Turris latericia destructa 57
[1] Schultz A., Topographie Breslaus im 14. und 15. Jahrhundert, “Ze-
itschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”
1870, t. 10, 158–163.
[2] Burgemeister L., Grundmann G., Die Kunstdenkmler der Stadt
Breslau, cz. 1, t. 3, Wilhelm Gottlieb Korn Verlag, Breslau 1934.
[3] Małachowicz E., Książęce rezydencje, fundacje i mauzolea w le-
wobrzeżnym Wrocławiu, Ocyna Wydawnicza Politechniki Wro-
cławskiej, Wrocław 1994.
[4] Młynarska-Kaletynowa M., Wrocław w XII–XIII wieku. Przemiany
społeczne i osadnicze, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wro-
cław 1986.
[5] Grünhagen C., Breslau unter den Piasten als deutsches Gemeinwe-
sen, Josef Max und Komp. Breslau 1861.
[6] Stein R., Die Siedlungsgeschichte Breslaus bis 1263 vom Stadtplan
aus beurteilt, “Beiträge zur Geschichte der Stadt Breslau” 1935,
z. 1, 51–83.
[7] Maleczyński K., Dzieje Wrocławia, Wydawnictwa Instytutu Ślą-
skiego, Katowice 1948.
[8] Goliński M., Pas nadodrzański Starego Miasta we Wrocławiu
– dzieje i podstawy pewnej koncepcji (do połowy XX w.), [in:]
C. Buśko, J. Piekalski (eds.), Ze studiów nad życiem codziennym
w średniowiecznym mieście (= “Wratislavia Antiqua”, t. 1), Katedra
Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999, 15–20.
[9] Starnawska M., Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na zie-
miach polskich w średniowieczu, Wydawnictwo DiG, Warszawa 1999.
[10] Słoń M., Szpitale średniowiecznego Wrocławia, Wydawnictwo
Neriton, Instytut Historii PAN, Wrocław 2000.
[11] Kaczmarek R., Rzeźba architektoniczna XIV wieku we Wrocławiu,
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.
[12] Wrabec J., Barokowy klasztor św. Macieja we Wrocławiu: architek-
tura i jej kontekst, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego,
Wrocław 2000.
[13] Adamski J., Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach
1200–1420. Główne kierunki rozwoju, Towarzystwo Naukowe
Societas Vistulana, Kraków 2017.
[14] Biernat D., Ciszek E., Pietrzyk J., Prokopska K., Rachtan K., Sob-
czak A., Sworszt A., Szubiński W., Zalewski P., Żyniewicz A.,
Mruczek R., Stefanowicz M., Badania archeologiczno-architek-
toniczne w kościele pw. św. Macieja na Starym Mieście we Wro-
cławiu, Wrocław 2003 [mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu
Ochrony Zabytków we Wrocławiu].
[15] Berduła L., Buśko C., Niegoda J., Badania archeologiczno-
architektoniczne przy pl. Nankiera 17 we Wrocławiu, Wrocław 2006
[mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków
we Wrocławiu].
[16] Eysymontt R., Średniowieczny szpital pw. św. Macieja we Wro-
cławiu, “Quart. Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu
Wrocławskiego” 2008, nr 4(10), 3–26.
[17] Mruczek R., Wczesne zamki śląskie, [in:] J. Dobesz, A. Gryglew-
ska, M. Rudnicka-Bogusz (eds.), Nie tylko trony. Księga jubile-
uszowa oarowana profesorowi Ernestowi Niemczykowi, Ocyna
Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2012, 125–150.
[18] Biel R., Zespół szpitalno-klasztorny Rycerskiego Zakonu Krzyżow-
ców z Czerwoną Gwiazdą na terenach książęcych we Wrocławiu
w okresie średniowiecza, Politechnika Wrocławska, Wrocław
2021 [mps pracy doktorskiej na Wydziale Architektury Politech-
niki Wrocławskiej].
[19] Kozaczewski T., Kozaczewska-Golasz H., Portale trzynastowiecz-
nej architektury na Śląsku, Ocyna Wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 2009.
[20] Pankiewicz A., Ceramika naczyniowa z wykopu IIIF na Ostro-
wie Tumskim we Wrocławiu, [in:] A. Limisiewicz, A. Pankiewicz
(eds.), Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tum-
skim badania przy ul. św. Idziego, Instytut Archeologii Uniwersy-
tetu Wrocławskiego, Wrocław 2015, 187–219.
[21] Marcinkiewicz K., Piekalski J., Przemiany zagospodarowania
terenu w fazach protomiejskich, [in:] J. Piekalski, K. Wachowski
(eds.), Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium
strefy planu Nowy Targ we Wrocławiu (= “Wratislavia Antiqua”,
t. 23), Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wro-
cław 2018, 21–140.
[22] Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku: zamki, pa-
łace, wieże mieszkalne, Ocyna Wydawnicza Politechniki Wro-
cławskiej, Wrocław 2003.
[23] Lasota C., Rozpędowski J., Wczesnogotycki dwór książęcy w Jel-
czu koło Oławy, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury,
Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, nr 15, Studia i Mate-
riały, nr, 6 1981, 65–71.
[24] Irgang W., Schlesisches Urkundenbuch, t. 3: 1251–1266,
W. Irgang, Köln–Wien 1984.
[25] Goliński M., Socjotopograa późnośredniowiecznego Wrocławia.
Przestrzeń – podatnicy – rzemiosło, Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław 1997.
[26] Badura J., Kastek T.A., Topograczne uwarunkowania lokalizacji
zamków wrocławskich, “Archaeologia Historica Polona” 2019,
t. 26, 135–161.
[27] Konczewski P., Piekalski J., Stratygraa nawarstwień i konstrukcje
ulic, [in:] J. Piekalski, K. Wachowski (eds.), Ulice średniowiecz-
nego Wrocławia (= “Wratislavia Antiqua”, t. 11), Instytut Arche-
ologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010, 91–157.
[28] Mruczek R., Nowakowski D., Stefanowicz M., Zamek lewobrzeżny
we Wrocławiu w świetle nowszych badań, “Śląskie Sprawozdania
Archeologiczne” 2005, t. 47, 175–191.
[29] Piekalski J., Uwagi o strukturze przestrzennej Wrocławia w XI–
XIII wieku, “Archaeologia Historica Polona” 2015, t. 23, 215–227.
[30] Kwiatkowska B., Ludzkie szczątki kostne z piwnic budynku przy pl.
Nankiera 17 we Wrocławiu, [in:] L. Berduła, C. Buśko, C. Lasota
(eds.), Badania archeologiczno-architektoniczne przy pl. Nankie-
ra 17 we Wrocławiu, Wrocław 2006, 38–55 [mps w Archiwum
Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu].
References
Streszczenie
Turris latericia destructa – kuria księżnej Anny we Wrocławiu w świetle najnowszych badań
W 2020 roku w kryptach wrocławskiego kościoła św. Macieja, zlokalizowanego w centrum nadodrzańskich terenów lewobrzeżnego Wrocławia,
określanych w historiografii terenami książęcymi, zidentyfikowano relikty architektoniczne, z których część dotąd umykała uwadze badaczy. Inne
fragmenty z kolei błędnie interpretowano jako fundamenty tej świątyni, jednak syntetyczne studia całego zespołu szpitalno-klasztornego Rycerskiego
Zakonu Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą prowadzone w ramach pracy doktorskiej autora wykazały, że odkryte fundamenty mogą stanowić pozos-
tałość po całkiem innej, starszej budowli.
Na podstawie analizy przekazów historycznych, specyfiki budowli, stratygrafii nawarstwień, odkrytego zabytkowego materiału ruchomego, danych
paleośrodowiskowych oraz porównań z innymi obiektami tego typu, wysunięto hipotezę, że odkryta budowla może stanowić element „dworu księżnej
Anny”, a nawet być tożsama ze „zniszczoną wieżą” (turrem latericam destructa), wzmiankowaną w dokumencie z 1253 roku. Dodatkowo postawiono
tezę, że wieża mogła być zniszczona w latach 40. lub 50. XIII wieku, być może w wyniku najazdu tatarskiego w 1241 roku. Dopiero po tym wydarze-
niu na omawianym terenie wzniesiono kościół św. Macieja i inne towarzyszące mu budynki, które następnie przekazano na potrzeby szpitala i zakonu.
W artykule przedstawiono dotychczasowy stan badań, zastosowane metody, interpretację dokonanych odkryć oraz wnioski, rzucając nowe światło
na mniej zbadaną historię zagospodarowania tej części średniowiecznego Wrocławia.
Słowa kluczowe: Śląsk, Wrocław, średniowiecze, tereny książęce, Rycerski Zakon Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, „zniszczona wieża”