Numer 4(56)/2018
Spis treści
Otwórz spis treści
-
- Tomasz Jażdżewski, Aleksander Piwek - Zegary słoneczne kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Gdańsku
- Małgorzata Doroz-Turek - Badania architektoniczne dzwonnicy kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Sandomierzu
- Małgorzata Milecka - Przekształcenia ogrodów przy klasztorze oo. bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim
- Ewa Święcka - W pogoni za oryginałem – palimpsest w malarstwie ściennym. Eksponowanie odkrywek
- Maria Ludwika Lewicka - Staromiejskie obwarowania Olsztyna w koncepcji miejskich plant – między konserwacją a kreacją
- Piotr Molski - Wartościowanie dziedzictwa architektonicznego a warsztat architekta
- Cezary Głuszek - Waloryzacja murowo-ziemnych obiektów pofortecznych – tło problemu
- Konrad Szumiński - Szkoła modernizmu – problem wartościowania architektury budynków szkolnych Warszawy okresu 20-lecia międzywojennegona przykładzie dawnej Szkoły Zawodowej Żeńskiej
Artykuły
Tomasz Jażdżewski, Aleksander Piwek - Zegary słoneczne kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Gdańsku
doi:10.5277/arc180401
Artykuł przedstawia najnowsze ustalenia na temat formy, funkcji i historii zegarów słonecznych kościoła Mariackiego w Gdańsku. Omawiane zegary znajdują się na ścianie południowej transeptu kościoła. Po stronie zachodniej okna zachodniego, przy krawędzi ściany znajduje się zegar, którego autorstwo przypisywane jest Lorenzo Zachau. Miał on powstać w 1533 r. Tarcza zegara rozdzielona jest poziomą linią na dwie części. W górnej zawarto gwiazdy i słońce z metalową wskazówką (polos). Dolna część ma podziały oznaczające godziny i półgodziny oraz cyfry i liczby. Badania prowadzone w związku z trwającymi pracami konserwatorskimi wykazały, że dotychczasowe nieregularne tynki na wschód od tego zegara, po lewej stronie centralnego okna, są reliktami drugiego zegara słonecznego. Jego tarczę wyznaczają dodatkowo nasieki na cegłach, a w górnej partii znaleziono otwór, w którym był osadzony polos. Umieszczony był pod rynną i spadająca woda spowodowała jego zniszczenie, porzucenie miejsca i zmianę lokalizacji (przy krawędzi). Z tych okoliczności można wnioskować o czasie powstania tego reliktu zegara. Prawdopodobnie zegar ten został wykonany w 2. połowie XV w. Byłby to najstarszy zegar słoneczny w Gdańsku. Wartość dwóch zegarów słonecznych na kościele Mariackim wynika z czasu ich powstania i z wyjątkowej formy.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Małgorzata Doroz-Turek - Badania architektoniczne dzwonnicy kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Sandomierzu
doi:10.5277/arc180402
W artykule zaprezentowano wyniki badań architektonicznych przeprowadzonych w dzwonnicy kościoła pw. św. Jakuba Apostoła klasztoru dominikanów w Sandomierzu. Celem badań było ukazanie autentycznej formy dzwonnicy na tle późniejszych przeobrażeń i prac remontowo-konserwatorskich. Przedstawiony został krótki zarys historii powstania zakonu dominikanów, erekcji klasztoru w Sandomierzu oraz początki średniowiecznej architektury dominikańskiego kościoła. Kwerenda archiwalna i stan badań pozwoliły na przeprowadzenie analizy i interpretacji źródeł ikonograficznych na tle historycznych dokumentów. Dzięki temu i na podstawie własnych badań architektonicznych, opartych na dokładnej inwentaryzacji tej części kościoła, autorka podjęła się próby określenia faz budowy dzwonnicy.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Małgorzata Milecka - Przekształcenia ogrodów przy klasztorze oo. bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim
doi:10.5277/arc180403
Artykuł poświęcono prezentacji reliktu dawnego ogrodu bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim. W oparciu o przeanalizowany materiał źródłowy autorka przedstawiła losy ogrodu w kontekście historii klasztoru. Ukazała zasób współczesny dawnego ogrodu bernardynów i określiła stan zachowania historycznego układu. To pozwoliło na zrekonstruowanie ewolucji założenia i wyprowadzenie wniosków na temat ochrony dziedzictwa ogrodowego, a następnie sformułowanie zaleceń dotyczących kształtowania krajobrazu historycznego centrum Piotrkowa. W wyniku analiz dowiedziono, że wartości historyczne i artystyczne piotrkowskiego zespołu bernardyńskiego są duże. Historia tego zespołu zieleni, jego kompozycja i ranga dla współczesnego układu urbanistycznego zasługują na bliższą prezentację, co uczyniono w artykule. Założenie jest interesującym przykładem ewolucji układów zieleni i świadectwem wielkiego wpływu zgromadzeń zakonnych na kształtowanie krajobrazu miasta.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Ewa Święcka - W pogoni za oryginałem – palimpsest w malarstwie ściennym. Eksponowanie odkrywek
doi:10.5277/arc180404
W artykule przedstawiono problemy związane z należącym do procesu badań powierzchni architektonicznych odsłanianiem malowideł ściennych. Omówiono też sposób przygotowywania w przeszłości wtórnych powłok przed nanoszeniem kolejnych dekoracji oraz podstawowe zasady postępowania konserwatorskiego. Warstwy stratygraficzne malarstwa ściennego stanowią: murowane podłoże, tynki, pobiały i warstwy barwne. Nie zawsze zdejmowane są wszystkie wtórne nawarstwienia z całej powierzchni oryginalnej dekoracji, czasami wykonuje się jedynie niewielkie odkrywki. Zdejmowanie przemalowań jest prowadzone w ramach prac konserwatorskich, dlatego duża część rozstrzygnięć należy do specjalistów z tej dziedziny. W przeszłości konserwatorzy odsłaniali zwykle w całości zachowaną warstwę najstarszą; późniejsze były po prostu tracone. Dziś istnieje wiele metod konserwacji i sposobów ekspozycji, aby ocalić malowidła pochodzące z kilku okresów historycznych, stworzone na tej samej ścianie. Różne sposoby i formy ich ekspozycji pokazano w artykule na fotografiach. Należy podkreślić, że jednoczesna prezentacja malowideł pochodzących z kilku okresów to głównie kwestia estetyczna. Nie wolno też zapominać, że dekoracja malarska nie tylko jest dziełem sztuki, ale stanowi dokument losów historycznej budowli.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Maria Ludwika Lewicka - Staromiejskie obwarowania Olsztyna w koncepcji miejskich plant – między konserwacją a kreacją
doi:10.5277/arc180405
Tematem pracy jest konserwatorski proces przygotowania naukowych podstaw dla rozwiązań projektowych przyszłych plant w Olsztynie. W artykule przedstawiono efekt części prowadzonych przez autorkę od 20 lat badań: historycznych, architektonicznych z archeologią oraz konserwatorskich studiów przedprojektowych – wybranych pod kątem powiązań z realizacją plant według projektu wyłonionego w wyniku ogólnopolskiego konkursu architektoniczno-urbanistycznego. Omówiono też historyczną wartość staromiejskich obwodów obronnych oraz samą ideę miejskich plant. Konkurs na miejskie planty ogłosił Urząd Miasta w Olsztynie w 2017 r. Zwycięska praca będzie realizowana. Dokumentacje z dotychczasowych badań i studiów konserwatorskich nad średniowiecznymi obwarowaniami miasta i zamku stanowiły merytoryczną jej podstawę. Wyłoniony w konkursie projekt satysfakcjonuje pod względem poziomu opracowań kulturowych i projektowanych rozwiązań oraz uwzględnienia tego, co najistotniejsze w dorobku studialnym i badawczym przygotowanym w przeszłości na zamówienie służb konserwatorskich w Olsztynie. Na obszarze przyszłych plant zabytkowe budowle współistnieć będą ze współczesnymi obiektami staromiejskiej infrastruktury i zielenią parkową.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Piotr Molski - Wartościowanie dziedzictwa architektonicznego a warsztat architekta
doi:10.5277/arc180406
Postępowanie z zabytkami pozostaje w ścisłym związku z przemianami cywilizacyjnymi i pozakonserwatorskimi uwarunkowaniami społeczno-gospodarczymi. Przemiany w ostatnim półwieczu wymagają korekt w systemie ochrony zabytków w Polsce uwzględniających ochronę ich wartości kulturowych z dostosowaniem do współczesnych wymogów użytkowych. Te dwa cele trudne są do pogodzenia. Ilustrują to koncepcje architektoniczne – np. zabudowy cytadeli Twierdzy Modlin czy Twierdzy Kłodzko. Podstawą optymalizacji projektów zagospodarowania historycznych obiektów i zespołów zabytkowych jest metoda ich ewaluacji pozwalająca różnicować atrybuty wartości w odniesieniu do ich materialnych nośników, a w efekcie rygory ochrony i dopuszczalne przekształcenia modernizacyjne obiektów i ich elementów strukturalnych. Treścią artykułu są próby opracowania modelu wartościowania zabytków architektury zintegrowanego z warsztatem projektowym.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Cezary Głuszek - Waloryzacja murowo-ziemnych obiektów pofortecznych – tło problemu
doi:10.5277/arc180407
Istnieje dużo przykładów na brak wiedzy o typach, funkcjonowaniu i zasadach ochrony dzieł fortyfikacyjnych – skutkujący znacznymi błędami konserwatorskimi w zakresie ich rewaloryzacji: wprowadzania współczesnych funkcji i form architektonicznych. Dlatego podstawą rozpoczęcia prac inwestycyjnych musi być obiektywna waloryzacja istniejących obiektów: ich autentyzmu, stopnia zachowania itp. Niniejszy tekst dotyczy tej problematyki i sygnalizuje kierunki postępowania konserwatorsko-projektowego. Artykuł powstał w efekcie autorskich badań terenowych i bibliograficznych zagadnienia wartościowania zabytków architektury. Zarysowano w nim tło problematyki waloryzacji murowo-ziemnych obiektów pofortecznych. Na podstawie badań: 1) rozpoznano historyczne formy umocnień oraz rodzaje budulca, z jakiego je wykonywano, 2) identyfikowano pozostałości umocnień ziemnych oraz ich stopień i stan zachowania, ze szczególnym uwzględnieniem Fortu Cze (Piłsudskiego), 3) wyodrębniono potencjalne wartości omawianej kategorii dziedzictwa architektonicznego. Na zakończenie przedstawiono negatywny konserwatorsko przykład adaptacji Fortu Cze (Piłsudskiego), przekazujący nieprawdziwy obraz historycznego obiektu.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Konrad Szumiński - Szkoła modernizmu – problem wartościowania architektury budynków szkolnych Warszawy okresu 20-lecia międzywojennegona przykładzie dawnej Szkoły Zawodowej Żeńskiej
doi:10.5277/arc180408
Celem artykułu jest przedstawienie modelowego postępowania w zakresie rozpoznania i oceny wartości kulturowych modernistycznych budynków szkolnych z okresu 20-lecia międzywojennego. Główną częścią pracy jest studium problemowe przykładowej szkoły z tego okresu, którego architektura została poddana ocenie wartościującej. Pozwoliło to na określenie, w jaki sposób zdefiniowane wartości kulturowe i ich nośniki występujące w zabytku przekładają się na wnioski do opracowania koncepcji dopuszczalnych przekształceń w wybranym zespole zabudowy. Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie, jak analiza wartościująca obiekt zabytkowy wpływa na końcowe uczytelnienie zidentyfikowanych wartości przy projektowaniu współczesnych form architektury w historycznym kontekście. Prezentowany proces badawczy powinien stanowić standard postępowania z podobnymi przykładami architektury doby modernizmu.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł