Numer 3(55)/2018

doi:10.37190/arc (doi:10.5277/arc)

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

Ewa Łużyniecka - Kościół opacki w Henrykowie na podstawie ratowniczych badań architektonicznych z lat 2008–2009

doi:10.5277/arc180301

W artykule omówiono badania ratownicze kościoła opactwa cysterskiego w Henrykowie prowadzone w latach 2008–2009, podczas wykonywania wykopów drenażowych przy ścianach zewnętrznych świątyni. W trakcie tych prac pod kierunkiem autorki zostały przeprowadzone analizy architektoniczne, a także oczyszczono z tynku wiązania murów i wybrane fragmenty lic, wydobywając pozostałości styków, detali architektonicznych oraz elementów konstrukcyjnych. Następnie zinwentaryzowano układ warstw budulca, wykonano jego pomiary, prześledzono cechy techniczne i formalne murów oraz określono skład zapraw i nawarstwienia tynków. W trakcie badań wykonywano dokumentację pomiarową w postaci numerycznej typu CAD i cyfrowej z wykorzystaniem fotogrametrii, zapisywanej metodą jednoobrazową. Ich uzupełnieniem była próba datowania zapraw metodą analizy radioaktywnej węgla 14C, kierowana przez prof. Tadeusza Goslara z Laboratorium Radiowęglowego przy Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu.     Na podstawie wyników badań przedstawiono kilka uściśleń wcześniejszej hipotezy autorki dotyczącej pierwszej fazy budowlanej kościoła henrykowskiego oraz hipotezy związanej z kaplicą Świętego Krzyża. Wykonane prace doprowadziły także do odkrycia nieznanych do tej pory elementów kościoła. Należą do nich: średniowieczna kaplica o trójbocznym zakończeniu i przyporach przekątniowych, poprzedzająca budowę kaplicy św. Józefa; kaplica północna, wybudowana przy trzecim od zachodu przęśle korpusu nawowego; masywne przypory wspierające od północy niezachowane do dziś mury północnego ciągu wieńca kaplic, ślad po porta mortuorum.

Słowa kluczowe:

    kościół

    cystersi

    średniowiecze

    henryków

Piotr Samól, Monika Kasprzak - Relikty piwnicy z XVI w. przy kościele Wniebowzięcia NMP w Gdańsku

doi:10.5277/arc180302

Kościół Wniebowzięcia NMP w Gdańsku, jedna z największych ceglanych świątyń gotyckich na świecie, pozbawiony jest kaplic zewnętrznych – z wyjątkiem Izby Rajców. Jego forma nie jest jednak wynikiem realizacji jednego projektu, a kilku zmieniających się koncepcji. Odkrycie reliktów XVI-wiecznych piwnic, zlokalizowanych w narożniku transeptu i nawy północnej korpusu nawowego daje pogląd o procesie zabudowywania przestrzeni wokół świątyni, który został przerwany przez reformację.     Artykuł podsumowuje dotychczasowe etapy badań architektonicznych i archeologicznych, które były prowadzone w związku z trwającymi od 2016 r. pracami konserwatorskimi. Ich częścią jest także adaptacja dawnej nieużywanej kotłowni z 1929 r. na salę multimedialną. To właśnie w jej murach odkryto starsze konstrukcje, swoimi początkami sięgające końca średniowiecza. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wyników prowadzonych badań oraz omówienie kontekstu historycznego i funkcjonalnego odnalezionych reliktów piwnic kościoła Wniebowzięcia NMP w Gdańsku.

Słowa kluczowe:

    kościół-mariacki

    gdańsk

    piwnica

    gotyk

    system-ogrzewania

    adaptacja

Bogna Ludwig - Relief perspektywiczny jako technika projektowa elewacji nowożytnych. Czas baroku

doi:10.5277/arc180303

Artykuł prezentuje wykorzystanie technik zapożyczonych z rzeźby – reliefu niskiego do wysokiej płaskorzeźby – w projektach architektonicznych czasu baroku. Technika reliefu perspektywicznego była wynalazkiem renesansu. Jednak wszystkie jej możliwości wyzyskali dopiero projektanci barokowi. Barokowi artyści operowali szeroką gamą nasileń cienia nadających różne wartości plam światłocieniowych i wszelkich efektów modelowania rysunku na elewacji. Śmiało łączyli techniki iluzyjne, poczynając od zastępowania architektury malarstwem, przez stosowanie iluzji optycznej, anamorfoz aż do rodzaju stałych dekoracji.

Słowa kluczowe:

    architektura-nowożytna

    perspektywa

    barok

    technika-projektowa

Marzanna Jagiełło, Wojciech Brzezowski - Najwcześniejsze polskie ogrody krajobrazowe w świetle materiałów źródłowych (opisów, traktatów i poematów)

doi:10.5277/arc180304

Artykuł przedstawia historię rozwoju ogrodów nieformalnych w Polsce. Najwcześniejsze założenia tego typu powstały w 3. tercji XVIII w. Tę pierwszą fazę zakładania ogrodów swobodnych odnotowali licznie przybywający wówczas do nas publicyści, podróżnicy, dyplomaci, naukowcy, którzy pozostawili po sobie bezcenne źródłowo „opisy podróży”. Ich osąd bywał nieraz boleśnie szczery. Wielu właścicielom tych ogrodów zarzucano bowiem chęć błyszczenia i popisu, często nieudolne i niesmaczne naśladowanie wzorców obcych, a bardzo rzadko szczere zamiłowanie. Tego ostatniego nie sposób odmówić zasłużonym polskim ogrodnikom-dyletantom: Izabeli Czartoryskiej, Aleksandrze Lubomirskiej, Aleksandrze Ogińskiej, Helenie Radziwiłłowej i Stanisławowi Kostce Potockiemu. To dzięki nim, inspirowanym wieloma europejskimi podróżami i jeszcze liczniejszymi publikacjami poświęconymi sztuce ogrodowej, powstała w ostatnich latach istnienia Rzeczpospolitej i pierwszych jej unicestwienia mozaika form ogrodowych, trudnych czasami do sklasyfikowania, które później przyjęto nazywać „angielskimi”, choć bliżej im wówczas było do wielu krajobrazowych ogrodów francuskich.

Słowa kluczowe:

    ogród-krajobrazowy

    rzeczpospolita

    materiały-źródłowe

Maria Brykowska - Album rysunków z historii architektury studenta Politechniki Lwowskiej Ottona Fedaka i jego późniejsza twórczość zawodowa

doi:10.5277/arc180305

Artykuł poświęcono albumowi rysunków mało znanego dotąd architekta Ottona Fedaka (z Czerniowiec) i jego późniejszej twórczości zawodowej. Odkrycie tego albumu umożliwiło poszerzenie wiedzy na temat nauczania historii architektury na Wydziale Architektonicznym Politechniki Lwowskiej oraz zwróciło uwagę na późniejszą twórczość projektową jego autora. Omawiany zbiór rysunków stanowi pracę studencką wykonaną w roku akademickim 1926/1927, na zajęciach prof. dr J. Zubrzyckiego.     Fedak uzyskał dyplom w 1930/1931 r. W 1934 r. współpracował przy projekcie konkursowym Miejskich Zakładów Elektrycznych (T. Wróbel i L. Karasiński), a następnie wykonał projekt szkoły na Bogdanówce (1936) i kościoła w Potaszynie na Wołyniu. Brał udział w projektowaniu targowiska we Lwowie (1937) oraz w konkursach na kościół w Kołomyi (przed 1939) i na odbudowę cerkwi św. Ducha we Lwowie (1942). Po II wojnie światowej inż. arch. O. Fedak mieszkał w Polsce, w Oświęcimiu i w Myślenicach. Jest autorem kilku projektów kościołów w metropolii krakowskiej: w Tenczynie (1947–1968), w Przytkowicach (1948–1953), w Skomielnej Czarnej (1949–1960) i w Starych Żukowicach (1957–1961), a w latach 1960–1967 prowadził budowę kościoła w Skomielnej Białej, według projektu W. Cęckiewicza. Twórczość O. Fedaka należała do nurtu „harmonijnego modernizmu” (staranne zestawianie brył, kamienne wątki, uproszczony detal, tradycyjne sklepienia bądź stropy żelbetowe). Zrealizowane kościoły, mimo że nie należą może do wybitnych dzieł, stanowią cenne przykłady twórczości architekta m.in. w trudnych dla budowy świątyń latach PRL.

Słowa kluczowe:

    historia-architektury

    wydział-architektoniczny-politechniki-lwowskiej

    otton-fedak-z-czerniowiec)

    kościół

    projekt

    metropolia-krakowska

Tomasz Omieciński - Wybrane założenia estetyczne minimalizmu architektonicznego

doi:10.5277/arc180306

Celem niniejszego artykułu jest analiza wybranych założeń estetycznych minimalizmu architektonicznego. Pierwsza część tekstu przybliża historię ruchów upraszczających i uniwersalizujących w sztuce, szczególnie w architekturze. Druga część omawia kolejno pięć najbardziej wyrazistych zabiegów stosowanych przez architektów minimalistycznych do osiągnięcia piękna w budowlach.

Słowa kluczowe:

    piękno

    estetyka

    minimalizm

Agata Szmitkowska - Architektura pracowniczych ośrodków wczasowych w Polsce. Zarys problematyki

doi:10.5277/arc180307

Celem artykułu jest ogólna prezentacja dorobku architektury polskiej w zakresie realizacji służących wypoczynkowi urlopowemu pracowników. Dzięki prześledzeniu uwarunkowań prawno-socjologicznych przedstawiono genezę powstania pierwszych obiektów tego typu w dwudziestoleciu międzywojennym, wytyczono okresy szczególnie intensywnej popularności i wreszcie wyjaśniono przyczyny niemal całkowitego zaprzestania ich realizacji pod koniec lat 80. XX w. W skrótowy sposób zaprezentowano najbardziej udane architektonicznie pracownicze ośrodki wczasowe doby II Rzeczpospolitej i Polski Ludowej z uwzględnieniem zarówno aspektu estetycznego, jak i funkcjonalnego. Podjęto próbę zarysowania ewolucji, jakiej podlegała architektura polskich ośrodków wczasowych pod wpływem szerszych, ogólnoeuropejskich nurtów stylistycznych.

Słowa kluczowe:

    architektura

    pracowniczy-ośrodek-wczasowy

    modernizm

    socmodernizm

Andrzej Chądzyński, Marek Piróg - Budynki z konstrukcją przysłupową. Termomodernizacja ścian zewnętrznych i dachu

doi:10.5277/arc180308

Tematem artykułu jest termomodernizacja przegród zewnętrznych (dachu i ścian) budynków drewnianych o konstrukcji przysłupowej. Zagadnienie to dotyczy obiektów liczących w większości kilkadziesiąt i więcej lat. W artykule poruszono kwestię konieczności ich remontów i dostosowania przegród do współczesnych wymagań w zakresie izolacyjności termicznej. Na podstawie analizy formy budynków drewnianych z konstrukcją przysłupową zaproponowano sposoby wykonania docieplenia zewnętrznych ścian wieńcowych, ryglowych i połaci dachu. Przedstawiono kierunek postępowania w tym procesie, biorąc szczególnie pod uwagę rodzaj materiału, jakim jest drewno, wyjątkowy charakter budynków o konstrukcji przysłupowej oraz ich znaczenie dla krajobrazu kulturowego.

Słowa kluczowe:

    konstrukcja-przysłupowa

    termomodernizacja

Sylwia Szefler - Rozpoznanie i waloryzacja wartości przyrodniczych obszarów wiejskich na przykładzie gminy Mełgiew jako element procesu planowania rozwoju zrównoważonego

doi:10.5277/arc180309

Celem artykułu jest przedstawienie modelowego postępowania w zakresie rozpoznania i oceny wartości przyrodniczych gminy, jako przykład badań krajobrazu wykonywanych na potrzeby dokumentów planowania przestrzennego. Metodę zaprezentowano na przykładzie gminy Mełgiew. Podstawą pracy było określenie sposobu zagospodarowania terenów oraz ocena wybranych komponentów środowiska. Wykonano waloryzację wartości przyrodniczych gleb oraz środowiska w oparciu o szatę roślinną na poziomie krajobrazowym. Analizowanym elementom przypisano wartości wynikające ze stopnia ich naturalności. Synteza wyników uzyskanych na podstawie oceny gleb oraz szaty roślinnej umożliwiła obliczenie średniej wartości przyrodniczej całej gminy. Waloryzacja wartości przyrodniczej pozwoliła na określenie tempa i kierunków zmian zachodzących w krajobrazie. Analiza wyników tak przeprowadzonych badań ma umożliwić prognozowanie przyszłych procesów dotyczących środowiska gminy i jej sąsiedztwa. Prezentowany proces badawczy powinien być standardem postępowania na poziomie lokalnego planowania przestrzennego w zakresie waloryzacji środowiska przyrodniczego, a tym samym krajobrazu.

Słowa kluczowe:

    gmina-mełgiew

    planowanie-przestrzenne

    waloryzacja-przyrodnicza