Numer 1(61)/2020
Spis treści
Otwórz spis treści
-
- Marie Grima - Latarnia morska Tod Head. Konserwacja i restauracja obiektu techniki przez lata poddawanego modernizacji
- Graça Filipe - Zabezpieczenie fabryki prochu w Vale de Milhaços oraz konserwacja generatora pary i silnika parowego
- Ellie Swinbank - Gromadzenie i eksponowanie obiektów związanych z wydobyciem ropy naftowej i gazu z Morza Północnego w National Museums Scotland
- Neil Meyers - Rola organizacji wolontariuszy w ochronie ruchomego dziedzictwa przemysłowego w Australii
- Pieter Neirinckx, Marc Pinte - Rozwój Gandawy i wynikające z niego nowe możliwości dla dziedzictwa przemysłowego i muzealnictwa
- Mateusz Grabowski, Bartosz M. Walczak - Stare elektrownie jako dziedzictwo przemysłowe i wyzwanie adaptacyjne
- Aleksandra Kozaczek, Gabriela Wojciechowska, Maria Czarnecka, Agnieszka Nowicka - Rekonstrukcja i możliwości adaptacji dworców kolejowych na przykładzie wybranych obiektów z terenu Dolnego Śląska – wyniki analiz przeprowadzonych podczas warsztatów studenckich
- Piotr Gerber - Uwagi na temat ochrony historycznych obiektów przemysłowych. Śląskie doświadczenia
- Agnieszka Gryglewska - Między „koszarami czynszowymi” a blokami mieszkalnymi. Architektura domów urzędniczych spółdzielni mieszkaniowych we Wrocławiu na początku XX w.
- Jakub Lewicki - Konserwacja zabytków na Mazowszu wobec nowych wyzwań i zmian teorii konserwatorskiej
Artykuły
Marie Grima - Latarnia morska Tod Head. Konserwacja i restauracja obiektu techniki przez lata poddawanego modernizacji
doi:10.37190/arc200102
Tematem artykułu jest proces konserwacji latarni morskiej Tod Head przeprowadzony na terenie magazynu National Museums Scotland. Latarnia Tod Head znajdowała się na wschodnim wybrzeżu Szkocji, na północ od Edynburga. W 2011 r. rozebrano ją i wysłano do National Museums Collection Centre. Na początku sprawdzono dokumentację techniczną funkcjonującej latarni. Urządzenie oświetlające – które nazywa się latarnią – wykorzystuje soczewki Fresnela, zwane również soczewkami schodkowymi. Projekt latarni powstał dzięki współpracy szkockiego inżyniera Dawida Alana Stevensona oraz gnomologa Augustina Henry-Lepaute’a, współpracownika Augustina Fresnela. W pracy przedstawiono krótką historię obiektu. W XX w. latarnia przeszła wiele zmian. Źródło światła (latarni) zostało zelektryfikowane, a mechanizm (obrotowy) zautomatyzowany. W artykule szczegółowo opisano operacje konserwatorskie i ponowne złożenie obiektu.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Graça Filipe - Zabezpieczenie fabryki prochu w Vale de Milhaços oraz konserwacja generatora pary i silnika parowego
doi:10.37190/arc200103
Tematem artykułu jest fabryka czarnego prochu w Vale de Milhaços w Portugalii jako przykład ochrony dziedzictwa postindustrialnego. Ukazano proces przekształcenia czynnego zakładu produkcyjnego w muzeum. Produkcja za pomocą maszyn parowych rozpoczęła się tam w 1896 r. Wykorzystywano innowacyjny system do przesyłania energii mechanicznej na odległość przez połączenie budynku centralnej siłowni wałami przesyłowymi do ośmiu warsztatów produkcyjnych. Produkcja zasilana parą trwała do 2001 r., kiedy Black Gunpowder Circuit wszedł w skład Seixal Municipal Ecomuseum pod zarządem gminy Seixal. Miało to na celu zachowanie dziedzictwa technicznego, w tym budynków, maszyn produkcyjnych, wyposażenia i narzędzi dawnej fabryki. Co ważne, zakład został zachowany na miejscu wraz z działającą maszyną parową obsługiwaną przy wykorzystaniu wiedzy fachowej pracowników fabryki. Wymagało to wielu procedur technicznych, administracyjnych i zarządzania dziedzictwem, w tym klasyfikacji dziedzictwa, zezwoleń dotyczących urządzeń ciśnieniowych i urządzeń przemysłowych (odnowienie licencji na takie urządzenia uzgodnione z odpowiednimi organami administracji publicznej i gospodarki). W celu realizacji projektu rozwijano również partnerstwo z uniwersytetami i badaczami, w tym w ramach projektu IH4Future – Kultura materialna, kultura naukowa: dziedzictwo przemysłowe w przyszłości, w którego ramach specjaliści: historycy, muzealnicy, i konserwatorzy zbadali materialne zasoby dziedzictwa na terenie byłej fabryki, stosując wiele technik analitycznych. Badania te dostarczyły wiedzy na temat historii przemysłu i rozwoju technologicznego fabryki prochu Vale de Milhaços, która to wspiera jej konserwację i rozwój jako muzeum.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Ellie Swinbank - Gromadzenie i eksponowanie obiektów związanych z wydobyciem ropy naftowej i gazu z Morza Północnego w National Museums Scotland
doi:10.37190/arc200104
Tematem artykułu są zgromadzone w National Museums Scotland zabytki związane z wydobyciem ropy naftowej i gazu z Morza Północnego. Niegdyś wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej i gazu było ważną gałęzią przemysłu, istotną dla ekonomii oraz debaty o niezawisłości Szkocji. Teraz się kończy i przewiduje się, że około roku 2040 jakieś 470 instalacji pozostanie zamkniętych i zdemontowanych. W tym kontekście niezwykłego znaczenia nabiera kwestia zachowania obiektów związanych z przemysłem wydobycia ropy naftowej. National Museums Scotland od lat zajmuje się gromadzeniem i eksponowaniem tych zabytków. Jedną z największych zdobyczy Muzeum i prawdopodobnie największym wyzwaniem dla jego pracowników jest końcówka pochodni z platformy Murchison – ważąca blisko tonę i licząca prawie 4 m wysokości. Końcówka ta to nie tylko symbol przemysłu – opowiada ona ludzką historię, a towarzysząca jej przejęciu dokumentacja audiowizualna, historia ustna, wizerunki i wpisy do książki raportowej dokumentujące tę historię pogłębiają potencjał wystawowy obiektu. Stanowi ona również punkt wyjścia dyskusji wokół współczesnych zbiorów oraz przyszłości zabytków energii w Szkocji. Artykuł przedstawia znaczenie tego zabytku oraz prace związane z jego zabezpieczeniem i ekspozycją.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Neil Meyers - Rola organizacji wolontariuszy w ochronie ruchomego dziedzictwa przemysłowego w Australii
doi:10.37190/arc200105
W artykule przedstawiono zagadnienia związane z aktualną sytuacją prawną zabytkowych maszyn w Australii oraz kompetencjami, umiejętnościami i zaangażowaniem osób (zarówno profesjonalistów, jak i amatorów, wolontariuszy) zajmujących się ich ochroną. Przemysłowe dziedzictwo Australii to na ogół obiekty budowlane pozostałe po przemyśle; wyposażenie produkcyjne najczęściej zezłomowano lub wywieziono. Autor omawia potrzebę reformy legislacyjnej, aby umożliwić spisanie i ochronę zabytkowych maszyn w sposób podobny do spisania i ochrony zabytkowych budynków, w oparciu o ocenę ich wartości i relacje z lokalnymi społecznościami. Omawia także konieczność ponownego przeanalizowania przez organizacje wolontariuszy zajmujące się dużymi maszynami (big stuff) tego, co muszą one zrobić, aby pozyskiwać fachowców (zróżnicowanych pod względem zawodu, wieku, zainteresowań itd.) i współpracować z organami finansującymi ochronę w celu stworzenia zasad, które wzmocnią projekty zachowania dziedzictwa postindustrialnego.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Pieter Neirinckx, Marc Pinte - Rozwój Gandawy i wynikające z niego nowe możliwości dla dziedzictwa przemysłowego i muzealnictwa
doi:10.37190/arc200106
Tematem artykułu jest proces powstawania i roli postindustrialnego muzeum na dawnych terenach portowych Gandawy. Mimo że Gandawa leży około 32 km od wybrzeża, miasto jest prawdziwym morskim portem. Wybudowanie w latach 1823–1827 kanału Ghent–Terneuzen stworzyło bezpośredni korytarz do Morza Północnego. Od XIX w. w średniowiecznym centrum miasta i wokół niego zaczęły powstawać wielkie fabryki tekstylne, tak że pod koniec 2. połowy XIX w. Gandawa stała się najważniejszym miastem przemysłowym Flandrii. Trwało to do kryzysu z roku 1970. Wówczas produkcja tekstylna została przeniesiona do krajów o niższych kosztach siły roboczej, budynki fabryk zostały zburzone, pozostały stare baseny portowe. Działalność „portową” przeniesiono na północ od miasta, na tereny wzdłuż kanału. Na opuszczonym terenie założono pierwsze Muzeum Archeologii Industrialnej. Obawiając się potencjalnej utraty ważnego dziedzictwa przemysłowego, niewielkie muzeum przejęło duże maszyny parowe, a nawet portowe dźwigi. Stopniowo zrozumiano, że gromadzenie tych wielkich obiektów przemysłowych w warunkach muzealnych nie jest łatwe. Departament Planowania Miejskiego rozpoczął rewaloryzację XIX-wiecznego pasa przemysłowego i terenu starego portu. Obecnie zachodzi tu integracja dużych obiektów techniki (big stuff) z tkanką miejską i życiem społecznym. Dziedzictwo portu jest podniesione do pełnienia funkcji nośnika wizualnego i tożsamościowego, ze szczególnym skupieniem uwagi na dźwigach portowych. Współpraca między Departamentem Rozwoju Miejskiego a Muzeum Przemysłu ofiarowuje temu drugiemu możliwość wyjścia poza mury muzeum, by przywrócić duże obiekty przemysłowe staremu portowi miasta.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Mateusz Grabowski, Bartosz M. Walczak - Stare elektrownie jako dziedzictwo przemysłowe i wyzwanie adaptacyjne
doi:10.37190/arc200107
Celem badania jest przedstawienie problemów w procesie adaptacji obiektów poindustrialnych związanych z infrastrukturą miejską oraz ich zależności ze strukturami miejskimi. W artykule autorzy udowadniają, że to technologia była głównym wyznacznikiem rozwiązań budowlanych i przestrzennych miast w analizowanym czasie. Problematyka ta jest ściśle powiązana z obecnie zachodzącymi procesami adaptacji i konserwacji poindustrialnego dziedzictwa architektonicznego. W badaniu porównano leżące na terenie Polski XIX- i XX-wieczne kompleksy oraz budynki przemysłowe, wykazujące duże podobieństwa pod względem struktury technicznej i sposobu funkcjonowania. Istotnym aspektem analizy były uwarunkowania historyczne (zawirowania terytorialne i polityczne w naszym kraju w XIX i XX w.), relacje z urbanistyką oraz obecny sposób funkcjonowania obiektów miasta. Nawiązując do współczesnych i historycznych zjawisk wpływających na elektrownię Karola Scheiblera w Łodzi, elektrownię Saturn w Czeladzi, elektrownię na Powiślu w Warszawie, elektrownie EC1 i EC2 w Łodzi oraz elektrownię Szombierki w Bytomiu, pokazano czynniki mające wpływ na ich obecny sposób adaptacji, rozwiązania architektoniczne w procesie konserwacji oraz zachowania dziedzictwa poindustrialnego.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Aleksandra Kozaczek, Gabriela Wojciechowska, Maria Czarnecka, Agnieszka Nowicka - Rekonstrukcja i możliwości adaptacji dworców kolejowych na przykładzie wybranych obiektów z terenu Dolnego Śląska – wyniki analiz przeprowadzonych podczas warsztatów studenckich
doi:10.37190/arc200108
Na terenie Dolnego Śląska w okresie dynamicznego rozwoju kolejnictwa w XIX w. powstały liczne obiekty związane z infrastrukturą kolejową. Wybudowano wtedy budowle wyjątkowe pod względem architektonicznym oraz inżynieryjnym. Celem pracy jest ukazanie obiektów związanych z kolejnictwem na Dolnym Śląsku, mających istotne walory architektoniczne, historyczne, kulturowe i krajobrazowe, a na skutek zaprzestania użytkowania – niszczejących i popadających w ruinę. Zamierzeniem autorek było też wskazanie potencjalnych źródeł inspiracji do rewitalizacji opisanych dworców – przykładów adaptacji budynków kolejowych do nowych zadań. W artykule zaprezentowano rekonstrukcje wybranych dworców w formie makiet architektonicznych. Szczegółowo zostały omówione trzy obiekty reprezentujące różne rozwiązania funkcjonalne i kubaturowe: Dworzec Marchijski we Wrocławiu, pierwszy dworzec w Jaworzynie Śląskiej oraz stacja kolejowa w Żelaźnie. Ich rekonstrukcje zostały wykonane na podstawie archiwaliów (odtworzenie pierwotnego wyglądu obiektu na podstawie archiwalnej dokumentacji budowlanej, rycin, fotografii) oraz opracowań naukowych i kart ewidencyjnych zabytków. Istotnym zadaniem publikacji było pokazanie wybranych założeń kolejowych w dobie ich świetności oraz skonfrontowanie ze stanem obecnym.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Piotr Gerber - Uwagi na temat ochrony historycznych obiektów przemysłowych. Śląskie doświadczenia
doi:10.37190/arc200109
Ochrona dziedzictwa przemysłowego jest ważnym społecznym zadaniem. Proces zachowania zabytków techniki wymaga wiedzy i doświadczenia z różnych dziedzin obejmujących specyfikę chronionego zabytku. W artykule przedstawiono kryteria stosowane przy ocenie wartości zabytku techniki. Na podstawie badań usystematyzowano modele postępowania przy ochronie i ponownym użytkowaniu historycznych obiektów przemysłowych. Omówiono zasady obowiązujące przy podejmowaniu decyzji o przystosowaniu zabytków techniki do nowych funkcji. Zaprezentowane rozwiązania zilustrowano przykładami projektów ochrony i użytkowania dużych zabytkowych obiektów przemysłowych zrealizowanymi przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Agnieszka Gryglewska - Między „koszarami czynszowymi” a blokami mieszkalnymi. Architektura domów urzędniczych spółdzielni mieszkaniowych we Wrocławiu na początku XX w.
doi:10.37190/arc200110
Tematem artykułu jest architektura domów Towarzystwa Mieszkaniowego Urzędników (Beamten-Wohnungsverein zu Breslau eGmbH) oraz Towarzystwa Mieszkaniowego Miejskich Urzędników i Nauczycieli (Wohnungsverein städtischer Beamten und Lehrer zu Breslau eGmbH) – najstarszych i największych we Wrocławiu przed I wojną światową spółdzielni, których celem było dostarczenie zdrowych, solidnie wykonanych, nowocześnie wyposażonych mieszkań, o czynszach konkurencyjnych dla budownictwa komercyjnego. Zbadanie zachowanej dokumentacji archiwalnej pozwoliło na rozpoznanie uwarunkowań prawnych ich powstania oraz działalności inwestycyjnej, jak wybór i zakup terenu, finansowanie przedsięwzięcia, sposób wykonania projektów, ich autorstwo i organizacja budowy. W opracowaniu została omówiona architektura ośmiu zespołów budynków spółdzielczych wraz z ich otoczeniem, kameralnymi ogrodami i placami zabaw na dziedzińcach. Domy wznoszone w tradycyjnej zabudowie obrzeżnej wyróżniały się spośród sąsiednich kamienic czynszowych prostotą bryły i dekoracji elewacji. Już wtedy można było dostrzec tendencję do ujednolicania planu i elewacji długich budynków z kilkoma klatkami schodowymi, co prowadziło do powstania pierwszych domów typu „bloków mieszkalnych”. W artykule przeanalizowano sposób kształtowania mieszkań, ich rozplanowania, podziału funkcjonalnego, wielkości, udogodnień technicznych oraz wspólnego zaplecza gospodarczego, odpowiadających wymaganiom spółdzielców i współczesnym tendencjom reformatorskim, które znajdą swoją kontynuację w budownictwie mieszkaniowym w czasach Republiki Weimarskiej.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Jakub Lewicki - Konserwacja zabytków na Mazowszu wobec nowych wyzwań i zmian teorii konserwatorskiej
doi:10.37190/arc200111
W tekście przedstawiono działania konserwatorskie na Mazowszu. Omówiono prace podejmowane przy najważniejszych grupach zabytków: zabudowie miejscowości uzdrowiskowych, architekturze drewnianej, militarnej, kolejowej. Przedstawiono także działania na rzecz ochrony i promocji architektury średniowiecznej i nowożytnej i prace podejmowane w kierunku określenia zasobu i wypracowania zasad ochrony architektury modernistycznej. Wskazano, że mimo narzuconych prawnie ograniczeń wojewódzki konserwator zabytków może być aktywnym uczestnikiem systemu ochrony zabytków oraz wykonawcą polityki państwa dotyczącym narodowego dziedzictwa. Może też bardzo sprawnie łączyć zrównoważony rozwój z ochroną konserwatorską oraz z przystosowaniem ich do zmieniających się potrzeb życia.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł