Spatial changes in Wrocław neighbourhoods in the years 1997–2017 as a basis for shaping the image of a place

Łukasz Damurski

doi:10.5277/arc170203

Abstract

The image of a place is always based on particular space perceived and evaluated by the users. Thus each visible, permanent change in the landscape can influence the image of a place in the users’ minds. This paper presents a panel study conducted in 16 selected neighbourhoods in Wrocław city (Poland) in the years 1997, 2007 and 2016. A picture documentation has been used to show the dynamics and character of spatial transformations. The results highlight the diverse distribution of changes in the urban landscape: more changes took place closer to the city centre and less in the peripherial areas. The dominating directions of development embrace greenery, refurbishing the existing urban tissue and new investments. Also the reorganisation of transport infrastructure is a very important component of the transformation of the landscape. The observed changes seem to give a good basis for shaping a positive image of most of the studied neighbourhoods in Wrocław.

Full article view is only available on bigger screens.

2017

2(50)

DOI: 10.5277/arc170203

Łukasz Damurski*

Zmiany w przestrzeni wrocławskich osiedli w latach 1997–2017

jako podstawa kształtowania wizerunku miejsca

Spatial changes in Wrocław neighbourhoods in the years 1997–2017

as a basis for shaping the image of a place

Wprowadzenie

Immanentną cechą miasta jest zmiana. Nawet niezbyt

baczny obserwator przestrzeni dostrzega mniejsze i więk-

sze przekształcenia zachodzące w tkance miejskiej.

Miasto zmienia się wraz ze swymi użytkownikami, odpo-

wiadając na ich coraz to nowe potrzeby i preferencje.

Wszak nikt inny, tylko właśnie ludzie generują perma nent

ną transformację miast jako struktur osiedleńczych, to oni

sprawiają, że miasto jest dynamiczną manifestacją zmian

społecznych, kulturowych i gospodarczych [1]–[3].

W obliczu szczególnej, niespotykanej w dziejach inten-

sywności zjawisk społecznych, gospodarczych i prze 

strzennych ostatnich dziesięcioleci warto podjąć upo 

rządkowaną refleksję nad charakterem i dynamiką zmian

zachodzących w miastach. Wiele wskazuje na to, że koń-

czy się cywilizacja miejska, jaką znali nasi przodkowie.

Następuje zmiana formy, a więc morfologii miasta (jego

przestrzeni, struktury, ludności, wizerunku, tożsamości)

i zmiana jego fizjologii, czyli sposobu funkcjonowa 

nia (zachowań przestrzennych ludzi, relacji społecznych,

stosunków władzy, zjawisk ekonomicznych i politycz-

nych) [4]. Nie sposób ogarnąć wszystkich zmian jednym

spojrzeniem, dlatego w tym artykule przyjrzymy się nie-

wielkiemu, choć znaczącemu wycinkowi tej dynamicz

nej rzeczywistości: zmianom przestrzennym w osiedlach

mieszkaniowych.

Introduction

Change is an immanent characteristic feature of the

city. Even not so observant viewers of space can notice

smaller and bigger changes taking place in the city fabric.

The city changes along with its users, accommodating to

their growing needs and preferences. It is people who

generate the permanent transformation of the cities as

settlement structures in the first place and it is people who

make the city a dynamic manifestation of social, cultural,

and economic changes [1]–[3].

In the face of special and unprecedented intensity of

social, economic, and spatial changes over the last decades

it is worth undertaking a systematic reflection over the

nature and dynamics of the changes taking place in the

cities. A lot indicates that the urban civilization that our

ancestors knew is drawing to an end. The form and con-

sequently the morphology of the city is changing (its

space, structure, population, image, identity) as well as its

physiology that is the way it operates (spatial behavior of

people, social relations, authorities, economic and politi-

cal issues) [4]. As it is impossible to grasp all changes

with a single take this article describes only a small

though significant part of that dynamically changing real-

ity: spatial changes in residential estates.

After 25 years of transformation Wrocław appears to

be refreshed, renovated and remodeled. All major, cen-

trally located and representative spaces (Społeczny Sq.

being probably the only exception) have been seriously

revitalized and adjusted to the needs of contemporary

users (accessibility for the disabled, bike lanes and parking

* Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Ar-

chitecture, Wrocław University of Science and Technology.

30 Łukasz Damurski

Tytułowy Wrocław po 25 latach transformacji znajdu-

jemy odświeżony, odnowiony i przebudowany. Wszystkie

główne przestrzenie reprezentacyjne (chyba tylko poza

pl. Spo łecznym) zostały gruntownie zrewitalizowane

i do stosowane do potrzeb współczesnych użytkowników

(do stępność dla osób niepełnosprawnych, ścieżki i par-

kingi rowerowe, całodobowy monitoring, bezpieczne

przestrzenie piesze, wszechobecny internet etc.). Te cen-

tralne przestrzenie w oczywisty sposób determinują od 

biór całego miasta, wszak jak dawno temu zauważył

A. Wallis [5], centrum miasta strukturalizuje cały obszar

zurbanizowany, nadaje mu sens i znaczenie, stanowi je 

den z archetypów przestrzennych organizujących i po 

rządkujących miasto pod względem funkcjonalnym

i symbolicznym.

Satysfakcjonujący rozwój centrum Wrocławia staje się

przyczynkiem do spojrzenia w innym kierunku – w stronę

osiedli mieszkaniowych. Zdefiniowanie i ocena zmian

zachodzących w ostatnich latach w kontekście sąsiedz-

kim, lokalnym staje się istotnym zadaniem badawczym

z punktu widzenia dominujących nurtów polityki prze-

strzennej: zrównoważonego rozwoju i spójności teryto-

rialnej (por. [4]).

Zmiana w przestrzeni

W opisie miasta często odwołujemy się do behawioral-

nej analogii z systemami ożywionymi, traktując miasto

jak żywy organizm, a nawet porównując je do człowieka

(zob. [2], [4]). Idąc za tą analogią, można stwierdzić, że

jeśli lekarz na podstawie zestawienia zdjęć z różnych okre-

sów jest w stanie ocenić poziom i tempo rozwoju pacjenta,

stopień zaawansowania procesów dojrzewania i starzenia

się, zdiagnozować przebyte choroby i odbyte operacje, to

badacz miasta na podstawie obserwacji zmian w zagospo-

darowaniu przestrzeni może określić ogólną kondycję

miasta i kierunek przekształceń jego fizycznej tkanki.

Za J. Bogdanowskim et al. [6] można przyjąć, że kra-

jobraz jest fizjonomią środowiska. W tej perspektywie

wszelkie zmiany w środowisku (zarówno te pochodzenia

naturalnego, jak i antropogenicznego) powinny znaleźć

swój wyraz w otaczającym krajobrazie, powinny nadać

mu cechy odpowiadające nowym uwarunkowaniom. Sto

pień i zakres zmian staje się wówczas obrazem siły wpły-

wu różnych czynników na środowisko i obrazem reakcji

środowiska na zaistniałą sytuację [7].

Ten ekologiczny wymiar zmian w przestrzeni znajduje

swoje odzwierciedlenie w badaniach procesów urbaniza-

cji. J.S. Deng et al. stwierdzają, że badanie dynamiki

zmian zachodzących w zagospodarowaniu terenu jest klu

czowe dla zrozumienia środowiskowych konsekwencji

rozrastania się miast [8]. Jednak taka szeroka perspekty

wa zdecydowanie wykracza poza percepcję przeciętnego

użytkownika przestrzeni.

Czymże jednak są owe zmiany w przestrzeni, w anato-

mii, w krajobrazie miasta? Według Słownika języka pol-

skiego PWN zmiana to […] fakt, że ktoś staje się inny lub

coś staje się inne niż dotychczas [9]. Na podstawie prze-

glądu literatury przedmiotu można powiedzieć, że więk-

szość prac badawczych dotyczących zmian w krajobrazie

racks, 24/7 monitoring, safe pedestrian areas, ubiquitous

Internet, etc.) These central spaces obviously determine

the perception of the whole city and as A. Wallis [5] noted

a long time ago the city center structures the whole urban

area, creates its significance and meaning, provides one of

spatial archetypes organizing and ordering the city in

respect of its functional and symbolic aspects.

The satisfactory development of the center of Wrocław

makes you to look in a different direction – namely resi-

dential estates. The identification and evaluation of the

changes taking place over the last years in the context of

the local neighborhood becomes a significant research

task in respect of the dominant currents of spatial policy:

sustainable growth and territorial uniformity (com. [4]).

A change in space

When describing a city we often make a behavioral anal-

ogy to living systems, treating the city as a living organism

or even try to compare it to man (see [2], [4]). Following

such an analogy one can claim that if a doctor on the basis

of comparison of pictures from different periods is able to

evaluate the level and speed of development of the patient,

how advanced is the process of maturation and aging, diag-

nose past diseases and operations, then a researcher of

a city can diagnose the general condition of the city and the

direction of the transformations of its physical fabric on

the basis of observation of changes in space development.

It could be assumed as J. Bogdanowski et al. [6] sug-

gested that landscape is the physiognomy of the environ-

ment. In this perspective all changes in the environment

(both natural and anthropogenic ones) should be reflected

in the surrounding landscape and provide it with the fea-

tures corresponding to new conditions. The degree and

the scope of changes then becomes a reflection of how

strongly different factors affect the environment as well

as a reflection of the reaction of the environment to the

new situation [7].

That ecological aspect of changes in space is reflected

in research of urbanization processes. J.S. Deng et al.

claim that research of the dynamics of the changes taking

place in an area development is crucial to understand the

environmental consequences of the city growth [8].

However, such a broad perspective evidently extends

beyond the perception of an average user of space.

What are those changes in space, in anatomy, in land-

scape of the city anyway? According to the Słownik języka

polskiego (Dictionary of Polish Language) by PWN

change is […] the fact that somebody or something

becomes different than previously [9]. It can be claimed

on the basis of the review of the literature on the subject

that most research work regarding changes in the city

landscape focuses on analyses of maps or satellite pic-

tures from different periods. Landscape research in that

scale does not, however, provide the answer to the ques-

tion about the changes in the city space from the point of

view of the observer, its user.

For the purpose of this article, relying on the literature

on the subject [1], [7], [8], [10]–[12], the following de 

finition was developed: a change in space is a permanent

Zmiany w przestrzeni wrocławskich osiedli w latach 1997–2017/Spatial changes in Wrocław neighbourhoods in the years 1997–2017 31

miasta koncentruje się na analizach map lub zdjęć satelitar-

nych z różnych okresów. Badanie krajobrazu w tej skali nie

daje jednak odpowiedzi na pytanie o zmiany w przestrzeni

miasta z punktu widzenia odbiorcy, jej użytkownika.

Na potrzeby tego artykułu, opierając się na literaturze

przedmiotu [1], [7], [8], [10]–[12], wypracowano nastę-

pującą definicję: zmiana w przestrzeni to trwałe prze-

kształcenie krajobrazu, które w istotny sposób wpływa na

po strzeganie danego miejsca przez odbiorców. Prze

kształcenie to może być pochodzenia naturalnego lub an 

tro pogenicznego, może przybierać różne formy, od drob-

nych interwencji architektonicznych po systemowe

zmiany

infrastrukturalne. Innymi słowy, zmiana w przestrzeni to

różnica między wyglądem (stanem zagospodarowania

i sposobem użytkowania) danej przestrzeni na początku

i na końcu badanego okresu z perspektywy przeciętnego

użytkownika. Może to być wzniesienie nowego lub

wyburzenie starego budynku, odnowienie lub zniszczenie

elewacji bądź dachu, wymiana nawierzchni ulicy lub

chodnika, wprowadzenie lub usunięcie obiektu małej

architektury, nasadzenie lub usunięcie zieleni itp.

Przyczyn zmian zachodzących w przestrzeni miasta

jest nieskończenie wiele. Mogą one być inicjowane

i realizowane przez różnych interesariuszy (władze samo-

rządowe, organizacje pozarządowe, administracja osiedli,

wspólnoty mieszkaniowe, deweloperzy, grupy mieszkań-

ców) w ramach zinstytucjonalizowanych, planowych

działań podejmowanych przez różnego rodzaju władze

lub mogą wynikać z nieformalnych procesów „oswaja-

nia” przestrzeni przez użytkowników. W tym artykule nie

pytamy jednak o genezę zmian w przestrzeni miasta,

a skupiamy się na ich charakterze i dynamice, w relacji do

wizerunku miejsca.

Wizerunek miejsca

Przestrzeń ukształtowana przez człowieka niesie

w sobie rozmaite treści odbierane na różnych poziomach:

od intelektualnego zrozumienia do emocjonalnego wraże-

nia [2]. Poruszając się przez miasto, człowiek doświadcza

przestrzeni poprzez doznania, które następują w czasie.

Na sposób, w jaki odbieramy przestrzeń, wpływają zatem

nie tylko fizyczne cechy tej przestrzeni, ale również nasza

własna fizjologia, właściwości psychiczne, poprzednie

doświadczenia, a nawet wizja przyszłości (cele, jakie

chcemy realizować w tej przestrzeni) [13], [14].

Regularne doświadczanie i odczytywanie przestrzeni

miasta prowadzi do powstania w umysłach ludzi map

pamięciowych (mental maps), czyli trwałych obrazów

obejmujących kluczowe punkty orientacji przestrzennej,

takie jak zabytki, pomniki, charakterystyczne budynki,

aleje czy zbiorniki wodne. To właśnie dzięki tym symbo-

licznym i niepowtarzalnym elementom przestrzeni miasto

jest rozpoznawane i pozwala mieszkańcom na identyfiko-

wanie się z miejscem.

Obraz przestrzeni zurbanizowanej powstający w świa-

domości człowieka można ogólnie nazwać wizerunkiem

miasta [15]. Z pojęciem tym nierozerwalnie wiąże się

zagadnienie tożsamości miasta rozumianej jako suma

charakterystycznych cech i działań, które odróżniają dane

transformation of landscape which significantly affects

the perception of a given place by the viewers. That trans-

formation can be natural or anthropogenic; it can take

various forms from small architectural interventions to

system, infrastructural changes. In other words, a change

in space is the difference between the appearance (deve

lopment and use) of a given space at the beginning and at

the end of given period from the perspective of an average

user. It can be a construction of a new or a demolition of

an old building, renovation or damage to the facade or

roof, street or sidewalk resurfacing, introduction or re 

moval of a piece of structural landscaping, plantings or

removal of green areas, etc.

The number of reasons of changes taking place in the

city space is infinite. They can be triggered and imple-

mented by various stakeholders (local authorities, non

governmental organizations, residential estate administra-

tion, housing communities, developers, groups of re sidents)

within the framework of institutionalized, planned actions

taken by different kinds of authorities or they can result

from informal processes of the “controlling” space by its

users. We do not ask in this article, however, about the

origin of changes in space but we focus on their nature

and dynamics in relationship to the city image.

Image of a place

The space shaped by man conveys various meanings

perceived at various levels: from intellectual understanding

to emotional feelings [2]. Getting around the city, people

ex perience space through sensations in time. The way we

per ceive space is affected then not only by physical fea-

tures of space but also by our own physiology, mental as 

pects, previous experiences and even the vision of the fu ture

(goals which we want to achieve in that space) [13], [14].

The regular experiencing and decoding the city space

results in the development of mental maps that is indelible

images of the key points of spatial imagination in the resi-

dents’ minds, such as historical sights, monuments, charac-

teristic buildings, alleys or water bodies. These are the sym

bolic and unforgettable elements of space that make the

city recognizable and its residents identify with the place.

The image of an urban space created in the human

mind can be in general called the image of the city [15].

This notion is inextricably connected with the issue of

identity of the city understood as a sum of characteristic

features and activities which differentiate a given city

from other centers and which build its identity as well as

individual character [16]. It is based on permanent quali-

ties of the city, including specific configurations of val-

ues, historical facts, cultural patterns [17]. The permanent

elements shaping the identity of the city include the fol-

lowing: historical origin, cultural heritage, city location,

natural conditions. On the other hand, the variable ele-

ments include the market situation, the city goals, organi-

zational culture, intellectual potential, invested capital

[16]. The individual components of the city identity

seen by the viewers built its image. The image is then

a subjective reaction of the viewer’s mind to the commu-

nicating of the objective identity of a place [18].

32 Łukasz Damurski

miasto od innych ośrodków, i które składają się na jego

osobowość i indywidualny charakter [16]. Zasadza się

ona na trwałych właściwościach miasta obejmujących

określone konfiguracje wartości, faktów historycznych,

wzorów kulturowych [17]. Do stałych elementów kształ-

tujących tożsamość miasta należą: rodowód historyczny,

dziedzictwo kulturowe, położenie miasta, warunki przy-

rodnicze. Natomiast elementy zmienne to m.in.: sytuacja

rynkowa, cele miasta, kultura organizacyjna, potencjał

intelektualny, zlokalizowany kapitał [16]. Poszczególne

komponenty tożsamości miasta widziane oczami odbior-

ców składają się na jego wizerunek. Wizerunek jest więc

subiektywną reakcją umysłu odbiorcy na komunikowanie

obiektywnej tożsamości miejsca [18].

Niezależnie od niuansów terminologicznych centralne

miejsce w opisie wizerunku miasta zajmuje człowiek i to

właśnie z jego perspektywy powinno się rozpatrywać

zmiany zachodzące w przestrzeni. Nawet jeśli przyjąć, że

istnieje tyle wizerunków, ilu jest odbiorców, to i tak ludz-

ka rzeczywistość zawsze tworzona jest społecznie, a siła

wizerunku zasadza się na istnieniu pewnej wspólnoty

wyobrażeń [17].

Metody badań

Jak już wspomnieliśmy, prezentowany artykuł jest

próbą uporządkowanej refleksji nad charakterem i dyna-

miką przekształceń przestrzeni osiedli mieszkaniowych

Wrocławia. Złożoność zmian zachodzących w krajobra-

zie miasta wiąże się z koniecznością wypracowania takich

narzędzi badań, które będą przydatne w procesach podej-

mowania decyzji.

Długa tradycja badań nad krajobrazem miasta oparta

jest głównie na technologiach mapowych i statystycznych

(zob. np. [1], [8], [10], [11]). Teledetekcja (remote sen-

sing) posługująca się fotografią, radarami, sonorami i ska-

nerami pozwala na pozyskiwanie coraz doskonalszych

obrazów powierzchni Ziemi, a ich odpowiednia klasyfi-

kacja umożliwia opis obszarów miejskich za pomocą

zobiektywizowanych, zestandaryzowanych, kwantyfiko-

walnych kryteriów opartych na analizie map rastrowych

(por. [19]). Dzięki teledetekcji i statystycznej klasyfikacji

możliwe jest nie tylko pozyskiwanie dokładnych i wiary-

godnych map użytkowania terenu (w tym wyznaczanie

zasięgu obszarów zurbanizowanych), ale również obser-

wacja zmian zachodzących na powierzchni ziemi (np.

dynamiki procesów urbanizacji). Metoda ta nie daje jed-

nak pełnego obrazu zmian i najczęściej nie dotyczy skali

lokalnej, osiedlowej. W literaturze przedmiotu brakuje

cyklicznych badań obrazujących fizyczne zmiany w prze-

strzeni miasta z punktu widzenia użytkownika. Ten arty-

kuł jest więc próbą wypełnienia tej luki w odniesieniu do

wybranych osiedli Wrocławia.

Prezentowana praca w szczególny sposób odwołuje się

do książki E. Bagińskiego Wrocław w opinii swoich

miesz kańców [20], opisującej wyniki szeroko zakrojo-

nych badań społecznych prowadzonych we Wrocławiu

w latach 1996–1997 na potrzeby opracowywanego wów-

czas pierwszego Studium uwarunkowań i kierunków za 

go spodarowania przestrzennego Wrocławia. Ankiety

Regardless of terminology nuances it is people who are

the central place in the description of the city image and

the changes taking place in space should be looked at

from their perspective. Even if we assume that there are

as many images as viewers, the human reality is always

created socially anyway, and the power of image is based

on the existence of a special common imagination [17].

Research methods

As mentioned earlier, the article is an attempt at orderly

reflecting on the nature and dynamics of the changes in the

space of the residential estates in Wrocław. The complex-

ity of the changes taking place in the city landscape is con-

nected with the necessity of developing the research tools

which would be useful in the decisionmaking processes.

The long tradition of research on the city landscape is

based mainly on mapping and statistical technologies (see

e.g. [1], [8], [10], [11]). Remote sensing that makes use of

photography, radars, sonars, and scanners provides better

and better images of the earth surface, and it is possible

with their proper classification to describe urban areas

with the use of objective, standard, quantifiable criteria

based on the analysis of raster maps (com. [19]). With the

use of remote sensing and statistical classification it is

possible not only to develop precise and reliable land use

maps (including the establishment of urban areas) but also

to observe the changes taking place on the ground (e.g.

dynamics of the urbanization processes). The method,

however, does not provide the full picture of the changes

and most often it does not regard the local scale, including

residential estates. The literature on the subject lacks the

regular research showing the physical changes in the city

space from the point of view of the users. This article is

then an attempt at filling that gap in reference to the

selected residential estates in Wrocław.

The article in a special way refers to the publication by

E. Bagiński Wrocław w opinii swoich mieszkańców (Wro

cław in the opinion of its citizens) [20] which de scribes

the results of the extensive social research conducted in

Wrocław in 1996–1997 for the needs of which the first

Studium uwarunkowań i kierunków za go spo darowania

przestrzennego Wrocławia (Development Stra tegy Do cu

ment for Wrocław) was developed at that time. The re 

search applied questionnaires in 16 areas of the city, re 

pre senting different types of residential architecture and

additionally in 4 special areas located along circulation

routes. The sample of 20 areas was selected for the

research in a scientific discussion whose course it is dif-

ficult to restore today. There is no documentation and the

members of the research team do not remember the argu-

ments which were used. However, it can be assumed that

the selected areas were representative of different types of

residential estates in Wrocław at the end of the 1990s. The

whole work was documented with pho tographs of the

selected residential estates which later triggered a se ries

of studies on the space of Wrocław (com. [21]).

The photographic studies which were conducted more

or less every 10 years were panel studies as they were

based on the same research sample. It should be noted

Zmiany w przestrzeni wrocławskich osiedli w latach 1997–2017/Spatial changes in Wrocław neighbourhoods in the years 1997–2017 33

przeprowadzono w 16 obszarach miasta reprezentujących

różne typy zabudowy mieszkaniowej i dodatkowo w 4 ob 

szarach specjalnych zlokalizowanych przy ciągach ko 

munikacyjnych. Próbę 20 obszarów do badań wytypowa-

no w drodze naukowej dyskusji, której przebieg trudno

dziś odtworzyć. Brakuje dokumentacji, a członkowie

zespołu badawczego nie potrafią wydobyć z pamięci argu-

mentów, jakimi się kierowano. Niemniej można uznać, że

wybrane obszary były reprezentatywne dla różnych ty 

pów osiedli wrocławskich pod koniec lat 90. XX w. Ca 

łoś ci pracy towarzyszyła dokumentacja fotograficzna wy 

branych osiedli, która później stała się początkiem cyklu

studiów nad przestrzenią Wrocławia (por. [21]).

Badania fotograficzne wykonywane mniej więcej co

10 lat mają charakter panelowy, są bowiem oparte na tej

samej próbie badawczej. Warto zaznaczyć, że choć pier-

wotne zdjęcia pełniły wyłącznie funkcję poglądową na

potrzeby książki E. Bagińskiego (miały ogólnie obra

zować przestrzeń, której dotyczyły badania społeczne)

i zostały wykonane w dość przypadkowych miejscach

(w sensie lokalizacji w strukturze danego osiedla), to jed-

nak pozwalają niezwykle trafnie zobrazować istotne zja-

wiska zachodzące w przestrzeni osiedli Wrocławia. Pre

zen towany artykuł obejmuje 16 miejsc w mieście, dla

któ rych przygotowano dokumentację fotograficzną z lat

1997, 2007 i 2016 (il. 1).

Zestawienie zdjęć wykonanych w tym samym miejscu

w różnych okresach ma w sobie coś z zabawy „znajdź

5 szczegółów, którymi różnią się obrazki”. Wzbudza cie-

kawość, wymaga zacięcia detektywistycznego, ale też

oferuje istotne walory poznawcze, inspiruje do refleksji

nad przeszłością, kształtuje wiedzę na temat tożsamości

miejsca. Stanowi jednocześnie bardzo prostą, ale skutecz-

ną metodę badań zmian zachodzących w przestrzeni.

Uzyskany obraz zmian w krajobrazie miasta w ostat-

nich latach nie jest oczywiście pełny. Taki pełny obraz –

that although the original pictures played the purely visu-

al role for the needs of the book by E. Bagiński (they were

supposed to present in general the space which the social

research regarded) and they were taken in rather random

places (their location within the structure of a given resi-

dential estate), they adequately show the significant

changes taking place in the space of the residential estates

in Wrocław. This article regards 16 places in the city for

which the photographic documentation was prepared

from 1997, 2007, and 2016 (Fig. 1).

The collection of pictures taken in the same place in

different periods can be used as a game “Find 5 differ-

ences between the pictures”. It triggers curiosity, requires

detective skills but it also offers significant learning

opportunities; it inspires to reflect on the past, develops

knowledge of the place identity. Furthermore, it is a very

simple and effective method of research of the changes

taking place in space.

The picture of the changes in the city landscape over the

last years is obviously incomplete. Such a full picture – if

we could image it – would certainly be a very dynamic and

multicolor patchwork. It would include a lot of fields and

meadows whose land was improved as well as brownfield

areas which were reinstated and revitalized. Often it would

be new places with no history which undoubtedly co

create the image of Wrocław as a modern and fastgrow-

ing city which, however, barely determine its identity.

The fragments of space selected for research are the plac-

es which are truly unique and they have been determining

the special Wrocław character of the city for decades.

Research findings

The changes in the space of residential estates in Wro

cław can be presented with the use of a few pairs of

residential estates each of which represents a slightly

Il. 1. Lokalizacja 16 obszarów

we Wrocławiu objętych

dokumentacją

fotograficzną

w latach 1997, 2007 i 2016

(źródło mapy podkładowej: [22])

Fig. 1. Locations of 16 areas

in Wrocław pictured in

1997, 2007, and 2016

(source of the background map: [22])

34 Łukasz Damurski

jeśli zdołalibyśmy go sobie wyobrazić – byłby z pewno-

ścią bardzo dynamicznym, wielobarwnym patchworkiem.

Zawierałby wiele pól i łąk, które zostały zabudowane,

albo obszarów zdegradowanych, które poddano rekulty-

wacji i rewitalizacji. Niejednokrotnie byłyby to miejsca

nowe, bez historii, które niewątpliwie współtworzą wize-

runek Wrocławia jako miasta nowoczesnego i szybko się

rozwijającego, ale w niewielkim stopniu decydują o jego

tożsamości. Fragmenty przestrzeni wybrane do badań to

miejsca z „duszą”, które od kilkudziesięciu lat decydują

o „wrocławskości”, o charakterze miasta.

Wyniki badań

Zmiany w przestrzeni wrocławskich osiedli można

przedstawić na przykładzie kilku par osiedli, z których

każda reprezentuje nieco inny typ zabudowy i inny kieru-

nek przekształceń krajobrazu: Ołbin i Przedmieście

Oławskie, Nowy Dwór i Kozanów, Psie Pole i Brochów.

Dokumentację fotograficzną dla wszystkich 16 badanych

osiedli przedstawiono na ilustracjach (il. 2, 3) i podsumo-

wano w tabeli (tab. 1).

Pierwsza para to przedwojenne osiedla wielorodzinnej

zabudowy kamienicowej. Ołbin w rejonie skrzyżowania

ul. kard. S. Wyszyńskiego i ul. Nowowiejskiej przedsta-

wia obraz dynamicznych zmian zachodzących w obsza-

rach śródmiejskich Wrocławia. W badanym okresie

nastąpiła tu wymiana nawierzchni ulic i chodników,

wybudowano ścieżkę rowerową, usunięto zbędne bariery

(płot) i wprowadzono nowoczesną organizację ruchu

(w tym zegar wskazujący czas pozostały do zmiany

sygnalizacji świetlnej). W podobnym rejonie zabudowy

śródmiejskiej – na Przedmieściu Oławskim widzianym

od strony ul. R. Traugutta – oprócz odnowienia nawierzch-

ni ulicy nastąpiła częściowa wymiana zdegradowanej

zabudowy kamienicowej oraz uzupełnienie obiektów

usługowych w parterach budynków.

Nowy Dwór i Kozanów to duże osiedla blokowe.

W przypadku tego pierwszego, w rejonie ul. Rogowskiej

za obserwowano niewielką liczbę zmian. Najważniejsze

wydaje się wybudowanie obiektu sportowego (basenu)

między rokiem 1997 a 2007. Poza tym nastąpił rozrost zie-

leni i odnowienie elewacji. Z kolei na Kozanowie w rejonie

ul. Pilczyckiej zaszły gruntowne zmiany krajobrazu, zwłasz

cza

w ostatnim dziesięcioleciu: w miejsce pustych prze-

strzeni, porośniętych nieuporządkowaną zielenią pojawiła

się nowa linia tramwajowa, duży obiekt usługowy i ścieżka

rowerowa. Poza tym również odnowiono elewacje bloków.

Psie Pole i Brochów to dawne małe miasteczka włą-

czone do granic Wrocławia w XX w. Ich kondycja

w ostatnich 20 latach uległa silnej polaryzacji. Psie Pole

w rejonie ul. Krzywoustego przeszło głęboką transforma-

cję: wyeliminowano ruch samochodowy, wymieniono

nawierzchnię, wprowadzono małą architekturę, odnowio-

no elewacje budynków i uzupełniono ofertę usługową

w parterach budynków. Brochów przeciwnie – ulega

postępującej degradacji, a jedyne zmiany dotyczą bezpla-

nowego rozrostu zieleni i parkingów.

Jak wynika z tabeli, oba analizowane okresy (1997–

2007 i 2007–2016) cechują się podobną dynamiką zmian

different type of architecture and a different direction of

landscape transformations: Ołbin and Przedmieś cie Oław

skie, Nowy Dwór and Kozanów, Psie Pole and Bro chów.

The photographic documentation for all 16 studied resi den

tial estates is presented in figures (Fig. 2, 3) and summa

rized in a table (Table 1).

The first pair is the prewar residential estate with

multifamily tenement houses. Ołbin in the area of the

crossroads of Cardinal S. Wyszyński St. and Nowowiejska

St. presents dynamic changes taking place in the area of

Wrocław city center. During the studied period, the streets

and sidewalks were resurfaced, a bike lane was built,

unnecessary barriers were removed (fence) and a modern

traffic arrangement was introduced (including a traffic

light countdown clock). In a similar area of the city center

– in Przedmieście Oławskie seen from the direction of

R. Traugutta St. – apart from street resurfacing, the ne 

glected townhouse architecture was partly replaced and

the missing businesses were reestablished on the ground

floor of the buildings.

Nowy Dwór and Kozanów are huge residential estates

with large panel apartment buildings. In the case of the

former, few changes have been noticed in the area of

Rogowska St. The most significant one seems to be the

construction of a sports facility (swimming pool) between

1997 and 2007. Furthermore, green areas grew and the

facades were renovated. On the other hand, the landscape

of the area of Pilczycka St. in Kozanów has changed dra-

matically especially over the last decade: a new tramline

was built in the place of empty spaces with unmaintained

plants along with a huge commercial building and a bike

lane. Furthermore, the facades of apartment blocks have

been renovated.

Psie Pole and Brochów are former little towns which

were incorporated into Wrocław in the 20

century whose

condition has been strongly polarized over the last 20

years. Psie Pole in the area of Krzywoustego St. has gone

through a serious transformation: car traffic has been

eliminated, streets and sidewalks have been resurfaced,

structural landscaping has been introduced, the facades of

buildings have been renovated and the missing businesses

have been reestablished on the ground floor of the build-

ings. By contrast, the degradation of Brochów has been

gradual and the only visible changes regard the uncon-

trolled growth of plants and parking places.

As shown in Table 1, both analyzed periods (1997–

2007 and 2007–2016) demonstrate similar dynamics of

changes in space. The spatial variety of landscape trans-

formations is evident – their intensity is higher in the

residential estates located closer to the center and lower

on the outskirts. This is to some extent justified by the

representative character of the areas located in the city

center, however, at the same time it poses significant chal-

lenges for the space development policy which aims in its

assumptions at providing equal chances and a uniform

increase in the quality of life over the whole urban area.

The dominant direction of landscape transformations

in the selected spaces regards green areas – it is visible

constantly in almost all studied spaces (in total 12 loca-

tions recorded such changes in 1997–2007 and 11 in

Zmiany w przestrzeni wrocławskich osiedli w latach 1997–2017/Spatial changes in Wrocław neighbourhoods in the years 1997–2017 35

Il. 2. Dokumentacja fotograficzna wybranych osiedli Wrocławia w latach 1997, 2007 i 2016.

Osiedla: Borek, Brochów, Huby, Karłowice, Kozanów, Leśnica, Nadodrze, Nowy Dwór (źródło: [20]–[23] oraz zbiory własne autora)

Fig. 2. Picture documentation for the selected residential estates in Wrocław in 1997, 2007, and 2016.

Residential estates: Borek, Brochów, Huby, Karłowice, Kozanów, Leśnica, Nadodrze, Nowy Dwór (source: [20]–[23] and the author’s own collection)

2007–2016). It regards both new plantings and the deve

lopment of the existing green areas as well as removing

degraded green areas. The second biggest direction of

changes is the renovation of facades and/or roofs of build-

ings (6 cases in 1997–2007 and 7 in 2007–2016), which,

on the one hand, is necessary over the period of 20 years

and, on the other hand, it does affect the image of the

studied places. The third most evident direction of chang-

es is the construction of new buildings or replacement of

the existing buildings (5 locations experienced such

a change in 1997–2007 and 4 in 2007–2016).

An interesting type of changes includes the resurfacing

of streets and sidewalks (it regards 5 spaces in 1997–2007

and 2 in 2007–2016) which is only apparently conservatory

in its nature but actually it results in a layout of parking

spaces, changes in traffic arrangement and construction of

bike lanes. All this creates a broad range of landscape

transformations which contribute not only to the efficient

operations of the city infrastructure but also brings new

quality in everyday spatial behaviors of the users.

It should be noted in this context that the number of

cars parked and moving on the streets in the great major-

ity of analyzed residential estates (except for Przedmieście

Świdnickie and Ołbin) dramatically grew. That change in

w przestrzeni. Widoczne jest przy tym zróżnicowanie

przestrzenne przekształceń krajobrazu – ich natężenie jest

większe w osiedlach zlokalizowanych bliżej centrum,

mniejsze zaś na peryferiach. Zjawisko to jest do pewnego

stopnia uzasadnione reprezentacyjnym charakterem

obszarów centralnych miasta, choć jednocześnie rodzi

istotne wyzwania dla polityki przestrzennej, zmierzającej

w swych założeniach do wyrównywania szans i równo-

miernego podnoszenia jakości życia w całym obszarze

zurbanizowanym.

Dominujący kierunek przekształceń w krajobrazie

wybranych przestrzeni dotyczy zieleni – jest on dostrze-

galny stale niemal we wszystkich badanych przestrze-

niach (łącznie 12 lokalizacji odnotowało taką zmianę

w ok resie 1997–2007 i 11 w okresie 2007–2016). Dotyczy

to zarówno nowych nasadzeń, rozwoju istniejącej zieleni,

jak i usuwania zieleni zdegradowanej. Drugim pod wzglę-

dem liczebności kierunkiem zmian jest odnowienie ele-

wacji i/lub dachów budynków (6 przypadków w okresie

1997–2007 i 7 w okresie 2007–2016), co z jednej strony

jest działaniem koniecznym w 20letniej perspektywie cza

sowej

, a z drugiej nie pozostaje bez wpływu na wizerunek

badanych miejsc. Trzeci z najczęściej obserwowanych

kierunków przekształceń to budowa nowego budynku lub

36 Łukasz Damurski

wymiana istniejącej zabudowy (5 lokalizacji objętych

tą zmianą w okresie 1997–2007 i 4 w latach 2007–2016).

Interesującym typem zmian jest wymiana nawierzchni

ulic i chodników (dotyczy 5 przestrzeni w okresie 1997–

2007 i 2 w latach 2007–2016), która z pozoru ma tylko

charakter konserwacyjny, ale w rzeczywistości pociąga za

sobą reorganizację miejsc postojowych, zmiany w organi-

zacji ruchu oraz budowę ścieżek rowerowych. Wszystko

to łącznie tworzy szerokie spektrum przekształceń w kra-

jobrazie, przyczyniających się nie tylko do sprawnego

funkcjonowania infrastruktury miejskiej, ale również

wprowadzających nową jakość w codziennych zachowa-

niach przestrzennych użytkowników.

W tym kontekście warto dostrzec, że w znakomitej

większości analizowanych osiedli (z wyjątkiem Przed

mieścia Świdnickiego i Ołbina) zdecydowanie wzrosła

liczba samochodów zaparkowanych i poruszających się

po ulicach. Tej zmiany w krajobrazie nie ujęto w tabeli,

ponieważ nie spełnia ona kryterium „trwałoś ci” (układ

pojazdów zmienia się wszakże z godziny na godzinę), ale

nie sposób jej pominąć jako ogólnego trendu ostatniego

20lecia. Równocześnie obserwuje się wzrastającą liczbę

the landscape was not included in the Table because it

does not meet the criterion of “permanence” (the arrange-

ment of vehicles changes from hour to hour) but is should

be mentioned as the general trend over the last 20 years.

The growing number of bicycles is also clearly evident,

which, when combined the cars, provides an ambiguous

picture of changes taking place in the spatial behaviors of

the city residents and users.

Summary and conclusions

The city space is characterized by both continuation

and change which provides a kind of permanent dynamics,

a constant dialogue between landscape changes and the

needs as well as behaviors of the users (com. [1], [24]).

This article presents the analysis of the changes in

space in the selected residential estates in Wrocław, their

dynamics, and character on the basis of the photogra 

phic documentation from 1997, 2007, and 2016 (panel

research). Although the applied research method is highly

timeconsuming, it is also very simple. Taking pictures

of selected spaces from the user’s perspective over the

Il. 3. Dokumentacja fotograficzna wybranych osiedli Wrocławia w latach 1997, 2007 i 2016.

Osiedla: Ołbin, Pilczyce, Plac Grun waldzki, Popowice, Przedmieście Oławskie, Przedmieście Świd nickie, Psie Pole

(źródło: [20]–[23] oraz zbiory własne autora)

Fig. 3.

Picture documentation for the selected residential estates in Wrocław in 1997, 2007, and 2016.

Residential estates: Ołbin, Pilczyce, Plac Grunwaldzki, Popowice, Przedmieście Oławskie, Przedmieście Świd nickie, Psie Pole

(source: [20]–[23] and the author’s own collection)

Zmiany w przestrzeni wrocławskich osiedli w latach 1997–2017/Spatial changes in Wrocław neighbourhoods in the years 1997–2017 37

Osiedle/Neighbourhood

Zmiany* w okresie 1997–2007

(w nawiasie suma)/Changes* in

1997–2007 (total in parentheses)

Zmiany* w okresie 2007–2016

(w nawiasie suma)/Changes* in

2007–2016 (total in parentheses)

Łączna liczba zmian w latach

1997–2016/Total number of

changes in 1997–2016

Borek 1, 2 (2) 1 (1) 3

Brochów 1, 3 (2) 1, 4 (2) 4

Huby 1, 2, 4 (3) 1, 3 (2) 5

Karłowice 1, 3 (2) 1, 3 (2) 4

Kozanów 1, 3 (2) 1, 5, 6, 7 (4) 6

Leśnica 1, 3 (2) 1, 3 (2) 4

Nadodrze 8 (1) 1, 3, 5 (3) 4

Nowy Dwór 1, 3, 5 (3) 1 (1) 4

Ołbin – ul. Jedności Narodowej/

Jedności Narodowej St.

1, 2, 4 (3) 3, 8 (2) 5

Ołbin – ul. Wyszyńskiego/

Wyszyńskiego St.

1, 8, 9 (3) 2, 7, 9, 10 (4) 7

Pilczyce 1 (1) 1, 10 (2) 3

Plac Grunwaldzki 1, 4, 5, 9 (4) 1, 5, 9 (3) 7

Popowice 1, 3 (2) 1, 10 (2) 4

Przedmieście Oławskie 2, 5 (2) 5, 8 (2) 4

Przedmieście Świdnickie 2, 5, 10 (3) 3 (1) 4

Psie Pole 5 (1) 2, 3, 4, 8, 10 (5) 6

Suma/Total 36 38 74

Tabela 1. Zmiany w przestrzeni wybranych osiedli Wrocławia w latach 1997–2016 (oprac. Ł. Damurski)

Table 1. Changes in landscape of the selected neighbourhoods in Wrocław in the years 1997–2016 (by Ł. Damurski)

* Klasyfikacja zmian w przestrzeni: 1 – rozwój lub usunięcie zieleni, 2 – wymiana nawierzchni chodnika lub ulicy, 3 – odnowienie elewacji i/lub

dachu, 4 – reorganizacja miejsc postojowych dla samochodów, 5 – budowa nowego budynku lub wymiana istniejącego budynku, 6 – budowa linii

tramwajowej, 7 – budowa ścieżki rowerowej, 8 – wprowadzenie nowych usług w parterach budynków, 9 – zmiana organizacji ruchu, 10 – wprowa

dzenie lub likwidacja małej architektury (ogrodzeń, latarni, ławek etc.)

Classification of spatial changes: 1 – development or removal of green areas, 2 – sidewalk or street resurfacing, 3 – facade and/or roof renovation,

4 – parking places rearrangement, 5 – construction of a new building or replacement of the existing building, 6 – construction of a tram line, 7 – con-

struction of a bike lane, 8 – introduction of new services in the ground floors of the buildings, 9 – change in the traffic arrangement, 10 – introduc-

tion of or removal of structural landscaping (fences, lamps, benches, etc.)

rowerów, co w połączeniu z samochodami daje niejedno-

znaczny obraz przemian zachodzących w zachowaniach

przestrzennych mieszkańców i użytkowników miasta.

Podsumowanie i wnioski

Przestrzeń miasta charakteryzuje się jednocześnie cią-

głością i zmiennością, stanowiąc swego rodzaju trwałą dy 

namikę, nieustanny dialog między zmianami krajobrazu

a potrzebami i zachowaniami użytkowników (por. [1], [24]).

W prezentowanym artykule na podstawie dokumenta-

cji fotograficznej z lat 1997, 2007 i 2016 (badanie pane-

lowe) przeanalizowano zmiany w przestrzeni wybranych

osiedli Wro cławia, ich dynamikę i charakter. Przyjęta

w pracy metoda badań, choć bardzo czasochłonna, jest

niezwykle prosta. Wykonując zdjęcia wybranych prze-

strzeni z poziomu człowieka w kolejnych latach, porów-

nując je i analizując, można uzyskać wiarygodne wyniki

dotyczące najważniejszych kierunków i dynamiki zmian

w krajobrazie miasta.

years, their comparison and analysis can provide reliable

findings regarding the most crucial directions of changes

in the city landscape.

The selected sample of 16 places is not representative

for the whole city, however, it is adequate enough to

determine the most significant transformations in the

landscape of neighbourhoods with different architecture

(multifamily tenement houses, multifamily apartment

blocks, villas, singlefamily houses and mixed architec-

ture) located in different parts of the city (close to the

center and on the outskirts). The directions of changes

which have been observed do not describe all possible

situations, however, they provide a good basis for the dis-

cussion on the image of a place.

The development of the image of a place is always

based on a specific space which is perceived and assessed

by the users. Every observable, permanent change in the

landscape can affect the image of a place in the viewers’

minds. Some images disappear forever, others prove to be

extremely longlasting.

38 Łukasz Damurski

The analysis of changes in space of the residential

estates in Wrocław presented in this article is objective; it

does not determine whether the changes are good or bad.

It is not known even whether the actual users of those

spaces who know them from everyday experience see

those changes at all because of the possibility of so called

landscape absorption (com. [25]) which makes the

changes in space imperceptible or perceived as a natural

consequence of the city growth. It is not known either if

the viewers find the changes positive or negative.

It seems that in most cases the observable changes pro-

vide a good basis for building a positive image of a place.

However, the changing dynamics of the transformations

makes the image of the residential estates, such as

Brochów, Nowy Dwór or Leśnica, where almost nothing

has changed for many years, rather negative. In the neigh-

bourhoods where the number of changes and their charac-

ter is moderate and where they reflect the maintenance of

the space, a neutral image should be expected and in the

neighbourhoods which change dynamically the image

will be mixed (some people will be happy with new

improvements and some will be critical towards them,

nostalgically remembering good old places). Obviously,

these claims require a verification in further research.

Finally, if we agree with J. BeaujeuGarnier and

G. Chabot [26] that the city changes by adjusting to a spe-

cific form of civilization which it reflects, then on the

basis of the review of pictures presented above one can

draw farreaching conclusions regarding our civilization.

If you look from that perspective it is evident that many

of the changes are innovative in their nature, that is they

serve not only to maintain a good condition of some space

(renovation of facades and roofs, street and sidewalk re 

sur facing) but they also introduce new elements (green

areas, bike lanes, new tramlines, more services, traffic

arran gement). It can be said that Wrocław is doing its best

to increase the quality of life of its residents and is becom-

ing more and more environmentally friendly, and thus

meets the needs of modern civilization.

Translated by

Tadeusz Szałamacha

Wytypowana do badań próba 16 miejsc nie jest repre-

zentatywna dla całego miasta, pozwala jednak na określe-

nie najważniejszych przekształceń w krajobrazie osiedli

o różnych typach zabudowy (wielorodzinna kamienico 

wa, wielorodzinna blokowa, willowa, jednorodzinna, mie

szana) i zlokalizowanych w różnych częściach miasta

(blis ko centrum oraz w obszarach peryferyjnych). Za ob

ser wowane kierunki zmian nie opisują wszystkich moż 

liwych sytuacji, choć stanowią dobry punkt wyjścia roz-

ważań na temat wizerunku miejsca.

Podstawą kształtowania wizerunku miejsca jest prze-

cież zawsze określona przestrzeń, odbierana i oceniana

przez użytkowników. Każda dostrzegalna, trwała zmiana

w krajobrazie może wpływać na wizerunek miejsca

w umysłach odbiorców. Niektóre obrazy znikają bezpow-

rotnie, inne okazują się niezwykle trwałe.

Zaprezentowana w artykule analiza zmian w przestrze-

ni wrocławskich osiedli ma charakter obiektywny, nie

przesądza o tym, czy zachodzące zmiany są dobre, czy

złe. Nie wiadomo nawet, czy faktyczni użytkownicy tych

przestrzeni, funkcjonujący w nich na co dzień, w ogóle

dostrzegają zachodzące zmiany, może bowiem następo-

wać zjawisko tzw. absorbcji krajobrazowej (por. [25]),

które sprawia, że przemiany w wyglądzie przestrzeni nie

są dostrzegane przez odbiorców lub są przez nich uzna-

wane za naturalną konsekwencję rozwoju miasta. Nie

wiadomo wreszcie, jak odbiorcy oceniają zachodzące

zmiany: pozytywnie czy negatywnie.

Wydaje się, że zaobserwowane zmiany w większości

przypadków stanowią dobrą podstawę do budowania

pozytywnego wizerunku miejsca. Zróżnicowana dynami-

ka zmian sprawia jednak, że na osiedlach takich jak

Brochów, Nowy Dwór czy Leśnica, gdzie od wielu lat

niemal nic się nie zmieniło, wizerunek prawdopodobnie

ma zabarwienie negatywne. Na osiedlach, gdzie liczba

i charakter zmian jest umiarkowany, służy podtrzymaniu

dobrego stanu przestrzeni, należy oczekiwać wizerunku

neutralnego, zaś na osiedlach dynamicznie się zmieniają-

cych wizerunek będzie mieszany (część osób będzie

zadowolona z nowych udogodnień, a część będzie oce-

niać go krytycznie, z nostalgią wspominając dawne miej-

sca). Tezy te wymagają oczywiście weryfikacji w drodze

dalszych badań.

Wreszcie jeśli przyjąć tezę J. BeaujeuGarnier i G. Cha

bota [26], że miasto zmienia się, dostosowując się do

określonej formy cywilizacyjnej, której jest wyrazem, to

na podstawie zaprezentowanego wyżej przeglądu zdjęć

można wyciągnąć szersze wnioski dotyczące naszej cywi-

lizacji. Z tej perspektywy widać, że duża część zmian ma

charakter innowacyjny, tzn. służą nie tylko podtrzymaniu

dobrego stanu przestrzeni (odnowienie elewacji i dachów,

wymiana nawierzchni ulic i chodników), ale wprowadza-

ją nowe elementy (zieleń, ścieżki rowerowe, nowa linia

tramwajowa, wzbogacenie oferty usługowej, organizacja

ruchu). Można powiedzieć, że Wrocław dąży do podnie-

sienia jakości życia mieszkańców i staje się coraz bardziej

przyjazny dla środowiska, co dobrze odpowiada potrze-

bom współczesnej cywilizacji.

Zmiany w przestrzeni wrocławskich osiedli w latach 1997–2017/Spatial changes in Wrocław neighbourhoods in the years 1997–2017 39

Bibliografia /References

[1] Wyly E.K., Continuity and Change in the Restless Urban Land

scape, „Economic Geography” 1999, Vol. 75, Iss. 4, 309–338.

[2] Mironowicz I., Miasto, jego struktura i kompozycja – definicje,

schematy, relacje przestrzenne, [w:] P. Lorens, I. Mironowicz

(red.), Wybrane teorie współczesnej urbanistyki, AkapitDTP,

Gdańsk 2013, 93–117.

[3] Batty M., City 1.0, City 2.0, City n.0,…, City t., „Environment and

Planning B, Planning and Design” 2014, Vol. 41, Iss. 1, 1–2.

[4] Damurski Ł., Remiasto. Scenariusze rozwoju urbanizacji w XXI

wieku, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2016.

[5] Wallis A., Miasto i przestrzeń, PWN, Warszawa 1997.

[6] Bogdanowski J., Flagorowska L., Basista A., Budziło J., Nowa

kowski A., ŁuczyńskaBruzda M., Gutowski M., Studium architek-

tury krajobrazu zabytkowego w otoczeniu projektowanego zbiorni-

ka czorsztyńskiego, „Materiały i Sprawozdania Konserwatorskie

Województwa Krakowskiego”, Kraków 1971–1972, 29–137.

[7] ForczekBrataniec U., Zmiany w krajobrazie wokół zbiorników

wodnych w Pieninach, [w:] R. Soja, S. Knutelski, J. Bodziarczyk,

Pieniny, zapora, zmiany, „Monografie Pienińskie” 2, Pieniński

Park Narodowy, Krościenko n. Dunajcem 2010, 259–279.

[8] Deng J.S., Wang K., Hong Y., Qi J.G., Spatiotemporal dynamics

and evolution of land use change and landscape pattern in respon-

se to rapid urbanization, „Landscape and Urban Planning” 2009,

Vol. 92, Iss. 3–4, 187–198.

[9] Słownik języka polskiego online, PWN 2017, http://sjp.pwn.pl/

[accessed: 4.03.2017].

[10] Antrop M., Landscape change and the urbanization process in

Europe, „Landscape and Urban Planning” 2004, Vol. 67, Iss. 1–4,

9–26.

[11] Seto K.C., Fragkias M., Quantifying Spatiotemporal Patterns of

Urban Landuse Change in Four Cities of China with Time Series

Landscape Metrics, „Landscape Ecology” 2005, Vol. 20, Iss. 7,

871–888.

[12] Malikowski M., Halik J., Przestrzeń Rzeszowa, [w:] M. Mali

kowski, M. Palak, J. Halik (red.), Zmiany w przestrzeni współczes

nych miast, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2015, 35–48.

[13] Wejchert K., Elementy kompozycji urbanistycznej, Arkady, War-

szawa 2010.

[14] KaltenbergKwiatkowska E., Miasto rzeczywiste – miasto postrze-

gane. Pytania i uwagi socjologa, [w:] M. Madurowicz (red.), Per-

cepcja współczesnej przestrzeni miejskiej, Uniwersytet Warszaw-

ski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa 2007,

477–480.

[15] Jałowiecki B., Szczepański M.S., Miasto i przestrzeń w perspekty-

wie socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

2002.

[16] Łuczak A., Istota tożsamości miasta, „Samorząd Terytorialny”

2000, Nr 10(118), 46–53.

[17] Łaska M., Wrocław jako marka. Socjologiczne refleksje nad poten-

cjałem wizerunkowym Wrocławia, [w:] P. Żuk, J. Pluta (red.), My

Wrocławianie. Społeczna przestrzeń miasta, Wydawnictwo Dolno-

śląskie, Wrocław 2006, 15–34.

[18] Florek M., Podstawy marketingu terytorialnego, Uniwersytet Eko-

nomiczny w Poznaniu, Poznań 2006.

[19] Drzewiecki W., Teledetekcja w skrócie, http://home.agh.edu.pl/~ga-

lia/students/NS/teledetekcja_w_skrocie.pdf [accessed: 9.02.2016].

[20] Bagiński E., Wrocław w opinii swoich mieszkańców, fot. K. No 

wak, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 1988.

[21] Bagiński E., Damurski Ł., Wizerunek Wrocławia, fot. Ł. Damurski,

Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2009.

[22] SIP Wrocław, System informacji przestrzennej Wrocławia, http://

gis.um.wroc.pl/imap/?gpmap=gp9 [accessed: 6.03.2017].

[23] Dobesz J.L., Wrocław: czas i architektura, fot. R.M. Sołdek, Grupa

Wydawnicza KAW, Wrocław 1999.

[24] Zwoliński A., Zmiany konfiguracji przestrzennej obszarów miej-

skich, a sposób ich użytkowania i relacje z otoczeniem. Prezentacja

i analiza projektu kładki pieszej i skweru przy ul. Staszica

w Szczecinie, „Przestrzeń i Forma” 2010, Nr 14, 208–242.

[25] Malczyk T., Rzeczywistowirtualny aspekt oddziaływania farm

wiatrowych w krajobrazie otwartym, „Przestrzeń i Forma” 2016,

Nr 26, 229–318.

[26] BeaujeuGarnier J., Chabot G., Zarys geografii miast, tłum.

W. Świe żawska, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, War sza

wa 1971.

Streszczenie

Podstawą kształtowania wizerunku miejsca jest zawsze określona przestrzeń, odbierana i oceniana przez użytkowników. Każda dostrzegalna, trwała

zmiana w krajobrazie może wpływać na wizerunek miejsca w umysłach odbiorców. W artykule na podstawie dokumentacji fotograficznej z lat 1997,

2007 i 2016 (badanie panelowe) przedstawiono zmiany w przestrzeni 16 wybranych osiedli Wrocławia, określając ich dynamikę i charakter. Wyniki

badań wskazują na zróżnicowanie przekształceń krajobrazu w skali miasta – większe natężenie zmian występuje w osiedlach zlokalizowanych bliżej

centrum, mniejsze zaś na peryferiach. Dominujące kierunki przekształceń związane są z zielenią (nasadzenia, rozwój, uporządkowanie), remontami

istniejącej zabudowy (odnowienie elewacji lub dachów) oraz budową nowych obiektów. Ważnym kierunkiem jest również reorganizacja infrastruk-

tury komunikacyjnej (wymiana nawierzchni, wprowadzenie ścieżek rowerowych, zmiana organizacji ruchu). Zaprezentowane zmiany w przestrzeni

Wrocławia stanowią dobrą podstawę do kształtowania pozytywnego wizerunku większości badanych osiedli.

Słowa kluczowe: Wrocław, wizerunek miasta, dokumentacja fotograficzna, zmiany w przestrzeni, przekształcenia krajobrazu

Abstract

The image of a place is always based on particular space perceived and evaluated by the users. Thus each visible, permanent change in the landscape

can influence the image of a place in the users’ minds. This paper presents a panel study conducted in 16 selected neighbourhoods in Wrocław city

(Poland) in the years 1997, 2007 and 2016. A picture documentation has been used to show the dynamics and character of spatial transformations.

The results highlight the diverse distribution of changes in the urban landscape: more changes took place closer to the city centre and less in the

peripherial areas. The dominating directions of development embrace greenery, refurbishing the existing urban tissue and new investments. Also

the reorganisation of transport infrastructure is a very important component of the transformation of the landscape. The observed changes seem to

give a good basis for shaping a positive image of most of the studied neighbourhoods in Wrocław.

Key words: Wrocław, city image, picture documentation, spatial change, landscape transformation

Orszak Trzech Króli 2016 we Wrocławiu.

Zaini cjo wana w 2011 r. forma świę to wania

uroczystości kościelnej szybko i na stałe

wpisała się w kalendarium

imprez ma sowych Wrocławia

(fot. Ł. Damurski, 2016)

Procession of the Three Kings in 2016

in Wrocław. A new form of celebrating

a Church ceremony which has been

initiated in 2011, promptly and

permanently introduces into the calendar

off mass entertainment in Wrocław

(photo by Ł. Damurski, 2016)