorzy-

stane jako schronienie, a użyte na zasadzie „ready-made”

– parasol, wózek dziecięcy, szafa i koszyk.

Drugą podgrupę tworzą formy antropomorczne. W tym

przypadku artyści nawiązują formą szałasu do gu ry ludzkiej

– głowy bądź całej postaci. Kształt głowy mają m.in. prace:

Mugunghwa (Anna Korver, Nowa Zelandia, Daniel Perez,

Hiszpania, s. 65), Lesnik – Protective Spirit of the Woods

(Bojan Grujic, Serbia, s. 77). Postać ludzka natomiast poja-

wia się jako sylwetka wycięta w drewnianej kłodzie (Wood

womb, Ben Allanoff, USA, s. 75) bądź w formie stracha

na wróble (Comfort Crow, Mrugen Rathod, Indie, s. 146).

Formy zoomorczne należą do trzeciej podgrupy. W tej

grupie znajdują się szałasy w kształcie świerszcza (Eco-

-system Insect, Andi Ramdani Imron, Indonezja, s. 62),

ptaka (Bird-Shelter, Arvydas Alisanka, Litwa, s. 71), jeża

(Hedgehog Wheel Dwelling, Christoph Rossner, Niemcy,

s. 83). Zalicza się tu również liczne formy przypominające

schronienia zwierząt, a więc muszle, gniazda, kokony (il. 1).

Kolejną mniej liczną podgrupę stanowią formy bio-

morczne. Występują tu obiekty przypominające kształty

ze świata ory: drzewa (Tree, Piotr Wesołowski, Polska,

Podane numery stron przy tytułach prac odnoszą się do katalogu

biennale [1].

Il. 1. Atanas Atanasoski (Macedonia), Nasze gniazdo

(fot. P. Wesołowski)

Fig. 1. Atanas Atanasoski (Macedonia), Ours Nest

(photo by P. Wesołowski)

Il. 2. Piotr Wesołowski (Polska), Drzewo (fot. P. Wesołowski)

Fig. 2. Piotr Wesołowski (Poland), Tree (photo by P. Wesołowski)

120 Piotr Wesołowski

Abstract forms

The second main group is relatively small. It includes

shapes that are geometric solids, e.g. a cube (Silence

Within a Concert of Silence for Nature by Nature, Aron

Mathe, Hungary, p. 70), a sphere (Artbri Spherice, Isa-

belle Aubry, Pierre Guilloteau, France, s. 110), concentric

cylinders (The Way Inside, Anna Rofka, Ukraine, Michael

Rofka, Germany, p. 66) as well as pyramids or cones,

which, however, are more associated with typical shelters.

This group also consists of a geometric grid in the form

of a cuboid (Verticality and Horizontality for Spider, Cho

Se-jin, South Korea, p. 81), a concentration of vertical

columns (Events, Diana Sulyi, Peter Gal, Hungary, p. 89)

and a stretch structure spread inside a cubic frame (Have

a Nice Stretching, Monika Ortmann, Germany, p. 144).

Here, there are also complex geometric forms, for exam-

ple, Construction to Catch Time (Pilar Aldona Mendez,

Spain, p. 162) and A Shelter for Another View (Pal Peter,

Romania, p. 153).

Others

Apart from the above-mentioned groups, shapes such

as a star (The Star of Life II, Lefter Bogdan-Adrian, Ro-

mania, p. 131), pyrite crystals (Pyrite, Laurent Gongora,

France, p. 130) and a rock mass contour structure (Un-

titled, Varol Topac, Turkey, p. 186) also belong to few

non-typical forms.

Function of the shelter

The assumed topic of the submitted works dened the

basic function of the object in advance [1, p. 55]. However,

the authors treated the task in varying degrees of literality.

The vast majority of works meet the shelter requirement,

although in some cases a spatial concept or openwork and

delicate structure of the outer shell do not actually pro-

vide such protection in reality. This indicates a symbolic

approach to the topic, i.e. a conventional treatment of the

protective function of the proposed form by many artists.

Among the functions added, there are two recurring

ones that naturally t into the space of a shelter, i.e. a point

for observing the environment and a place for meditation.

A. A shelter in the forest can be a place to observe nat-

ural surroundings – a kind of observatory of nature. Such

a function is performed by, inter alia, the following works:

– “Big Bird” observation tower by Moritz Dornauf

from Germany (Big Bird, p. 145) designed in the form of

a large bird’s head masking the observation stand.

– A stone tower performing a defensive and observa-

tional function of old defensive towers by Emil Dobriban

from Romania (Ancient Tower, p. 93).

– Observation site embedded in a structure growing

out of the ground by Kim Do-hyuna from South Korea

(Look at Nature, p. 126, Fig. 3).

– An object in the form of a wooden box with two

round windows of different sizes in opposite walls by Pal

Peter from Romania (A Shelter for Another View, p. 153).

B. A place for meditation.

– Jo Sung-sook from South Korea created the “Nest of

Thoughts” – a place to contemplate in the form of a niche

s. 163, il. 2), liście (Leaf Shelter, Anna Snyman, PC Janse

van Rensburg, RPA, s. 68), nasiona (Stay Perfectly, Hong

Chul-min, Korea Południowa., s. 107).

Formy abstrakcyjne

Druga zasadnicza grupa jest stosunkowo nieliczna.

Obejmuje ona kształty będące bryłami geometrycznymi,

np. sześcian (Silence Within a Concert of Silence for Na-

ture by Nature, Aron Mathe, Węgry, s. 70), kulę ( Artbri

Spherice, Isabelle Aubry, Pierre Guilloteau, Francja,

s. 110), koncentryczne walce (The Way Inside, Anna Rof-

ka, Ukraina, Michael Rofka, Niemcy, s. 66) oraz ostro-

słupy lub stożki, które jednak bardziej kojarzą się z ty-

powymi szałasami. Można do tej grupy zaliczyć również

geometryczną siatkę w formie prostopadłościanu (Vertica-

lity and Horizontality for Spider, Cho Se-jin, Korea Połu-

dniowa, s. 81), koncentrację pionowych słupów (Events,

Diana Sulyi, Peter Gal, Węgry, s. 89) oraz strukturę ze

stretchu rozpiętą wewnątrz sześciennej ramy (Have a Nice

Stretching, Monika Ortmann, Niemcy, s. 144). Występują

tu również formy geometryczne złożone, np. Construction

to Carch Time (Pilar Aldona Mendez, Hiszpania, s. 162)

i A Shelter for Another View (Pal Peter, Rumunia, s. 153).

Inne

Do nielicznych nietypowych form poza powyższymi

grupami można zaliczyć kształty takie jak gwiazda (The

Star of Life II, Lefter Bogdan-Adrian, Rumunia, s. 131),

kryształy pirytu (Pyrite, Laurent Gongora, Francja,

s. 130) czy warstwicowa struktura górotworu (Untitled,

Varol Topac, Turcja, s. 186).

Funkcja szałasu

Założony temat zgłaszanych prac z góry określił pod-

stawową funkcję obiektu [1, s. 55]. Jednak twórcy w róż-

nym stopniu dosłowności potraktowali zadanie.

Znaczna większość prac spełnia wymóg schronienia,

chociaż w niektórych przypadkach koncepcja przestrzen-

na lub ażurowa i delikatna struktura powłoki zewnętrznej

w rzeczywistości takiego zabezpieczenia nie zapewniają.

Wskazuje to na podejście do tematu w sposób symbolicz-

ny, to znaczy umowne potraktowanie przez wielu arty-

stów ochronnej funkcji zaproponowanej formy.

Wśród dodanych funkcji można wyróżnić dwie powta-

rzające się, które w naturalny sposób wpisują się w prze-

strzeń szałasu: punkt do obserwacji otoczenia i miejsce

do medytacji.

A. Szałas w lesie może być miejscem obserwacji przy-

rodniczego otoczenia – rodzajem obserwatorium natury.

Taką funkcję pełnią m.in. następujące prace:

– Wieża obserwacyjna „Wielki ptak” (Big Bird, s. 145)

Mo ritza Dornaufa z Niemiec zaprojektowana w formie

dużej ptasiej głowy maskującej stanowisko obserwacyjne.

– Kamienna wieża pełniąca obronno-obserwacyjną

funkcję dawnych wież obronnych (Ancient Tower, s. 93)

autorstwa Emila Dobribana z Rumunii.

– Stanowisko obserwacji wtopione w strukturę wyra-

stającą z ziemi (Look at Nature, s. 126, il. 3) Kim Do-hyu-

na z Korei Południowej.

Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018 121

created from live bushes, a place for “ecological recovery

of health” (Nest of Thoughts – Ecological Healing Space,

p. 116).

– Aron Mathe from Hungary proposed a spatial in-

stallation entitled Silence Within a Concert of Silence for

Nature by Nature (p. 70) – a wooden cubic frame with

a stone in the middle, referring to Zen philosophy in the

ideological aspect.

– Kazuya Iwaki from Japan presented a shelter in the

form of an openwork spherical structure with triangular

mirrors mounted on the surface reecting the surround-

ings as a place mediating human contact with nature (FRP

Fabric Sphere, p. 34).

– Gothard Erzsebet from Hungary created a space for

meditation in the form of an openwork structure made

of bamboo “Torsion” Slightly Moving Calmness (p. 101)

ltering light and reacting to the wind.

C. Among the works published there are also works in

which the shelter is supposed to be – in the authors’ inten-

tion – a magical, mythical, metaphysical space.

– Bea Soo-young from South Korea created a “dream

catcher” – a shelter that makes it possible to rest and re-

turn to dreams from childhood times and at the same time

a vision of the future coexistence of man and nature (Nev-

erland Dream-catcher, pp. 28, 29).

– Peruvian artist Miguel Angel Velit presented Peruvi-

an Inka Mandala Shelter – six stone vertical compositions

(apacheta) arranged in a circle. In this case, the issue of

protection is entrusted to magic and ghosts of ancestors in

the form of a ritual space (p. 143).

– Hama Lohrman from Germany even proposed

a “Sanctuary” (Sanctuary, p. 105), a fenced place with

a young tree in the middle symbolizing eternal birth and

disappearance. The growth of this tree is supposed to

make man-made restrictions explode.

– Obiekt w formie drewnianej skrzyni z dwoma różnej

wielkości okrągłymi oknami w przeciwległych ścianach

(A Shelter for Another View, s. 153) Pala Petera z Rumunii.

B. Miejsce do medytacji.

– Jo Sung-sook z Korei Południowej stworzyła „Gniaz-

do myśli” – miej sce do kontemplacji w formie niszy

utworzonej z żywych krzewów, miejsce „ekologicznego

odzyskiwania zdrowia” (Nest of Thoughts – Ecological

Healing Space, s. 116).

– Węgier Aron Mathe zaproponował instalację prze-

strzenną zatytułowaną „Cisza podczas koncertu ciszy dla

natury przez naturę” (Silence Within a Concert of Silence

for Nature by Nature, s. 70) – drewnianą sześcienną ramę

z kamieniem pośrodku, w warstwie ideowej odwołującą

się do lozoi zen.

– Kazuya Iwaki z Japonii przedstawił szałas w formie

ażurowej kulistej struktury z zamontowanymi na po-

wierzchni trójkątnymi lusterkami odbijającymi otoczenie

jako miejsce pośredniczące w kontaktach człowieka z na-

turą (FRP Fabric Sphere, s. 34).

– Gothard Erzsebet z Węgier stworzył przestrzeń do

medytacji w formie ażurowej struktury z bambusa „Lekko

poruszający się spokój” („Torsion” Slightly Moving Calm-

ness, s. 101), ltrującej światło i reagującej na wiatr.

C. Wśród opublikowanych prac są również utwory,

w których schronienie ma być – w intencji autorów – prze -

strzenią magiczną, mityczną, metazyczną.

– Bea Soo-young z Korei Południowej stworzyła „ła-

pacz snów” – szałas pozwalający na odpoczynek i powrót

do marzeń z dzieciństwa, a jednocześnie wizji przyszłej

koegzystencji człowieka i natury (Neverland Dream-

catcher, s. 28, 29).

– Peruwiański artysta Miguel Angel Velit przedstawił

Peruvian Inka Mandala Shelter – sześć kamiennych pio-

nowych kompozycji (apacheta) ustawionych w okręgu.

Il. 3. Kim Do-hyun (Korea

Południowa), Spójrz na przyrodę

(fot. P. Wesołowski)

Fig. 3. Kim Do-hyun (South

Korea), Look at Nature

(photo by P. Wesołowski)

122 Piotr Wesołowski

– Gyertyános Zoltan from Hungary designed an object

resembling a temple conceptually combining microcosm

and macrocosm (God’s Palm, p. 104).

Structure of a shelter

The ideological message of the biennale suggested an

ecological approach to the implementation side of proj-

ects. Therefore, the works proposed in the form of proj-

ects and then implemented, in most cases are based on

local, organic and biodegradable materials. Therefore,

their durability does not constitute a signicant value.

At the same time, preparing objects as artistic creations

assumed that their authors made them themselves. That

is why technical and technological aspects required solu-

tions that would be available to authors in the forest.

Two groups can be distinguished among designed and

especially among implemented objects:

A. Forms constructed on the basis of a supporting struc-

ture, e.g. frame, scaffolding covered with organic material

(wood, bamboo, reed, etc., Fig. 4) or mineral material.

Examples include forms such as a structure made of bam-

boo on a steel structure (Round Hut, Ri Eung-woo, South

Korea, pp. 42, 43) and a shelter in the form of a wave

(Forest Wave Shelter, Tim Norris, UK, pp. 46, 47), a live

bush spread on a bamboo frame (Mugunghwa, Anna Kor-

ver, New Zealand, Daniel Perez, Spain, p. 65), fabric on

the frame (a shelter in the form of a yurt, Amarsaikhan

Namsraijav, Mongolia, pp. 26, 27), a clay coating applied

Il. 5. Onur Findik (Turcja), Schronienie z adobe

(fot. P. Wesołowski)

Fig. 5. Onur Findik (Turkey), Adobe Shelter

(photo by P. Wesołowski)

Il. 4. Anni Snyman, PC Janse van Rensburg (RPA),

Szałas-liść (fot. P. Wesołowski)

Fig. 4. Anni Snyman, PC Janse van Rensburg (South Africa),

Leaf Shelter (photo by P. Wesołowski)

W tym przypadku kwestia ochrony zostaje powierzona

magii i duchom przodków w formie przestrzeni rytualnej

(s. 143).

– Hama Lohrman z Niemiec zaproponowała wręcz

„Sanktuarium” (Sanctuary, s. 105), ogrodzone miejsce

z młodym drzewem pośrodku, symbolizującym wieczne

narodziny i zanikanie. Wzrost tego drzewa miałby rozsa-

dzić stworzone przez człowieka ograniczenia.

– Węgier Gyertyános Zoltan zaprojektował obiekt

przypominający świątynię łączącą konceptualnie mikro-

kosmos i makrokosmos (God’s Palm, s. 104).

Konstrukcja szałasu

Ideowe przesłanie biennale sugerowało ekologiczne

podejście do strony realizacyjnej projektów. W związ-

ku z tym zaproponowane w formie projektów i wyko-

nane prace w większości przypadków opierają się na

materiałach lokalnych, organicznych, biodegradowal-

nych. Ich trwałość nie stanowi zatem istotnej wartości.

Jednocześnie tworzenie obiektów jako kreacji artystycz-

nych zakładało własnoręczne ich wykonanie. Strona tech-

niczna i technologiczna wymagała zatem rozwiązań, któ-

re byłyby dostępne dla twórców w lesie.

Wśród zaprojektowanych, a zwłaszcza zrealizowanych

obiektów można wyróżnić dwie zasadnicze grupy:

A. Formy zbudowane w oparciu o konstrukcję nośną,

np. stelaż, rusztowanie obłożone materiałem organicz-

nym (drewno, bambus, trzcina itp., il. 4) lub mineralnym.

Przykładem mogą być takie formy jak struktura z bam-

busa na stalowej konstrukcji (Round Hut, Ri Eung-woo,

Korea Południowa, s. 42, 43) i szałas w formie fali (Fo-

rest Wave Shelter, Tim Norris, Wielka Brytania, s. 46,

47), żywy krzew rozpostarty na bambusowym stelażu

(Mugunghwa, Anna Korver, Nowa Zelandia, Daniel Pe-

rez, Hiszpania, s. 65), tkanina na stelażu (szałas w formie

Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018 123

on the bamboo structure (Adobe Shelter, Onur Findik,

Turkey, p. 151, Fig. 5), and even a stretch structure (Have

a Nice Stretching, Monika Ortmann, Germany, p. 144).

B. Self-supporting forms made of natural material

– stone, clay, live tree, wood (bamboo, slats, boards, etc.)

or other materials such as metal, glass, plastic. This group

is dominated by numerous structures made of bamboo

and tree branches (e.g., Breathing Inner Space, Zelenek

Sandor, Hungary, p. 197). Another numerous group in-

cludes works which are constructed from stones or

clay, e.g. a stone shelter in the form of a standing life-

boat ( Vessel IX, Donald Buglass, New Zealand, pp. 30,

32, Fig. 6) or a clay structure (Contemplated Space, Ko

Seung-hyun, Kim Ca-bin, South Korea, pp. 38, 39). An

example of using other materials is a work made of sheet

metal (Double Entrance, exit, access, transition, Alois

Lindenbauer, Austria, p. 61) or an installation made of

glass without any title by Japanese artist Xiao Li (p. 194).

Iconography of the forms of shelters

The analysis of shelter forms, their artistic variations

and more or less readable references to recognizable

shapes draw our attention to the possible symbolism of

these works. These forms have a great narrative potential

through associations or direct similarities to shapes from

the world of nature and culture.

In the layer of elementary concepts which appear in

the descriptions of works and are connected with the pro-

posed spatial forms and systems, a group of terms asso-

ciated with the idea of shelter can be mentioned. These

are notions such as security, protection, intimacy, privacy,

self-reliance, independence, closure, isolation, separation,

etc. The sense of these concepts is extended by means of

the artists’ own references, symbols, visual representa-

tions, often entangled in a broader cultural context. How-

ever, it should be noticed that a similar property, i.e. “se-

curity” authors attribute to various forms, e.g., the symbol

jurty, Amarsaikhan Namsraijav, Mongolia, s. 26, 27), po-

włoka z gliny nałożona na bambusową konstrukcję (Ado-

be Shelter, Onur Findik, Turcja, s. 151, il. 5), a nawet

struk tura ze stretchu (Have a Nice Stretching, Monika

Ort mann, Niemcy, s. 144).

B. Formy samonośne z materiału naturalnego – kamie-

nia, gliny, żywego drzewa, drewna (bambus, listwy, deski

itp.) lub innych materiałów, takich jak metal, szkło, tworzy-

wo sztuczne. W tej grupie dominują liczne struktury z bam-

busa i z gałęzi drzew (np. Breathing Innerspace, s. 197). Nie

mniej liczną grupę stanowią prace budowane z kamieni

lub gliny, np. kamienne schronienie w formie stojącej ło-

dzi ratunkowej (Vessel IX,

Donald Buglass, Nowa Zelan-

dia,

s. 30, 31, il. 6) czy budowla z gliny (Contemplated

Space,

Ko Seung-hyun, Kim Ca-bin, Korea Południowa,

s. 38, 39). Przykładem użycia innych materiałów jest pra-

ca z arkuszy blachy

(Double Entrance, exit, access, tran-

sition, Alois Lindenbauer, Austria, s. 61) czy in stalacja ze

szkła bez tytułu japońskiego artysty Xiao Li (s. 194).

Ikonografia form szałasów

Analiza form szałasów, ich plastyczne wariacje oraz

mniej czy bardziej czytelne odniesienia do rozpoznawal-

nych kształtów kierują uwagę na możliwą symbolikę tych

dzieł. Formy te mają duży potencjał narracyjny poprzez

skojarzenia bądź bezpośrednie podobieństwo do kształ-

tów ze świata przyrody i kultury.

W warstwie elementarnych pojęć, które występują

w opisach prac oraz wiążą się z proponowanymi forma-

mi i układami przestrzennymi, można wymienić grupę

terminów kojarzących się z ideą schronienia. Są to ta-

kie określenia, jak bezpieczeństwo, ochrona, intymność,

prywatność, samodzielność, niezależność, zamknięcie,

wyodrębnienie, odseparowanie itp. Sens tych pojęć ar-

tyści rozbudowują o własne autorskie odniesienia, sym-

bole, reprezentacje wizualne, często uwikłane w szerszy

kontekst kulturowy. Należy jednak zauważyć, że podobną

właściwość „bezpieczeństwo” autorzy przypisują różnym

formom, np. symbolem bezpieczeństwa są drzwi w pracy

„Wejście” Anny Vajna i Balazsa Vassa z Węgier (Entry,

s. 67), jak i sanktuarium innego Węgra Petera Lipkovicsa

(Mud-Sanctuary, s. 160).

Analiza zrealizowanych i opublikowanych prac po-

zwala wyróżnić kilka grup propozycji o wyrazistej sym-

bolice:

A. Symbolika związana z tradycją kulturową zawie-

ra się w formach szałasów naśladujących regionalne

techni ki budownictwa, np. z Korei, Indonezji, Indii czy

z Rumunii. Kulturowe odniesienia symbolizują również

inne konstrukcje, np. kamienne formy odwołujące się do

świętych kamieni związanych z obserwacjami gwiazd Ar-

me nian Megalithic Stone (Tigran Harutyuyan, Armenia,

s. 182) lub szałas w formie celtyckiego znaku triskele

(Tiiu Kirspuu, Estonia, s. 183). Niektóre prace sięgają

do form symbolicznych w sposób bardziej uniwersalny,

np. do formy kopuły (Rooted Dome, Claudia Aranovich,

Argentyna, s. 84), starogreckiej świątyni (Temple, Daria

Lisitsyna, Rosja, s. 87) czy grobowca (Treasury of Atreus,

Vasilis Vasilis, Grecja, s. 187).

Il. 6. Donald Buglass (Nowa Zelandia), Statek IX

(fot. P. Wesołowski)

Fig. 6. Donald Buglass (New Zealand), Vessel IX

(photo by P. Wesołowski)

124 Piotr Wesołowski

B. Symbolika przyrodnicza nawiązuje do form schro-

nienia lub ochrony życia w świecie zwierząt i roślin.

Najczęściej przywoływanymi formami naturalnymi są

gniazdo i muszla. Schronienia w kształcie gniazd umiesz-

czone zostały podobnie jak to czynią ptaki na drzewach

(trzy prace o takim samym tytule Nest, Lovadi KInga, Wę-

gry, s. 135, Priyanka Bhattacharjee, Indie, s. 164, i Velj-

ko Zejak, Serbia, s. 189) lub na ziemi (Ours Nest, Ata -

nas Atanasoski, Macedonia, s. 72). Kształty jajka (Egg

up, Roland Cros, Francja, s. 167), kokonu (Silkworm

Cocoon’s Dream, Noh Won-hyuk, Korea Południowa,

s. 149) czy nasiona (The Giant Seed, Jinal Patel, Vasim

Shaikh, Indie, s. 115) są z kolei formami symbolizujący-

mi przetrwalniki życia.

C. Symbolika proekologiczna odwołuje się do koeg-

zystencji człowieka z naturą. W tej licznej grupie najczę-

ściej idee symbolizują szałasy w kształcie drzew, liści,

zwierząt. Symbolicznymi odniesieniami do problema-

tyki ekologii są również nawiązania do kwestii wody i po-

wietrza w środowisku, np. instalacja wokół żywego drze-

wa informująca o obiegu i zużyciu tlenu (Oxygen Shel ter,

Branislav Smon, Słowenia, s. 78).

D. Symbolika związana z kryzysem cywilizacyjnym

nawiązuje do form destrukcji, jak np. szałas pod stertą

gruzów (A New Hill of a New Town, Shin Jea-eun, Korea

Południowa, s. 176) czy bomba niosąca zniszczenie, ale

i regenerację (Cundhamani, Wisnu Ajitama, Indonezja,

s. 191).

E. Symbolika egzystencjalna odwołuje się do kondy-

cji człowieka i jego miejsca w świecie. Powtarzającym

się symbolem jest forma głowy lub gury ludzkiej (il. 7).

Bardziej wysublimowaną formą są obiekty zawierające

of security is the door in the work entitled Entry by Anna

Vajn and Balazs Vass from Hungary (p. 67) as well as

the sanctuary by another Hungarian, Peter Lipkovics

(Mud-Sanctuary, p. 160).

The analysis of works implemented and published

makes it possible to distinguish several groups of propos-

als with clear symbolism:

A. Symbolism related to cultural tradition is contained

in the forms of shelters imitating regional construction

techniques, e.g. from Korea, Indonesia, India or Roma-

nia. Cultural references also symbolize other structures,

e.g. stone forms referring to sacred stones connected

with observations of stars of Armenian Megalithic Stone

(Tigran Harutyuyan, Armenia, p. 182) or a shelter in the

form of the Celtic triskele sign (Tiiu Kirspuu, Estonia,

p. 183). Some works use symbolic forms in a more uni-

versal way, e.g. the form of a dome (Rooted Dome, Clau-

dia Aranovich, Argentina, p. 84), an ancient Greek temple

(Temple, Daria Lisitsyna, Russia, p. 87) or a tomb (Trea-

sury of Atreus, Vasilis Vasilis, Greece, p. 187).

B. Symbolism of nature refers to forms of shelter or pro-

tection of life in the world of animals and plants. The most

frequently applied natural forms include a nest and a shell.

Nest-shaped shelters were placed, similarly to birds, on

trees (three works of the same title Nest, Lovadi KInga,

Hungary, p. 135, Priyanka Bhattacharjee, India, p. 164, and

Veljko Zejak, Serbia, p. 189) or on the ground (Our Nest,

Atanas Atanasoski, Macedonia, p. 72). Moreover, shapes

of an egg (Egg up, Roland Cros, France, p. 167), cocoon

(Silkworm Cocoon’s Dream, Noh Won-hyuk, South Ko-

rea, p. 149) or seed (The Giant Seed, Jinal Patel, Vasim

Shaikh, India, p. 115) are forms that symbolize life spores.

Il. 7. Fred Martin (Francja),

Duch drzewa

(fot. P. Wesołowski)

Fig. 7. Fred Martin (France),

Spirit of the Tree

(photo by P. Wesołowski)

Geumgang Nature Art Biennale 2017–2018 125

miejsca do medytacji, takie jak God’Palm (Gyertyanos

Zoltan, Węgry, s. 104) czy The Revival Temple (Paweł

Chlebak, Polska, s. 157). W pracy Arisa de Bakkera

i Karoli Pezzaro z Holandii miejsce człowieka wyznacza

przestrzeń pomiędzy otworem w szczycie chaty, przez

który widać Kosmos, a jego odbiciem w lustrze wody

umieszczonym w posadzce (Reection, Aris de Bakker,

Karola Pezarro, Holandia, s. 69).

Wnioski

Przeprowadzone badania potwierdzają wartość po-

znawczą konfrontacji postaw twórczych w zapropono-

wanej formie biennale. Analiza prac zaprezentowanych

w Korei ukazała szerokie spektrum propozycji odpo-

wiedzi na rzucone przez organizatorów biennale hasła.

Udział w wystawie architektów i artystów z różnych

krajów pozwolił skonfrontować różne postawy ideowe

i twórcze wobec wspólnego zadania. Wspólne proekolo-

giczne podejście zostało wzbogacone o indywidualne, au-

torskie spojrzenia. Nastąpiła twórcza wymiana poglądów

na temat relacji natury i kultury oraz miejsca człowieka

w środowisku.

Wystawa stała się okazją do promocji określonych idei

i postaw wobec kryzysu środowiskowego i cywilizacyjne-

go. Zaprezentowane na niej prace zobrazowały niektóre

sposoby myślenia obecne we współczesnej sztuce zaan-

gażowanej w dyskurs artystyczny i estetyczny na temat

kulturowego wymiaru przestrzeni i ekologii. Impreza

ukazała również różne twórcze relacje pomiędzy archi-

tekturą a sztuką – dwoma dyscyplinami wzajemnie się

inspirującymi. Biennale dowodzi, że dobrze wybrany te-

mat może być wystarczającym powodem, aby stworzyć

warsztatową płaszczyznę eksperymentów twórczych.

Efekty wystawy świadczą o tym, że na styku architektury

i sztuki istnieje bardzo żyzny teren do artystycznych i in-

telektualnych poszukiwań oraz ożywiania starych i roz-

wijania nowych form współdziałania lub współzawod-

niczenia. Doświadczenia tego typu działań twórczych

można z powodzeniem przenosić również na teren uczel-

ni, wzbogacając dydaktykę i pracę własną nauczycieli.

C. Pro-ecological symbolism refers to the coexistence

of man with nature. In this large group, ideas are most

often symbolized by shelters in the shape of trees, leaves

and animals. Symbolic references to the issues of ecology

are also references made to the matter of water and air in

the environment, e.g. an installation around a live tree in-

forming about the circulation and consumption of oxygen

(Oxygen Shelter, Branislav Smon, Slovenia, p. 78).

D. Symbolism connected with the civilization crisis re-

fers to forms of destruction such as a shelter under a pile of

debris (A New Hill of a New Town, Shin Jea-eun, South Ko-

rea, p. 176) or a bomb carrying destruction, but also regen-

eration (Cundhamani, Wisnu Ajitama, Indonesia, p. 191).

E. Existential symbolism refers to the condition of man

and his place in the world. A repetitive symbol is the form

of a human head or gure (Fig. 7). A more sublime form

includes objects containing places for meditation such

as God’s Palm (Gyertyanos Zoltan, Hungary, p. 104) or

The Revival Temple (Paweł Chlebak, Poland, p. 157). In

the work by Aris de Bakker and Karola Pezzaro from the

Netherlands, man’s place is marked by the space between

the hole in the top of the hut through which Cosmos can

be seen and its reection in the water mirror placed on

the oor covering (Reection, Aris de Bakker, Karola

Pezarro, Netherlands, p. 69).

Conclusions

The research conrms a cognitive value of the con-

frontation of creative attitudes in the proposed form of the

biennale. The analysis of the works presented in Korea

showed a wide spectrum of suggestions for answers to the

biennale slogans posed by the organizers. Participation of

architects and artists from various countries in the exhibi-

tion made it possible to confront different ideological and

creative attitudes towards a common task. The common

pro-ecological approach was enriched with individual au-

thors’ original approaches. There was a creative exchange

of views on the relationship between nature and culture as

well as the place of man in the environment.

The exhibition became an opportunity to promote spe-

cic ideas and attitudes towards the environmental and

civilization crisis. The works presented at the exhibition

depicted some of the ways of thinking present in contem-

porary art involved in artistic and aesthetic discourse on

the cultural dimension of space and ecology. The event

also showed various creative relationships between archi-

tecture and art – two disciplines that inspire each other.

The Biennale proves that a well-chosen topic can be a suf-

cient reason to create a workshop plane for creative ex-

periments. The effects of the exhibition testify to the fact

that there is a very fertile area at the interface between

architecture and art for artistic and intellectual exploration

as well as enlivening old and developing new forms of

cooperation or competition. Experiences of this type of

creative activities can also be successfully transferred to

the university enriching didactics and teachers’ own work.

Translated by

Bogusław Setkowicz

126 Piotr Wesołowski

Streszczenie

W artykule omówiono wystawę prac plastycznych zrealizowanych bądź opublikowanych w ramach biennale sztuki przyrody Geumgang Nature Art

Biennale w latach 2017–2018 w Gongju (Korea Płd.). Celem opracowania jest zaprezentowanie wyników analizy form przestrzennych z pograni-

cza kreacji artystycznej i architektonicznej. Autor, który sam brał udział w tej wystawie, wyszedł z założenia, że taka analiza projektów i realizacji

pozwoli ukazać możliwość twórczej konfrontacji różnych postaw artystów wobec problemu obecności człowieka w naturalnym środowisku. Przed

architektami i artystami postawiono zadanie stworzenia schronienia-szałasu w środowisku przyrodniczym (las). Temat stał się pretekstem do po-

szukiwania formalnej, artystycznej i estetycznej odpowiedzi na pytanie o współczesne relacje człowieka i przyrody w kontekście rozwijającego się

nurtu ekoestetyki.

Analiza objęła 147 projektów oraz 11 zrealizowanych prac. Za materiał badawczy posłużyła dokumentacja fotograczna oraz obszerny katalog. Ba-

dania metodą porównawczą dotyczyły formy, funkcji, konstrukcji oraz symboliki zawartej w zaproponowanych obiektach. Analiza ukazała przede

wszystkim szerokie spektrum kształtów szałasów – od form abstrakcyjnych po biomorczne, zoomorczne, a nawet antropomorczne – wpisanych

w naturalne środowisko. Zdecydowana większość autorów zaproponowała naturalne i biodegradowalne tworzywa. Tym samym takie obiekty o za-

łożonej ograniczonej trwałości weszły w obszar sztuki efemerycznej.

W podsumowaniu artykułu zostały sformułowane wnioski mówiące o twórczym przenikaniu się idei artystycznych i architektonicznych w ekspery-

mentalnej formule biennale. Podkreślono również fakt podejmowania przez twórców w artystycznej konfrontacji ważnych współczesnych proble-

mów dotyczących stanu naturalnego środowiska i obecności w nim człowieka.

Słowa kluczowe: sztuka przyrody, sztuka efemeryczna, kompozycja architektoniczna, teoria architektury, ekologia

Abstract

In the article the exhibition of works of art realized or publish in the biennale of the art of nature Geumgang Nature Art Biennale in the years

2017–2018 in Gongju (South Korea) have been discussed. The aim of this work is the presentation of the results of the analysis of spatial forms on

the border line of artistic and architectonic creation. The author, who took part in this exhibition assumed that such an analysis of projects and reali-

zation will allow presenting the possibility of creative confrontation of various attitudes of artists towards the problem of the presence of man in the

natural environment. The task of creating a shelter-hut in the natural environment (forest) was set before the artists. The topic became an excuse for

searching for a formal, artistic and aesthetic answer to the question about contemporary human and nature relations in the context of the developing

trend of eco-aesthetics.

The analysis of 147 submitted projects and 11 works that were completed in the 1

stage of the biennale concerned the form, function and symbolism

contained in the proposed objects. The research material was composed of photographic documentation and comprehensive catalogue. What draws

attention above all is the wide spectrum of shapes of shelters – from abstract forms to biomorphic, zoomorphic and even anthropomorphic ones being

part of the natural environment. In the project descriptions artists declared simple functions – from the role of shelter protecting from atmospheric

inuences, through observatories, to places for meditation. Some artists emphasized the possible role of the shelter as a refuge for forest fauna as

well. The vast majority of authors proposed natural and biodegradable materials. Thus, such objects with assumed limited durability have entered

the eld of ephemeral art.

In the summing up part of the article, conclusions have been formulated regarding both the creative permeation of artistic and architectural ideas in

such an experimental form, as well as the undertaking of important contemporary problems in the artistic confrontation, regarding the state of the

natural environment and the presence of man in it.

Key words: nature art, ephemeral art, architectural composition, theory of architecture, ecology

Bibliografia /References

[1] Geumgang Nature Art Pre-Biennale 2017, Committee of Geumgang

Nature Art Biennale, Gongju-si 2017.

[2] Weilacher U., Between Landscape Architecture and Land Art,

Birkhäuser, Basel 1999.

[3] Wilkoszewska K., Problem eko-estetyki, „Diametros” 2006, Nr 9,

136–142.

[4] Liszewska M., Estetyka, natura, ekologia, „Humanistyka i Przyro-

doznawstwo” 2000, Nr 6, 240–241.

[5] Gloy K., Das Verständnis der Natur, Bd. 2: Die Geschichte des

ganz heitlichen Denkens, C.H. Beck, München 1996.

[6] Eckersley R., The Death of Nature and the Birth of Ecological Hu -

ma nities, „Organization and the Environment” 1998, No. 2 (Vol. 11),

183–185.

[7] Deleuze G., Guattari F., Capitalisme et schizophrénie 2: Mille pla-

teaux, Les Éditions de Minuit, Paris 1980.