Stareelektrowniejakodziedzictwoprzemysłowe /Oldpowerstationsasindustrialheritage 53
areas for reuse. Some of the most crucial obstacles to this
process are the enormous areas of land formerly used to
stockpile coal. While the facilities were working these
were used spaces, the heaps of coal creating the character
istic landscape of a certain part of the city. When energy
production stopped, however, these areas became mere
ly contaminated empty elds separating individual parts
of the city, creating huge spaces devoid of any aesthetic
values or cultural memory which created the perfect con
ditions for deeper degradation. Reintegrating such spaces
into the contemporary urban layout is very dicult due to
the size of the spaces involved [7]. The factory area of the
EC2 CHP covers some18 hectares. Such space alone can
be easily divided into approximately 40 urban quarters
which indicates the requirement for far reaching planning
and spatial solutions to achieve successful redevelopment
of such postfactory areas. Piecemeal approaches will not
be sucient – only comprehensive activities throughout
the entire plant area have a chance to create a coherent
and uniform whole, with development being conducted in
harmony with protected heritage facilities (Fig. 7).
Conclusion
Power plants and CHP plants are, from an historical
and conservation point of view, important objects that
document a signicant stage of urban development. For
this reason, it is important to keep not only their architec
tural forms (their outer shells), but also their technologi
cal equipment, so that the full meaning of former power
stations is legible for future generations. At the same time,
due to the fact that the functional and spatial designs of
those buildings were strongly determined by the needs of
electricity generation technology, they create a whole range
of adaptive reuse problems. These are outlined below:
1. Urban scale. Older power stations are usually locat
ed in central city districts close to railway lines. Newer
ones, however, tend to be located on the outskirts of cities.
Each location requires an individual approach, but the lat
er complexes particularly are a big challenge for the revi
talization process due to their occupation of multihectare
plots. Not without signicance is the fact that their loca
tions, like the structure of their buildings, was determined
by their technological needs, and such complexes were
not integrated with the immediate surroundings. During
redevelopment it is worth paying attention to the surfac
es characteristic of industrial complexes, communication
routes (including railway sidings with accompanying in
frastructure), elements of technological equipment, stor
age sites and characteristic plantings and water systems
(such as channels and tanks). An even bigger problem for
cities is the situation in which one city has more than one
facility of this type. The length of time it can take to in
tegrate this type of browneld site back into a city is best
illustrated by the situation in London. Even in this, the
largest European metropolis, the reuse of the Battersea
and Bankside (now Tate Modern) power plants has been
a longterm (and still ongoing) process, requiring the
involvement of the public sector aa well as signicant ex
penditure on the part of the developer. In smaller centres
zamknięta w trakcie działania, bardzo często otoczona
płotami z ograniczonym dostępem do zakładów produk
cyjnych. Były to zakłady niepowiązane z układem urba
nistycznym miasta, dzielące je na różne części. Kiedy za
kłady przemysłowe były zamykane, zwykle następowało
stopniowe pogorszenie jakości przestrzeni wokół. Problem
ten dodatkowo pogłębiła wielkość poszczególnych fabryk
w stosunku do ich otoczenia. Gigantyczne przestrzenie ma
gazynowe i duże prostopadłościenne kształty infrastruktu
ry technicznej są często dominującymi elementami zarów
no w układzie przestrzennym, jak i krajobrazie miasta [6].
Obiektami pokazującymi wpływ zakładów przemysło
wych na panoramę miasta są kominy i chłodnie kominowe
kompleksów elektrociepłowni. Obiekty w większości zało
żeń, pomimo swoich dużych wymiarów, zostały zbudowane
w odpowiednich odległościach od siebie, tworząc zharmoni
zowaną całość. Podobnie jest z budynkami po mocniczymi.
Monumentalne konstrukcje głównych obiektów nie są za
słonięte dodatkowymi budynkami, co podkreśla ich domina
cję w otoczeniu. Zazwyczaj budynki główne są najbardziej
widocznymi elementami krajobrazów miejskich, mającymi
ogromny wpływ na panoramę sąsiednich obszarów. Jeśli
wziąć pod uwagę możliwości ich ponownego użycia, struk
tury te okazują się szczególnie problematyczne w procesie
adaptacji. Po wyłączeniu z produkcji stają się po prostu prze
starzałymi obiektami, które negatywnie wpływają na obraz
sąsiednich obszarów, co komplikuje jeszcze dodatkowo ich
ogromna skala oraz brak konotacji z kontekstem okolicznej
zabudowy. Przykładem takiego obiektu jest 200metrowa
fasada łódzkiej fabryki EC2, która jest dominującą cechą
otaczającej ją przestrzeni. Wiele współczesnych ośrodków,
w których nastąpił intensywny proces uprzemysłowienia,
ma wielkie problemy z ponownym włączeniem tego typu
terenów do obecnych struktur miejskich. Jednymi z naj
ważniejszych przeszkód są duże obszary ziemi, które wcze
śniej były wykorzystywane do składowania węgla. Podczas
pracy obiektów były to przestrzenie zajęte, jednak po za
trzymaniu produkcji energii stały się jedynie skażonymi
pustymi polami separującymi poszczególne zespoły miej
skie, ogromnymi przestrzeniami pozbawionymi wartości
estetycznych lub pamięci kulturowej. Taki sposób funkcjo
nowania doprowadza do pogarszania się jakości przestrze
ni, tworząc idealne warunki do jej głębszej degradacji. Po
nowne włączenie takich rejonów do współczesnego układu
urbanistycznego jest bardzo trudne ze względu na wielkość
zaangażowanych przestrzeni [7]. Fabryka elektrociepłow
ni EC2 zajmuje około 18 hektarów. Taką samą przestrzeń
można łatwo podzielić na mniej więcej 40 bloków zabudo
wy miejskiej, co wskazuje na potrzebę daleko idących roz
wiązań planistycznych w celu udanej przebudowy terenów
poprodukcyjnych tego typu. Podejście fragmentaryczne nie
będzie wystarczające – jedynie kompleksowe działania na
całym obszarze mają szansę na stworzenie jednolitej całości,
w sposób zgodny z ochroną dziedzictwa kulturowego (il. 7).
Podsumowanie
Elektrownie i elektrociepłownie są z historycznego
i konserwatorskiego punktu widzenia ważnymi obiektami
prezentującymi znaczący etap rozwoju miast. Z tego po
