Numer 2(70)/2022

DOI: 10.5277/ARCHITECTUS

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

Monika Ewa Adamska - Arthur Kickton (1861–1944) – architekt kościołów i jego projekty na Śląsku. Pomiędzy tradycją a nowoczesnością

doi:10.37190/arc220201

Arthur Kickton to wykształcony na berlińskiej politechnice niemiecki architekt specjalizujący się w architekturze sakralnej, związany zawodowo głównie z Prusami Wschodnimi i Śląskiem. W artykule w układzie chronologicznym zaprezentowano główne projekty budowli sakralnych autorstwa Kicktona na Śląsku, z zarysem biografii zawodowej architekta. Celem publikacji jest wskazanie stosowanych przez architekta rozwiązań formalnych, wyróżnienie elementów kształtujących indywidualność jego dzieł oraz zdefiniowanie stylistyki. W pracy zastosowano metodę badań historyczno-interpretacyjnych oraz metodę argumentacji opartej na analizie i syntezie. Przeprowadzone badania pokazały, że śląska architektura sakralna autorstwa Kicktona wpisuje się stylistycznie pomiędzy tradycję a nowoczesność. Architekt korzystał swobodnie z dziedzictwa stylów minionych epok, twórczo przekształcając i modernizując historyczne wzorce sztuki sakralnej przy użyciu języka form współczesnych i nowatorskich rozwiązań materiałowych.

Słowa kluczowe:

    kościół

    architektura-sakralna

    arthur-kickton

    śląsk

Ewa Węcławowicz-Gyurkovich - Nurt dekonstruktywistyczny w polskiej architekturze XXI w. – wybrane realizacje

doi:10.37190/arc220202

Artykuł poświęcono przedstawieniu i analizie estetyki form i struktur kilku wybranych realizacji w polskiej architekturze, które reprezentują bardzo elitarny nurt zwany dekonstrukcją. Ten kierunek pojawił się w światowej architekturze głównie na początku lat 80. XX w. Do Polski dotarł z dużym, bo kilkudziesięcioletnim opóźnieniem, albowiem dopiero w drugiej dekadzie XXI w. zostało zrealizowanych kilka nowych obiektów kultury. Po nakreśleniu najważniejszych cech tego nurtu, na podstawie analizy realizacji w Europie Zachodniej i w USA autorka artykułu omówiła wybrane przykłady: Muzeum Ognia w Żorach (otwarte w 2014 r.), Centrum Kulturalno-Kongresowe Jordanki w Toruniu (otwarte w 2015 r.) oraz Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (otwarte w 2017 r.). W każdej realizacji, podobnie jak obserwować to można w przykładach znanych zachodnich twórców, istotna jest indywidualna filozofia architektów – autorów tych realizacji. W artykule przedstawione zostały wypowiedzi twórców tych obiektów. Autorka zwróciła także uwagę, że z końcem lat 90. XX w. pojawiły się w naszym kraju w ramach tego nurtu pojedyncze realizacje domów jednorodzinnych, prywatnych warsztatów produkcyjnych oraz wnętrz. W każdym wypadku analiza estetyczna tych dzieł wykazała, że wybrane obiekty są reprezentatywne dla omawianego nurtu, realizują jego awangardowe hasła, obrazujące emocje i nastroje dekonstrukcji.

Słowa kluczowe:

    dekonstrukcja

    realizacje

    estetyka

    struktura-form

Ivona Dlábiková, Martina Peřinková, Jan Kovář - Krótka historia krematoriów i sal żałobnych. Współczesna historia kremacji

doi:10.37190/arc220203

Kremacja była powszechnym sposobem grzebania w dawnych kulturach, na przykład w starożytnej Grecji, Rzymie, u Celtów, Wikingów, a także w kulturach pozaeuropejskich. W Europie praktyki grzebalne zmieniały się, odkąd chrześcijaństwo zaczęło dominować w lokalnych społecznościach. Od czasów Karola Wielkiego obowiązywał (pod karą śmierci) zakazał kremacji. Motywy kulturowo-religijne spowodowały, że w różnych krajach Starego Kontynentu przez prawie 1000 lat istniał prawny zakaz kremacji ciał. Kremację jako sposób grzebania Kościół zaczął tolerować dopiero w 1963 r. Mimo oporu Kościoła rzymsko-katolickiego nowo powołane w tym celu towarzystwa od 1874 r. budowały pierwsze krematoria w Europie. Obiekty te – budynki kremacyjne – nie miały nic wspólnego ze starymi rytuałami kremacyjnymi, kiedy ciało było spalane na dużej ilości drewna, co trwało kilka godzin. Główną część nowych budynków stanowiły piece i kominy, w których ciało popieli się w ciągu godziny. Powstanie takich miejsc przyczyniło się do powszechnej dyskusji na temat stylu i symboliki tej architektury. W budynku krematorium powstał nowy typ przestrzeni: sala żałobna. Później pomieszczenie to zostało oddzielone od krematorium i utworzono samodzielną jednostkę. Sale żałobne są obecnie powszechnym typem architektury w Europie i istnieją obok kościołów, w których zazwyczaj odbywają się ceremonie religijne. W innych częściach świata do dziś zachował się stary typ rytualnej kremacji drewnem, jednak współczesna kremacja stała się bardziej odpowiednia również w krajach korzystających z doświadczeń architektury historycznej.     Celem artykułu było zwięzłe opisanie okoliczności, w jakich powstawały przestrzenie służące współcześnie do kremacji. Główną metodą było studiowanie stylów pierwszych budynków krematoryjnych oraz literatury przedmiotu. Budowle te nigdy nie powstałyby bez wysiłku kilku osobistości, którym wbrew powszechnej opinii chrześcijańskiej udało się założyć pierwsze krematoria.

Słowa kluczowe:

    krematorium

    nowoczesna-kremacja

    architektura

    sala-żałobna

    historia

    grzebanie

    piece

    popiół

Zuzanna Napieralska - Spontaniczna transformacja zespołów zabudowy jednorodzinnej lat 1970–1989 na przykładzie polskich miast

doi:10.37190/arc220204

Tematem artykułu jest proces niekontrolowanych i spontanicznych przemian, jakie zachodzą w zespołach domów jednorodzinnych z okresu polskiego socjalizmu. Analizowane przekształcenia są konsekwencją konieczności dostosowania budynków do aktualnych wymogów i poprawy ich standardu poprzez termomodernizację, rozbudowę czy wymianę stolarki okiennej. Te ingerencje budowlane są nieuniknione ze względu na pogarszający się stan techniczny analizowanych budynków. Obecnie brakuje przepisów i kryteriów opisujących prawidłową i efektywną modernizację takich budynków, także w kontekście całego zespołu mieszkaniowego. W wyniku niekontrolowanej renowacji poszczególnych domów, w jednolity i przejrzysty układ zespołu domów wkracza chaos. W artykule przedstawiono aktualny stan zachowania kilku zespołów zabudowy jednorodzinnej z lat 1970–1989 z Wrocławia, Katowic i Szczecina. Celem autorki jest również znalezienie odpowiedzi, czy możliwa jest modernizacja i rozbudowa poszczególnych budynków należących do jednego spójnego osiedla przy zachowaniu jego integralnego charakteru i harmonii przestrzennej.

Słowa kluczowe:

    zabudowa-jednorodzinna

    osiedle-mieszkaniowe

    modernizacja

    architektura-socjalizmu

    osiedlowa-przestrzeń-wspólna

Jolanta Sroczyńska - Konserwacja prewencyjna budynków historycznych w krajach europejskich − analiza wybranych przykładów

doi:10.37190/arc220205

Dziedzictwo architektoniczne, ze względu na swój materialny charakter, jest niezmiernie wrażliwe na czynniki przyczyniające się do jego degradacji. Konserwacja prewencyjna jest obecnie najlepszym sposobem ochrony materialnej autentyczności dziedzictwa i ma swą ugruntowaną pozycję w archeologii i muzeologii. W ochronie dziedzictwa nieruchomego wciąż jeszcze brakuje właściwego zrozumienia dla tego typu działań.      W artykule zaprezentowano kilka wybranych przykładów zastosowania takiej metody ochrony zabytków w Belgii, Holandii, Danii, Włoszech oraz w regionie leżącym na pograniczu Francji, Hiszpanii i Portugalii. Kilkanaście lat pozytywnych doświadczeń płynących z tego typu inicjatyw jest wystarczającym powodem, aby podobne działania wdrożyć również i w Polsce. Upowszechnienie wiedzy na temat działań prewentywnych, które jeszcze przed wystąpieniem zagrożenia pozwolą na przygotowanie odpowiednich zabezpieczeń zabytku, są niewątpliwie najbardziej optymalnym rozwiązaniem. Konieczne jest jednak odpowiednie wspomożenie właścicieli zabytków, aby zapewnić im nie tylko dodatkowe fundusze na bieżącą konserwację budynków, ale także pełniejszą i rzetelniejszą wiedzę o podatności budynku na różne typy degradacji. W nowoczesnej ochronie zabytków powinno się zamienić dotychczasowe reakcyjne działania na planową konserwację prewencyjną.

Słowa kluczowe:

    konserwacja-prewentywna

    zarządzanie-ryzykiem

    zabytki-architektury

    budynki-historyczne

Magdalena Wiśniewska - Kody form przestrzennych a rewitalizacja urbanistyczna śródmieść miast historycznych. Szanse i zagrożenia

doi:10.37190/arc220206

Niniejszy artykuł powstał w wyniku zainteresowania możliwościami i aktualnymi uwarunkowaniami rewitalizacji, które mogą prowadzić do kształtowania harmonijnej przestrzeni miejskiej, stwarzającej dla mieszkańców pożądane warunki do życia i realizacji ich codziennych potrzeb. Autorka zwraca w nim uwagę na wyzwania związane z poszukiwaniem nowych, skutecznych narzędzi i metod stosowanych w urbanistyce do transformacji historycznej przestrzeni śródmiejskiej. Wskazuje aktualność i złożoność działań podejmowanych na wielu poziomach, koncentrując się na rewitalizacji urbanistycznej. Artykuł jest także próbą rozpoznania założeń SmartCode’u – kodu form przestrzennych – i rozważaniem możliwości jego zastosowania w warunkach lokalnych przy uwzględnieniu kontekstu kulturowego i przestrzennego miast w Polsce. Celem autorki jest znalezienie odpowiedzi na pytanie o to, czy kody form przestrzennych mogą być skutecznym narzędziem w rewitalizacji przestrzeni miejskiej.     Refleksja nad powyższymi zagadnieniami została oparta na analizie źródeł literaturowych i analizie studiów przypadku wybranych założeń architektonicznych i urbanistycznych na przestrzeni kolejnych epok i kierunków, w zestawieniu z realizacją postulatów nawiązań do lokalnej tradycji budowania w metodologii SmartCode’u. W tym celu odwołano się do przesłanek podnoszonych przez urbanistów i architektów, a przyświecających powojennej odbudowie założeń miejskich, propagowaniu socrealizmu czy upowszechnianiu postmodernizmu, historyzmu, retrowersji. Doprowadziło to do ukazania metodologii SmartCode’u (uzupełnionej przez transekt oraz warsztaty charette) jako spójnego i kompleksowego narzędzia w urbanistyce. W artykule podniesiono, że jest ono stosowane z powodzeniem w realiach amerykańskich, zarówno w założeniach nowo projektowanych, jak i w transformacji już istniejących. Ze względu na znaczne różnice kulturowe i odmienną tradycję budowania wskazano zagrożenia i obawy związane z próbą ich bezpośredniego przełożenia i zastosowania w rewitalizacji przestrzeni polskich miast – cechującej się wielowiekową i złożoną historią. Podkreślono jednak, że metodologia SmartCode’u może być cenną inspiracją do szukania odpowiednio zmodyfikowanych rozwiązań lokalnych i punktem wyjścia dyskusji na temat roli dziedzictwa kulturowego we współczesnych przeobrażeniach przestrzeni miejskiej i celowości współczesnych nawiązań do form historycznych.

Słowa kluczowe:

    rewitalizacja-urbanistyczna

    smartcode

    narzędzia-planistyczne

    kody-form-przestrzennych

    retrowersja

Robert Idem, Katarzyna Zielonko-Jung, Aleksandra Karpińska - Technologie rodzime i low-tech w architekturze humanitarnej na przykładzie Senegalu

doi:10.37190/arc220207

Architektura humanitarna mieści się w szerszym nurcie tak zwanej architektury zaangażowanej społecznie, której celem nadrzędnym jest wniesienie nowych wartości do jakości życia określonych społeczności. Konkretnie w przypadku architektury humanitarnej mamy do czynienia z pomocą niesioną społecznościom dotkniętym ubóstwem. Kontekst ograniczeń ekonomicznych jest szczególnym wyzwaniem dla projektantów i budowniczych. Naturalną koniecznością staje się poszukiwanie materiałów i rozwiązań tanich, dostępnych lokalnie, możliwych do wykorzystania przez niewykwalifikowaną siłę roboczą. Artykuł dotyczy możliwości zastosowania technologii rodzimych i low-tech jako podstawowych metod budowlanych dla architektury humanitarnej. Badania ukierunkowano na kontekst konkretnego państwa zachodniej Afryki – Senegalu. Celem artykułu jest rozpoznanie rozwiązań materiałowo-budowlanych w budynkach wzniesionych lub projektowanych w Senegalu związanych z pomocą humanitarną i wsparciem społecznym lokalnej ludności. Przeprowadzono analizę czterech przykładów zlokalizowanych na obszarze tego kraju: dwóch obiektów zrealizowanych oraz dwóch obiektów projektowanych. Jako podstawowe kryteria analizy przyjęto cel społeczny obiektów oraz zastosowane materiały i technologie. Wnioski dotyczą rodzajów i zakresu zastosowania technologii rodzimych i low-tech oraz odniesienia procesu projektowaniai wznoszenia analizowanych obiektów do idei zrównoważonego rozwoju.

Słowa kluczowe:

    architektura-humanitarna

    architektura-rodzima

    rozwój-zrównoważony

Ewa Cisek, Matylda Gacek - Kolor w ekoarchitekturze jako odwzorowanie procesów zachodzących w naturze

doi:10.37190/arc220208

Artykuł poświęcony jest badaniom nad relacjami, jakie zachodzą pomiędzy naturalnymi procesami, którym podlegają materiały pochodzenia organicznego stosowane w ekoarchitekturze, a uzyskiwanymi, będącymi ich następstwem efektami kolorystycznymi. Wskazano, że wizerunki obiektów mogą ulegać zmianom zarówno nieodwracalnym, gdy użyty materiał ulega z czasem naturalnej biodegradacji, jak i cyklicznym – wówczas zastosowana żywa materia odradza się okresowo w kolorach zgodnych z całorocznymi rytmami przyrodniczymi. Takie rozwiązania realizowane w różnych skalach definiowane są jako nowe formy sztuki, będące sprzężeniem architektury z biologią. Przedmiotowe badania nad kolorem wpisują się w ramowe rozważania nad transformacją pejzażu miejskiego w przyjazne środowisku ekostruktury o różnych skalach i kolorach. Analizy ekologicznych realizacji pokazują, że idea miasta organicznego oraz wprowadzanie do miast natury w różnorodnych formach barwnej ekoarchitektury wpisują się w długofalowy ruch ekologii głębokiej, zapoczątkowanej w Norwegii, stając się środkiem do walki z kryzysem klimatycznym. Niniejsza praca pozwala podkreślić wysoką wartość i ważność tych zastosowań dla osiągania różnorodnych i bogatych zakresów kolorystycznych w architekturze, przy istotnej redukcji jej negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne, w porównaniu np. z architekturą wykorzystującą syntetyczne materiały budowlane. Takie praktyki powinny być szczególnie promowane w kontekście postępującego kryzysu klimatycznego, a badania nad materiałami pochodzenia organicznego traktowane priorytetowo.

Słowa kluczowe:

    ekokolor

    ekoarchitektura

    energia-odnawialna

    ekologia

    kolory-ziemi

Ewa Netczuk-Pol - Kolor jako element porządkujący przestrzeń wspólną w obiektach edukacyjnych. Na przykładzie Szkoły Podstawowej nr 1 im. Marii Dąbrowskiej we Wrocławiu

doi:10.37190/arc220209

W artykule zostały omówione ogólne zagadnienia dotyczące kreowania przestrzeni obiektów edukacyjnych pod względem kolorystycznym. Na odbiór przestrzeni szkoły wpływa wiele czynników takich jak światło, temperatura, jakość powietrza, elastyczność przestrzeni, poczucie przynależności, kompleksowość miejsca i kolor. Ten ostatni odgrywa istotną rolę w odbiorze pomieszczeń i wpływa na zachowania człowieka, ponieważ jest oprócz dźwięku i zapachu jednym z ważniejszych bodźców odbieranych przez nasz mózg. Mimo to większość z obecnie istniejących we Polsce szkół wybudowanych do 1990 r. nie uwzględnia koloru jako czynnika wpływającego na zachowanie ucznia. Dopiero od niedawna zwraca się uwagę na tę kwestię. W niniejszym artykule przedstawiono studium przypadku Szkoły Podstawowej nr 1 im. Marii Dąbrowskiej we Wrocławiu. Na potrzeby tej właśnie szkoły w ramach programu „Konstruowanie Kulturalnej Przestrzeni Edukacyjnej” organizowanego przez wrocławskie Muzeum Współczesne przygotowano projekt wprowadzenia koloru do wnętrza z zachowaniem historycznego charakteru oraz zabytkowej substancji obiektu i przy uwzględnieniu wpływu koloru na psychikę dziecka. Zaprezentowany projekt przearanżowania wnętrza może stać się początkiem dalszych badań nad zagadnieniem koloru i jego roli w kształtowaniu przestrzeni edukacyjnych.

Słowa kluczowe:

    kolor

    szkoła-podstawowa

    kompozycja

Katarzyna Słuchocka - Percepcja architektury w kontekście poszerzonego zakresu czynników poznawczych. Wybrane zagadnienia

doi:10.37190/arc220210

Percepcja form architektonicznych zachodzi w procesach świadomego i nieświadomego jej odbioru, w trakcie obserwacji lub użytkowania przestrzeni architektonicznych. Pogłębiona percepcja, odbywająca się w wyniku sensorycznej interpretacji oraz reinterpretacji może mieć duże znaczenie w procesach kształtowania środowiska architektury, stanowiącego kontekst naszej egzystencji. W artykule poruszono problem rozpoznawania i kategoryzacji architektury oraz możliwości poszerzenia spektrum poznawczego dla optymalizacji procesów projektowych.     Obiekt architektoniczny, postrzegany jako obraz, pozostaje wieloformatowym komentarzem także w zapisie słownym, towarzysząc człowiekowi na każdym etapie życia, mając często wpływ na jego jakość. Drogą wnikliwej obserwacji, analizy porównawczej, na podstawie wybranych przykładów z kraju i ze świata, odnosząc się do autorskich interpretacji plastycznych i semantyki, podjęto próbę wskazania nowego otwarcia w procedurach rozpoznawania architektury. Celem jest potwierdzenie tezy, że wybór spostrzeżeń według zastanych, określonych warunków kształtowania form architektonicznych odnosi się do sfery doznań zmysłowych i może stanowić kolejny element ułatwiający zrozumienie i kształtowanie architektury. Istotne jest także wykazanie zależności i związków zachodzących między danymi pozyskiwanymi w trakcie analizy i interpretacji obrazów oraz ich wpływem na rozumienie przestrzeni architektonicznych.

Słowa kluczowe:

    forma-architektoniczna

    komentarz-słowny

    obraz

    percepcja

Mirosław Nizio - Od wyobraźni do przestrzeni. Architektura i ekspozycja muzealna jako dialog i interakcja

doi:10.37190/arc220211

W artykule przedstawiono filozofię projektowania Mirosława Nizio, architekta i rzeźbiarza, twórcy wielu zrealizowanych i koncepcyjnych projektów muzeów, a przy tym założyciela i właściciela pracowni Nizio Design International. Autor artykułu zwraca szczególną uwagę na ideę dialogu, której podporządkował wszystkie swoje projekty, a którą rozumie wielowątkowo jako osobistą rozmowę z odbiorcami za pośrednictwem architektury, dyskusję architektury z krajobrazem, a także wewnętrzny monolog dotykający jego własnych przeżyć i doświadczeń. W tekście zaprezentowano najbardziej znane projekty Nizio Design International, takie jak Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie, Muzeum Polaków RatującychŻydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, czy Muzeum Bł. Ks. Jerzego Popiełuszki w Okopach.

Słowa kluczowe:

    architektura-współczesna

    projektowanie-architektoniczne

    architektura-dialogu

    muzeum

Redakcja - „Tomasz Mańkowski. Architektura jest najważniejsza”. Wystawa w Muzeum Architektury we Wrocławiu

doi:10.37190/arc220212

Przedmiotem recenzji jest wystawa monograficzna zatytułowana „Tomasz Mańkowski. Architektura jest najważniejsza”, prezentowana od czerwca do października 2022 r. w Muzeum Architektury we Wrocławiu. Tomasz Mańkowski (1926–2012), główny bohater ekspozycji, był architektem, profesorem i wieloletnim wykładowcą Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. Jego działalność zawodowa, obejmująca okres ponad pięćdziesięciu lat, skupiała się na zagadnieniach geometrii, formy, a w warstwie konstrukcyjno-funkcjonalnej – prefabrykacji i mieszkalnictwie. Na wystawie przedstawiono sylwetkę twórcy oraz jego najważniejsze dokonania, będące efektem pracy samodzielnej lub zespołowej (m.in.: koncepcje konkursowe z okresu odwilży gomułkowskiej, Miasteczko Studenckie Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, modelowy program mieszkalnictwa dla Iraku, Kolegium Polonijne w Przegorzałach, Wioskę Dziecięcą w Rajsku koło Oświęcimia, Radio Kraków). Architekturę Tomasza Mańkowskiego przedstawiono na szerokim tle społeczno-polityczno-kulturowym. Wystawę wyróżnia nie tylko interesująca koncepcja programowa, wnosząca istotny wkład w dotychczasowy stan wiedzy na temat architektury i urbanistyki powojennej, ale również elegancka aranżacja.

Słowa kluczowe:

    tomasz-mańkowski

    polska-architektura

    wystawa

    muzeum-architektury-we-wrocławiu