Numer 1(69)/2022
Spis treści
Otwórz spis treści
-
- Franciszek Hackemer - Kilka uwag na temat tzw. portalu ołbińskiego z kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
- Artur Kwaśniewski - Prächtiges Haus – festes Haus. Uwagi o „miejskim” i „wiejskim” modusie domu w środowisku patrycjatu Wrocławia w początkach epoki nowożytnej
- Zygmunt Łuniewicz - Nil timide, nil tumide. O najstarszym widoku Strzelina i zwieńczeniach jego wież
- Ulrich Schaaf, Maciej Prarat - Sztuka ciesielska na przełomie XVIII i XIX w. Studium przypadku: więźba dachowa kościoła św. Krzyża w Lesznie
- Agnieszka Gryglewska, Mateusz Rabiega - Elektrownia spółki Elektrizitätswerk Schlesien A.-G. w Siechnicach. Zakład przemysłowy w XX w. – dzieło inżyniera i architekta-artysty
- Klára Palánová, Ondřej Juračka - Cmentarze i architektura funeralna w Czechach – problem integracji z krajobrazem miejskim – badania i studia projektowe
- Sebastian Wróblewski - Rekonstrukcja krajobrazu urbanistycznego z końca XIX i początku XX w. w historycznym centrum Bejrutu
- Daria Bręczewska-Kulesza - „Esgrafiado segoviano” jako wyraz regionalnej tradycji i tożsamości miasta
- Shayan Al Zangana, Bartosz Kaźmierczak, Anna Kulig, Dominika Pazder - „Skarb w skrzyni, skrzynia pośród skarbów”: promocja lokalnego dziedzictwa kulturowego i sztuki poza obiektem muzeum. Studium przypadku Starego Miasta w As-Sulajmanijja
- Andrzej Sobolewski, Roman Czajka - Osiedle Zachód II na wrocławskim Szczepinie – miejsce zbudowane na nowo
- Szymon Rozalski - Ochrona zabytkowych założeń zieleni we Wrocławiu. Prace inwestycyjno-remontowe w parku Szczytnickim w okresie 2000–2018
- Agnieszka Mańkowska, Artur Zaguła - Architektura tymczasowa XXI w. jako wyraz zmian zachodzących we współczesnym społeczeństwie
Artykuły
Franciszek Hackemer - Kilka uwag na temat tzw. portalu ołbińskiego z kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
doi:10.37190/arc220101
Artykuł stanowi opis kluczowych problemów badawczych dotyczących tzw. portalu ołbińskiego z kościoła pw. św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, pierwotnie pochodzącego z opactwa na Ołbinie. Portal jest bez wątpienia jednym z najważniejszych dzieł romańskiej rzeźby architektonicznej w tej części Europy. Jego pierwotna forma pozostaje jednak nieznana – obecna stanowi wynik XVI-wiecznego zabiegu osadzenia portalu w nowym miejscu, po kasacie i zburzeniu opactwa. Do celów inwentaryzacyjnych autor stworzył fotogrametryczny model 3D portalu, stanowiący również podstawę późniejszych rozważań. Praca zawiera przeprowadzoną przez autora analizę ikonografii oraz obecnego stanu portalu, wraz z płynącymi z nich wnioskami dotyczącymi datowania jego poszczególnych elementów. Na tej podstawie powstała ilustracja całościowego rozwarstwienia kolejnych faz budowlanych portalu. Podjęta została również próba lepszego zrozumienia programu ikonograficznego dzieła oraz zwrócenia uwagi na niepomijalne problemy interpretacyjne, wynikające przede wszystkim ze zniszczeń, jakich portal doznał w wyniku dostosowywania go do wmurowania w ścianę kościoła Marii Magdaleny w 1546 r. Praca zwraca uwagę na wiele nierozwiązanych do tej pory problemów badawczych, takich jak identyfikacja postaci rzeźbionych w węgarach czy pierwotna forma kapiteli zewnętrznych kolumn, oraz na pewne przyjęte w dotychczasowej literaturze przedmiotu przeoczenia dotyczące głównie efektów XIX-wiecznych zabiegów konserwatorskich.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Artur Kwaśniewski - Prächtiges Haus – festes Haus. Uwagi o „miejskim” i „wiejskim” modusie domu w środowisku patrycjatu Wrocławia w początkach epoki nowożytnej
doi:10.37190/arc220102
We współczesnych badaniach nad architekturą dawną coraz częściej kwestią pierwszoplanową staje się społeczny sens i kontekst dzieła architektonicznego. W takim ujęciu zasadne jest definiowanie obszaru badań i analizowanie zjawisk z perspektywy środowiska społecznego, które posługiwało się architekturą, a nie według tradycyjnego klucza „tematu architektonicznego”, „genezy artystycznej” itp. Autor artykułu zwraca uwagę na zjawisko architektury rezydencjonalnej w kręgu patrycjatu Wrocławia w okresie wczesnonowożytnym i postuluje, aby przedmiotem badań uczynić relacje zachodzące w sferze architektury między miejskim i wiejskim domem patrycjuszowskim. Treść artykułu stanowią architektoniczne wyróżniki tych siedzib, interpretowane pod kątem komunikowanych treści i znaczeń. Autor w skrótowy sposób charakteryzuje cechy siedzib miejskich (wyróżniając grupę domów realizujących formułę „pałacu miejskiego”) oraz siedzib wiejskich (wskazując na powszechność formuły zamkowej). Analizując język form domu miejskiego i wiejskiego, wskazuje istotne różnice wynikające z funkcji ideowych, jakie każda z siedzib realizowała: z jednej strony wytworność, kunsztowność, nowatorstwo, z drugiej – epatowanie warownością, rozmyślna surowość, akcentowanie „dawności”. W konkluzjach zostały m.in. zawarte postulaty dotyczące przyszłych badań architektonicznych, które powinny być prowadzone ze świadomością retrospektywnego programu podwrocławskich siedzib patrycjuszowskich doby wczesnonowożytnej.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Zygmunt Łuniewicz - Nil timide, nil tumide. O najstarszym widoku Strzelina i zwieńczeniach jego wież
doi:10.37190/arc220103
W artykule poddano analizie nowo odnalezioną wedutę Strzelina, zestawiając widoczne na niej budowle z informacjami zawartymi w źródłach pisanych i ikonografii. Panorama ta pochodzi z wystawionego na sprzedaż sztambucha brzeskiego duchownego Johanna Christopha Letscha (*1634, †1686). Przedstawia miasto w widoku od północy, wraz z pierścieniem fortyfikacji, zabudową i wieżami dominant architektonicznych. Pod rysunkiem umieszczono napis Nil timide, nil tumide / Bartholomeus Pilgram/ Strel. Consul Ao 1653/ 16 7-bris, który pozwala zidentyfikować autora wpisu jako Bartholomäusa Pilgrama, burmistrza Strzelina w okresie 26 XI 1642 – 11 XII 1671. Przeprowadzone postępowanie badawcze miało na celu zweryfikowanie rzetelności przekazu ikonograficznego metodami stosowanymi dla analiz materiałów ikonograficznych. Objęły one porównanie zachowanych budowli, reliktów archeologicznych oraz przekazów w źródłach pisanych i ikonografii. W toku badań udało się potwierdzić, że ukazane na widoku budowle mają kształty zgodne z danymi zawartymi w źródłach pisanych oraz zachowanymi reliktami. Zgadza się wzajemne położenie, przy pewnym zmniejszeniu odległości pomiędzy budowlami. Szczególnym walorem weduty są jedyne znane dotychczas przedstawienia hełmów wież: na kościele św. Michała, wzniesiona prawdopodobnie w 1596 r. lub nieco później, w 1619 r., oraz ponad kościołem św. Gotarda – wysoki, dwuprzezroczowy hełm z 1620 r., brakujący element XVII-wiecznej przebudowy. Wieża ratuszowa została ukazana ze wzniesionym zaledwie pięć lat wcześniej, w 1648 r., dwuprzezroczowym hełmem, znanym dotychczas jedynie z opisu. Przedstawienie zdesakralizowanego kościoła św. Krzyża, pozbawionego dachu i zwieńczenia wieży, pozwala przyjąć, że pierwotnie budowla miała nieznane dotychczas szczyty. Wieże i baszty murów miejskich narysowano wraz z krytymi ceramiką dachami z krótką kalenicą oraz attykami w stanie, jaki uzyskały podczas remontu w roku, w którym wykonano wpis. Zawarta na karcie data dzienna: 16 września 1653 r. pozwala stwierdzić, że omawiane źródło jest o 60 lat starsze od najwcześniejszej dotychczas znanej ikonografii Strzelina. Panorama przy wpisie Pilgrama, pomimo pewnej schematyczności, pozwala rozszerzyć wiedzę na temat architektury miasta, pomimo niemal całkowitego zniszczenia istotnej części jego zabudowy.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Ulrich Schaaf, Maciej Prarat - Sztuka ciesielska na przełomie XVIII i XIX w. Studium przypadku: więźba dachowa kościoła św. Krzyża w Lesznie
doi:10.37190/arc220104
W 1790 r. pożar strawił górną część kościoła pw. św. Krzyża w Lesznie, który zbudowany został w latach 1711–1715. Odbudowa więźby dachowej i sklepień nastąpiła w latach 1798–1802. Było to niezwykle skomplikowane zadanie, albowiem była to konstrukcja rozłożona nad prostokątnym korpusem o wymiarach 24 × 44 m z wpisanym w nim wydłużonym przesklepionym oktogonem. Celem niniejszego tekstu jest przedstawienie tej skomplikowanej konstrukcji. Metoda badań polegała na analizie systemu i układu konstrukcyjnego, złącz ciesielskich, budulca i jego obróbki, systemu ciesielskich znaków montażowych. Badania architektoniczne wykonane w połączeniu ze studium źródeł i literatury przedmiotu pozwoliły na odtworzenie historii budowlanej od końca XVIII do 2. połowy XX w. oraz wydobycie pierwotnie zastosowanej sztuki ciesielskiej. Omawiana konstrukcja to wolna więźba jętkowa o stolcach leżących na dolnej kondygnacji i konstrukcja wieszarowa jednowieszakowa na górnej. Wieszak wsparto dodatkowo zastrzałami i mieczami sięgającymi przez obie kondygnacje, a rozpór także dodatkowymi zastrzałami na dolnej kondygnacji. Są to rozwiązania znane z konstrukcji rozporowo-wieszarowej i rozporowej. Ponadto podwieszono stopki do konstrukcji jedno- lub dwuwieszakowej w obrębie wewnętrznego oktogonu. Ten skomplikowany system konstrukcyjny wymagał użycia różnych rodzajów wiązarów dachowych, od pełnego i niepełnego do narożnego i kulawkowego. Występują one w dodatku w różnych odmianach i wariantach. Wyniki badań mogą się stać przyczynkiem do szerszych analiz sztuki ciesielskiej na przełomie XVIII i XIX w.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Agnieszka Gryglewska, Mateusz Rabiega - Elektrownia spółki Elektrizitätswerk Schlesien A.-G. w Siechnicach. Zakład przemysłowy w XX w. – dzieło inżyniera i architekta-artysty
doi:10.37190/arc220105
Tematem artykułu jest architektura elektrowni Tschechnitz (obecnie Elektrociepłownia Czechnica) w Siechnicach pod Wrocławiem. Obiekt budowany w okresie intensywnego rozwoju przemysłu elektroenergetycznego na Dolnym Śląsku na początku XX w. był efektem postulowanej przez twórców związanych z Deutscher Werkbund współpracy inżyniera i architekta-artysty. Celem pracy jest prezentacja historii i przekształceń elektrowni, artystycznego kształtowania jej układu urbanistycznego, elewacji, reprezentacyjnych wnętrz maszynowni, warsztatów mechanicznych i obiektów o funkcji reklamy. Analiza historii i stanu obecnego kompleksu była możliwa dzięki przeprowadzonym przez autorów badaniom terenowym, kwerendzie materiałów źródłowych, tekstów w prasie fachowej oraz ikonografii z lat 1910–2019. Przeprowadzone badania stanowią podstawę dla określenia zakresu ochrony konserwatorskiej oraz rewitalizacji tego zakładu po jego planowanym zamknięciu w 2024 r. wskutek polityki likwidacji elektrowni węglowych w Polsce.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Klára Palánová, Ondřej Juračka - Cmentarze i architektura funeralna w Czechach – problem integracji z krajobrazem miejskim – badania i studia projektowe
doi:10.37190/arc220106
W Republice Czeskiej sto lat po pierwszej kremacji nastąpiła stagnacja w rozwoju cmentarzy, krematoriów i architektury funeralnej. Stagnacja ta spowodowana jest niskim zainteresowaniem zarówno społeczeństwa, jak i rządu. Autorzy artykułu przeprowadzili wywiady i badania terenowe w celu określenia mocnych i słabych stron 20 obiektów pogrzebowych (cmentarzy, krematoriów oraz sal ceremonialnych i żałobnych) oraz omówienia nowych kierunków rozwoju. Na podstawie przeprowadzonych wywiadów i analizy obiektów dokonano oceny potrzeb i wymagań obecnego społeczeństwa oraz operatorów zakładów pogrzebowych. Przedstawiono również jedną z prac studenckich, w której zaproponowano sposoby radzenia sobie ze zidentyfikowanymi słabościami. Pokazuje ona, że bardzo korzystne jest projektowanie nowych obiektów łączących wiedzę o tradycjach narodu, nowych trendach i zwyczajach społeczeństwa. Dzięki innowacyjnemu podejściu nawet cmentarze położone poza miastami mogą stać się funkcjonalnymi elementami krajobrazu, na przykład poprzez połączenie kilku sąsiadujących ze sobą wsi i stworzenie nowych punktów orientacyjnych.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Sebastian Wróblewski - Rekonstrukcja krajobrazu urbanistycznego z końca XIX i początku XX w. w historycznym centrum Bejrutu
doi:10.37190/arc220107
Jedną z największych w skali światowej prac związanych z rekonstrukcją krajobrazu kulturowego miasta przeprowadzono w stolicy Libanu. Projekt przygotowany przez Solidere obejmował rekonstrukcję założenia przestrzennego po zniszczeniach powstałych w trakcie wojny domowej, najbardziej wartościowej pod względem urbanistycznym dzielnicy centralnej. W Bejrucie powstały nie tylko rekonstrukcje architektury przedwojennej, ale i współczesne obiekty architektoniczne dopasowane do specyficznej estetyki dzielnicy. Głównym założeniem artykułu jest prezentacja i ocena tych różnorodnych rozwiązań urbanistycznych i architektonicznych zastosowanych w Bejrucie w odniesieniu do współczesnej architektury odwołującej się do estetyki z końca XIX w. i art déco, osadzonej w zrekonstruowanej przestrzeni miejskiej oraz współczesnych rozwiązań detalu urbanistycznego. W badaniach skupiono się na zagadnieniach związanych z oceną architektury kontekstowej oraz rekonstrukcji i adaptacji obiektów w centralnych częściach miasta.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Daria Bręczewska-Kulesza - „Esgrafiado segoviano” jako wyraz regionalnej tradycji i tożsamości miasta
doi:10.37190/arc220108
Historyczne centrum Segowii obfituje w budynki z elewacjami w całości lub w części pokrytymi dekoracją wykonaną w technice sgraffito. Spójna forma zdobienia elewacji budynków, konsekwentnie stosowana i rozwijana przez stulecia, stała się elementem wyróżniającym architekturę miastan i całego regionu. Celem artykułu jest zbadanie segowiańskiego sgraffito jako wyrazu regionalnej tradycji i tożsamości miasta. W trakcie badań przeprowadzono studia historyczne nad rozwojem tradycji sgraffito w Hiszpanii. Pozwoliły one na uwypuklenie odrębności tej formy dekoracji w Segowii na tle innych ośrodków. Dokonano krytycznej analizy literatury przedmiotu i źródeł oraz opracowań architektoniczno-konserwatorskich. Na podstawie rezultatów badań in situ, podczas których zebrano bogaty materiał fotograficzny, przeprowadzono analizę formalną tych dekoracji. Następnie zbadany został wpływ sgraffito na spójność architektury miasta. W końcu rozważono problem, czy sgraffito może stać się elementem tożsamości miasta i jego wizytówką. W artykule skupiono się na dekoracyjnej funkcji sgraffito jako elementu regionalnej architektury. Po przeanalizowaniu aspektów historycznych i współczesnych rozwoju sgraffito w Segowii można uznać tę formę dekoracji za regionalne zjawisko, będące czynnikiem budowania tożsamości miasta, które tak jak akwedukt może stać się symbolem Segowii.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Shayan Al Zangana, Bartosz Kaźmierczak, Anna Kulig, Dominika Pazder - „Skarb w skrzyni, skrzynia pośród skarbów”: promocja lokalnego dziedzictwa kulturowego i sztuki poza obiektem muzeum. Studium przypadku Starego Miasta w As-Sulajmanijja
doi:10.37190/arc220109
W prezentowanym artykule podjęto zagadnienia dotyczące relacji pomiędzy zamkniętą przestrzenią muzeum a otwartą przestrzenią publiczną w kontekście promocji sztuki i dziedzictwa kulturowego. Muzeum traktowane jest w nim jako „skrzynia ze skarbem”, a przestrzeń publiczna jako okazja do wyeksponowania skarbu „poza skrzynią”. Autorzy skupili uwagę na sposobach rozszerzenia oddziaływania muzeum do przestrzeni publicznej i zatarcia granic między obiektem muzealnym a jego otoczeniem. Artykuł ma na celu przedstawienie badania empirycznego opartego na podejściu fizjonomicznym, które może okazać się użytecznym narzędziem promocji kultury i sztuki w miejscu kultury określonym przez autorów jako specyficzny typ przestrzeni publicznej. Wyniki badań przedstawiono na podstawie wybranego studium przypadku, czyli strategii rozszerzenia funkcji muzealnych o przestrzeń publiczną, realizowanych w ramach planowanej interwencji miejskiej.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Andrzej Sobolewski, Roman Czajka - Osiedle Zachód II na wrocławskim Szczepinie – miejsce zbudowane na nowo
doi:10.37190/arc220110
Osiedle Zachód II na wrocławskim Szczepinie jest interesującym przykładem nowej zabudowy powstałej na gruzach dawnego miasta, zniszczonego podczas II wojny światowej. Realizacja modernistycznych założeń urbanistycznych, które zrywały z historycznymi wzorcami kształtowania tkanki miejskiej w oparciu o kwartałową i pierzejową zabudowę, całkowicie zmieniła charakter zachodniej części Wrocławia. W artykule przedstawiono osiedle Zachód II w kontekście rozwoju Szczepina do lat 40. XX w. oraz uwarunkowań powojennej odbudowy. Współczesna ocena osiedla musi te uwarunkowania uwzględniać, architektura nigdy nie powstawała w oderwaniu od rzeczywistości społeczno-ekonomicznej. Celem artykułu jest nie tylko prezentacja wartościowego dzieła urbanistycznego i architektonicznego, ale również zwrócenie uwagi na potrzebę ochrony w Polsce kulturowego dziedzictwa i budownictwa okresu PRL-u. Zagrożenia wynikają nie tylko z technicznego zużycia budynków, zmian funkcjonalnych itp. Konieczna wydaje się również edukacja i zmiana świadomości ludzi, które pozwolą dostrzec walory i specyfikę tej architektury oraz wypracować koncepcje modernizacji, rewitalizacji, przy jednoczesnym zachowaniu najważniejszych założeń autorskich jej twórców.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Szymon Rozalski - Ochrona zabytkowych założeń zieleni we Wrocławiu. Prace inwestycyjno-remontowe w parku Szczytnickim w okresie 2000–2018
doi:10.37190/arc220111
Park Szczytnicki jest najstarszym i największym parkiem publicznym we Wrocławiu. Założenie o powierzchni ponad 100 ha charakteryzuje się wieloczęściową, zróżnicowaną kompozycją wynikającą z wielofazowego, trwającego ponad 200 lat procesu przemian. Tematem artykułu jest ochrona zabytkowych założeń zieleni na przykładzie prac inwestycyjno-remontowych zrealizowanych w parku Szczytnickim w latach 2000–2018. Autor przyjął hipotezę, że działania z tego okresu miały charakter głównie konserwatorsko-interwencyjny. W celu jej weryfikacji przeprowadził inwentaryzację 45 reprezentatywnych prac, bazując w swoich studiach na analizach terenowych, bibliograficznych, ikonograficznych, przede wszystkim jednak sięgając do materiałów źródłowych zgromadzonych w Zarządzie Zieleni Miejskiej we Wrocławiu. Prace te zostały opisane z perspektywy badacza-praktyka, który od wielu lat jest kierownikiem projektu w Zarządzie Zieleni Miejskiej. Artykuł z jednej strony syntezuje dane przedstawione w opracowaniach na temat parku, z drugiej poszerza wiedzę na temat najnowszych realizacji dotychczas nieprzedstawianych w literaturze przedmiotu.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Agnieszka Mańkowska, Artur Zaguła - Architektura tymczasowa XXI w. jako wyraz zmian zachodzących we współczesnym społeczeństwie
doi:10.37190/arc220112
Temat artykułu nawiązuje do kondycji współczesnego społeczeństwa jako czynnika kształtującego naszą architektoniczną rzeczywistość. Przedmiotem rozważań jest ponowoczesne społeczeństwo krajów wysokorozwiniętych XXI w. w ujęciu Zygmunta Baumana, nacechowane indywidualizmem, samotnością, życiem w ciągłym ruchu i konsumpcjonizmem, uznające krótkoterminowość za bezpieczną formę zawierania wszelakich „umów”, oraz współczesna architektura tymczasowa jako odpowiedź na tego rodzaju społeczne potrzeby. W niniejszym artykule, na podstawie studium wybranych przypadków, przedstawiona została propozycja typologii współczesnej architektury tymczasowej. Propozycja ta wraz z analizą różnorodnych relacji między tym zjawiskiem a potrzebami społeczeństwa ponowoczesnego prowadzi do próby wyodrębnienia ponowoczesnej architektury tymczasowej.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł