20 Monika Dąbkowska
towy zarys dziejów budowlanych obiektu pozwoli uś wia-
domić bogactwo form artystycznych kościoła rudzkiego
w przededniu wojny i miarę poniesionej straty.
Rudzkie opactwo ufundowano w latach 1252–1258
1
.
Po wstawało ono prawdopodobnie w ciągu pierwszych
40 lat; do około 1303 r. wzniesiono świątynię i do bu -
do wano do niej część wschodniego skrzydła kla sztor ne-
go
2
, a zapewne jeszcze w XIV w. – kolejne skrzyd ła
3
.
Do dziś oprócz nadwątlonej pożarami i odbudo wa mi
struktury murów nie zachowało się wiele z tej pier wot nej
średniowiecznej materii: dawna fasada ko ścio ła z ostro-
łukowym pia skow cowo-ceglanym porta lem, prze słonięta
w późniejszych czasach kruchtą, ba zy kolumienek w ka -
pi tularzu, relikty przypór wzmac nia ją cych północno-za-
chodnie naroże pierwotnego kościoła czy ostrołukowy
por tal łączący nawę północną ze skrzydłem klasztornym.
Przez stulecia obiekt był kilkakrotnie niszczony
4
.
Znacz nym przekształceniom uległ w związku z barokową
prze budową realizowaną od 1671 r. [1, s. 363–364, 366].
Od bu dowano wówczas trzy skrzydła klasztorne: wschod-
nie, za chodnie i północne
5
, wzniesiono nową zakrystię,
pod niesiono mury
6
i zrekonstruowano dachy nawy głów-
nej, transeptu oraz chóru
7
, południową kaplicę przy tran-
sepcie przykryto kopułą z latarnią, przejście z transeptu do
zakrystii oprawiono kamiennym portalem, z pewnością
zamurowano również dolną część okna we wschodniej
ścia nie prezbiterium, jednocześnie zaokrąglając je w gór-
nej partii, wymieniono także posadzkę w kościele (1682)
[6, s. 137–138]. Przekształceniu uległa też fasada kościoła,
do której dostawiono kruchtę (1685), następnie wieżę
(1716–1735) i udekorowano wapienno-piaskowcowymi
sztukateriami i piaskowcowymi rzeźbami (1783–1798)
1
Pierwotnie opactwo lokowano w Woszczycach na pograniczu
Śląska i Małopolski [1, s. 361–363]. Otrzymało ono w uposażeniu kilka
wsi, ziemie oraz przywileje. Słabe gleby i liczne lasy uniemożliwiały
rozwój upraw zbożowych, więc utrzymywało się ono głównie z go spo-
darki leśno-wodnej [2, s. 18]. Na tle śląskich opactw cysterskich Rudy
nie były bogate, aczkolwiek posiadały wysoką po zy cję, z czym zwią -
zane były funkcje najważniejszych prałatów Górnego Śląska czy uczest-
ników i przewodniczących sejmików księstw: opol skie go i ra ci bor-
skiego [1, s. 361–363].
2
W części tej znajdowały się zakrystia, armarium, kapitularz, dwie
izby i najprawdopodobniej dormitorium na piętrze [3, s. 530].
3
Wzniesiono je ze spoinowanej cegły w wątku wendyjskim, a de
-
tal architektoniczny z piaskowca. Badania architektoniczne dowiodły,
że cały klasztor założono na jednym rzucie, o czym świadczą zachowane
fragmenty pierwotnego założenia we wszystkich skrzydłach. Przy czym
pierwotny poziom posadzki był o około 80 cm niższy od obecnego [4].
4
W XIV w. zabudowę strawił pożar (1372) o nieznanej skali [5].
Po pożarze nastąpiła odbudowa, datowana na 2. poł. XIV w. [4]. Znacz-
ny upadek gospodarczy opactwa nastąpił w czasie wojny trzy dzie-
stoletniej (1618–1648), na skutek działań wojennych już w 1620 r. za -
bu dowania klasztorne zostały zaniedbane i częściowo zniszczone [5].
5
Pierwotne mury klasztoru w znacznym stopniu rozebrano, a pół-
noc ne skrzydło usunięto całkowicie. Prace realizowane były przez ar chi -
tekta i mistrza murarskiego Melchiora Wernhera z Nysy [1, s. 363–364].
6
Podniesienie murów magistralnych kościoła było związane z ko -
niecznością odsunięcia grzbietów sklepiennych od wiązarów [6, s. 137].
7
Odbudowę realizowali od 1680 r. Karl Rath z Tworoga Małego
i mistrz ciesielski G. Roskosch z Głogówka [6, s. 137]. Prawdopodobnie
wówczas został zmieniony kształt dachu – pierwotnie trójspadowy, po
którym pozostały gniazda po belkach zamurowane cegłami. Dziękuję za
udzielenie tej informacji p. Dariuszowi Makoszowi, który od wielu lat
realizuje w opactwie prace konserwatorskie.
The Rudy Abbey was founded in the years 1252–1258
1
.
It was probably built during the rst forty years; appro-
ximately until 1303 the church was erected and a part of
the eastern monastery wing
2
was added to it and certainly
still in the 14
th
century the next wings were added
3
. Until
today, apart from the wall structures weakened by res
and restorations not much of the original medieval matter
was preserved, i.e. the old church facade along with the
ogival portal made of sandstone and brick later covered
with a vestibule, bases of columns in the chapterhouse,
relics of buttresses strengthening the north-western corner
of the original church or the ogival portal connecting the
northern aisle with the monastery wing.
The building was destroyed several times throughout
the centuries
4
. It underwent signicant transformations
in connec
tion with the Baroque reconstruction pursued
since 1671 [1, pp. 363–364, 366]. Three monastery wings
were reconstructed at that time, namely the eastern one,
west ern and northern
5
, a new sacristy was built, the walls
were raised
6
and the roofs of the central nave, transept
and matroneum
7
were reconstructed; the southern chapel
near the transept was covered by a dome with a lantern,
the gateway from the transept to the sacristy was framed
with a stone portal, also the lower part of the window in
the eastern wall of the presbytery was lled with bricks
and at the same time it was made round in its upper part,
the oor in the church was changed as well (1682) [6,
1
Originally the abbey was located in Woszczyce on the border of
Silesia and Lesser Poland [1, pp. 361–363]. It received several villages,
lands and privileges as a dowry. Poor soil and a great number of forests
prevented the development of crops, so the abbey depended mainly on
the forestry and water management [2, p. 18]. Against the background
of the Silesian Cistercian abbeys the Rudy one was not a rich abbey, but
it had a high position, which was connected with the functions of the
most important prelates of Upper Silesia or the participants and the chair-
men of councils of Opole and Racibórz Principalities [1, pp. 361–363].
2
This part housed the following: a sacristy, a smaller monastery
li brary (armarium), a chapterhouse, two rooms and most likely a dor mi-
tory on the first floor [3, p. 530].
3
It was built of bricks sealed with mortar in the Slavonic brick-
work, whereas the architectural detail was made of sandstone. Architec-
tural research proved that the whole monastery was founded on one
projection, which can be seen in the preserved fragments of the original
foundation in all the wings. The original floor level, however, was
appro ximately 80 cm lower than the present one [4].
4
In the 14
th
century the buildings were destroyed by a fire (1372)
on an unknown scale [5]. After the fire the reconstruction began which
took place in the 2
nd
half of the 14
th
century [4]. A significant eco no mic
decline of the abbey occurred during the Thirty Years’ War (1618–1648);
already in 1620 as a result of military operations the mo na stery
buildings were neglected and partially destroyed [5].
5
The original walls of the monastery were demolished to a large
extent and the northern wing was completely removed. The works were
carried out by the architect and master mason Melchior Wernher of Nyssa
[1, pp. 363–364].
6
Raising the main walls of the church was connected with the
need to move away vault ridges from the trusses [6, p. 137].
7
The reconstruction was carried out since 1680 by Karl Rath of
Two róg Mały and master carpenter G. Roskosch from Głogówek [6,
p. 137]. Probably at that time the shape of the roof was changed – origi-
nally it was a three-slope one after which beam holes were left which
were later filled with bricks. I would like to thank Mr Dariusz Makosz
for providing this information – he has been carrying out restoration
works in the abbey for years.
