Modern adaptations of farm complexes in the area of the Jelenia Góra Valley

Aleksandra Marcinów

doi:10.5277/arc160403

Abstract

In recent years, when an increasing number of old residences are being adapted for contemporary uses, farm complexes which accompany those residences are beginning to play a more significant role. After World War II, these structures were often neglected by their various users. Currently, they are often radically changing their original purpose. This means an important interference in their historic substance. The aim of the research was to show to what extent the work being carried out on valuable farm buildings ensures the preservation of their authenticity. The study examined five complexes in the Jelenia Góra Valley (Bukowiec, Łomnica, Staniszów Dolny, Staniszów Górny, Wojanów). The farm complexes chosen for hotel purposes have lost their authenticity value to the largest degree (Staniszów Dolny, Staniszów Górny, Wojanów) while those whose present uses are connected to the original ones have preserved more of their authenticity (Łomnica). In Bukowiec, the impact of the works on the historic substance will only be seen in a few years when works on all of its objects are completed. The examples show that the adaptation of farm complexes results, above all, in a decrease in authenticity of function, material, and the technological and constructional structure of the building. The authenticity of impact and associations connected with a historic building is also lost to a large measure.

Full article view is only available on bigger screens.

2016

4(48)

DOI: 10.5277/arc160403

Aleksandra Marcinów*

Współczesne adaptacje zabudowy folwarcznej

na terenie Kotliny Jeleniogórskiej

Modern adaptations of farm complexes

in the area of the Jelenia Góra Valley

Wprowadzenie

Początek XXI w. to okres, w którym coraz więcej za-

łożeń pałacowo-folwarcznych zostaje poddanych gruntow-

nym pracom budowlanym. Wzrost zainteresowania zaku-

pem zabytków można było zaobserwować już po roku

1989, kiedy to nastąpiła zmiana sytuacji społeczno-poli-

tycznej w Polsce. Jednak ówcześni nabywcy często nie

zdawali sobie sprawy z nakładu środków finansowych po-

trzebnych do wyremontowania cennych budowli. Liczyli

na znaczne wsparcie pieniężne ze strony służb konserwa-

torskich

[1, s. 33]. Wiele z zabytków zakupionych w tam-

tych czasach dopiero teraz, dzięki nowym właścicielom

odpowiednim kapitałem poddawanych jest zabiegom bu-

dowlano-konserwatorskim. Obiekty zabytkowe nie tylko

zostają wyremontowane, ale również otrzymują nowe war-

tości użytkowe. Największe zmiany dotyczą należących do

zespołów budynków gospodarczych, których nowe przezna-

czenie staje się całkiem odmienne od pierwotnego. Dawne

stajnie, obory czy spichlerze zaczynają często pełnić funk-

cję podobną do funkcji położonych obok rezydencji.

Istotny problem stanowi to, iż zmiana przeznaczenia

obiektów folwarcznych może wiązać się ze znaczną inge-

* Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Ar-

chi tecture, Wrocław University of Science and Technology.

Zdarzały się również osoby, które kupując zabytek, kierowały

się przede wszystkim myślą o potencjalnym zysku ze sprzedaży nowo

nabytej budowli. Niewielu właścicielom udało się zrealizować swoje

założenia, co skończyło się tragicznie dla niechcianych przez nich

obiek tów zabytkowych, które pozostawały w ich rękach [1, s. 33].

Introduction

The beginning of the 21

century is a period in which

an increasing number of palace and farm layouts under-

went extensive construction work. A growing interest in

buying architectural monuments could be observed after

the year 1989 when the social and political situation in

Poland was changed. However, the then purchasers were

often unaware of the amount of funds which were neces-

sary in order to renovate valuable buildings. They hoped

to be supported financially by the restoration authorities

in a considerable way

[1, p. 33]. Many of the monuments,

which were purchased at that time, only now undergo

construction and restoration treatment thanks to their new

owners who have an adequate capital at their disposal. Not

only are historic buildings renovated but they also receive

new commercial values. The biggest changes can be no -

ticed in the case of farm buildings which belong to com-

plexes, whose new use is completely different from the

original one. Former stables, cowsheds or granaries often

begin to perform a function which is similar to functions

of the residences next to which they are located.

A change in the use of farm buildings may be con-

nected with a significant interference in their historical

There were also people who by purchasing a monument were first

of all guided by the idea of potential profits from selling a newly bought

building. Few owners managed to realize their assumptions, which

ended tragically for the historic buildings they did not want to have, but

which remained in their hands [1, p. 33].

54 Aleksandra Marcinów

rencją w ich substancję zabytkową

. W większości przy-

padków obiekt jest dostosowywany do nowych zadań bez

brania pod uwagę, czy traci on pod wpływem tych działań

swój pierwotny charakter. Właściciele powinni najpierw

dokonać oceny wartości zabytków, a dopiero później do-

brać do nich nowy sposób użytkowania

. Dlatego głów-

nym celem przeprowadzonych analiz adaptacji obiektów

gospodarczych było zwrócenie uwagi na kwestię zacho-

wania jednej z najważniejszych wartości – autentyzmu

zabytku.

Do zrealizowania badań wybrane zostały założenia

z terenu Kotliny Jeleniogórskiej. Obecnie znajduje się tu-

taj 27 folwarków podworskich

, z czego przeanalizowane

zo stały prace w 5 zespołach (Bukowiec, Łomnica, Sta-

niszów Dolny, Staniszów Górny, Wojanów). Te zabudo-

wania gospodarcze położone są przy zamkach, dworach

oraz pałacach posiadających wysoką wartość historyczną

i artys tycz ną

. W ostatnim czasie rozporządzeniem prezy-

denta RP 11 rezydencji Kotliny Jeleniogórskiej uznanych

zostało za pomniki historii

. Obecnie rozpoczęły się dzia-

łania w celu ich wpisania, wraz z innymi pałacami regio-

nu, na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Wartość

artystyczna i historyczna tych budowli ma istotny wpływ

na zakup nie tylko ich samych, ale również tworzących

wraz z nimi jedną całość zabudowań folwarcznych.

Pierwsze dwory pańskie na tym obszarze zaczęły powsta-

wać w 2. połowie XIII w. [5, s. 5]. Początkowo obiekty

gospodarcze były wykonywane z drewna [8, s. 179]. Do

dziś zachowały się późniejsze zabudowania, w większo-

ści powstałe w XVIII i XIX w.

Zespoły mają typowy dla

Bogusław Szmygin w swojej publikacji z roku 2009 wyraził

opinię, iż […] adaptacja obiektów zabytkowych do współczesnych funk-

cji użytkowych jest obecnie najpowszechniejszym, najważniejszym i naj-

trudniejszym problemem konserwatorskim [2, s. 129].

Pierwotna funkcja gospodarcza nie ułatwia ochrony tych obiek-

tów, które jeszcze niedawno postrzegane były jako „niezabytkowe”.

O problemie niedoceniania zespołów folwarcznych pisała Grażyna Ba -

lińska [3, s. 151], Wojciech Kapałczyński [4, s. 314] oraz autorzy opra -

cowania pod redakcją Ulrike Treziak [5, s. 85].

Zachowały się założenia w Barcinku, Bobrowie, Bukowcu, Ci -

szy cy, Czernicy, Dąbrowicy, Dziwiszowie, Grabarach, Janowicach

Wiel kich, Jeleniej Górze-Czarnem, Jeleniej Górze („Paulinum”), Jele-

niej Górze-Sobieszowie, Karpnikach, Komarnie, Łomnicy, Maciejowcu,

Mił kowie, Mysłakowicach, Radocinach, Radomierzu, Rybnicy, Sie dlę-

ci nie, Staniszowie Dolnym, Staniszowie Górnym, Starej Kamienicy,

Trzciń sku oraz Wojanowie.

W XIX w. zafascynowani romantycznym krajobrazem Kar-

konoszy przedstawiciele pruskich elit zaczęli nabywać rezydencje na

terenie Kotliny Jeleniogórskiej. Najważniejszymi spośród notabli byli

król Fryderyk Wilhelm III (Mysłakowice, Wojanów) oraz książę

Wilhelm Pruski (Karpniki). Obiekty były przebudowywane przez zna-

nych pruskich architektów – Karla Friedricha Schinkla oraz Friedricha

Augusta Stülera, a projektami zieleni zajmował się Dyrektor Generalny

Ogrodów Pruskich Peter Joseph Lenné [6, s. 45–47].

Za pomniki historii uznano zespoły pałacowo-parkowe w Bu kow -

cu, Karpnikach, Kowarach-Ciszycy, Łomnicy, Mysłakowicach, Sta ni-

szowie Górnym, Wojanowie, a także „Paulinum” w Jeleniej Górze, pałac

Schaff gotschów w Jeleniej Górze-Cieplicach oraz zespół pałacowo-gospo-

darczy w Bobrowie i willę „Pałac Dębowy” z parkiem w Karp ni kach [7].

Najstarsze, XVIII-wieczne zabudowania folwarczne znajdują się

w Dziwiszowie (stajnie, stodoła, obora, chlew, magazyn uprzęży), Ja no-

wicach Wielkich (spichlerz, stajnia), Karpnikach (spichlerz, kuchnie,

stajnia), Łomnicy (spichlerz), Siedlęcinie (oficyna), Staniszowie Gór -

nym (obora) oraz Wojanowie (obora, oficyna, stajnia).

substance, which constitutes a serious problem

. In most

cases an architectural object is adapted to new tasks with-

out considering if it loses its original character as a result

of these changes. Owners ought to first assess the value of

monuments and only then should they select a new way

of usage

. Therefore, the main objective of the conducted

analyses of farm buildings’ adaptations was to draw atten-

tion to the issue of preserving one of the most important

values – the authenticity of a given monument.

Certain layouts from the area of the Jelenia Góra Val-

ley were selected in order to carry out our research. At

present, there are 27 complexes of manor farms

, in five

of which all the work was analyzed (Bukowiec, Łomnica,

Staniszów Dolny, Staniszów Górny, Wojanów). These

farm buildings are situated near castles, mansions and

palaces with a high historical and artistic value

. Recent-

ly, by virtue of the regulation issued by the President of

the Republic of Poland, eleven residences in the Jelenia

Góra Valley were recognized as monuments of history

At present, actions are taken with a view of their recogni-

tion by UNESCO, along with other palaces in the region,

and their inclusion as part of the World Heritage Site. The

historical and artistic value of these buildings has not only

a significant influence on their purchase, but also on the

whole arrangement along with their farm buildings. The

first manors of lords in this area were built in the second

half of the 13

century [5, p. 5]. Initially, farm buildings

were made of wood [8, p. 179]. The subsequent buildings,

most of which were erected in the 18

and 19

centuries,

have remained until today

. The complexes have systems

Bogusław Szmygin expressed the following opinion in his publi-

cation in 2009: [...] adaptation of historic buildings to modern utility

functions is currently the most common, the most important and the most

difficult problem of restoration [2, p. 129].

The original farming function does not make the protection of

these objects easier and which still until recently were seen as “non-hi-

sto rical”. Grażyna Balińska [3, p. 151], Wojciech Kapałczyński [4,

p. 314] and the authors of the study edited by Ulrike Treziak [5, p. 85]

wrote about the problem of underestimating farm complexes.

Among other things, the layouts in Barcinek, Bobrów, Bukowiec,

Ciszyca, Czernica, Dąbrowica, Dziwiszów, Grabary, Janowice Wielkie,

Jelenia Góra-Czarne, Jelenia Góra (“Paulinum”), Jelenia Góra-So bie-

szów, Karpniki, Komarno, Łomnica, Maciejowiec, Miłków, Mysła ko wi-

ce, Radociny, Radomierz, Rybnica, Siedlęcin, Staniszów Dolny, Sta ni-

szów Górny, Stara Kamienica, Trzcińsko and Wojanów were preserved.

In the 19

century, representatives of the Prussian elites began to

purchase residences in Jelenia Góra Valley being fascinated with the

romantic landscape of the Giant Mountains. King Frederick William III

(Mysłakowice, Wojanów) and Prince Wilhelm of Prussia (Karpniki)

were the most important among notables. The objects were rebuilt by

famous Prussian architects – Karl Friedrich Schinkel and Friedrich

August Stüler and projects of green were made by Peter Joseph Lenné

who was the General Director of the Prussian Gardens [6, pp. 45–47].

Palace and park complexes in Bukowiec, Karpniki, Kowary-Ci-

szy ca, Łomnica, Mysłakowice Staniszów Górny, Wojanów, “Paulinum”

in Jelenia Góra, Schaffgotsch’s in Jelenia Góra-Cieplice and the palace

and farm complex in Bobrów as well as “Oak Palace” Villa along with

the park in Karpniki were recognized as monuments of history [7].

The oldest 18

-century farm buildings are in Dziwiszów (stables,

barn, cowshed, pigsty, harness stockroom), Janowice Wielkie (gra nary,

stable), Karpniki (granary, kitchens, stable), Łomnica (granary), Sie d-

lęcin (annex), Staniszów Górny (cowshed) and Wojanowo (cowshed,

annex, stable).

Współczesne adaptacje zabudowy folwarcznej /Modern adaptations of farm complexes 55

dolnośląskich folwarków układ z zamkniętym czworokąt-

nym majdanem, przy którym bezpośrednio znajduje się

rezydencja

. Poszczególne obiekty stanowią przeciętną

zabudowę gospodarczą: magazynową (stodoła, spichlerz)

oraz inwentarską (obora, chlewnia, stajnia).

Okres poprzedzający współczesne działania

w założeniach folwarcznych

Kotliny Jeleniogórskiej (1945–2000)

Po zakończeniu II wojny światowej, w wyniku zmiany

uwarunkowań formalnoprawnych, właściciele ziemscy

Kotliny musieli opuścić swoje majątki. Większość z ich

dóbr przeszła w posiadanie państwa polskiego. Dobry

stan techniczny założeń pałacowo-folwarcznych spowo-

dował, iż szybko otrzymały one nowych użytkowników.

Obiekty przekazane zostały przede wszystkim przedsię-

biorstwom państwowym podległym Ministerstwu Rolnic-

twa i Reform Rolnych. Głównym właścicielem stało się

Państwowe Przedsiębiorstwo Nieruchomości Ziemskich,

przekształcone po kilku latach w Państwowe Gospodars-

two Rolne (PGR) [9, s. 158]. Jednym z największych

go spodarstw na tym obszarze było Państwowe Przedsię-

biorstwo Hodowlane Wojanów z areałem 4000 ha [5,

s. 80]. Brak dbałości podczas użytkowania zarówno daw-

nych rezydencji, jak i budynków gospodarczych dopro-

wadził do tego, że zaczęły popadać w ruinę. Nadmiernie

eksploatowane budowle były opuszczane w momencie,

kiedy nie nadawały się już do użytkowania [6, s. 123].

Na początku lat 90. XX w., po zlikwidowaniu PGR-ów

majątki zostały przejęte przez Agencję Własności Rolnej

Skarbu Państwa (AWRSP), która również nie dbała

o podległe jej założenia zabytkowe. Agencja w krótkim

czasie podjęła decyzję o wystawieniu ich na sprzedaż.

Zespoły podworskie składające się z trzech składowych:

rezydencji, ogrodu i zabudowań gospodarczych zaczęły

być wówczas dzielone i kupowane przez różnych właści-

cieli (Bukowiec, Łomnica, Siedlęcin, Staniszów Dolny).

W ten sposób zatracono ich integralną całość. Do końca

zeszłego stulecia Agencji udało się znaleźć nabywców dla

większości obiektów [1, s. 33].

Konserwacja i odbudowa

dawnych budynków folwarcznych w XXI w.

W XXI w. rozpoczął się nowy okres w dziejach zało-

żeń folwarcznych Kotliny Jeleniogórskiej. W ciągu ostat-

niej dekady zostały przeprowadzone gruntowne prace

budowlano-konserwatorskie w obiektach gospodarczych

w Wojanowie, Łomnicy, Staniszowie Górnym, a w trak-

cie realizacji są prace przy założeniach w Bukowcu

i w Staniszowie Dolnym. Zmiana przeznaczenia założeń

folwarcznych w większości przypadków wiązała się ści-

śle z nową funkcją najważniejszego budynku na terenie

zespołu podworskiego – rezydencji

. Dawne siedziby

Charakterystykę układu przedstawiła Renata Gubańska w swojej

publikacji na temat folwarków dolnośląskich [8].

Podzielone w XX w. zespoły podworskie są obecnie ponownie

scalane.

typical of Lower Silesia farms with a closed farming

square neighbouring the residence directly

. The parti-

cular objects constitute an average farm development,

namely a warehouse (barn, granary) and livestock build-

ings (cowshed, piggery, stable).

The period preceding current activities in the farm

layouts of the Jelenia Góra Valley (1945–2000)

After the end of World War II, as a result of changes in

formal and legal conditions, the landowners in Jelenia

Góra Valley had to leave their estates. Most of their prop-

erties were taken over by the Polish State. Good technical

condition of the farm and palace layouts resulted in the

fact that they quickly received new users. The objects

were first of all transferred to state-owned enterprises

under the Ministry of Agriculture and Agrarian Reforms.

The State Real Estate Enterprise became the main owner,

whose name was soon changed to the State Agricultural

Farm (Polish acronym PGR) [9, p. 158]. One of the big-

gest farms in this area was the State Breeding Farm

Wojanów with an acreage of 4,000 hectares [5, p. 80].

Due to lack of care when using both old residences and

farm buildings, they began to fall into ruin. The overex-

ploited buildings were abandoned at the moment they

were no longer fit for any use [6, p. 123].

At the beginning of the 1990s, after the liquidation of

the state agricultural farms, the estates were taken over by

the Agricultural Property Agency of the Treasury (Agen-

cja Własności Rolnej Skarbu Państwa – AWRSP) which

also failed to exercise proper care of those historical lay-

outs. Within a short time the Agency decided to offer

them for sale. The post-manor complexes which consisted

of three components, i.e. a residence, garden and farm

buildings were divided and then bought by different own-

ers (Bukowiec, Łomnica, Siedlęcin, Staniszów Dolny). In

this way their integral whole was lost. By the end of the

century the Agency succeeded in finding buyers for

most of the properties [1, p. 33].

Restoration and reconstruction of

old farm buildings in the 21

century

In the 21

century a new period in the history of the

farm layouts in Jelenia Góra Valley began. Over the last

decade thorough construction and restoration works of

farm buildings in Wojanów, Łomnica, Staniszów Górny

were carried out and the works in the layouts in Bukowiec

and Staniszów Dolny are under way too. In most cases the

change of use of the farm layouts was strictly connected

with a new function of the most important building in the

territory of the post-manor complex – the residence

. The

old buildings were adapted mainly for exclusive hotels

(Wojanów, Łomnica “Widow’s House”, Staniszów Dolny,

Staniszów Górny). The farm buildings, which belong to

The characteristics of the layout was presented by Renata Gu -

bańska in her publication on Lower Silesian farms [8].

Post-manor complexes, which were divided in the 20

century,

are now being rejoined.

56 Aleksandra Marcinów

zostały zaadaptowane głównie na ekskluzywne hotele

(Wojanów, Łomnica „Dom Wdowy”, Staniszów Dolny,

Sta niszów Górny). Budynki gospodarcze należące do

tego samego właściciela co rezydencje pełnią w tym mo-

men cie funkcje uzupełniające przeznaczenie głównego

budynku: gastronomiczną, rekreacyjną, hotelową oraz

handlową. Można też jednak odnaleźć przypadki funkcji

odmiennej: muzealnej czy edukacyjnej.

Właściciel w dużym stopniu już poprzez dobór prze-

znaczenia obiektu decyduje o liczbie wprowadzanych

w budynkach zmian. Stopień nawiązania do pierwotnego

sposobu użytkowania budowli jest tutaj istotnym czynni-

kiem. Współczesne adaptacje założeń folwarcznych

w Kotlinie Jeleniogórskiej można więc podzielić na dwie

grupy:

– o funkcji odmiennej od pierwotnej,

– o funkcji zbliżonej do historycznej.

Adaptacja budynków folwarcznych

do nowych zadań

Największe współczesne działania budowlano-konser-

watorskie zostały do tej pory przeprowadzone w zespole

folwarcznym znajdującym się przy rezydencji w Wo ja-

nowie. Jest to zarazem pierwsza w tym wieku na terenie

Kotliny Jeleniogórskiej realizacja, gdzie dokonana zosta-

ła zmiana użytkowania obiektów gospodarczych. Za ło-

żenie składa się ze stajni, oficyny, obory oraz odbudowa-

nej stodoły, położonych wokół trapezowego dziedzińca,

przy któ rym znajduje się również dawna siedziba

W 1997 r. AWRSP sprzedała zespół pałacowo-folwarczny

włoskiej spółce, jednak dopiero kolejny właściciel, spół-

ka „Pałac Wojanów Sp. z o.o.”, przeprowadził w latach

2004–2008 kapitalny remont obiektów. W momencie

rozpoczęcia prac stan techniczny budynków był tragicz-

ny. Założenie od końca lat 40. do roku 1992 znajdowało

się bowiem pod zarządem PGR-u, który eksploatował

obiekty bez przeprowadzania bieżących remontów [11,

s. 302].

Obecnie zespół został zaadaptowany na hotel z cen-

trum konferencyjnym. Budynki gospodarcze radykalnie

zmieniły swoje pierwotne przeznaczenie. Dawna stajnia,

usytuowana na północny zachód od rezydencji, zaczęła

pełnić podobną funkcję do tej, którą obecnie nadano pała-

cowi – główne pomieszczenie stajenne przerobiono na salę

restauracyjną (miejsce organizacji wesel na 100 osób),

zaś

powyżej, na poddaszu znalazły się pokoje hotelowe

(13 pokoi i 2 apartamenty). W momencie przystąpienia do

remontu budynek był zaniedbany (il. 1a). W środku bra-

kowało drzwi i instalacji, a z powodu nieszczelnego po-

krycia dachu wystąpiło zawilgocenie [12, s. 7–8]. Podczas

prowadzenia prac bryła obiektu nie uległa większym

przekształceniom (il. 1b). Istotną zmianą są jednak nowe,

powiększone lukarny pasowe. Pierwotnie na dwuspado-

wym dachu znajdowały się wąskie lukarny tego typu,

Pałac w Wojanowie mający korzenie renesansowe przebudowa-

ny został w XIX w. dwukrotnie w stylu neogotyckim. Zmiany te wyko-

nano m.in. dla księżnej Luizy Niderlandzkiej, córki króla Prus Fryderyka

Wilhelma III [10, s. 222–224].

the same owner, at this point perform complementary

functions of the main building, namely catering, recrea-

tion, accommodation and commercial. However, it is also

possible to find cases of various functions such as muse-

um or educational.

By the choice of the object’s purpose, the owner deter-

mines to a large extent the number of changes which are

introduced to the buildings. The degree of references to

the original usage of a building is an important factor

here. The modern adaptations of farm layouts in the Jele-

nia Góra Valley can be divided into two groups:

– with a function different from the original,

– with a function similar to the historical one.

Adaptation of farm buildings to perform new tasks

The most extensive contemporary construction and

restoration works so far have been carried out in the farm

complex located near the residence in Wojanów. This is

the first realisation in this century in the territory of the

Jelenia Góra Valley where the use of farm buildings was

changed. The layout consists of a stable, an annex, a cow-

shed and a barn which was rebuilt later, and is located

around a trapezoidal courtyard where there is also the

former seat

. In 1997 the Agricultural Property Agency

of the Treasury sold the palace and farm complex to an

Italian company, however, it was only the next owner,

namely the company “Wojanów Palace Sp. o.o.”, that car-

ried out a complete overhaul in the years 2004–2008. At

the start of the work, the technical condition of buildings

was disastrous. From the end of the 1940s until 1992 the

layout was in fact under the control of a state agricultural

farm which used the buildings without conducting any

current repairs [11, p. 302].

At present, the complex has been adapted to a hotel

with a conference centre. The farm buildings radically

changed their original purpose. The former stable, which

is situated north-west of the residence, began to perform

a similar function to the one which today is fulfilled by

the palace – the main stable room was converted into

a restaurant (a venue for organizing wedding receptions

for 100 people), whereas above in the attic there are hotel

rooms (13 rooms and 2 suites). The building was neglect-

ed when the repair works began (Fig. 1a). Inside the build-

ing there were no doors or installations and due to the

leaky roof some moisture occurred [12, pp. 7–8]. During

the renovation works the body of the object did not under-

go any greater transformations (Fig. 1b). An important

change, however, is the introduction of new enlarged belt

dormers. Originally, on the pitched roof there were nar-

row dormers of this type, which determined the character

of the building, as well as dormers of an ox-eye type. This

solution was chosen due to the new hotel function (better

lighting of the attic rooms). A visible change, which is also

connected with another use of the building, is represented

The palace in Wojanów which has renaissance roots was rebuilt

twice in the 19

century in the neo-Gothic style. These changes were

made, among other things, for Princess Luisa of the Netherlands, daugh-

ter of King of Prussia Friedrich Wilhelm III [10, pp. 222–224].

Współczesne adaptacje zabudowy folwarcznej /Modern adaptations of farm complexes 57

stanowiące o charakterze budynku, oraz lukarny typu

wole oko. Na to rozwiązanie zdecydowano się ze wzglę-

du na wprowadzaną funkcję hotelową (lepsze doświetle-

nie pomieszczeń poddasza). Widoczną zmianą, związaną

również z innym użytkowaniem budowli, było dobudo-

wanie od strony elewacji tylnej szklanej oranżerii miesz-

czącej drugą salę restauracyjną.

We wnętrzu zachowano oryginalny układ ścian no-

śnych. Nowe przegrody drugiej kondygnacji wykonane

zostały w formie muru pruskiego. Chciano w ten sposób

nawiązać do lokalnej tradycji budowlanej. Ważnym za-

biegiem z punktu widzenia konserwatorskiego było wtór-

ne wykorzystanie do ich wykonania oryginalnych ele-

mentów pochodzących ze stajni oraz z innego budynku

zespołu. Użyta została rozbiórkowa cegła z wyburzonych

przegród i kominów oraz drewno z załamanej więźby da-

chowej obory. W ten sposób podkreślono też historyczny

charakter budowli. Wnętrzom starano się nadać rustykalny

wystrój, przede wszystkim poprzez wyekspono wanie za-

chowanej więźby dachowej. Nie wszystkie ory ginalne

elementy zdecydowano się pozostawić, między innymi

będące w dobrym stanie technicznym schody drewniane

zostały zastąpione żelbetowymi (wymagały tego przepisy

przeciwpożarowe) [12, s. 6–8], [13, s. 48–49].

Stojąca obok stajni oficyna najmniej zmieniła swoją

pierwotną funkcję – umieszczono w niej pokoje hotelowe

o skromnym wystroju, nawiązującym do wcześniejszego

przeznaczenia budynku. W momencie przystąpienia do

prac oficyna była najlepiej zachowanym obiektem zało-

żenia. Podczas wykonywania projektu architekci starali

się pozostawić oryginalny układ ścian wewnętrznych

I i II kondygnacji [14, s. 5, 10]. Zmiany jednak zostały

wprowadzone w związku z zaprojektowaniem dużej licz-

by pomieszczeń mieszkalnych (32 pokoje) oraz usytu-

owanych przy nich węzłów higieniczno-sanitarnych.

Wy konano nowe ściany działowe, instalacje oraz przeku-

to otwory drzwiowe. Podobnie jak w budynku stajni wy-

konano nowe lukarny, w tym wypadku pasowe, i wole

oka umożliwiające umieszczenie pokoi również na dwóch

kondygnacjach dachu. W związku ze zmianą użytkowa-

nia poddasza zdemontowany został żuraw, zachowany

w dobrym stanie od strony północnej. Mógł pozostać

by the glass orangery housing the second restaurant room,

which was added to the back facade.

The original arrangement of the load-bearing walls

was preserved in the interior. New partitions of the second

storey were made in the form of timber framing. In this

way it was possible to refer to the local building tradition.

From the restorers’ point of view, the reuse of the original

elements, which were taken from the stable and another

building of the complex, in order to make timber framing

was a significant treatment. Bricks from the demolished

partitions and chimneys as well as wood from the broken

roof truss of the barn were used. In this way, the historical

character of the building was emphasised. Interiors were

given rustic decor primarily by exposing the preserved

roof truss. Not all of the original elements were left;

among other things, the wooden stairs, which were in good

technical condition, were replaced by reinforced con crete

stairs (as required by the fire regulations) [12, pp. 6–8],

[13, pp. 48–49].

The annex situated next to the stable changed its origi-

nal function the least – inside there are rooms of modest

design which corresponds to the former use of the build-

ing. When the works began the annex was the best-pre-

served object of the layout. In the design the architects

tried to preserve the original arrangement of the interior

walls of the first and second floors [14, pp. 5, 10]. How-

ever, changes were introduced in connection with a large

number of designed residential rooms (32 rooms) as well

as hygienic and sanitary facilities which were situated

near those rooms. New partition walls, installations and

door openings were made. Like in the stable building,

new belt dormers were made and ox-eyes, which made it

possible to situate rooms also on the two floors of the

roof. Due to the change of the attic’s use the crane, which

was preserved in good condition on the northern side, was

disassembled. It could have remained visible on the

facade as a “witness” of the original purpose of the build-

ing, however, in its place dormers were situated

The wooden staircases were also dismantled (in case of fire) and

replaced with the ones made of reinforced concrete [14, p. 5].

Il. 1. Wojanów, stajnia:

a) przed remontem (fot. J. Grochowski, 2004) oraz b) po jego przeprowadzeniu (fot. A. Marcinów, 2015)

Fig. 1. Wojanów, stable:

a) before renovation (photo by J. Grochowski, 2004) and b) after the renovation (photo by A. Marcinów, 2015)

58 Aleksandra Marcinów

widoczny na elewacji jako „świadek” pierwotnego prze-

znaczenia budynku, jednak na jego miejscu zdecydo wa no

się umieścić lukarny

W najgorszym stanie technicznym był budynek daw-

nej obory (obecnie obiekt nazywany jest „spichlerzem”).

W 2004 r., po przeprowadzeniu inwentaryzacji zawalił się

jego dach, częściowo uszkadzając sklepienie. Zdecy-

dowano się wówczas na rozebranie ocalałego fragmentu

więźby (zachowała się w 20%) i odtworzenie jej pierwot-

nego kształtu [15, s. 4]. Przyziemie budynku zostało za-

adaptowane na pomieszczenia konferencyjne, zaś na

poddaszu przygotowano pokoje hotelowe. Cegła z wybu-

rzonych ścian dolnej kondygnacji została ponownie wy-

korzystana do uzupełnienia ubytków w sklepieniach

głów nej sali konferencyjnej

. Sklepienia pozostawiono

nie otynkowane, aby nadać sali rustykalny klimat [13,

s. 44–48]. Nie jest to jednak zgodne z wcześniejszym

wyglądem wnętrza. Pierwotnie w budynkach gospodar-

czych ściany ze względów praktycznych tynkowano.

Ostatni budynek w założeniu jest nowym obiektem.

W jego miejscu stała dawniej stodoła, która ze względu

na jej katastrofalny stan techniczny została w latach 80.

rozebrana jeszcze przez PGR [13, s. 49]. Budynek odtwo-

rzono w zarysie zewnętrznym na podstawie jednej foto-

grafii przedstawiającej obiekt. W odbudowanej stodole

zaprojektowano basen, centrum spa, fitness, bar oraz po-

koje hotelowe. Ważnym zagadnieniem był sposób rozwią-

zania wnętrza w nowo projektowanym budynku na terenie

zespołu podworskiego. Właściciel mógł zdecydować się

zarówno na wystrój współczesny

, jak i na historyzujący.

Ostatecznie nadano budynkowi rustykalny charakter, po-

dobny do tego, jaki otrzymały inne obiekty. W ten sposób

stodoła nie wyróżnia się wśród otaczających ją zabytków

ani swoją architekturą, ani wystrojem wnętrza (il. 2).

Pozytywnym krokiem było wtórne użycie oryginalnych

elementów do jej budowy: kamienia oraz belek z więźby

i stropu innych obiektów gospodarczych zespołu.

Właściciele dwóch zespołów pałacowo-folwarcznych

położonych w oddalonym o 14 km od Wojanowa Sta-

niszowie również postanowili zaadaptować je na hotel

W odróżnieniu od Wojanowa prace w tych założeniach

prowadzone są etapami.

Zakupiony w ostatniej dekadzie XX w. zespół budyn-

ków gospodarczych w Staniszowie Dolnym dopiero kilka

lat temu doczekał się rozpoczęcia prac budowlanych,

które trwają do dzisiaj (zakończenie zaplanowane jest na

2017 r.). Najpierw w XVIII-wiecznym pałacu właści-

Drewniane klatki schodowe również zostały rozebrane (ze

wzglę dów przeciwpożarowych) i zastąpiono je żelbetowymi [14, s. 5].

Sklepienia zostały tam wzmocnione poprzez zakotwienie ich do

żelbetowego rusztu, który spinał mur powyżej [13, s. 47].

Na takie rozwiązanie zdecydował się właściciel położonego

niedaleko pałacu w Pakoszowie. Uznał, że nie należy fałszować rzeczy-

wistości w momencie, kiedy nie zachowało się oryginalne wyposażenie,

dlatego nadał mieszczącemu się w budynku hotelowi współczesny wy -

strój [16].

Majątek w Staniszowie w latach 1784–1945 należał do książę-

cego rodu von Reussów. W roku 1784 książę Heinrich von Reuss posta-

wił barokowy pałac w Staniszowie Dolnym oraz rozbudował renesanso-

wą rezydencję w Staniszowie Górnym [17, s. 148, 153].

The building of the former barn was in the worst tech-

nical condition (at present, the object is called “a grana-

ry”). In 2004 after carrying out the inventory its roof col-

lapsed, which partially damaged the vault. Then, a de cision

was taken to dismantle the remaining fragment of the truss

(preserved in 20%) and to reconstruct its original shape

[15, p. 4]. The ground floor of the building was adapted for

conference rooms, whereas in the attic hotel rooms were

prepared. The brick from the demolished walls of the lower

storey was reused to fill losses in the vaults of the main

conference room

. The vaults were left non-plastered in

order to make the atmosphere of the room rustic [13,

pp. 44–48]. Never theless, it is not in accor dance with the

for mer appea r ance of the interior. Originally, the walls in

the farm build ings were plastered due to practical reasons.

The last building of the layout is a new object. Ori-

ginally, there was a barn in its place, which due to its

disastrous technical condition was pulled down in the

1980s by the State Agricultural Farm [13, p. 49]. The

building was reconstructed in its external outline on the

basis of one photograph depicting the object. A swimming

pool, spa and fitness centre, bar and hotel rooms were

designed in the restored barn. The method of the interior’s

solution in the newly designed building in the territory of

the post-manor was an important issue. The owner could

decide on modern decor

as well as a historicising ver-

sion. Finally, the building was given a rustic character,

which was similar to the one given to other objects. In this

way, the barn does not really stand out either with its

architecture or interior design among the surrounding

monuments (Fig. 2). A positive step was the reuse of

original elements in its construction, namely stone and

beams of the roof truss as well as the ceiling of other farm

objects of the complex.

The owners of two palace and farm complexes situated

in Staniszów which is 14 km away from Wojanów also

decided to adapt them to a hotel

. Unlike Wojanów the

works in these layouts are carried out in stages.

Construction works in the complex of farm buildings

in Staniszów Dolny, which was purchased in the last dec-

ade of the 20

century, began only a few years ago and

they are still underway (completion is scheduled for

2017). First, the owner of the palace opened an exclusive

hotel in it

. In the area of the farm, which was not in the

make a district of swimming pools, saunas, beauty salons

and suites for guests [18]. The farm complex consisted of

The vaults were reinforced there by anchoring them to the rein-

forced concrete grid which spanned the wall above [13, p. 47].

The owner of the nearby palace situated in Pakoszów agreed on

this solution. He claimed that he should not fake the reality when the

original equipment was not preserved, therefore he designed his hotel in

the building in a modern style [16].

The property in Staniszów belonged to the princely family of

von Reuss in the years 1784–1945. In 1784, Prince Heinrich von Reuss

built a Baroque palace in Staniszów Dolny and expanded the Renaissance

residence in Staniszów Górny [17, pp. 148, 153].

The current owners called the object “Palace on the Water”. The

name is derived from the thermal springs which are hidden under the

building and the nearby ponds.

Współczesne adaptacje zabudowy folwarcznej /Modern adaptations of farm complexes 59

ciel otworzył ekskluzywny hotel

. Na terenie folwarku,

który nie znajdował się w rejestrze zabytków, zaplanował

urządzić strefę basenów, saun, gabinetów zabiegowych

oraz apartamentów dla gości [18]. Zespół gospodarczy

składał się z trzech budynków usytuowanych na planie

podkowy na zachód od rezydencji. Właściciel zdecydo-

wał się na wyburzenie dwóch z nich (stodoły oraz obiek-

tu, który w ostatnim czasie pełnił funkcję garażu)

Pozostawiono jedynie dawną stajnię, a w miejscu wybu-

rzonych budowli zaplanowano nową architekturę.

Obecnie postawiony jest już pierwszy budynek, który

w przyziemiu mieści 16 ga binetów zabiegowych, a powy-

żej, na dwóch poziomach, 46 pokoi hotelowych [19].

Bryła obiektu nawiązuje nie do zburzonej jednokondy-

gnacyjnej budowli, ale do zachowanej stajni – parterowej

z wysokim dachem

. Nie zdecydowano się jednak na

nadanie obiektowi charakteru typowego dla zabudowy

gospodarczej (il. 3). Wykonano wprawdzie na poddaszu

lukarny pasowe, jednak ich wysokość oraz dostawione do

nich balkony bliższe są architekturze mieszkaniowej.

W zachowanej stajni prace nie zostały jeszcze wyko-

nane. Budowla w dolnej kondygnacji będzie miała gabi-

nety zabiegowe i basen, w górnych zaś pokoje hotelowe

[18]. Koncepcja przewiduje zachowanie istniejącej bry ły

obiektu, planowane są w niej jednak pewne zmiany. W czę-

ś ci poddasza, z którego zostanie wydzielona druga kon-

dygnacja użytkowa, pojawią się dwa rzędy lukarn pa so -

wych z bal konami, analogiczne do tych wykonanych

w no wo powstałym budynku. Pierwotnie stajnia miała

niskie lukarny tego typu. Dach z naczółkiem zostanie

zastąpio ny zwykłym dwuspadowym dachem. W budyn -

ku nie pla nuje się za chowania oryginalnych otworów

okiennych i drzwiowych. Zarówno stajnia, jak i pozostałe

obiek ty zyskają dużo elementów drewnianych w celu na-

da nia im rustykalnego wyglądu. W Wojanowie mur pru-

Obecni właściciele nazwali obiekt „Pałacem na Wodzie”.

Nazwa wywodzi się od źródeł termalnych, które kryją się pod budowlą,

oraz od pobliskich stawów.

Budynki, które po wojnie były użytkowane przez Doświadczalny

Ośrodek Rolniczy, zostały zaniedbane, jednak można było je wyremon-

tować.

Podobnie będzie wyglądał drugi nowy budynek.

three buildings which were located on a horseshoe plan

west of the residence. The owner decided to demolish two

of them (the barn and the building which recently per-

formed the function of a garage)

. Only the former stable

was left, whereas at the site of the demolished buildings

new architecture was designed. At present, the first build-

ing is already erected and on its ground floor there are 16

beauty salons and above on two levels there are 46 ho tel

rooms [19]. The body of the object does not refer to

the demolished single-storey building but to the preserved

one-storey stable with a high roof

. However, the owner

did not agree to give the object the character typical of the

farm development (Fig. 3). Although three belt dormers

were made in the attic, their height and extra balconies

made them closer to residential architecture.

The works are still not completed in the preserved sta-

ble. The building will have beauty salons and a swimming

pool on its lower floor, whereas on its upper floors it will

house hotel rooms [18]. The concept provides for the

preservation of the existing body of the object, however,

The buildings, which after the war were used by the Agricultural

Ex pe rimental Centre, were neglected but it was possible to renovate them.

The other new building is going to look similar.

Il. 3. Staniszów Dolny, nowy budynek w miejscu dawnego gospodar czego

(fot. L. Golonka, 2016)

Fig. 3. Staniszów Dolny, new building in place of the old farm one

(photo by L. Golonka, 2016)

Il. 2. Wojanów: a) odbudowana stodoła, elewacja frontowa oraz b) wnętrze – część basenowa (fot. A. Marcinów, 2015)

Fig. 2. Wojanów: a) rebuilt barn, front elevation and b) interior – swimming pool part (photo by A. Marcinów, 2015)

60 Aleksandra Marcinów

ski pojawił się w środku budynku, tutaj zaś jego imitacja

została wykonana na elewacjach.

W Staniszowie Górnym barokowy pałac został na po-

czątku XXI w. zaadaptowany na hotel, a kilka lat później

wyremontowano dwa budynki zespołu folwarcznego,

położone na zachód od rezydencji. Dawny spichlerz zo-

stał przystosowany do funkcji rekreacyjnej. W piwnicach

umieszczono dwie sauny, na parterze basen, recepcję

i bar, a na piętrze 5 gabinetów zabiegowych oraz pokoje

hotelowe [20]. W momencie przystąpienia do prac stan

techniczny budynku był średni (il. 4). Więźba dachowa

oraz stolarka okienna i drzwiowa musiały zostać wymie-

nione. Duże zmiany wprowadzone w obiekcie wynikały

jednak z innego powodu: potrzeby dostosowania go do

nowej funkcji. Aby pomieścić zaplanowany w poprzek

budynku basen, spichlerz musiał zostać poszerzony.

W tym celu dobudowane zostały z dwóch stron podłuż-

nych ścian dwa parterowe pawilony. Kolejną zmianą było

wyburzenie środkowego fragmentu spichlerza i umiesz-

czenie w tym miejscu szklanego łącznika. Chciano w ten

sposób oddzielić strefę wejściową od pływalni. Podobnie

jak w przypadku Wojanowa i Staniszowa Dolnego podda-

sze spichlerza mieszczące pokoje hotelowe zostało do-

świetlone wysokimi lukarnami pojedynczymi oraz paso-

wymi, które zastąpiły wcześniejsze rozwiązanie tego

typu. Podczas wykonywania więźby dachowej nad base-

nem podjęto decyzję o nadaniu jej nowego kształtu. Dach

– pierwotnie czterospadowy – zamieniono na naczółko-

wy. Taką formę miał dach znajdujący się nad drugą częś-

cią budynku (il. 4).

Wystrój wnętrz spichlerza łączy elegancki, historyzu-

jący styl, jaki występuje w pałacach z rustykalnym kli-

matem zabudowy wiejskiej. Dużo elementów drewnia-

nych ma nawiązywać do pierwotnego przeznaczenia

obiek tu [21].

Drugim odremontowanym budynkiem jest stodoła,

któ ra częściowo pełni funkcję niezależną od kompleksu

ho telowego. W przyziemiu mieści się bowiem galeria

sztuki, w której prezentowane są dzieła współczesnych

karkonoskich artystów. Pomieszczeniu nadano wystrój

łączący elementy nowoczesne z historyzującymi. W sto-

dole znajdują się również sklep z wyrobami lokalnymi

(parter) oraz jednoprzestrzenna sala konferencyjna na

certain changes are planned in it. In one part of the attic,

out of which the second floor will be separated, there will

be two rows of belt dormers with balconies, similarly to

those made in the newly built house. Originally, the stable

had low dormers of this type. The half-hipped roof will be

replaced with an ordinary pitched roof. The original win-

dow and door openings are not going to be preserved.

Both the stable and other objects will receive a lot of

wooden elements in order to give them a rustic appear-

ance. In Wojanów timber framing appeared in the middle

of the building, whereas here its imitation was made on

the elevations.

At the beginning of the 21

century in Staniszów

Górny a Baroque palace was adapted to a hotel and sev-

eral years later two buildings of the farm complex, which

were located west of the residence, were renovated. The

former granary was adapted to a recreational function. In

the basement there are two saunas, on the ground floor

a swimming pool, a reception and a bar, whereas on the

first floor there are five beauty salons as well as hotel

rooms [20]. When the work began, technical condition of

the building was average (Fig. 4). The roof truss and win-

dow as well as door woodwork had to be replaced.

However, major changes which were introduced to the

object resulted from another reason, i.e. the need to adapt

it to a new function. In order to accommodate the swim-

ming pool which was designed across the building, the

granary had to be extended. For this purpose, two one-

storey pavilions were added on both sides of longitudinal

walls. Demolition of the central fragment of the granary

and placing a glass connector in this place constituted

another change. In this way this was supposed to separate

the entrance area from the swimming pool. Similarly to

the case of Wojanów and Staniszów Dolny the attic of the

granary, which housed hotel rooms, was lit by high single

and belt dormers which replaced the former solution of

this type. During the works on the roof truss above the

swimming pool the decision was taken to give it a new

shape. The roof – originally a four-slope roof – was

turned into a half-hipped roof. The roof on the other part

of the building had the same form (Fig. 4).

The decor of the granary’s interior combines an elegant

and historicising style, which occurs in palaces with a rus-

Il. 4. Staniszów Górny, spichlerz: a) przed remontem (fot. A. Marcinów, 2006) oraz b) po jego przeprowadzeniu (fot. L. Golonka, 2016)

Fig. 4. Staniszów Górny, the granary: a) before renovation (photo by A. Marcinów, 2006) and b) after renovation (photo by L. Golonka, 2016)

Współczesne adaptacje zabudowy folwarcznej /Modern adaptations of farm complexes 61

tic atmosphere of the rural development. Many of wooden

elements are supposed to refer to the original purpose of

the object [21].

The second renovated building is the barn which par-

tially fulfils an independent function in relation to the

hotel complex. In the basement there is an art gallery

where works of modern artists of the Giant Mountains are

presented. The decor of the room combines modern and

historicising elements. In the barn there is also a shop

with local products (ground floor) and one-space confer-

ence room for 100 people (attic) [22]. Prior to the works,

technical condition of the building was awful and, for

example, the roof truss was partially collapsed. During

the works the original window openings in the basement

were preserved, however, some new ones were added,

inter alia, a huge glazing in the gable wall of the attic was

made. On the reconstructed roof there are elements,

which were previously absent – single high dormers.

On completion of works the former farm in Bukowiec

will be the largest layout which will be adapted to new

tasks. This is the only case among the discussed com-

plexes where the buildings will exist regardless of the

residence. The owner of the palace is the Association of

the Giant Mountains Municipalities, whereas the owner

of the farm buildings is the Foundation of the Valley of

Palaces and Gardens. In 2006 the organization leased the

ruined farm buildings from the AWRSP and four years

they were bought by this organisation

. The complex

which consists of a residential and farm building, a cow-

shed, a barn, an administration building and a brewery is

grouped around a rectangular courtyard. The palace is

situated at some distance from the farm buildings

Condition of the buildings which were used after the war

by the PGR was tragic. At present, the farm layout is

planned to be used for Education and Training Integrative

Centre. Several-day training sessions and conferences for

institutions with small and medium budgets are to be held

there. The first project of adapting the former barn to

a conference and exhibition object was made in 2011.

Soon modernization works started. In the years 2013–

2014 in the next building – the brewery – several rooms

were used as a tourist information office. The seat of the

Foundation of the Valley of Palaces and Gardens was

located there too. At that time in the barn, which had rus-

tic decor, a cafe and a shop with local products were

opened and exhibitions were organised (Fig. 5) [23], [24].

In May 2015 apartments for rent were arranged in the

former administrative building. Most of these rooms have

modern decor. Only the interior of the old parlour of the

owner Earl von Reden was made in a historicising style.

So far, it can be seen that in the adapted objects of

Bukowiec the works have been carried out in a conserva-

tive way. No major changes were introduced either to the

In 2005 the Foundation also leased the palace park which is

under going restoration. Currently, the organization owns a part of the

park (100 ha) [23].

The residence in Bukowiec dating from the 16

century was

completely rebuilt in the classical style in around 1800 for Frederick von

Reden – the minister of mining in the Prussian government [23].

100 osób (poddasze) [22]. Przed przystąpieniem do prac

stan techniczny budynku był tragiczny, między innymi

częś ciowo zawalona była więźba dachowa. Podczas pro-

wadzenia prac zachowano oryginalne otwory okienne

w przyziemiu, dodano jednak nowe – wykonano między

inny mi ogromne przeszklenie w ścianie szczytowej pod-

da sza. Na odtworzonym dachu pojawiły się elementy, któ-

rych wcześ niej nie było – pojedyncze, wysokie lukarny.

Dawny folwark w Bukowcu po zakończeniu prac bę-

dzie największym z przystosowanych do nowych zadań

założeń. Jest to jedyny przypadek wśród omawianych

zespołów, gdzie budynki będą egzystować niezależnie od

rezydencji. Właścicielem pałacu jest Związek Gmin Kar-

konoskich, zaś zabudowań folwarcznych Fundacja Do -

liny Pałaców i Ogrodów. W 2006 r. organizacja wy dzier ża-

wiła zrujnowane obiekty gospodarcze od AWRSP, a cztery

lata później je kupiła

. Zespół składający się z budynku

mieszkalno-gospodarczego, obory, stodoły, budynku ad-

ministracyjnego oraz browaru zgrupowany jest wokół

prostokątnego dziedzińca. Pałac usytuowany jest w pew-

nym oddaleniu od zabudowań gospodarczych

. Stan

budynków użytkowanych po wojnie przez PGR był tra-

giczny. Obecnie założenie folwarczne ma zostać przezna-

czone na Integracyjne Centrum Edu ka cyjno-Szkolenio-

we. Mają się w nim odbywać kilkudniowe szkolenia oraz

konferencje dla instytucji o niewielkim oraz średnim

bud żecie. W 2011 r. wykonany został pierwszy projekt

ada ptacji dawnej stodoły na obiekt konferencyjno-wy-

stawien niczy. W niedługim czasie rozpoczęto prace

modernizacyjne. W latach 2013–2014 w kolejnym budyn-

ku – browarze – zaczęto kilka pomieszczeń użytkować

jako biuro informacji turystycznej. Ulokowano w nim

również siedzibę Fundacji Doliny Pałaców i Ogro dów.

W tym czasie w stodole, której nadano rustykalny wy-

strój, otwarto kawiarnię, sklep z produktami lokalny mi

oraz zaczęto organizować wystawy (il. 5) [23], [24].

Fundacja w 2005 r. wydzierżawiła również park pałacowy, który

jest w trakcie rewaloryzacji. Obecnie organizacja jest właścicielem

części parku (100 ha) [23].

Rezydencja w Bukowcu pochodząca z XVI w. została gruntow-

nie przebudowana w stylu klasycystycznym około 1800 r. dla Fryderyka

von Redena – ministra górnictwa w rządzie pruskim [23].

Il. 5. Bukowiec, wyremontowana stodoła (fot. A. Marcinów, 2015)

Fig. 5. Bukowiec, renovated barn (photo by A. Marcinów, 2015)

62 Aleksandra Marcinów

bodies of buildings or to the location and size of the win-

dow and door openings. Comparing them with the pre-

sented farm complexes it should be emphasized that the

roofs were left without roof windows or dormers (barn,

administrative building) and the existing small belt dor-

mers were not made bigger (brewery). In this way, the

area to be used was limited by prioritizing the authentic-

ity of monuments. The renovated objects were in much

better technical condition than other buildings of the

complex in Bukowiec. Only after waiting a few years, on

completion of works in all the buildings, will it be possi-

ble to make an overall assessment of the obtained result.

Adaptation of farm buildings

to the functions close to historical

An isolated case in the Jelenia Góra Valley is a modern

adaptation of the farm layout in Łomnica, which refers to

the original function. At the beginning of the 21

century

the owner of the nearby palace along with the foundation

“Dominium Łomnica” which was established by him,

bought a significant part of the old farm

. The purchased

outbuildings, which were interconnected on an L-shaped

plan, were then in an average technical condition

Window and door joinery was incomplete. Plasters were

suitable for exchange. Roof covers had numerous defects.

However, condition of the roof structure of these objects

was good and the walls showed no damages or moisture

[26]. In 2007 the work began in order to adapt the old

farm layout to a “living museum of the Lower Silesia

manor”. The owners decided to present the life and work

on an old farm [25]. In this way the original purpose of

the buildings became an important factor which had an

influence on the modern adaptation of the complex.

Maintaining the original function to a large extent made it

possible to carry out construction works in a preservative

way. In the biggest building of the layout, i.e. the old

granary, a linen shop was opened which referred to the

tradition of production and trade of flax in the area of

Łomnica (Fig. 6). The object also began to function as

a museum. It housed an exhibition which presented the

history of Łomnica property, the region and the develop-

ment of agriculture. The products which were the subject

of sale as well as the exhibits were integrated into the

original interior of the building without any demolition or

erecting new walls (Fig. 6) [26]

The original wooden stairs were preserved inside. The

open roof truss was restored so that it could retain its age

The residence in Łomnica was founded in the 17

century. Later

it was owned by the Prussian ambassador Carl Gustav von Küster at the

Sicilian Court [17, pp. 101–102]. Since the beginning of the 21

century

the palace serves as the seat of the “Association of Silesian Culture and

Art”. Exhibitions and concerts are organised there too. The nearby man-

sion called “Widow’s House” was adapted to serve as a hotel. The main

owner of the buildings is the grandson of the last German owner of the

property in Łomnica – Ulrich von Küster [5, p. 82].

Like most buildings of this type after the war they were used by

the PGR [25].

Originally there were not many divisions inside the granary, i.e.

several cross walls on the ground and first floor.

W maju 2015 r. w dawnym budynku administracyj -

nym umieszczono apartamenty do wynajęcia. Większoś ci

z tych pomieszczeń nadano współczesny wystrój. Jedy-

nie wnętrze dawnego saloniku właściciela, hrabiego von

Re dena, wykonane jest w stylu historyzującym.

W do tej pory zaadaptowanych obiektach Bukowca

można zauważyć, iż prace były wykonywane w sposób

zachowawczy. W bryłach budynków nie wprowadzono

większych zmian, podobnie w lokalizacji oraz wielkości

otworów okiennych i drzwiowych. Porównując je z inny-

mi prezentowanymi zespołami folwarcznymi, należy

podkreślić, iż zdecydowano się na pozostawienie dachów

bez okien połaciowych czy lukarn (stodoła, budynek ad-

ministracyjny), a istniejące, niewielkie lukarny pasowe

nie zostały powiększone (browar). W ten sposób ograni-

czono powierzchnię, którą można było wykorzystać, sta-

wiając na pierwszym miejscu autentyzm zabytków. Wy-

remontowane obiekty znajdowały się w dużo lepszym

stanie te chnicznym od pozostałych budowli zespołu

w Bukowcu. Dopiero za kilka lat, po zakończeniu prac we

wszystkich budynkach, będzie można całościowo ocenić

uzyskany efekt.

Adaptacja budynków folwarcznych

do funkcji zbliżonych do historycznych

Odosobnionym przypadkiem w Kotlinie Jeleniogór-

skiej jest współczesna adaptacja założenia folwarcznego

w Łomnicy, nawiązująca do funkcji pierwotnej. Na po-

czątku XXI w. właściciel położonego obok pałacu wraz

z założoną przez siebie fundacją „Dominium Łomnica”

nabył znaczną część dawnego folwarku

. Zakupione

obiekty gospodarcze, połączone ze sobą na planie litery

L, znajdowały się wówczas w średnim stanie technicz-

nym

. Stolarka okienna i drzwiowa była niekompletna.

Tynki nadawały się do wymiany. Pokrycia dachów miały

liczne ubytki. Jednak stan konstrukcji dachowej obiektów

był dobry, a ściany nie wykazywały uszkodzeń ani zawil-

goceń [26]. W 2007 r. rozpoczęto prace w celu adaptacji

dawnego założenia folwarcznego na „żywe muzeum dol-

nośląskiego dworu”. Właściciele postanowili pokazać

życie i prace toczące się w dawnym gospodarstwie rol-

nym [25]. W ten sposób pierwotne przeznaczenie budyn-

ków stało się ważnym czynnikiem mającym wpływ na

współczesną adaptację zespołu. Zachowanie w znacznym

stopniu pierwotnej funkcji umożliwiło przeprowadzenie

prac budowlanych w sposób zachowawczy. W najwięk-

szym budynku założenia, dawnym spichlerzu, usytuowa-

no sklep lniarski, nawiązując w ten sposób do tradycji

produkcji oraz handlu lnem na terenie Łomnicy (il. 6).

Rezydencja w Łomnicy powstała w XVII w. W późniejszym

czasie jej właścicielem był pruski ambasador przy dworze sycylijskim

Carl Gustav von Küster [17, s. 101–102]. Od początku XXI w. pałac

pełni funkcję siedziby „Stowarzyszenia Pielęgnacji Kultury i Sztuki

Śląskiej”. Organizowane są w nim również wystawy i koncerty. Stojący

obok dwór „Dom Wdowy” zaadaptowano na hotel. Głównym właścicie-

lem budynków jest wnuk ostatniego niemieckiego właściciela majątku

w Łomnicy – Ulrich von Küster [5, s. 82].

Podobnie jak większość tego typu budynków użytkowane były

one po wojnie przez PGR [25].

Współczesne adaptacje zabudowy folwarcznej /Modern adaptations of farm complexes 63

Obiekt zaczął również pełnić funkcję muzealną. Umiesz-

czona została w nim wystawa prezentująca historię łom-

nickiego majątku, regionu oraz rozwoju rolnictwa. Sprze-

dawane produkty oraz eksponaty zostały wkomponowane

w oryginalne wnętrza obiektu, bez wyburzeń czy stawia-

nia nowych ścian (il. 6) [26]

W środku zachowano oryginalne drewniane schody.

Otwarta więźba dachowa poddana została zabiegom kon-

serwatorskim w taki sposób, aby nie zatraciła swojego

wiekowego charakteru, tak samo deski podłogowe czy

belki stropowe

. Niskie lukarny pasowe zostały zacho-

wane w pierwotnej postaci. Ich wielkość była wystarcza-

jąca do nowej funkcji muzealnej poddasza. W przypadku

spichlerza sam budynek stanowił zarazem eksponat mu-

zeum, dlatego istotne było, aby sposób przeprowadzenia

prac budowlano-konserwatorskich jak najmniej ingero-

wał w jego substancję zabytkową. Należało zachować

jego zbliżony do pierwotnego wygląd. Nie wprowadzono

ocieplenia ścian ani nowych podziałów pomieszczeń.

Wtórne otwory zostały zamurowane [26].

Budynkom gospodarczym przylegającym do spichle-

rza, które po wojnie pełniły funkcję gospodarczo-maga-

zynową, planowano przywrócić pierwotne przeznaczenie

inwentarskie [26]. Ostatecznie postanowiono jednak

część pomieszczeń przeznaczyć na strefę handlową. Za-

projektowaną w pierwotnej koncepcji zagrodę dla owiec

i krów przekształcono w piekarnię z lokalnymi wyrobami

spożywczymi oraz sklep z regionalnym rękodziełem,

a chlew w kuchnię, gdzie organizowane są warsztaty kuli-

narne

. Pokazową hodowlę zwierząt (koni, świń oraz owiec)

zrealizowano ostatecznie w małej stajni i oborze

[27].

W skrzydle prostopadłym znajdują się kuźnia oraz

dawna główna stajnia

. Niewielka kuźnia została roze-

Pierwotnie w spichlerzu znajdowało się niewiele podziałów –

kilka ścian poprzecznych na poziomie przyziemia i piętra.

Belki stropów, projektowane dawniej na duże obciążenie użyt-

kowe, mogły dalej pełnić swoją funkcję. Jednak ze względów funkcjo-

nalnych i przeciwpożarowych wykonano nowe warstwy podłogowe.

Przed budynkami wykonano dodatkową zagrodę.

W czasach PGR-u stajnia pełniła funkcję gospodarczo-magazy-

nowo-warsztatową. W trakcie eksploatacji budynek rzadko poddawany

był doraźnym remontom [26].

character along with the floorboards and ceiling beams

The low belt dormers were preserved in their original

form. Their size was just right to fit a new museum func-

tion of the attic. In the case of the granary the building

itself constituted a museum exhibit, therefore it was sig-

nificant to conduct the construction and restoration works

possibly without interfering in its historical substance. Its

appearance ought to remain similar to the original form as

close as possible. No wall insulation or new room divi-

sions were introduced. The secondary openings were

bricked up [26].

There were plans to restore the original livestock pur-

pose to the farm buildings adjoining the granary, which

buildings after the war served as storage places [26]. In

the end some of these buildings, however, were ear-

marked for a commercial zone. The originally designed

pen for sheep and cows was converted into a bakery with

local food products and a shop with regional handicrafts

while the pigsty into a kitchen where culinary workshops

are held. A show of animal husbandry (horses, pigs and

sheep) was finally organised in a small stable and cow-

shed

[27].

The perpendicular wing houses a blacksmith’s shop

and the former main stable

. A small blacksmith’s shop

was dismantled and then reconstructed in the existing

dimensions. A blacksmith profession is presented in it

now. The stable changed its original function radically as

a consequence of which it required the introduction of

numerous changes. A restaurant, catering facilities and

toilets were situated there. The main room was adapted

for a dining room which was given a rustic interior. Some

farming tools were hung on the walls. No constructional

changes were introduced into the building. The original

concept assumed the adaptation of the stable’s attic for

a multi-functional room. This solution would require

The ceiling beams, which were formerly designed to bear large

loads, could continue performing their function. However, for func-

tional and fire safety reasons new floor layers were made.

An additional pen was built in front of the buildings.

During the times of the PGR the stable served as a storage and

workshop. When it was used the building rarely underwent any current

repairs [26].

Il. 6. Łomnica, spichlerz: a) widok od strony elewacji bocznej oraz b) wnętrze I piętra (fot. A. Marcinów, 2015)

Fig. 6. Łomnica, granary: a) view from the side elevation and b) interior of 1

floor (photo by A. Marcinów, 2015)

64 Aleksandra Marcinów

brana, a następnie odtworzona w istniejących gabarytach.

Obecnie prezentowany jest w niej zawód kowala. Stajnia

radykalnie zmieniła swoją pierwotną funkcję, w związku

z czym wymagała wprowadzenia największej liczby

zmian. Usytuowano w niej restaurację, zaplecze gastro-

nomii oraz sanitariaty. Główne pomieszczenie zaadapto-

wano na salę jadalną, której nadano rustykalny wystrój.

Na ścianach powieszono narzędzia rolnicze. W budynku

udało się nie wprowadzać zmian konstrukcyjnych. Pier-

wotna koncepcja przewidywała adaptację poddasza bu-

dynku stajni na salę wielofunkcyjną. Rozwiązanie takie

wymagałoby znacznej ingerencji w substancję zabytko-

wą. Między innymi planowano wykonać wysokie lukarny

pasowe doświetlające pomieszczenie, dwie klatki schodo-

we prowadzące na drugą kondygnację oraz nowy strop

[26]. Ostatecznie zrezygnowano z tego pomysłu, pozosta-

wiając poddasze jako nieużytkowe [27].

Podsumowanie

Założenia folwarczne Kotliny Jeleniogórskiej po okre-

sie nadmiernej eksploatacji przez PGR-y zyskują nowe

życie. W większości przypadków – wraz z towarzyszący-

mi im pałacami – są przeznaczane na ekskluzywne hote-

. W rezydencjach zazwyczaj mieści się tylko część

mieszkalno-gastronomiczna. Budynki gospodarcze uzu-

pełniają wówczas układ programowy hotelu. Dawne po-

mieszczenia inwentarskie o dużych powierzchniach nada-

ją się na sale wielofunkcyjne (stajnia Łomnica, stodoła

Staniszów Górny, obora, stajnia Wojanów) czy pływalnie

(stajnia Staniszów Dolny, spichlerz Staniszów Górny).

Służby konserwatorskie, które wymagają, aby w rezy-

dencjach wprowadzano jak najmniej zmian, często nie

działają już tak restrykcyjnie w przypadku obiektów go-

spodarczych. Odnawiane czy odbudowywane budynki

folwarczne muszą przede wszystkim zachować swoją

bryłę w zarysie i styl historyzujący komponujący się z re-

zydencją. Istotny wpływ na rozmiar pozostawionej sub-

stancji zabytkowej mają inwestor i architekt. Wartość

użytkowa, która często stawiana jest na pierwszym miej-

scu przez właścicieli, wzrasta kosztem malejącej wartości

autentyzmu

. W zespołach folwarcznych na poddaszach

pełniących dawniej funkcję magazynową umieszczane są

teraz zazwyczaj pokoje hotelowe z węzłami higieniczno-

-sanitarnymi, co wiąże się z wykonaniem nowych ścian

działowych, instalacji, otworów drzwiowych, w niektó-

rych przypadkach podwyższeniem lukarn oraz wymianą

drewnianych klatek schodowych (spichlerz Staniszów

Górny, obora, oficyna, stajnia Wojanów). Powiększanie

powierzchni użytkowej odbywa się nie tylko poprzez

adaptowanie poddaszy, ale również dostawianie do zabyt-

ków nowej kubatury. Przykładem jest tu wspomniana

Adaptacja różnych budowli (w tym zabytkowych) jest charakte-

rystyczną cechą współczesnego hotelarstwa [28, s. 44].

W ostatnich latach kwestię tę wielokrotnie poruszała Bogumiła

Rouba. W swoim artykule, podsumowującym działalność Służb

Ochrony Zabytków, napisała: […] nagminnie obserwujemy traktowanie

zabytków, które można określić jako „rabunkowe” degradujące je dla

osiągania doraźnych korzyści i efektów komercyjnych [29, s. 113].

a substantial interference in the building’s historical sub-

stance. Among the plans there were high belt dormers

providing better lighting, two more staircases leading to

the second floor as well as a new roof [26]. In the end this

idea was abandoned thus leaving the attic as a non-usable

area [27].

Summary

The farm layouts of the Jelenia Góra Valley are gain -

ing a new life after a period of excessive exploitation by

the State Agricultural Farms. In the majority of cases –

along with the accompanying palaces – they are ear-

marked for exclusive hotels

. The residences usually

house only the residential and restaurant part. In that situ-

ation, the farm buildings complement the program system

of the hotel. The former livestock large-size premises are

suitable for multi-functional halls (stable in Łomnica,

barn in Staniszów Górny, cowshed, stable in Wojanów) or

swimming pools (stable in Staniszów Dolny, granary in

Staniszów Górny).

The restoration authorities that require the least possi-

ble amount of changes introduced into the residences are

rarely so restrictive in the case of farm buildings. Re -

newed or rebuilt farm buildings are first of all bound to

retain their outline shape and a historicizing style supple-

menting the residence. A significant impact on the size of

the historical substance that is left is exerted by the inves-

tor and the architect. The utility value which is often

given priority by an owner increases at the expense of the

decreasing value of authenticity

. In farm complexes at

the attics which used to serve the storing function there

are now usually hotel rooms with hygiene and sanitation

facilities, which is associated with the implementation of

new partition walls, installations, door openings, in some

cases increasing the dormers and replacement of wooden

staircases (granary in Staniszów Górny, cowshed, annex,

stable in Wojanów). Increasing the usable area takes place

not only by adapting attics but also by adding new cuba-

ture to the existing architectural monuments. An example

here is the mentioned glass orangery performing the role

of the restaurant room at the stable in Wojanów and added

one-storey annexes in Staniszów Górny which are sup-

posed to “adjust” the historical granary to perform func-

tions of a swimming pool. At the same time there are farm

complexes with new functions referring to the historical

use (a small stable and cowshed in Łomnica) and the

objects whose new museum or conference-exhibition

function does not require introducing many changes in

their historical substance (granary in Łomnica, barn in

Sta niszów Górny, barn in Bukowiec).

Adaptation of various buildings (including historical ones) to

serve as hotels is a characteristic feature of the modern hotel industry

[28, p. 44].

In recent years, this issue was repeatedly raised by Bogumiła

Rouba. In her article which summarised the actions of the Monument Re -

storation Authorities she wrote: […] we can commonly observe the treat-

ment of monuments that can be described as “predatory” degrading them

in order to achieve immediate benefits and commercial effects [29, p. 113].

Współczesne adaptacje zabudowy folwarcznej /Modern adaptations of farm complexes 65

w tekście szklana oranżeria pełniąca funkcję sali restaura-

cyjnej przy stajni w Wojanowie oraz dobudowane parte-

rowe przybudówki w Staniszowie Górnym, które mają za

zadanie „dopasować” zabytkowy spichlerz do zadań pły-

walni. Jednocześnie występują założenia folwarczne o no-

wym przeznaczeniu nawiązującym do historycznego

(mała stajnia i obora Łomnica) oraz obiekty, których

nowa funkcja muzealna czy konferencyjno-wystawienni-

cza nie wymaga wprowadzania wielu zmian w ich sub-

stancji zabytkowej (spichlerz Łomnica, stodoła Staniszów

Górny, stodoła Bukowiec).

Na koniec należy jeszcze raz podkreślić, iż wyraźnie

da się zauważyć z jednej strony możliwość nobilitacji

obiektów gospodarczych w wyniku nadania im bardziej

reprezentacyjnej funkcji, z drugiej zaś to, że zmiany wy-

nikające z nowego przeznaczenia budowli powodują

znaczną utratę składowych ich wartości autentyzmu

Jak pokazały wymienione przykłady, przede wszystkim

maleje autentyzm funkcji, materiału oraz technologicznej

i konstrukcyjnej struktury budowli. Zatraca się również

ważny podczas odbioru zabytku autentyzm oddziaływa-

nia i skojarzeń. Rustykalny charakter nadawany zapre-

zentowanym obiektom nie przyczynia się do wzrostu tych

wartości w przypadku odmiennej funkcji. Wyeks po no-

wanie oryginalnych elementów również nie do końca

po może je zachować. Jeśli zależy nam na ochronie tych

wartości, to jedynie adaptacja budynków do funkcji zbli-

żonych do historycznych jest właściwym rozwiązaniem.

Niejako na marginesie przedstawionych rozważań na-

leży jeszcze dodać, iż zaprezentowane powyżej działania

sprawiły, iż dokonała się nie tylko rewitalizacja architek-

toniczna, ale również społeczna i ekonomiczna obszaru

Kotliny Jeleniogórskiej. Zaprezentowane zespoły dały

miejsca pracy okolicznym mieszkańcom oraz przyczyniły

się do ożywienia gospodarczego regionu i rozwoju tu -

rystyki.

Na temat istoty wartości autentyzmu oraz jej składowych pisał

Olgierd Czerner [30].

Finally, it must be once again emphasized that on the

one hand we can observe a possibility of ennoblement of

the farm facilities as a result of giving them more repre-

sentative functions, while on the other hand the changes

resulting from a new purpose of a building contribute to

the loss of components of their authenticity value

. As

we can see from the presented examples, first of all the

authenticity of function, material and technological and

constructional structure of a building is decreasing. What

is also lost is the authenticity of impact and associations

which is so important during the monument’s reception.

The rustic character assigned to the presented architec-

tural objects does not contribute to the increase of these

values in the case of introducing a different function.

Highlighting the original elements will not allow for their

full preservation either. If we really care about protecting

these values, the only right solution is to adapt these

buildings to the functions similar to the historical ones.

To complement the presented considerations it needs

to be added that the aforementioned actions contributed

not only to architectural revitalization of the Jelenia Góra

Valley but they also improved social and economical

aspects of the whole process. The presented complexes

provided jobs for local residents and contributed to the

revival of the region’s economy and tourism develop-

ment.

Translated by

Bogusław Setkowicz

The value of the essence of authenticity and its components was

discussed by Olgierd Czerner [30].

Bibliografia /References

[1] Kapałczyński W., Informacje o stanie zachowania zabytkowych

dworów i pałaców w województwie jeleniogórskim, „Karkonosze.

Państwowa Służba Ochrony Zabytków 1991–1998. Wydanie Spe-

cjalne” 1999, Nr 223–224, 32–33.

[2] Szmygin B., Analiza obiektu zabytkowego jako element adaptacji

do współczesnych funkcji użytkowych – metodologia światowego

dziedzictwa, [w:] B. Szmygin (red.), Adaptacja obiektów zabytko-

wych do współczesnych funkcji użytkowych, Wydawnictwo

Politechniki Lubelskiej, Lublin 2009, 129–136.

[3] Balińska G., Racot. Przemiany i zagrożenia zespołów podworskich,

Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 1996.

[4] Kapałczyński W., Pałac jako zabytek. Praktyczne doświadczenia

ochrony zabytków dworsko-pałacowych, [w:] O. Czerner, A. Herzig

(red.), Dolina zamków i ogrodów. Kotlina Jeleniogórska – wspól-

ne dziedzictwo, Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze, Jelenia Góra

2001, 306–314.

[5] Treziak U. (red.), Na tyłach dworu. O historii folwarków i władzy

dworskiej w Kotlinie Jeleniogórskiej i na pogórzu Karkonoskim,

Gesellschaft für interregionalen Kulturaustausch e.V., Fundacja

Dominum Łomnica, Berlin–Jelenia Góra 2009.

[6] Marcinów A., Doktryna a praktyka w konserwacji i odbudowie

zamków, dworów i pałaców Kotliny Jeleniogórskiej w XIX i XX w.,

praca doktorska, Wydział Architektury PWr, Wrocław 2013.

[7] Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20

września 2011 r., Dz. U. Nr 217, poz. 1283.

[8] Gubańska R., Współczesny obraz dolnośląskiego folwarku, „Prace

Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG” 2008, Nr 10, 178–185.

[9] Łuczyński R., Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945–1991,

Ocyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświa -

towe, Wrocław 2010.

[10] Sieber H., Schlösser in Schlesien, Verlag Wolfgang Weidlich,

Frank furt am Main 1972.

[11] Łaborewicz I., Zamki i pałace Kotliny Jeleniogórskiej po II woj-

nie światowej, [w:] O. Czerner, A. Herzig (red.), Dolina zamków

i ogrodów. Kotlina Jeleniogórska – wspólne dziedzictwo, Muzeum

Okręgowe w Jeleniej Górze, Jelenia Góra 2001, 298–305.

66 Aleksandra Marcinów

Streszczenie

W ostatnich latach, kiedy w Polsce coraz więcej dawnych rezydencji zostaje zaadaptowanych do współczesnych funkcji użytkowych, istotną rolę

zaczynają pełnić również towarzyszące im założenia folwarczne. Budynki te po II wojnie światowej były często zaniedbywane przez różnych użyt-

kowników. Obecnie obiekty gospodarcze często radykalnie zmieniają swoje pierwotne przeznaczenie. Dokonywane są wówczas znaczne ingerencje

w ich substancję zabytkową. Przeprowadzone badania miały za zadanie pokazać, na ile podczas wykonywanych prac zachowywany jest autentyzm

cennych budynków folwarcznych. Analizie poddano pięć założeń zlokalizowanych na terenie Kotliny Jeleniogórskiej (Bukowiec, Łomnica,

Staniszów Dolny, Staniszów Górny, Wojanów). W największym stopniu zatraciły wartość autentyzmu zespoły gospodarcze przeznaczone na cele

hotelowe (Staniszów Dolny, Staniszów Górny, Wojanów), a w najmniejszym budynki nawiązujące do swojej pierwotnej funkcji (Łomnica). Jeśli

chodzi o zespół w Bukowcu, to dopiero za kilka lat, po zakończeniu prac we wszystkich jego obiektach, będzie można całościowo ocenić uzyskany

efekt. Jak pokazały wymienione przykłady, podczas adaptacji zabudowy folwarcznej przede wszystkim maleje autentyzm funkcji, materiału oraz

technologicznej i konstrukcyjnej struktury budowli. Zatraca się również ważny podczas odbioru zabytku autentyzm oddziaływania i skojarzeń.

Słowa kluczowe: zabytek, adaptacja, konserwacja, zabudowa folwarczna, Kotlina Jeleniogórska

Abstract

In recent years, when an increasing number of old residences are being adapted for contemporary uses, farm complexes which accompany those

residences are beginning to play a more significant role. After World War II, these structures were often neglected by their various users. Currently,

they are often radically changing their original purpose. This means an important interference in their historic substance. The aim of the research

was to show to what extent the work being carried out on valuable farm buildings ensures the preservation of their authenticity. The study examined

five complexes in the Jelenia Góra Valley (Bukowiec, Łomnica, Staniszów Dolny, Staniszów Górny, Wojanów). The farm complexes chosen for

hotel purposes have lost their authenticity value to the largest degree (Staniszów Dolny, Staniszów Górny, Wojanów) while those whose present uses

are connected to the original ones have preserved more of their authenticity (Łomnica). In Bukowiec, the impact of the works on the historic sub-

stance will only be seen in a few years when works on all of its objects are completed. The examples show that the adaptation of farm complexes

results, above all, in a decrease in authenticity of function, material, and the technological and constructional structure of the building. The authen-

ticity of impact and associations connected with a historic building is also lost to a large measure.

Key words: monument, adaptation, conservation, farm complexes, Jelenia Góra Valley

[12] Karst M., Projekt architektoniczno-budowlany, zespół pałacowy,

obiekt nr 5 gastronomiczno-hotelowy – dawna stajnia, archiwum

Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu

Delegatura w Jeleniej Górze, Wrocław 2005 [mpis].

[13] Napierała P., Pałac w Wojanowie, Fundacja Doliny Pałaców i Og -

ro dów Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2008.

[14] Włosowicz R., Projekt architektoniczno-budowlany, zespół pała-

cowy, obiekt nr 4 – oficyna, archiwum Wojewódzkiego Urzędu

Ochrony Zabytków we Wrocławiu Delegatura w Jeleniej Górze,

Wrocław 2005 [mpis].

[15] Klimek A., Projekt docelowych robót zabezpieczających, zespół

pałacowo-parkowy, obiekt nr 3 – obora, archiwum Wojewódzkiego

Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu Delegatura w Jeleniej

Górze, Wrocław 2005 [mpis].

[16] Augustyn A., Hagen Hartmann wrócił do pałacu w Pako-

szowie, 26 lutego 2012 r., http://wroclaw.gazeta.pl/wrocla-

w/1,35771,11225626,Hagen_Hartmann_wrocil_do_palacu_w_Pa-

koszowie.html [accessed: 12.04.2012].

[17] Franke A., Śląskie Elizjum. Zamki, pałace, dwory i parki w Kotlinie

Jeleniogórskiej, Dt. Kulturforum Östl. Europa, Poczdam 2004.

[18] Ocjalna strona hotelu, resortu SPA i restauracji „Pałac na Wodzie”

w Staniszowie Dolnym, http://palacnawodzie.pl/dzial/termy/ [ac-

cessed: 26.04.2016].

[19] Pałac na Wodzie w nowej odsłonie, http://naszbiznes24.pl/palac-

-na-wodzie-w-nowej-odslonie/ [accessed 7.05.2016].

[20] Oferta Pałacu Staniszów bogatsza o centrum Spa, http://www.

horecanet.pl/Oferta-Palacu-Staniszow-bogatsza-o-centrum-

Spa,wiadomosc,19,wrzesien,2012.aspx [accessed: 26.04.2016].

[21] Centrum Sztuki i basen w Staniszowie. W XVIII-wiecznym fol-

warku, http://www.jelonka.com/news,single,init,article,38147

[accessed: 26.04.2016].

[22] Ocjalna strona hotelu i resortu SPA – Pałac Staniszów, http://www.

palacstaniszow.pl/sale_konferencyjne [accessed: 26.04.2016].

[23] Korzeń K., Rewitalizacja założenia parkowego w Bukowcu, „Kar-

konosze” 2014, Nr 3(277), 33–35.

[24] Korzeń K., Koncepcja Rewitalizacji Założenia Pałacowo-Par ko-

wego w Bukowcu, Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny

Jele niogórskiej i Związek Gmin Karkonoskich, Wrocław–Bu -

kowiec 2011, http://www.bukowiec.dolinapalacow.pl/folwark.html

[accessed: 7.05.2016].

[25] Oficjalna strona hotelu, restauracji i folwarku Pałac Łomnica, http://

www.palac-lomnica.pl/pl/palac_i_folwark [accessed: 7.05.2016].

[26] Antoszewska M., Wasiucionek K., Projekt budowlany. Remont fol-

warku z przeznaczeniem na skansen w Łomnicy na działkach nr

406/1 i 406/11 wraz z infrastrukturą techniczną na działkach nr

408/4, 407, 406/3, archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Za-

bytków we Wrocławiu Delegatura w Jeleniej Górze, Jelenia Góra

2009 [mpis].

[27] Dziedzicka M., Wasiucionek K., Projekt zamienny. Remont i prze-

budowa budynku gospodarczego z przeznaczeniem na zaplecze

części gastronomicznej w obrębie folwarku przy pałacu Łomnica

zlokalizowanego na działce 406/12 w Łomnicy, archiwum Wo je-

wódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu Dele gatura

w Jeleniej Górze, Jelenia Góra 2009 [mpis].

[28] Grabiszewski M., Adaptacja budowli zabytkowych na cele hotelo-

we, [w:] B. Szmygin (red.), Adaptacja obiektów zabytkowych do

współczesnych funkcji użytkowych, Wydawnictwo Politechniki

Lu belskiej, Lublin 2009, 43–54.

[29] Rouba B., Służba Ochrony Zabytków – jubileuszowe obrachunki,

[w:] J. Jasieńko, K. Kuśnierz (red.), 90 lat Służby Ochrony Za -

bytków w Polsce, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wro-

cław 2008, 113–122.

[30] Czerner O., Wartość autentyzmu w zabytkach, „Ochrona Zabyt-

ków” 1974, Nr 3, 180–183.