Numer 1(73)/2023
Spis treści
Otwórz spis treści
-
- Małgorzata Chorowska, Roland Mruczek - Śląski krajobraz z zamkiem w tle. Wrocławski donżon księcia-krzyżowca
- Maciej Piekarski - Topografia XVIII-wiecznego Rzeszowa i jej relikty we współczesnej przestrzeni architektoniczno-urbanistycznej miasta
- Agnieszka Chęć-Małyszek - Analiza pierwotnych układów funkcjonalnych neogotyckiej architektury sakralnej na terenie województwa lubelskiego
- Tomasz Jakub Trzupek - Kontynuacja typologii brył architektury nadświdrzańskiej we współczesnych realizacjach
- Tomasz Głowacki - Architektura nieobecności – fenomen, który staje się standardem
- Jacek Wesołowski - Dworzec Łódź Fabryczna – postęp czy regres w architekturze kolei?
- Bartosz M. Walczak - Rola projektowania architektonicznego w interpretacji dziedzictwa poprzemysłowego na przykładzie Wójtowskiego Młyna w Łodzi
- Magdalena Sulima - Ochrona zabytków architektury drewnianej i dziedzictwa kulturowego Tatarów polskich (na przykładzie Parku Kulturowego Bohoniki i parku krajobrazowego w Kruszynianiach)
- Fikret Bademci - Zabytkowy meczet Kenan Dede Yanık o konstrukcji wspartej na drewnianych kolumnach – propozycja renowacji
- Artur Kwaśniewski - Jak powinniśmy analizować historyczne obiekty architektury, urbanistyki, sztuki ogrodowej itp. Autorska propozycja metodyki na potrzeby planowania ochrony i adaptacji zabytków oraz dydaktyki akademickiej
- Agnieszka Kurkowska - Bioniczne relacje jako cechy autorskiej koncepcji biomorficznych form plastycznych przynależących do miejsca
- Ujal Abbasli, Güneş Mutlu Avinç, Semra Arslan Selçuk - Parametryczny projekt dostępny dla dzieci cyfrowego świata: plac zabaw inspirowany diagramem Woronoja
Artykuły
Małgorzata Chorowska, Roland Mruczek - Śląski krajobraz z zamkiem w tle. Wrocławski donżon księcia-krzyżowca
doi:10.37190/arc230101
Artykuł jest próbą nakreślenia krajobrazu kulturowego Śląska w czasach przełomu, w 2. i 3. tercji XII w., widzianego przez pryzmat studiów nad wczesnym mecenatem Piastów śląskich. Symbolem głębokich przemian – oprócz kolonizacji i gospodarki czynszowej – stała się wówczas ceglana architektura o genezie lombardzkiej, łączona na północ od Alp z włoskimi aspiracjami i mocarstwową polityką Hohenstaufów (1154–1186). Celem pracy jest ukazanie genezy nowatorskiego, ceglanego, osiemnastobocznego donżonu książęcego zamku na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu na tle podróży Bolesława I Wysokiego (lata wygnania: 1146–1163) oraz przemian politycznych i ekonomiczno-prawnych, jakie zainicjował na Śląsku w pierwszych dekadach melioratio terrae (lata panowania: 1163–1201). Czas ten, zdominowany początkowo przez konflikt Piastów z możnowładztwem, potem przez pierwsze udane eksperymenty gospodarcze i osadnicze, poprzedził szeroko znane w literaturze przedmiotu ogromne inwestycje architektoniczne i urbanistyczne o europejskim rozmachu podjęte przez jego syna Henryka Brodatego (1201–1238). Praca opiera się na wynikach badań archeologiczno-architektonicznych oraz analizach wybranych istniejących obiektów wieżowych, głównie europejskich, a także źródeł historycznych. Ceglany donżon wrocławski to manifest władzy powracającego z wygnania księcia Bolesława I Wysokiego, z trudem odzyskującego główne grody prowincji (1163/1166). Podobnie jak liczne wczesne wieże francuskie i angielskie był budowlą nowatorską, eksperymentalną i nie znalazł bezpośrednich naśladownictw formalnych. W poszukiwaniach jego genezy wypada sięgnąć do lombardzkich wzorców ceglanych, wśród których istotne znaczenie mogą mieć mury obronne Mediolanu zburzone po długim oblężeniu w latach 1161–1162. Powracając w 1163 r. do kraju z długiego wygnania, Bolesław I Wysoki zainicjował „ceglany przełom” w Polsce dzielnicowej, który stanowił jeden z etapów wielkiej „ceglanej rewolucji” na północ od Alp, zapoczątkowanej przez politykę włoską Hohenstaufów.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Maciej Piekarski - Topografia XVIII-wiecznego Rzeszowa i jej relikty we współczesnej przestrzeni architektoniczno-urbanistycznej miasta
doi:10.37190/arc230102
Jedną z ikon Rzeszowa jest XVIII-wieczny widok perspektywiczny miasta, znany jako tzw. plan Wiedemanna. Na widoku przedstawione są budynki oraz topografia miasta, które było wówczas otoczone systemem stawów i rozlewisk. Wszystkie reprezentacyjne budynki, chociaż w nieco zmienionych formach, są zachowane do dzisiaj. Stawy i rozlewiska nie istnieją. Celem autora w badaniu opisanym w artykule było odnalezienie śladów po brzegach tych zbiorników wodnych we współczesnej topografii miasta, która jest bardzo zmieniona. Posłużono się do tego mapami i fotografiami lotniczymi z czasów, kiedy ślady XVIII-wiecznego ukształtowania terenu były bardziej widoczne. Treść źródeł kartograficznych wykorzystano poprzez nałożenie na siebie cyfrowych wersji map: historycznej oraz aktualnej, kalibrując obraz za pomocą pary punktów przynależnych do dwóch oddalonych od siebie obiektów o niezmienionych bryłach. Informację zawartą w fotografii zweryfikowano poprzez wykonanie analogicznych konstrukcji geometrycznych na fotografii oraz aktualnej mapie. Zwieńczeniem badania był rekonesans in situ. W jego trakcie znaleziono w terenie wiele wciąż wyraźnych śladów dawnej topografii, które dla postronnego obserwatora mogą być niezauważalne. Uzyskane rezultaty wprowadzają korektę do planu Wiedemanna, odwzorowującego strukturę przestrzenną miasta częściowo błędnie. Uzupełniają stan wiedzy o Rzeszowie, która w niedostatecznym stopniu obejmuje zagadnienia przestrzenno-urbanistyczne. Zwracają uwagę na ignorowany element miejskiego krajobrazu kulturowego, jakim jest ukształtowanie terenu, często niedostatecznie chronione.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Agnieszka Chęć-Małyszek - Analiza pierwotnych układów funkcjonalnych neogotyckiej architektury sakralnej na terenie województwa lubelskiego
doi:10.37190/arc230103
Architektura historyzująca w budownictwie sakralnym była uważana za mało znaczącą, gdyż nie miała wielu charakterystycznych i unikatowych elementów. W istocie pełniła ona bardzo ważną funkcję. Mimo upływu lat wciąż przemawia swoją formą, esencją i programem. W niniejszym artykule analizie poddano neogotyckie kościoły na terenie województwa lubelskiego, zwracając szczególną uwagę na dzieła najpłodniejszego twórcy tego nurtu – Józefa Piusa Dziekońskiego. Celem pracy było porównanie lubelskich kościołów z okresu neogotyku, określenie ich funkcji, znaczenia i charakterystycznych cech układu funkcjonalnego. Zaprezentowano kontekst historyczny oraz ideowy determinujący charakter oraz rolę omawianych budowli sakralnych. W trakcie badań analizie porównawczej poddano neogotyckie budynki sakralne wybrane spośród wszystkich obiektów sakralnych na terenie województwa lubelskiego. Wyodrębniono najbardziej charakterystyczne cechy poszczególnych budynków oraz ich funkcje. Wyniki zestawiono w formie opisowej i wykresów. Pozwalają one na stwierdzenie, że wszystkie istniejące neogotyckie kościoły w regionie stanowią nowy typ obiektów z zachowaniem własnego indywidualnego stylu. Pełnią one funkcję chrześcijańskich świątyń, które zaspokajają ludzkie potrzeby duchowe, emocjonalne i społeczne. Charakterystyczne wysokie smukłe wieże nadają tożsamość tym świętym miejscom oraz stanowią dominanty widokowe w krajobrazie województwa lubelskiego.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Tomasz Jakub Trzupek - Kontynuacja typologii brył architektury nadświdrzańskiej we współczesnych realizacjach
doi:10.37190/arc230104
Tematem artykułu jest architektura nadświdrzańska, zwana potocznie świdermajerem, oraz architektura określana jako neoświdermajer, czyli nowe obiekty pojawiające się w omawianym regionie i nawiązujące do obiektów historycznych. Celem autora było przedstawienie najbardziej charakterystycznego typu kształtowania brył obiektów historycznych i udowodnienie, że współczesne obiekty kontynuują te układy. Wykorzystano do tego typologiczną analizę porównawczą układów brył. W tekście przedstawiono genezę zjawiska, stan badań, typologię oraz zaprezentowano rysunki przedstawiające najbardziej charakterystyczne elementy omawianej architektury (werandy i ozdobne profile szalunków), zestawienia rzutów obiektów historycznych i współczesnych, plansze zestawiające ze sobą bryły architektury nadświdrzańskiej i neoświdermajer. Na podstawie przedstawionego materiału można stwierdzić, że wysunięte tezy dotyczące różnorodności sposobów kształtowania brył w architekturze nadświdrzańskiej i założenie możliwości wyodrębnienia dominujących typów kształtowania brył zostały potwierdzone. Nowe obiekty można przyporządkować określonym typologiom budynków historycznych. Tym samym niniejsza praca rozpoczyna naukową refleksję nad nowym zjawiskiem, jakim jest neoświdermajer.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Tomasz Głowacki - Architektura nieobecności – fenomen, który staje się standardem
doi:10.37190/arc230105
Fenomen architektury nieobecności dotyczy coraz powszechniejszej tendencji w projektowaniu budynków/obiektów/przestrzeni, polegającej na minimalnej ingerencji wizualnej w otoczenie czy nawet całkowitej jej nieobecności. W oparciu o analizę przykładów, głównie z realizacji współczesnych, w pracy wyróżniono i opisano różnorodne sposoby (kategorie) kreacji architektury nieobecności, które ostatecznie określają jej typologię. Obejmuje ona następujące kategorie: 1) translokację, 2) sztuczną topografię, 3) kamuflaż i iluzję, 4) tymczasowość i mobilność, 5) supertransparentność, 6) dematerializację. Artykuł ma charakter pionierski – opisuje i definiuje fenomen architektury nieobecności. Ukazuje, iż jest ona sposobem szukania równowagi w świecie coraz bardziej przepełnionym i zabudowanym, w którym radykalnemu skurczeniu ulegają obszary zielone i wolne od artefaktów. Swoim wycofaniem i zniknięciem oddaje szacunek przyrodzie i dziedzictwu, środowisku naturalnemu i kulturowemu, w którym powstaje. Uwalniając horyzont, jest nieinwazyjną wizualnie odpowiedzią na zmniejszającą się ilość przestrzeni w miastach i architektoniczny nieład.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Jacek Wesołowski - Dworzec Łódź Fabryczna – postęp czy regres w architekturze kolei?
doi:10.37190/arc230106
Gruntowna przebudowa łódzkiego Dworca Fabrycznego, jednej z największych inwestycji kolejowych III RP, budziła i budzi wiele kontrowersji – zarówno na etapie projektowania, jak i jeszcze bardziej po otwarciu. Część z nich to sądy pochopne i pomówienia, wynikające z nieświadomości wszystkich uwarunkowań, a część jest jak najbardziej prawdziwa. Jeszcze inne ważne aspekty inwestycji wydają się w ogóle nieobecne w publicznym dyskursie. Jedno jest pewne: obiekt, tak jak cała przebudowa węzła kolejowego, jest niedokończony, nie funkcjonuje tak, jak oczekiwano. Mija jednak sześć lat od jego otwarcia i to jest dobry czas na dokonanie obiektywnej krytyki obiektu wzbogaconej już o doświadczenie użytkowania. W tym celu posłużono się odwołaniem pierwotnych wizji systemu kolejowego i wstępnych koncepcji projektowych oraz dokonano analizy obiektu in situ. Wnioski skonfrontowano z publikacjami specjalistycznymi. W efekcie odnosi się wrażenie, że obiekt znajduje się jakby w pół drogi między modernizmem i postmodernizmem. Z jednej strony rozwija wizję przestrzenną prawidłowo relegującą ruch samochodowy na rubieże śródmieścia, a z drugiej – przeszkadza w wytworzeniu atrakcyjnej przestrzeni miejskiej źle ukształtowanymi pierzejami, odrzuceniem zieleni jako tworzywa rchitektonicznego i przeskalowaniem infrastruktury drogowej. Z jednej strony wprowadza ikoniczny motyw wejścia, z drugiej gwałci historyczną oś kompozycyjną. Towarzyszy temu wiele mankamentów funkcjonalnych, a przede wszystkim niewykorzystany potencjał wielkiej powierzchni użytkowej. Korzenie tego tkwią w zmieniających się koncepcjach – zarówno na szczeblu wizji systemu kolejowego realizowanego przez państwo, jak i układu urbanistycznego, stanowiącego domenę miasta.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Bartosz M. Walczak - Rola projektowania architektonicznego w interpretacji dziedzictwa poprzemysłowego na przykładzie Wójtowskiego Młyna w Łodzi
doi:10.37190/arc230107
W artykule, na przykładzie Wójtowskiego Młyna w Łodzi, przedstawiono możliwe strategie projektowe, jakie można stosować w odniesieniu do dziedzictwa przemysłowego. W szczególności nakreślone zostały możliwości wykorzystania narracyjnej roli architektury w kontekście materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Podstawę rozważań stanowiły wyniki projektu semestralnego zrealizowanego w Zakładzie Historii Architektury, Rewitalizacji i Konserwacji Zabytków Politechniki Łódzkiej. Jego tematem była propozycja interwencji architektonicznej mającej na celu opowiedzenie złożonej historii budowlanej, a także utrzymanie wyjątkowej atmosfery miejsca. Największym wyzwaniem była rozbieżność między bogatą przeszłością obiektu a jego obecnym stanem oraz wyrazem architektonicznym. Propozycje projektowe pozwoliły poczynić wiele ciekawych obserwacji dotyczących strategii projektowych (tj. historii i dziedzictwa jako źródła inspiracji; atmosfery miejsca jako przedmiotu ochrony; roli i odpowiedniości materiałów budowlanych w interpretacji dziedzictwa przemysłowego), jak również procesu kształcenia przyszłych architektów i ich przygotowania do twórczego wykorzystania spuścizny poprzemysłowej z poszanowaniem jej wartości kulturowych.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Magdalena Sulima - Ochrona zabytków architektury drewnianej i dziedzictwa kulturowego Tatarów polskich (na przykładzie Parku Kulturowego Bohoniki i parku krajobrazowego w Kruszynianiach)
doi:10.37190/arc230108
W artykule omówiono symbolikę i bogactwo kultury Tatarów polskich zamieszkujących położone w województwie podlaskim wsie Bohoniki i Kruszyniany. Wielowiekowa tradycja, a także kultywowane i podtrzymywane po dziś dzień przez ludność tatarską zwyczaje stanowią skarbnicę historii czasów minionych oraz niepodważalny dowód na istnienie genius loci. Pomimo unikatowych wartości architektoniczno-kulturowych, jakie prezentują obydwie miejscowości, oraz faktu, iż znajdujące się tam meczety i mizary wpisane zostały na krajową listę zabytków oraz uznane za pomniki historii, krajobraz kulturowy wsi narażony jest na przemiany i zniekształcenia w wyniku planowanych tam inwestycji przemysłowych. Działania te mogą niewątpliwe negatywnie odbić się na wizerunku wsi, zarówno pod względem przestrzennym, przyrodniczym, jak i społecznym. Jednym ze sposobów ochrony kultury tatarskiej stało się utworzenie w Bohonikach parku kulturowego, którego celem ma być wzmocnienie ochrony zabytków znajdujących się na jego obszarze, jak również ugruntowanie potencjału turystycznego wsi. W Kruszynianiach z kolei zamierzenia powstania ferm przemysłowych drobiu ma powstrzymać powołanie tam parku krajobrazowego, którego priorytetem będzie zarówno ochrona otaczającej przyrody Puszczy Knyszyńskiej, jak i wielokulturowego dziedzictwa. W tekście poruszono też prawne kwestie ochrony z perspektywy przepisów dotyczących funkcjonowania parku kulturowego i krajobrazowego oraz opisano działania, jakie w tym zakresie podjęli sami mieszkańcy, władze samorządowe i służby konserwatorskie. Ma to na celu zwrócenie uwagi na problem kompleksowej ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego Tatarów polskich w kontekście współczesnych przemian cywilizacyjnych i związanych z nimi zmian krajobrazowych.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Fikret Bademci - Zabytkowy meczet Kenan Dede Yanık o konstrukcji wspartej na drewnianych kolumnach – propozycja renowacji
doi:10.37190/arc230109
Drewniane meczety o konstrukcji wspartej na drewnianych kolumnach są ważne nie tylko ze względu na ich wartość historyczną, ale także z powodu rozwiązań materiałowych i zastosowanej techniki budowlanej. Obiekty te dokumentują historyczny rozwój architektury meczetów. W drewnianych meczetach kolumnowych, których zachowało się niewiele, drewno wysuwa się na pierwszy plan nie tylko jako materiał konstrukcyjny, ale także jako materiał elementów i detalu architektonicznego. Oprócz stolarki drzwiowej i okiennej w drewnianych meczetach kolumnowych z tego materiału wykonane są najczęściej również minaret, mihrab i kazalnica/minbar. Znajdujący się w prowincji Konya w Turcji meczet Kenan Dede Yanık jest przykładem drewnianego meczetu kolumnowego. Budynek, który w procesie historycznym doczekał się wielu napraw i renowacji, uległ zniszczeniu w wyniku pożaru i został odbudowany. Niniejsze opracowanie zostało przygotowane w celu przedstawienia tego drewnianego meczetu kolumnowego o znacznej wartości historycznej. W opracowaniu zaprezentowano przegląd literatury przedmiotu na temat obiektu oraz udokumentowano dzisiejszy stan budynku w inwentaryzacji fotograficznej. Określono stopień degradacji meczetu i opracowano propozycję jego renowacji.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Artur Kwaśniewski - Jak powinniśmy analizować historyczne obiekty architektury, urbanistyki, sztuki ogrodowej itp. Autorska propozycja metodyki na potrzeby planowania ochrony i adaptacji zabytków oraz dydaktyki akademickiej
doi:10.37190/arc230110
W artykule przedstawiono autorską metodykę sporządzania analizy wartości zabytkowych budowli historycznej, użyteczną zarówno w odniesieniu do obiektów architektury, jak i założeń urbanistycznych, ogrodowych, krajobrazowych. Istotą tej metodyki jest traktowanie analizy jako badania związków przyczynowo-skutkowych: bezpośrednich zależności między materią zabytku, jego wartościami i postulowaną ochroną tych wartości. Proponowany sposób analizowania zabytku pod kątem jego wartości obejmuje trzy etapy postępowania: zgromadzenie zasobów i uwarunkowań – ich ocenę w oparciu o przyjęte zobiektywizowane kryteria – formułowanie wniosków mówiących wyłącznie o konieczności, zasadności, możliwości postępowania z zabytkiem w celu chronienia jego wartości i eksponowania walorów. Autor zaprezentował sposób objęcia analizą wszystkich aspektów środowiskowych istotnych w planowaniu ochrony i adaptacji obiektów zabytkowych oraz omówił przydatność tej metody w edukacji akademickiej przyszłych architektów, urbanistów i planistów.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Agnieszka Kurkowska - Bioniczne relacje jako cechy autorskiej koncepcji biomorficznych form plastycznych przynależących do miejsca
doi:10.37190/arc230111
Tematem artykułu jest poszukiwanie architektonicznej formuły zamieszkiwania organicznie osadzonego w rejonie Pojezierza Kaszubskiego. Autorski projekt polegał na stworzeniu cyklu biomorficznych form plastycznych przynależących do miejsca. W ten sposób powstał zbiór alternatywnych rozwiązań w postaci niewielkich rozmiarów glinianych rzeźb uwzględniających bioniczne relacje pomiędzy nowo powstałymi elementami kulturowymi (przypisanymi miejscu) i przyrodniczymi (charakterystycznymi dla analizowanego obszaru). Projekt zakładał określoną metodę pracy twórczo-badawczej. Wielokrotnie powtarzany proces szkicowania (wykorzystującego naturalne elementy napotkane na pojezierzu), a następnie rzeźbienia i lokowania rzeźb pozwolił zgromadzić zbiór dokumentalnych fotografii rejestrujących kolejne próby osadzania kulturowych obiektów w przyrodniczym kontekście. Dzięki fotografiom można kolejne rozwiązania zestawiać i porównywać. Powstał rodzaj katalogu ukazującego silne bioniczne powinowactwo form, wspólne dla wszystkich powstałych rzeźb. Rzeźby w określonych „aranżacjach’” spasowują się z zastanym miejscem, „dialogują” z nim. Może on posłużyć jako materiał badawczy, ale też posłużyć kontemplacji relacji obiektów i „uzupełnianych” nimi miejsc.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Ujal Abbasli, Güneş Mutlu Avinç, Semra Arslan Selçuk - Parametryczny projekt dostępny dla dzieci cyfrowego świata: plac zabaw inspirowany diagramem Woronoja
doi:10.37190/arc230112
Zabawa jest bardzo istotna w rozwoju fizycznym, psychicznym, poznawczym i społecznym dzieci, stanowi przy tym jedno z najważniejszych narzędzi w odkrywaniu ich relacji z bliższym i dalszym otoczeniem. Ze względu na atrakcyjność świata cyfrowego, dzisiejsze dzieci dużo czasu spędzają w pomieszczeniach, co nie sprzyja nauce budowania związków międzyludzkich i podnoszeniu własnej sprawności. Dlatego też warto dzieci motywować do powrotu na świeże powietrze, tworząc dla nich atrakcyjne place zabaw, które mogą być użytkowane w niestandardowy i kreatywny sposób. W niniejszym artykule przeanalizowano rolę biomorfologii w projektowaniu nowoczesnych placów zabaw, które mogłyby stanowić wyzwanie dla dzieci. Okazuje się bowiem, że kolory i wzory występujące w naturze mogą stanowić inspiracje w nowym podejściu do projektowania urządzeń dziecięcych zabaw. Zaobserwowano też, że biomorfologia może oferować formy i struktury, które służą „afordancjom” rozumianym jako interakcje ze środowiskiem. Mając na uwadze wskazane spostrzeżenia, przedstawiono autorski projekt placu zabaw, który powstał przy użyciu diagramów Woronoja. Projekt został poddany ocenie ekspertów, którą również zaprezentowano w artykule.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł