Numer 3(71)/2022

DOI: 10.5277/ARCHITECTUS

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

Aleksander Piwek - Kaplica przy kościele św. Józefa w Gdańsku

doi:10.37190/arc220301

Tematem artykułu jest kaplica znajdująca się w dawnym gdańskim zespole klasztornym karmelitów. W pracy przedstawiono wyniki badań architektonicznych przeprowadzonych w niej w latach 2014–2015. W ich rezultacie ustalono czas i cel powstania obiektu. Rozpoznano także pierwotny wygląd i ślady późniejszych przebudów. Znalezione wnęki na ścianach wzdłużnych, o podobnych wymiarach, niedochodzące do posadzki uznane zostały za oryginalny wystrój kaplicy. Do niego należały także inne detale, takie jak pierwotne przejście do kościoła, empora zachodnia. Świadectwem późniejszych zmian, powiązanych także z funkcją zakrystii, były szerokie dochodzące do posadzki wnęki szafowe. Do innych należała przeprowadzona w początkach XX w. zasadnicza zmiana wystroju wnętrza. Polegała na ustawieniu dwóch kamiennych filarów i założeniu na nich sklepień. Niedawno podjęte prace budowlano-konserwatorskie pozostawiły odsłonięte średniowieczne detale, niektóre po zrekonstruowaniu fragmentów, a nawet całości. Ślady uznane za wtórne zostały zlikwidowane. Przyjęta zasada pozwoliła po raz pierwszy od stuleci pokazać w znacznymstopniu średniowieczny wystrój kaplicy. Obiekt ten jest jednym z ciekawszych, jakie obecnie znajdują się mieście.

Słowa kluczowe:

    gdańsk

    klasztor-karmelitów

    kaplica

    krypta

Maciej Motak - Krakowskie plany regulacyjne z lat 20. XX wieku. Zarys problematyki, wybrane przykłady autorstwa Mariana Lenka

doi:10.37190/arc220302

W artykule przedstawiono, na wybranych przykładach, problematykę sporządzania planów regulacyjnych dla Krakowa w okresie międzywojennym, na obszarach przyłączonych do miasta (Wielkiego Krakowa) w latach 1909–1915. Omówiono trzy plany wykonane w Biurze Regulacji Miasta niemal w tym samym czasie (w latach 1925–1926). Wybrane plany istotnie różnią się pomiędzy sobą wielkością obszaru objętego rozplanowaniem, rozlicznymi uwarunkowaniami, planowanymi funkcjami. Są to: generalny plan regulacyjny dla dzielnicy Dąbie (rozległy obszar o wielu funkcjach miejskich), plan regulacyjny dla fragmentu dzielnicy Płaszów (zespół mieszkaniowy średniej wielkości), plan regulacyjny dla odcinka ulicy Wielickiej (układ komunikacji drogowej i kolejowej). Dla każdego przypadku dokonano charakterystyki i analizy uwarunkowań, założeń i cech planu, a także stopnia jego realizacji oraz późniejszych przekształceń obszaru objętego planem. Analizy wykonano na podstawie oryginałów planów, innych dostępnych źródeł archiwalnych oraz z wykorzystaniem literatury przedmiotu. W wyniku analiz zestawiono podstawowe cechy charakterystyczne planów, w tym dotyczące ich podobieństwa i różnice. Ustalono, że wszystkie trzy omawiane plany zostały opracowane przez tego samego autora – inż. Mariana Lenka (1879–1961). W dalszej części artykułu przedstawiono także podstawowe informacje o nim. W podsumowaniu dokonano zestawienia i porównania trzech omówionych planów jako w znacznym stopniu egzemplifikujących istotne dla rozwoju miasta zjawisko planów regulacyjnych w międzywojennym Krakowie. Wskazano ponadto ważniejsze cechy urbanistycznej twórczości autora planów – Mariana Lenka.

Słowa kluczowe:

    okres-międzywojenny

    dąbie

    płaszów

    podgórze

    urbanistyka-krakowa

Wojciech Niebrzydowski - Architektura brutalistyczna w krajach islamskich na przykładzie kampusu Middle East Technical University w Ankarze

doi:10.37190/arc220303

Przedmiotem badań omówionych w artykule jest architektura brutalistyczna w krajach islamskich. Nurt brutalistyczny rozwinął się po II wojnie światowej. Po ukształtowaniu się w Europie szybko rozprzestrzenił się na cały świat. W latach 60. XX w. brutalizm dotarł do północnej Afryki i południowej Azji, a tym samym do większości krajów islamskich. Celem artykułu jest przedstawienie zasięgu nurtu w tej części świata, a także wskazanie przykładów budynków i najważniejszych architektów. Nadzwyczaj istotnym krajem w aspekcie prowadzonych badań jest Turcja. Szczegółowe analizy dotyczą zatem kampusu Middle East Technical University w Ankarze, a zwłaszcza budynku Wydziału Architektury. Obiekt został zaprojektowany przez małżeństwo architektów Altuğ i Behruza Çinicich. Ukończono go w 1963 roku. Jest jednym z pierwszych i zarazem jednym z najbardziej reprezentatywnych przykładów brutalizmu w krajach islamskich.     Ze względu na charakter problemu badawczego i jego złożoność zastosowano metodę badań historyczno-interpretacyjnych. Oparta została ona na analizie porównawczej idei twórczych architektów i form brutalistycznych budynków. W szczególności porównano koncepcje, którymi kierowali się architekci Altuğ i Behruz Çinici oraz główne założenia doktryny brutalizmu. Autor opierał się także na swoich badaniach in situ przeprowadzonych w Turcji.      Budynek Wydziału Architektury METU odzwierciedla najważniejsze cechy i elementy nurtu, w tym szczerość materiałów, masywność i ciężkość, artykulację wewnętrznych funkcji, betonowe rzygacze i brise soleil. Jednakże architekci zastosowali także wiele indywidualnych, unikatowych rozwiązań, inspirowanych przede wszystkim architekturą wernakularną. Jednym z najważniejszych wniosków płynących z przedstawionych analiz jest to, że Çinici inspirowali się wieloma ideami Nowego Brutalizmu, teorii architektonicznej stworzonej w Anglii przez Alison i Petera Smithsonów.

Słowa kluczowe:

    teoria-architektury-xx-w.

    brutalizm

    kraje-islamskie

    altuğ-çinici

    behruz-çinici

Magdalena Wąsowicz - Strategia pustki autorstwa pracowni Office for Metropolitan Architecture w świetle psychologii postaci

doi:10.37190/arc220304

Celem artykułu jest analiza przydatności i uniwersalności metody projektowej nazwanej przez autorów z pracowni OMA strategią pustki oraz jej zastosowania w szerszym kontekście projektowania architektonicznego i urbanistycznego. Studia tego tematu przeprowadzono metodą analityczną jakościową oraz metodą badań bibliograficznych. Do analizy projektów i ich szerokiego kontekstu zastosowany został aparat pojęciowy zapożyczony z psychologii postaci w architekturze (w szczególności prac Arnheima, Rubina i Żórawskiego). Pozwala on wskazać powiązania przeprowadzanych w strategii pustki operacji formalnych z założonym przez architektów oddziaływaniem na percepcję wzrokową. Dotychczas w literaturze nie przeprowadzono szczegółowej analizy pod kątem pokrewieństwa narzędzi graficznych, których Koolhaas używał w projektach OMA z psychologią widzenia. Konceptualny schemat formalno-funkcjonalny nazwany przez architektów OMA strategią pustki przedstawiono w niniejszym artykule na przykładzie dwóch projektów. W skali urbanistycznej omówiona została na podstawie projektu nowego miasta Melun-Sénart z 1987 r., w którym ustanowiono strategię opartą na połączeniach pomiędzy strategicznymi pustkami w układzie. W skali architektonicznej strategia rozwijana jest w projekcie konkursowym z 1989 r. na Très Grande Bibliothèque Nationale w Paryżu.

Słowa kluczowe:

    architektura

    psychologia-widzenia

    gestalt

    przestrzeń-architektoniczna

    grafika-architektoniczna

Joanna Jadwiga Białkiewicz - Kontekstualizm jako współczesna filozofia projektowania. Zagadnienie roli architekta na przykładzie obiektów użyteczności publicznej w Krakowie

doi:10.37190/arc220305

Artykuł przedstawia wybrane przykłady powstałych w latach 2000–2016 krakowskich budynków użyteczności publicznej, które zyskały uznanie wśród społeczności i w środowisku architektów. Są to obiekty kulturalne: Małopolski Ogród Sztuki, Ośrodek Dokumentacji Sztuki T. Kantora Cricoteka, Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK, Pawilon Józefa Czapskiego, Muzeum Lotnictwa Polskiego. Cechą łączącą wszystkie opisane budynki jest kontekstualna filozofia projektowania, która zakłada potraktowanie uwarunkowań wynikających z kontekstu miejsca (m.in. ochrona prawna zabudowań zabytkowych i terenów historycznych) w kategorii nie ograniczeń, lecz inspiracji dla architektonicznej idei. Nawiązanie do kontekstu miejsca odbywa się na wielu płaszczyznach, od najbardziej dosłownych do metaforycznych, zarówno w sferze formy, jak i przekazu symbolicznego. Dzięki zastosowaniu filozofii kontekstualnej powstają obiekty wartościowe jako współczesny wkład w przestrzeń miasta i respektujące jej historyczny charakter oraz genius loci. Tego rodzaju architektura jest w obecnych czasach najlepszym rozwiązaniem dla organizmów miejskich o szczególniebogatej tkance zabytkowej, takich jak Kraków.

Słowa kluczowe:

    kontekstualizm

    najnowsza-architektura-krakowa

    filozofia-projektowania

Rafał Oleksik - Możliwość przekształcenia zespołu mieszkaniowego wzniesionego w technologii uprzemysłowionej w kontekście miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na przykładzie osiedla Władysława Łokietka w Wolbromiu

doi:10.37190/arc220306

Celem artykułu jest przedstawienie narzędzia badawczego, a następnie w oparciu o nie analiza planu miejscowego pod kątem przekształceń wybranego osiedla mieszkaniowego z 2. połowy XX w., wzniesionego w technologii prefabrykowanej. Do stworzenia narzędzia wybrano trzy plany dla miast o podobnej wielkości, w których występują takie osiedla. Istotne było, że nie wprowadzono w nich jeszcze znacznych przekształceń. Do szczegółowej analizy wybrano osiedle Władysława Łokietka w Wolbromiu, na którym obowiązuje Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Wolbrom. Istniejące założenie jest zaniedbane, ale z potencjałem wynikającym z dużej ilości terenów otwartych. Wnioski z analizy pozwoliły nakreślić wizję możliwych przemian osiedla. Poddano krytyce część z zapisów planu ze względu na ryzyko pogorszenia się jakości środowiska mieszkaniowego. W artykule przedstawiono również współczesne tendencje w przekształceniach osiedli mieszkaniowych we Francji i Niemczech ze względu na duże doświadczenie tych państw w rewitalizacji takich zespołów. Jak wskazała analiza, również w Polsce możnabyłoby przeprowadzić podobne działania.

Słowa kluczowe:

    miejscowy-plan-zagospodarowania-przestrzennego

    osiedle-mieszkaniowe

    rewitalizacja

    technologia-uprzemysłowiona

Julia Pogoda, Joanna Majczyk - Przestrzenie edukacyjne dla uczniów w spektrum autyzmu

doi:10.37190/arc220307

Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie zależności między otoczeniem architektonicznym a potrzebami dzieci ze spektrum autyzmu w środowisku edukacyjnym. Rozpoczęto od wskazania specjalnych potrzeb dzieci z ASD (Autism Spectrum Disorder) i sposobów, w jaki odpowiada się na te potrzeby w projektach szkół zrealizowanych w USA i w Wielkiej Brytanii. W artykule pokazano też nieliczne polskie próby tworzenia szkół przyjaznych autystykom, a na końcu podjęto próbę rozszerzenia paradygmatów „projektowania uniwersalnego” o działania konieczne do zwiększeniakomfortu użytkowania placówek edukacyjnych przez dzieci ze spektrum autyzmu.

Słowa kluczowe:

    edukacja

    projektowanie-szkół

    spektrum-autyzmu

    inkluzywność

    projektowanie-uniwersalne

Ewa Łużyniecka - Wykorzystanie opracowań wektorowych 2D jako etap badań architektonicznych w dobie cyfrowych modeli przestrzennych

doi:10.37190/arc220308

W artykule starano się udowodnić, że w badaniach architektonicznych jeszcze przez pewien czas będziemy wykorzystywać dwuwymiarowe rysunki linearne. Podstawą rozważań były materiały z badań prowadzonych w latach 2017–2022. Większość z nich to opracowania wykonane pod kierunkiem autorki przez zespół złożony z doktorantów i studentów Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej.      W podsumowaniu stwierdzono, że w badaniach naukowych podstawą przekazu powinna być komunikatywność i zrozumiałe publikowanie pośrednich etapów badań. W tym przypadku bardzo dobrą formą zaprezentowania analiz pośrednich jest dwuwymiarowa rejestracja stratygrafii. Aby to ułatwić, wprowadzono pojęcie „architektoniczna jednostka stratygraficzna”. W skład takiej jednostki wchodzą wszystkie elementy architektoniczne – zarówno budulec, jak i inne części budowli. Podstawowym kryterium określania jednej jednostki architektonicznej jest równoczesność powstawania składowych.

Słowa kluczowe:

    architektura

    badania

    stratygrafia

    rysunek-2d

    model

Małgorzata Bartnicka - Wyznaczanie optymalnej odległości między budynkami i dopuszczalnej wysokości projektowanego budynku na podstawie wysokości słońca

doi:10.37190/arc220309

W artykule poruszono tematykę dostępności światła słonecznego do wnętrz mieszkalnych. Jednym z niezwykle istotnych czynników odpowiedzialnych za przenikanie światła słonecznego do wnętrz jest odpowiednia odległość pomiędzy budynkami. Optymalną odległość można wyliczyć algebraicznie, a do ustalenia danych wyjściowych wystarczy informacja, jakie jest usytuowanie budynku przesłaniającego względem kierunku północy.     Celem artykułu jest zaproponowanie alternatywnego sposobu sprawdzania dostępu promieni słonecznych bez konieczności tworzenia modelu 3D oraz symulacji komputerowej. Za pomocą przedstawionej metody można określić optymalną odległość pomiędzy budynkami, przy której zachowaniu nie nastąpi zacienianie budynku istniejącego.     Proponowane rozwiązanie wywodzi się z graficznego podejścia do tej tematyki prezentowanego w książce Mieczysława Twarowskiego Słońce w architekturze, czyli do tzw. linijki słońca. Autorka proponuje przemianę graficznego wykreślania cienia na algebraiczne przeliczanie odległości między budynkami. Do przeliczeń wykorzystane zostały znane wzory na wysokość słońca (α) i na azymut słońca (γ). W wyniku analiz układów przestrzennych budynków i możliwości zacieniania wywiedzione zostały autorskie wzory służące do przeliczania odległości między budynkami. Uzyskany wynik odzwierciedla proporcję między odległością a wysokością budynku (W = xH) w konkretnej godzinie dla wybranej szerokości geograficznej.     W publikacji ukazano, że istnieje możliwość ustalenia optymalnych odległości pomiędzy budynkami w sposób algebraiczny, bez konieczności wykorzystywania programów CAD. Przedstawione wzory mogą stać się instrumentem sprawdzania poprawności wykresów braku zacieniania przedstawianych przez inwestorów w projektach zabudowy wielorodzinnej. Jednocześnie wzory te można wykorzystywać do wyliczania orientacyjnej wysokości budynku projektowanego w zależności od przewidywanej odległości pomiędzy nim a budynkami istniejącymi.

Słowa kluczowe:

    odległość-między-budynkami

    orientacja-n–s-budynku

    wysokość-słońca

    proporcja-h/w

    dostęp-światła-słonecznego

Anna Jaruga-Rozdolska - Potencjał wykorzystania sztucznej inteligencji w praktyce architektonicznej na przykładzie narzędzia generatywnego MidJourney

doi:10.37190/arc220310

W artykule zaprezentowany został sposób działania opartego na sztucznej inteligencji skryptu generatywnego MidJourney w kontekście potencjału jego wykorzystania w praktyce architektonicznej. Celem badań jest prezentacja możliwości narzędzia we wspomaganiu procesów twórczych. Omówienie działania skryptu przeprowadzono w oparciu o autorskie badania będące wynikiem pracy z narzędziem – czytelne przykłady są podstawą przybliżenia czytelnikowi mechaniki działania skryptu i wskazania przypadków, w których proces ten nosi znamiona zdolności poprawnego, autonomicznego myślenia. Rezultat badań, niebędący jedynie opisem, a widoczny również na zamieszczonych w artykule wygenerowanych przez skrypt cyfrowych obrazach, ukazuje w pełni potencjał MidJourney. Na podstawie tych obrazów dokonano analizy przydatności narzędzia w pracynad projektem architektonicznym.

Słowa kluczowe:

    sztuka-generatywna

    sztuczna-inteligencja

    koncepcja-architektoniczna

    midjourney

Kees Christiaanse, Joanna Jabłońska - Różnorodność i porowatość w projektowaniu urbanistycznym – projekty Keesa Christiaanse

doi:10.37190/arc220311

We współczesnym projektowaniu urbanistycznym uwzględnia się liczne kwestie – od zapewnienia interaktywnego i zrównoważonego środowiska życia po rozwiązywanie problemów społecznych i łagodzenie destrukcyjnych uwarunkowań, tj. stan po pandemii czy konieczność szybkiej transformacji energetycznej. Co więcej, związaną z tymi zagadnieniami jakość architektury i przestrzeni publicznej powinno wspierać budowanie społeczności i interakcji międzyludzkich. Kolejnym wyzwaniem, któremu musi sprostać urbanista, jest opieszałość organów rządowych i prawa budowlanego w nadążaniu za szybkimi innowacjami w systemach mobilności, technologii budowlanej i materiałowej, stymulowane przez sektor prywatny. W pracach Keesa Christiaanse i jego biura KCAP, takich jak GWL-housing project w Amsterdamie, HafenCity w Hamburgu, Olympic Legacy w Londynie i Jurong Lake District w Singapurze wyzwania te zostały syntetycznie i inkluzywnie rozwiązane. Artykuł powstał na podstawie rozmów z architektem i urbanistą – Keesem Christiaanse i prezentuje autorskie podejście projektowe i proceduralne do dostosowania tkanki miejskiej do potrzeb dzisiejszych i przyszłych użytkowników.

Słowa kluczowe:

    kees-christiaanse

    hafencity

    projektowanie-urbanistyczne

    planowanie-miast