Numer 2(66)/2021

DOI: 10.5277/ARCHITECTUS

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

Bogna Ludwig - Rola fontann w przestrzeni miast habsburskiego Śląska w czasach nowożytnych

doi:10.37190/arc210201

Przedmiotem badania w prezentowanej publikacji są fontanny, które pojawiły się na placach miast dolnośląskich w czasach nowożytnych. Poza kilkoma wodotryskami siedemnastowiecznymi, renesansowymi, wszystkie powstawały od przełomu XVII i XVIII w. do lat 30. XVIII w. – w okresie odbudowy zamożności po stratach wojny trzydziestoletniej. Celem artykułu była próba ustalenia na podstawie analiz form i programów ikonograficznych fontann śląskich, w porównaniu z analogicznymi przykładami europejskimi, ich roli w kształtowaniu kompozycji urbanistycznej rynków i placów miast oraz ich przekazu kommemoratywnego. W wyniku studiów zaobserwowano, że początkowo za pomocą wprowadzanych wodotrysków aranżowano efekty przestrzenne na sposób renesansowy, tworząc niewielkie koncentrycznie zakomponowane jednostki. Następnie wprowadzano układy barokowe. Najpierw z krótkimi osiami widokowymi kształtującymi wnętrza urbanistyczne, a na koniec z długimi osiami kompozycyjnymi wybiegającymi z głębi ulic i uwzględnieniem licznych dekoracyjnych widoków w skrótach perspektywicznych. Ozdobne wodotryski włączone były w układ porządkowania i dekorowania całego miasta. Na fontannach przywołując daty, inicjały, a czasem całe nazwiska, upamiętniano dobroczyńców, fundatorów i opiekunów przebudów gmachów i urządzeń użyteczności publicznej oraz wodociągów. Za pomocą symboliki ukazywanych przedstawień biblijnego gołębia i mitologicznych postaci Neptuna, Trytona i Atlasa, podobnie jak ich europejskie wzorce stawały się swoistymi pomnikami pokoju oraz znakami lojalności wobec monarchii. Większość z tych inwestycji można powiązać z dwoma najznaczniejszymi przedstawicielami władzy w tym okresie biskupem księciem elektorem Franzem Ludwigiem von Pfalz-Neuburgiem i Johannem Antonem Gotthardem Schaffgotschem.

Słowa kluczowe:

    fontanny

    urbanistyka-nowożytna

    barok

    śląsk

Adriana Sowała - Historia Starego Miasta w Sieradzu ukryta w obszarze dawnego Tatarczego Rynku

doi:10.37190/arc210202

Artykuł przedstawia historię elementów dawnego Tatarczego Rynku w Sieradzu, które stanowią istotną część dziejów Starego Miasta. W tekście zarysowano dzieje obwarowań miejskich i bramy, sieci ulicznej, zespołu kościelno-klasztornego oraz rzemiosła. Wielowątkowość historii rynku oraz unikatowość jego elementów wskazuje na potrzebę rozpowszechniania tych informacji i dalszego zgłębiania dziejów Tatarczego Rynku.     W trakcie pracy posłużono się metodologią właściwą dla badań historyczno-interpretacyjnych – zebrano i zanalizowano informacje na temat rozwoju przestrzennego Sieradza oraz historii poszczególnych fragmentów obszaru staromiejskiego. W tym celu wykorzystano dostępne materiały archiwalne, wyniki badań archeologicznych oraz literaturę przedmiotu, których analiza pozwoliła na wysnucie wniosków przybliżających historię tej części miasta. W artykule poruszono także kwestię roli historycznych przestrzeni miejskich oraz potrzebę i sposoby przybliżenia ich historii za pomocą działań architektoniczno-urbanistycznych. W tym celu przestawiono efekt rewitalizacji Małego Rynku w Bystrzycy Kłodzkiej oraz koncepcję przekształcenia Tatarczego Rynku w Sieradzu.     Ilość i wartość zebranych informacji na temat Tatarczego Rynku udowadnia, jak ważne jest dążenie do zadbania o historyczne przestrzenie, powstrzymanie negatywnych przekształceń, poznanie ich tajemnic, a przede wszystkim ocalenie ich od zapomnienia. Zebrana wiedza na temat Tatarczego Rynku z pewnością wymaga uzupełnienia o badania archeologiczne na szeroką skalę. Niemniej jednak, wyznacza pewne kierunki, w które należałoby się zwrócić.     Upowszechnianie dziejów Tatarczego Rynku pozwoli na większe zrozumienie historii Starego Miasta w Sieradzu. Jego niepozorność i tajemniczość połączona z liczbą elementów, które tworzyły to miejsce, czyni je wyjątkowym i wartym dalszego odkrywania.

Słowa kluczowe:

    tatarczy-rynek

    sieradz

    stare-miasto

    urbanistyka

    architektura

Marzanna Jagiełło, Grzegorz Malkusz, Sebastian Szostek - Ogrody szkolne i przedszkolne jako miejsce edukacji. Historia i współczesne tendencje projektowe

doi:10.37190/arc210203

W artykule przedstawiono, w przeglądzie światowym uwzględniającym również Polskę, historię ogrodów przyszkolnych oraz przedszkolnych w kontekście zmieniających się programów edukacyjnych i potrzeb społecznych. Oparto ją na tekstach źródłowych oraz bogatej literaturze dotyczącej tego zakresu badań, obejmującej zagadnienia historyczno-dydaktyczne oraz społeczno-ekologiczne. Przedstawiono też współczesne założenia tego typu, a następnie omówiono nowatorskie dla nich rozwiązania architektoniczno-przestrzenne. Zaprezentowano wybrane projekty opracowane dla obiektów edukacyjnych połączonych funkcjonalnie z ogrodami, głównie szkolnymi, ale także przedszkolnymi. Część z nich została już zrealizowana. Niektóre pozostały na etapie koncepcji. Wszystkie prezentują kierunek zmian w podejściu do projektowania obiektów edukacyjnych dla dzieci, stanowiący odpowiedź na współczesne wyzwania dydaktyczne i społeczne.

Słowa kluczowe:

    ogrody-szkolne

    ogrody-przedszkolne

    edukacja

    architektura-szkół

Wessel de Jonge - Betonowe dziedzictwo Holandii. Rodzaje konstrukcji betonowych i żelbetowych oraz proces ich konserwacji

doi:10.37190/arc210204

Artykuł dotyczy konstrukcji żelbetowych stosowanych w Holandii w okresie międzywojennym. Jego celem było przedstawienie zmian w użyciu żelbetu oraz różnych wyrobów z betonu lekkiego wykorzystywanych do budowy ścian osłonowych. Żelbet, który pojawił się w architekturze holenderskiej około 1900 r., powoduje dziś problemy konserwatorskie, które omówiono w artykule w oparciu o własne doświadczenia autora związane z renowacją następujących budynków: Sint Jobsveem (Jan J. Kanters), Sanatorium Zonnestraal w Hilversum (Jan Duiker, Bernard Bijvoet i Jan Gerko Wiebenga) oraz Fabryki Van Nelle w Rotterdamie (Johannes Brikman, Leendert van der Vlugt i Jan Gerko Wiebenga). Najpoważniejszym problemem jest dziś porowatość betonu i proces jego karbonatyzacji ze względu na wysoki poziom CO2 spowodowany zanieczyszczeniem powietrza. W przeszłości wpływ zasadowości cementu na ochronę zbrojenia przed korozją nie był dobrze rozumiany. Szkodliwe działanie środków utwardzających, takich jak chlorki wapnia, nie było znane. Skupiono się głównie na relacji między stosunkiem wodno-cementowym a wytrzymałością na ściskanie. Dziś metody naprawy betonu dobierane są zazwyczaj indywidualnie, w zależności od tego, czy mamy do czynienia z betonem odsłoniętym czy pokrytym tynkiem, a także od wielkości i skali uszkodzeń. Najskuteczniejszym sposobem ochrony betonu przed karbonatyzacją jest zastosowanie specjalnej wodoodpornej powłoki ochronnej – umożliwiającej najwyższą możliwą odporność na wnikanie jonów węgla, siarki i chlorków oraz przepuszczającej parę wodną na zewnątrz. Taka powłoka zabezpiecza beton przed wnikaniem jonów CO2 i kwasów, a jednocześnie umożliwia swobodne odparowanie wilgoci z betonu do otoczenia. Opisane doświadczenia pokazują, że nawet bardzo zniszczony beton można odtworzyć. To kwestia kosztów i umiejętności zachowania oryginalnego wyglądu.

Słowa kluczowe:

    beton

    żelbet

    holandia

    konserwacja

    okres-międzywojenny

Denise Gaudiot, João Pernão, Laura Martins - Ulica jako przestrzeń życia społecznego. Wielkie aleje w XIX-wiecznym Paryżu i Lizbonie

doi:10.37190/arc210205

Rewolucja przemysłowa wraz z rewolucją francuską w XVIII w. wyznaczyły granice okresu przejścia od systemu feudalnego do kapitalistycznego w Europie. Obie rewolucje przyczyniły się do powstania dwóch warstw społecznych: klasy robotniczej i burżuazji. Wraz z postępującą koncentracją w centrach miast tych świeżo powstałych klas oraz ubytkiem ludności na wsi, przepływ ludzi, maszyn i towarów stał się jedną z zasadniczych funkcji miejskich, przyczyniając się do tworzenia nowych przestrzeni publicznych o społecznym charakterze.     W artykule przedstawiono – opartą na studiach bibliograficznych – analizę ulic znanych jako Grands Boulevards, zaprojektowanych przez barona George’a Eugène’a Haussmanna dla Paryża w połowie XIX w., oraz rozważania na temat ich roli w tworzeniu publicznej przestrzeni społecznej. Zanalizowano także wzorowaną na nich lizbońską Avenida da Liberdade. Głównym celem pracy było wykazanie podobieństw pomiędzy rozwiązaniami paryskimi i tymi zastosowanymi już na znacznie większą skalę w stolicy Portugalii, zarówno w formie urbanistycznej, jak i socjalnej. Nowe aleje związane były bowiem z rozwojem urbanistycznym i upiększaniem stolic Francji i Portugalii, ale stały się również miejscem, w którym obserwowano i było się widzianym w sensie społecznym. Nowe zwyczaje nowych klas społecznych w nowoczesnym mieście wymagały odmiennych układów i rozwiązań ulic, projektowanych do codziennego funkcjonowania w uporządkowanej strukturze urbanistycznej. Szersze, pełne zieleni i wyposażone w elementy małej architektury reprezentacyjne ulice zarówno w Paryżu, jak i w Lizbonie stały się miejscem zapraszającym i otwartym na współ-egzystencje i łączenie zróżnicowanych klas społecznych, dotychczas często od siebie odizolowanych.

Słowa kluczowe:

    aleje

    ulica

    haussmann

    społeczność

    przestrzeń-publiczna

Michał Domińczak - Identyfikacja ideowa Nowego Urbanizmu

doi:10.37190/arc210206

Artykuł poświęcony jest zagadnieniom identyfikacji ideowej Nowego Urbanizmu (New Urbanism) i stanowi próbę rozszerzenia wiedzy na temat tego szczególnego fenomenu współczesnej urbanistyki. Podejmuje także, w niewielkim zakresie, polemikę z niektórymi tezami jego krytyków. W pracy przyjęto metodę dedukcji, analizując w pierwszej kolejności oficjalne deklaracje Congress for the New Urbanism, w tym przede wszystkim Kartę Nowej Urbanistyki. Następnie zbadano pisma i publikacje prekursorów oraz twórców Nowego Urbanizmu. Odniesiono się także do teorii prezentowanych przez osoby i środowiska, do których jako do swoich mentorów i wzorców ideowych odwołują się współcześnie zwolennicy tego ruchu. Przeprowadzone analizy pozwoliły na przyjęcie wniosków badawczych, wystarczających do identyfikacji Nowego Urbanizmu jako ruchu konserwatywnego, a właściwie – precyzyjnie rzecz ujmując – tradycjonalistycznego, który za cel stawia sobie twórczą kontynuację dobrych zwyczajów planowania miast, służących razem przywróceniu ciągłości rozwoju kulturowego i przestrzennego lokalnych społeczności. Nowy Urbanizm reprezentuje co najmniej pięć z sześciu głównych cech postawy konserwatywnej: realizm w osądzie rzeczywistości; przywiązanie do różnorodności tradycyjnych form życia społecznego; przekonanie, że człowiek – skłonny do kierowania się bardziej emocjami niż rozumem – wymaga reguł i zasad postępowania zdolnych do okiełznania anarchicznych impulsów swojej natury; uznanie, że cywilizowane społeczeństwo może rozwijać się wyłącznie według przyjętego porządku oraz akceptację zasady, że pojęcia zmiany i postępu nie są tożsame. Nowy Urbanizm to zdefiniowana, całościowa idea miasta, rozumianego jako koncepcja wspólnoty żyjącej w określonych warunkach przestrzennych. Jest to wspólnota zróżnicowana, oparta na rodzinie jako podstawowej komórce społecznej. Idea lokalnej „miejskości”, którą reprezentuje Nowy Urbanizm, jako koncepcja życia społecznego wpisuje się w postawę republikańską w rozumieniu idealnej, arystotelesowskiej formy ustrojowej (politeia). Dążenie do równowagi między swobodą indywidualnego wyboru a wymogami społecznej odpowiedzialności w pełni wpisuje się w postawę konserwatywną. W ten sposób Nowy Urbanizm stanowi przeciwwagę zarówno dla neoliberalnego, opartego na konsumpcji wybujałego indywidualizmu, jak i dla neomarksistowskiego kolektywizmu.

Słowa kluczowe:

    nowy-urbanizm

    nowa-urbanistyka

    konserwatyzm

    tradycjonalizm

    wspólnotowość

Marcin Brzezicki - Zakłócenie przezroczystości w architekturze współczesnych szklanych fasad. Część 2

doi:10.37190/arc210207

W ciągu ostatnich dwóch dekad pojawiły się nowe nurty w projektowaniu przezroczystych fasad. Są one wynikiem dynamicznego postępu technologicznego i osiągnięć w dziedzinie materiałoznawstwa. Szczególnie manifestują się te nurty, które związane są z zastosowaniem powłok zakłócających przenikanie światła przez fasadę. Wiąże się to silnie z istotną przemianą, która dokonuje się w dialektyce budynku, z przemianą fasady (ang. façade) w obudowę/powłokę (ang. envelope). W artykule przedstawiono dokonane przez autora rozróżnienie zjawisk optycznych, które zachodzą w obrębie fasady. Proponowany podział obejmuje dwie główne grupy: jednorodne i niejednorodne zniekształcenia przezroczystości. Te pierwsze występują tam, gdzie zastosowano tafle równomiernie rozpraszające światło, te drugie natomiast w fasadach o silnej – zazwyczaj nadrukowanej – ornamentacji. Artykuł systematyzuje zagadnienia zniekształcenia przezroczystości w architekturze współczesnej i przedstawia typologię tych fasad przepuszczających światło, w których występuje to zjawisko. W artykule przedstawiono też macierz relacyjną, która systematyzuje opisywane studia przypadków. Jedynie ten typ macierzy pozwala na pokazanie zagadnienia, w którym obecna jest więcej niż jedna zmienna. W tekście dokonano również przypisania studiów przypadków do nurtów, a także charakterystyki samych nurtów – stworzenia ich modeli. Pierwsza część (opublikowana w marcu 2021 r.) zawiera wstęp, opis metodologii oraz uproszczoną typologię, a w drugiej znajdują się studia przypadków, dyskusja oraz wnioski.

Słowa kluczowe:

    przezroczystość

    teoria-architektury

    szklana-fasada

    nadruk-na-szkle

    powłoki-na-szkle

Salih Ceylan, Mehmet Emre Arslan - Living Lab jako sposób kształcenia w zakresie recyklingu. Doświadczenia warsztatowe

doi:10.37190/arc210208

Tematem artykułu są żyjące laboratoria (Living Labs) – innowacyjne platformy służące spotkaniom i wymianie myśli między specjalistami i użytkownikami w celu wypracowania i wdrożenia ulepszeń zorientowanych na potrzeby tych ostatnich. Wspomniane modyfikacje mogą dotyczyć nie tylko produktów i usług, ale też na przykład miejskiego środowiska życia. Living Labs należą do tych przedsięwzięć, które traktują zrównoważony rozwój w kontekście społecznym. Działania praktyczne Living Labs dotyczą bezpośrednio codziennych problemów lokalnych społeczności, a w poszukiwaniu rozwiązań bierze się pod uwagę opinie i pomysły ich członków, dlatego platformy te są potencjalnie ważnym miejscem wspomagającym kształtowanie zrównoważonych społeczeństw. Celem niniejszej pracy było przybliżenie korzyści płynących z istnienia żyjących laboratoriów. Uczyniono to na podstawie studium przypadku Başakşehir Living Lab – organizacji prowadzącej badania nad efektywnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą jakości życia w jednej z dzielnic Stambułu, miasta z największą liczbą mieszkańców w Turcji. W publikacji skupiono się na przedstawieniu serii warsztatów zatytułowanych: „Od odpadów elektronicznych do projektu”, których celem było pokazanie możliwości ponownego użycia odpadów elektronicznych. Od strony metodologicznej artykuł przygotowano w oparciu o własne doświadczenia związane z organizacją i prowadzeniem warsztatów oraz przegląd literatury, na podstawie której nakreślono teoretyczną podbudowę do podjętych działań praktycznych. W artykule omówiono też wyniki ankiet przeprowadzonych na zakończenie cyklu wspomnianych warsztatów, które wskazały, że takie przedsięwzięcia mają znaczący wpływ na budowanie i podnoszenie proekologicznej świadomości uczestników.

Słowa kluczowe:

    living-lab

    społeczeństwo

    zrównoważenie

    gospodarka-odpadami

    odpady-elektroniczne

Rafał Oleksik - Zdrowe środowisko mieszkaniowe a współczesne inwestycje. Przyczynek do badań nad Mieszkaj w Mieście – Osiedle Wizjonerów w Krakowie

doi:10.37190/arc210209

Artykuł poświęcony jest współczesnej, wieloetapowej, krakowskiej inwestycji Mieszkaj w Mieście – Osiedle Wizjonerów. Praca odnosi się głównie do jej zrealizowanych etapów tj. Wizjonerów i Kompozytorów, jednak omawiając poszczególne cechy inwestycji, ze względu na kontekst oraz wieloetapowy charakter osiedla wykorzystano również informacje na temat pozostałych jego faz. Pierwszą część niniejszego artykułu poświęcono próbie zdefiniowania pojęcia „zdrowe środowisko mieszkaniowe” poprzez sformułowanie tworzących je cech w odniesieniu do skali miasta, osiedla i mieszkania. W drugiej części dokonano charakterystyki inwestycji w oparciu o przytoczone wyżej cechy. Ten fragment wykonano, wykorzystując dostępne informacje na temat osiedla, dane statystyczne, dane przestrzenne, istniejące badania dotyczące dzielnicy, w której zlokalizowana jest inwestycja, przegląd literatury przedmiotu oraz aktów prawnych, a także własne obserwacje. Po wykonaniu charakterystyki uznano, iż przyjęte cechy „zdrowego środowiska mieszkaniowego” są właściwe z punktu widzenia przyszłych badań. W konsekwencji zaproponowano przykładowe metody badawcze, jakie można zastosować w celu przeprowadzenia szczegółowej analizy osiedla, a także dokonano wstępnej oceny osiedla w kontekście omawianych zagadnień.

Słowa kluczowe:

    współczesne-osiedle

    zdrowe-środowisko-mieszkaniowe

    mieszkaj-w-mieście-osiedle-wizjonerów

Michał Malewczyk - Zastosowanie idei openBIM w projektowaniu architektonicznym na przykładzie programu Blender oraz dodatku BlenderBIM

doi:10.37190/arc210210

Tematem niniejszego artykułu jest analiza sposobu oraz zaawansowania realizacji idei openBIM, jasno zdefiniowanej przez organizację buildingSMART. Przeprowadzone badania ograniczają się do przykładu programu Blender oraz dodatku BlenderBIM i zostały osadzone w kontekście pracy projektanta, architekta oraz innych rozwiązań informatycznych. W artykule zostały przybliżone cztery aspekty realizacji koncepcji openBIM. Pierwsze ujęcie odnosi się do sposobu wymiany danych pomiędzy różnymi aplikacjami komputerowymi za pomocą otwartego standardu IFC. Drugi oraz trzeci wymiar skupia się na sposobie tworzenia oraz zapisu samej geometrii trójwymiarowej, przez pryzmat współpracy różnych podmiotów i dalszych możliwości edycyjnych. Ostatni aspekt dotyczy rozszerzenia idei openBIM poprzez jej połączenie z koncepcją open-source. Autor swoje rozważania opiera na istniejącym, przeanalizowanym materiale naukowym, a także na własnych doświadczeniach w codzienności projektowej oraz dydaktycznej.

Słowa kluczowe:

    openbim

    blender

    blenderbim

    ifc

    buildingsmart

Andrzej Jarczewski - Komiks Yes is more jako manifest architektoniczny

doi:10.37190/arc210211

Celem artykułu było ukazanie komiksu jako nowej formy przekazu manifestu architektonicznego i naświetlenie możliwości transmisyjnej, jaką niesie ten gatunek sztuki dla projektantów architektury. Przedmiotem pracy był archikomiks Yes is more stworzony przez Bjarke Ingelsa – założyciela duńskiego biura architektonicznego BIG. Przeanalizowane zostały zastosowane przez Inglesa środki wizualne i narracyjne charakterystyczne dla komiksu. Przeprowadzono badanie, jakimi formami językowymi i graficznymi się posłużył, by wykorzystać popularność wybranego przez siebie medium. W tak ważnej dla każdego autora deklaracji, jaką jest manifest twórczy, wybór nośnika przekazu staje się również deklaracją artystyczną. W artykule opisano, jak Bjarke Ingels w archikomiksie przekazał swoje przemyślenia na temat metod działania architekta, sposobu tworzenia architektury oraz jak ta architektura powinna istnieć i funkcjonować. Stworzona 400-stronicowa nowela graficzna wykorzystała charakterystyczne dla komiksu podziały, tory narracyjne i efekty plastyczne. Autor, występując tu jako komiksowy bohater, używa obrazów ilustrujących metody projektowania architektury i efekty tej pracy. W trakcie analiz zbadano też przypadek manifestu architektonicznego brytyjskiej grupy projektowej Archigram, która jako pierwsza opublikowała go w postaci komiksu. Wnioski z badania pokrywają się z rzeczywistymi osiągnięciami Ingelsa. Odwołanie się formą manifestu do fenomenu, jakim obecnie stał się komiks, daje wymierne efekty marketingowe, potwierdzające skuteczność zastosowanego środka przekazu. Yes is more to obecnie najczęściej przytaczany przykład komiksu architektonicznego.

Słowa kluczowe:

    architektura

    komiks

    manifest

    bjarke-ingels

Tomasz Konior - Odmienność kształtowania formy a kontekst miejsca – krajobraz otwarty i tkanka miejska

doi:10.37190/arc210212

Tematem artykułu są przemyślenia i refleksje architekta-praktyka dotyczące relacji, jakie zachodzą pomiędzy kształtowaniem architektonicznej formy a kontekstem przestrzennym otaczającego środowiska. Przedmiotem rozważań są budynki zaprojektowane pod kierunkiem autora niniejszego tekstu w autorskiej pracowni Konior Studio. Obiekty w krajobrazie otwartym zaprezentowano na przykładzie Gimnazjum i Centrum Kultury zlokalizowanym poza terenem zurbanizowanym, na brzegu Wisły w Warszawie-Białołęce oraz biurowca będącego siedzibą główną firmy Press Glass, usytuowanego na przekształconym, zielonym obszarze dawnych nieużytków rolnych. Kolejne dwa przykłady – ulokowane w tkance miejskiej – to budynek „Symfonii”, będący rozbudową Akademii Muzycznej w Katowicach oraz siedziba Zespołu Państwowych Szkół Muzycznych w Warszawie. Autor analizuje odmienność sposobu myślenia projektanta oraz odmienność rozwiązań kształtujących architekturę w zależności od kontekstu miejsca. Wskazuje także na wagę ciągłości myśli: od szkicu-marzenia, który zawiera główną ideę planowanego obiektu, aż po realizację. Podstawą jest literatura przedmiotu poparta badaniami in situ charakterystycznych obiektów oraz doświadczenia własne architekta wyniesione z procesu projektowania i realizacji budynków, które posłużyły za ilustrację prowadzonych rozważań.

Słowa kluczowe:

    architektura-współczesna

    projektowanie-architektoniczne

    kontekst-miejsca

    krajobraz-otwarty

    tkanka-miejska