DOI: 10.5277/ARCHITECTUS

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

Małgorzata Doroz-Turek, Andrzej Gołembnik, Justyna Kamińska, Kamil Rabiega - Wyniki ostatnich badań interdyscyplinarnych przeprowadzonych w kościele św. Jakuba w Sandomierzu

doi:10.37190/arc240301

Artykuł stanowi podsumowanie badań interdyscyplinarnych przeprowadzonych w maju 2022 r. w mającym XIII-wieczną metrykę kościele dominikańskim pw. św. Jakuba w Sandomierzu. Badania obejmowały wykonanie sondażu archeologicznego założonego na styku prezbiterium i korpusu nawowego, a następnie analizę architektoniczną i historyczno-artystyczną odkrytych murów i detalu architektonicznego. Prace miały na celu pozyskanie nowych materiałów dotyczących początków i późniejszych przekształceń kościoła pw. św. Jakuba. Oprócz tradycyjnych metod badawczych i dokumentacyjnych wykorzystano technologie cyfrowe, tj. fotografię cyfrową, skanowanie laserowe i fotogrametrię. Zarejestrowane w ten sposób etapy prac archeologicznych można było dzięki temu włączyć w istniejący już cyfrowy model 3D całego zespołu klasztornego. Do datowania poszczególnych struktur wykorzystano, poza metodami archeologicznymi, zachowane materiały źródłowe (tekstowe oraz ikonograficzne). Relacja zarejestrowanych w wykopie warstw ze względu na późniejsze wkopy (związane z przebudowami i pochówkami) nie tworzyła czytelnej sekwencji i nie może być podstawą wiążących ustaleń chronologicznych. Wstępne datowanie oparto zatem na relacji zachodzącej pomiędzy murami oraz na wymiarach odsłoniętych cegieł. Ustalono, że ceglany fundament oznaczony jako k. 43/44 może pochodzić z XIII w. i stanowić fragment niezachowanej przegrody chórowej kościoła – hipoteza ta będzie wymagała weryfikacji w przyszłości. Odsłonięto ponadto nieznany wcześniej, być może średniowieczny mur o przebiegu NS (k. 3) na linii filarów międzynawowych, a także pachę sklepienną sklepienia przedsionka krypty pod kaplicą Męczenników. Wśród odkrytych detali architektonicznych należy wyróżnić fragment XIII-wiecznej kształtki ceramicznej, być może pochodzącej z przegrody chórowej oraz kamienne płyty posadzkowe. Odkryte struktury murowane, detal architektoniczny oraz ślady licznych wkopów świadczą o tym, że badana część świątyni ulegała na przestrzeni wieków licznym przekształceniom, a także była intensywnie wykorzystywana do pochówków.

Słowa kluczowe:

    sandomierz

    kościół pw. św. jakuba

    architektura mendykancka

    architektura średniowieczna

    architektura ceglana

    badania interdyscyplinarne

Maciej Motak - Losy krakowskich budowniczych i architektów pochodzenia żydowskiego w obliczu II wojny światowej. Możliwości stosowania metody mikrohistorycznej w badaniach dotyczących architektury i urbanistyki

doi:10.37190/arc240302

Artykuł dotyczy losów grupy architektów i budowniczych w Krakowie w czasie II wojny światowej. Po wybuchu wojny oraz rozpoczęciu okupacji niemieckiej we wrześniu 1939 r. znaleźli się oni w bardzo trudnym położeniu. Wraz z nasileniem prześladowań również możliwości ich działalności zawodowej silnie zmniejszały się, aczkolwiek nie zanikły. W artykule zarysowano bliżej dwie indywidualne sytuacje – Samuela Mehla i Jakuba Stendiga – jedna związana z powstaniem budynku, druga m.in. z utratą budynku. W badaniach korzystano z metod często stosowanych w badaniach nad architekturą i urbanistyką, takich jak analiza literatury przedmiotu, analiza archiwaliów, badania terenowe. Zastosowano również metodę mikrohistoryczną, która w takich badaniach nie jest stosowana bądź stosowana bardzo rzadko. Metoda ta, używana od blisko 50 lat w badaniach naukowych, głównie historycznych, opiera się na badaniu i zachowaniu elementu indywidualnego narracji przy jednoczesnym dążeniu do generalizacji wyniku. Mimo niezwykle okrutnych prześladowań ludności żydowskiej w Krakowie w czasie II wojny światowej niektórzy architekci i budowniczowie pochodzenia żydowskiego przejawiali w rozmaitych i trudnych uwarunkowaniach aktywność zawodową. Jej formy były zróżnicowane: od pracy projektowej i prowadzenia budów kamienic mieszkalnych, przez opiekę nad zabytkami, po działalność budowlaną w obozie koncentracyjnym. Aktywność zawodowa oraz określone umiejętności mogły przyczynić się do ocalenia proporcjonalnie większej liczby architektów i budowniczych żydowskich aniżeli ogółu społeczności żydowskiej w Krakowie. Konsekwencje Zagłady dla architektury i przestrzeni Krakowa były poważne i zróżnicowane: utrata ważnego środowiska zawodowego, utrata cennych dzieł architektury i sztuki, zmiana cech w nowo projektowanych budynkach. Dziedzictwo działalności architektów i budowniczych pochodzenia żydowskiego w Krakowie jest bardzo znaczne. Zostało ono upamiętnione w rozmaitych formach materialnych i niematerialnych, aczkolwiek w stopniu niewystarczającym w proporcji do jego skali.

Słowa kluczowe:

    ii wojna światowa

    żydzi

    mikrohistoria

    architekci i budowniczowie

    kraków

Justyna Cichosz-Fornalczyk, Adriana Cieślak-Arkuszewska - Formy obiektów sakralnych inspirowane rzeźbą gór. Odwołania do form geologicznych w projektach małych współczesnych kaplic górskich

doi:10.37190/arc240303

Twórcy architektury od wieków czerpią inspiracje z natury poprzez kopiowanie form lub poprzez obserwację zjawisk i przełożenie zasad rządzących w środowisku naturalnym na strukturę budynku. Świadome naśladownictwo natury opiera się głównie na formach biologicznych, jednak architekci sięgają również po wzorce wywodzące się z form geomorficznych. Ważnymi źródłami inspiracji architektonicznych pośród nieożywionych elementów przyrody są: góry postrzegane jako wzorzec piękna, kamienie i skały postrzegane jako elementy „niezniszczalne” oraz kryształy górskie symbolizujące doskonałość i światło. Celem pracy jest próba analizy i interpretacji formy zewnętrznej (bryły) wybranych, małych obiektów sakralnych z obszaru alpejskiego pod kątem nawiązania do motywu gór lub kryształu górskiego oraz zastosowanych w tym celu środków wyrazu architektonicznego. W pracy omówiono zasady kształtowania brył, kolorystykę, zastosowane materiały , relacje z krajobrazem naturalnym oraz znaczenia symboliczne obiektów. Wykazano, że analizowane obiekty noszą cechy architektury organicznej i odzwierciedlają związek pomiędzy duchowością człowieka a naturą. Architektura staje się w nich środkiem wyrazu, podkreślonym przez duchowy pierwiastek sztuki.

Słowa kluczowe:

    kaplice górskie

    formy geologiczne

    górski kryształ

    alpy

    architektura obiektów sakralnych

Ewa Węcławowicz-Gyurkovich - Nowy dekoracjonizm w architekturze XXI w. - ogólna charakterystyka nurtu i analiza wybranych przykładów

doi:10.37190/arc240304

W artykule przedstawiono kilka przykładów nowego nurtu w architekturze najnowszej, zwanego nowym dekoracjonizmem. W realizacjach europejskich jest on obserwowany od niedawna, od pierwszej dekady XXI wieku. Pojęcia estetyczne zarówno w sztukach plastycznych, jak i w architekturze nie są trwałe, podlegają zmianom. Realizacji architektonicznych w ramach tych nowych kierunków i nurtów jest niewiele, w różnych miastach europejskich spotykamy pojedyncze obiekty. W tym wypadku istotne w architekturze jest pojawianie się nowego podejścia do kształtowania klimatu estetycznego formy architektonicznej poprzez stosowanie dekoracyjnych faktur zewnętrznych powłok – „skóry” budynku, przy wykorzystaniu różnorodnych materiałów – szkła, metalu, drewna, kamienia, nowoczesnych technologicznie betonów. Badania oparto przede wszystkim na studiach in situ, także studiach literatury przedmiotu oraz studium przypadku. Przeprowadzono analizę opisową wybranych przykładów, co pozwoliło na charakterystykę nowego nurtu w architekturze, który ukazuje dekoracyjne powłoki zewnętrzne obiektów. Pomocą w rozumieniu działań awangardy w architekturze wydało się przedstawienie wypowiedzi kilku filozofów. Do omówienia i zilustrowania problemu wybrano przykłady europejskich realizacji.

Słowa kluczowe:

    architektura najnowsza

    faktura i materia ścian zewnętrznych

Marcin Charciarek - Użycie betonowych prefabrykatów elewacyjnych w wybranych realizacjach nowych polskich budynków użyteczności publicznej. Znaczenia formalne i technologia

doi:10.37190/arc240305

W artykule zaprezentowano wybrane przykłady polskich budynków użyteczności publicznej będących próbą poszukiwania współczesnych znaczeń architektonicznych w technologiach prefabrykacji betonowej. Prefabrykacja – coraz bardziej widoczna w polskim krajobrazie – nie tylko staje się alternatywą budowlaną dla systemów monolitycznych, ale także jest wybierana przez architektów jako idealna technologia do realizacji autorskich zamierzeń estetycznych. Dodatkowym celem autora jest analiza dostępnych źródeł poruszających tematykę prefabrykacji betonowych rozwiązań elewacyjnych pod kątem oddziaływania na wyraz estetyczny obiektów architektonicznych oraz ukazanie wybranego typu prefabrykacji poprzez detal techniczny i budowlany. Współczesna architektura betonowa coraz częściej podlega prefabrykacji ze względu na coraz wyższe wymagania techniczne i jakościowe. Cytowane wzorce zastosowań modułowych rozwiązań elewacyjnych dowodzą, że nie muszą one ograniczać swobody projektowej architekta i mogą stanowić alternatywę dla wyjścia z utartych nurtów monolitycznego budownictwa betonowego.

Słowa kluczowe:

    beton

    prefabrykacja

    architektura polska

Aleksandra Marcinów, Małgorzata Biegańska, Bianka Kowalska, Hubert Baran, Daniil Hardzetski, Halina Kwaśnicka - Budowa zbioru danych historycznych kamienic Wrocławia. Anotacja zdjęć do wykorzystania w uczeniu maszynowym

doi:10.37190/arc240306

W ostatnich latach rozwój sztucznej inteligencji (SI) wprowadził nowe możliwości także w dziedzinie architektury. W obszarze analizy kompozycyjnej i rozpoznawania detali architektonicznych SI może mieć istotny wpływ na wspieranie badań historyczno-architektonicznych poprzez waloryzację zabytkowych budynków oraz projektowanie zgodne z historycznym kontekstem. Skuteczne wykorzystanie SI w analizie obiektów architektonicznych wymaga jednak dostarczenia dużych zbiorów danych niezbędnych do trenowania i testowania modeli. Celem autorów artykułu było przedstawienie procesu tworzenia zbioru danych zawierającego anotowane zdjęcia. Opracowana metodologia tworzenia zbioru składa się z trzech etapów: przygotowania procedury pozyskiwania danych, przetwarzania danych – utworzenia zbioru danych spełniających wymagania oraz podsumowania zbioru danych. Wszystkie etapy zostały w pracy szczegółowo omówione wraz z pokazaniem przykładowej anotacji jednej z kamienic. Zbiór NeoFaçade służy jako historyczny zbiór danych zawierający fasady kamienic z XIX i XX w. z Wrocławia, a w przyszłości także z innych miast o podobnych stylach architektonicznych (np. Szczecina czy Berlina). Zgromadzenie wysokiej jakości materiału fotograficznego i dokładne oznaczenie elementów architektonicznych umożliwia wykorzystanie zbioru danych w różnych zadaniach sztucznej inteligencji: segmentacji semantycznej, klasyfikacji obrazów, a także w generowaniu elewacji kamienic. W ten sposób zbiór NeoFaçade może być zastosowany w praktyce architektonicznej czy w konserwacji zabytków. W przyszłości zespół badawczy skupi się na rozszerzeniu o nowe fotografie zbioru, jednocześnie będzie starał się pokazać, że NeoFaçade jest wartościowym narzędziem wspierającym innowacyjne projekty badawcze i praktyczne zastosowania.

Słowa kluczowe:

    zbiór danych

    fasada

    kamienica

    historyczna architektura

    uczenie maszynowe

Barbara Świt-Jankowska - Muzeum im. Adama Mickiewicza w Śmiełowie - w stronę współczesnej koncepcji muzeum z wykorzystaniem technologii digital twin

doi:10.37190/arc240307

Współczesne wymagania i dynamiczny rozwój technologiczny, szczególnie w obszarze sztucznej inteligencji i metod maszynowego uczenia, stawiają przed nauką konieczność adaptacji i weryfikacji dotychczasowych metod. Obejmuje to również dziedziny związane z historią architektury oraz ochroną dziedzictwa kulturowego. Coraz większą popularność zdobywa koncepcja digital twin – wirtualnej kopii obiektu zabytkowego, która umożliwia głębsze zrozumienie jego struktury i optymalizację procesu ochrony oraz eksploatacji. Celem autorki artykułu była analiza potencjału digital twin w kontekście zabytkowych obiektów muzealnych, gdzie zbiorom muzealnym często przysługują odrębne zasady ochrony. W pracy omówiła ona aktualny stan badań nad cyfrowymi bliźniakami, w tym wyzwania związane z tworzeniem dokumentacji HBIM oraz problemy, z jakimi mierzą się współczesne muzea. Przedstawiła także wyniki przeprowadzonych w latach 2022–2024 badań nad pałacem w Śmiełowie, będącym siedzibą Muzeum im. Adama Mickiewicza. Tradycyjna dokumentacja techniczna posłużyła jako podstawa do prac badawczych, konserwatorskich oraz planowania dalszej rozbudowy muzeum, a także stworzenia nowej cyfrowej ścieżki wystawienniczej. W konkluzji podkreśliła perspektywy rozwoju w kontekście koncepcji „muzeum w zabytku” jako innowacyjnej formy prezentacji dziedzictwa kulturowego. Współczesne muzeum w zabytku powinno łączyć tradycję z nowoczesnością, a „cyfrowy bliźniak” może stanowić pomost pomiędzy przeszłością i teraźniejszością, dostarczając zwiedzającym niepowtarzalnych wrażeń.

Słowa kluczowe:

    cyfrowy bliźniak

    hbim

    ochrona dziedzictwa

    muzeum w zabytku

Monika Włodarczyk - W poszukiwaniu centrum Łodzi - od powstania miasta po czasy współczesne

doi:10.37190/arc240308

W artykule przedstawiono kompleksową analizę zmian w percepcji i funkcjonowaniu centrum Łodzi w kontekście przemian urbanistycznych i społecznych. Skoncentrowano się na identyfikacji kluczowych czynników wpływających na ewolucję przestrzenną i społeczną miasta, badając, jak historyczne i nowo powstające centra wpływają na jego strukturę i życie mieszkańców. Wykorzystując metodologię opartą na analizie danych przestrzennych, historycznych oraz wyników przeprowadzonych badań terenowych i ankietowych, autorka dąży do zrozumienia dynamiki zmian w tkance miejskiej Łodzi. We wnioskach podkreślono znaczenie adaptacyjnych strategii urbanistycznych, które uwzględniają zmieniające się potrzeby i oczekiwania społeczne, wskazując na rozwój wielu ośrodków funkcjonalnych jako odpowiedź na złożone wyzwania współczesnego miasta. Badanie rzuca światło na procesy restrukturyzacji przestrzennej, podkreślając rolę partycypacji społecznej i innowacyjnego podejścia w kształtowaniu przyszłości centrów miejskich.

Słowa kluczowe:

    łódź

    dziedzictwo przemysłowe

    centrum miasta

    rewitalizacja

    rozwój urbanistyczny

    strategie miejskie

Bartosz Kaźmierczak - Metoda sky view factor jako narzędzie analityczne w badaniu zwartości wnętrza urbanistycznego

doi:10.37190/arc240309

Tematem artykułu jest badanie dotyczące analizy zwartości wnętrza urbanistycznego. Temat ten może być interesujący, gdyż badania fizjonomiczne wnętrz urbanistycznych zwykle polegają na analizie widokowej wykonywanej przez obserwatora w sposób intuicyjny. Istnieją oczywiście standardy dotyczące tego typu badań, które określają rodzaje elementów widzianej przestrzeni czy sposób ich zapisu. Analizy takie mieszczą się w nurcie badań opisowych, co często spotyka się z zarzutem dotyczącym ich subiektywności i braku porównywalności. Dla zwiększenia obiektywizmu takich badań zwiększa się liczbę obserwatorów a wyniki obliczane są i prezentowane w formie statystycznej. W niniejszym artykule opisane jest zastosowanie metodyanalitycznej bazującej na podejściu normatywnym dającym możliwość uzyskania policzalnych i porównywalnych wyników. Celem badania było przetestowanie jednej z takich metod – sky view factor (SVF), której użycie może posłużyć do określenia stopnia zwartości wnętrza urbanistycznego w sposób obiektywny.

Słowa kluczowe:

    sky view factor

    narzędzie analityczne

    podejście normatywne

    zwartość wnętrza urbanistycznego

Joanna Jadwiga Białkiewicz - Biomimetyka i biomimikra jako narzędzie i ideologia we współczesnej architekturze

doi:10.37190/arc240310

Tezą opracowania jest stwierdzenie, że koncepcja biomimetyki i biomimikry zaznacza swoją obecność w praktyce architektonicznej na dwóch poziomach: narzędziowym i ideologicznym. Na poziomie narzędziowym mamy do czynienia z wykorzystaniem w architekturze różnorodnych technologii o charakterze biomimetycznym, czerpiących wzór i inspirację ze szczegółów budowy i zachowania organizmów żywych, w celu optymalizacji konstrukcyjnej i funkcjonalnej poszczególnych elementów architektonicznych. Na poziomie ideologicznym biomimikra to naśladownictwo praw i procesów biologicznych, inspiracja naturą w skali makro, czyli dążenie do odwzorowania w budynku reguł i sposobu funkcjonowania ekosystemów. Produktem finalnym są kompleksowo postrzegane budynki i zespoły urbanistyczne. Idea biomimikry może być realizowana zarówno z użyciem rozwiązań wysokotechnologicznych (high-tech) – posługując się biomimetycznymi narzędziami, jak i w sposób niskotechnologiczny (low-tech) – nawiązując do architektury wernakularnej i habitatów zwierząt.

Słowa kluczowe:

    biomimetyka

    biomimikra

    biomimetyka narzędziowa

    biomimikra ideologiczna

Alina Lipowicz-Budzyńska - Interferencje wizualne - możliwości plastyczne liniowych układów mieszanych

doi:10.37190/arc240311

Celem autorki artykułu jest zbadanie możliwości wykorzystania w architekturze zjawiska interferencji wizualnych. Badania mają charakter eksperymentalny i służą opracowaniu składającego się z dwóch warstw modułu, który zostanie zwielokrotniony i umieszczony na szklanej fasadzie. Badania mogą zostać wykorzystane do stworzenia metody przetwarzania obrazu z wykorzystaniem interferencji. We wstępie artykułu omówiono różne formy interferencji w grafikach złożonych z elementów liniowych. Przytoczono przykłady płaskich nietransparentnych realizacji z grafiki i malarstwa. Następnie zaprezentowano grupę obrazów przestrzennych w formie instalacji lub umieszczonych na dwóch warstwach szkła. Przedstawiono badania mające na celu opracowanie układu graficznego przeznaczonego do umieszczenia na szklanej fasadzie. W artykule krótko opisano tworzenie modułu – elementu graficznego, który służy do opracowywania bardziej złożonych kompozycji możliwych do wykorzystania w szklanej fasadzie. Jest to krok w kierunku stworzenia kompendium wiedzy na temat tego zjawiska i istniejących rozwiązań. Wyniki badań mogą być inspiracją dla artystów i architektów, a także zachętą dla projektantów i inwestorów do wykorzystania ich w architekturze

Słowa kluczowe:

    interferencje wizualne

    moiré

    fasada szklana

    grafika fasadowa

Bartłomiej Buława, Michał Jagiełło, Aneta Kozińska-Kasparek, Ignacio Fernandez Torres - Krajobraz i cyfrowi nomadzi w hiszpańskich obszarach wiejskich. Przykład Valverde de Burguillos

doi:10.37190/arc240312

W artykule przeanalizowano możliwości peryferyjnych obszarów wiejskich o wysokich walorach krajobrazowych i stojące przed takimi regionami wyzwania w kontekście cyfrowych nomadów, którzy łączą pracę zdalną z wypoczynkiem. Podjęty problem dotyczy ochrony i rozwoju takich obszarów pod presją cyfrowych nomadów, na przykładzie hiszpańskiego miasteczka Valverde de Burguillos. Studia literatury przedmiotu pozwalają na stwierdzenie, że nomadyczny styl życia staje się popularny na całym świecie. Wpływ cyfrowych nomadów na krajobrazy wiejskie nie został jednak jeszcze wystarczająco zbadany. Zastosowaną metodą było studium przypadku obejmujące wizytę studyjną badawczą i projekt koncepcyjny dla miasta Valverde de Burguillos, jako symulację. Studium przypadku – projekt dla Valverde de Burguillos – przedstawia centrum rozwoju i wioskę cyfrowych nomadów. Projekt koncentruje się na integracji cyfrowych nomadów z lokalną społecznością i ich wpływie na przyległy krajobraz i strukturę urbanistyczną miasta. Z jednej strony wprowadza nową architekturę i infrastrukturę w krajobrazie wiejskim, zmieniając go. Z drugiej strony umożliwia utrzymanie, ochronę i dostęp do dziedzictwa kultury wodnej. Badania podkreślają znaczenie wartości krajobrazu dla tożsamości społecznej, budowania marki i zrównoważonego rozwoju. Zbadano relacje między potrzebą ochrony i rozwoju cennych krajobrazów wiejskich a pojawiającymi się trendami turystycznymi i mieszkaniowymi związanymi z cyfrowymi nomadami. Jednocześnie zwrócono uwagę na rosnącą powszechność pracy zdalnej i jej wpływ na struktury przestrzenne, architekturę i krajobrazy. Podkreślono potrzebę adaptacji i potencjalny wpływ na lokalne społeczności i otaczające krajobrazy, co można uznać za rewizję paradygmatu projektowania i mieszkalnictwa.

Słowa kluczowe:

    krajobraz wiejski

    cyfrowi nomadzi

    nowy paradygmat mieszkalnictwa

    wartości krajobrazu

    dziedzictwo kulturowe i krajobraz regionu