Numer 1(45)/2016
Spis treści
Otwórz spis treści
-
- Zygmunt Świechowski - Odbudowa katedry Bagrata w Kutaisi (Gruzja) jako przyczynek do problematyki rekonstrukcji
- Elżbieta Grodzka - Zespół pobernardyński we Wrocławiu – historia przekształceń i powojenna odbudowa. Projekt skrzydła wschodniego z 1962 r. jako prekursorskie rozwiązanie konserwatorskie
- Monika Dąbkowska - Palimpsest w przekształceniach opactwa cysterskiego w Rudach po II wojnie światowej
- Małgorzata Milecka - Ochrona autentyku czy palimpsest – dylematy w procesie rewaloryzacji zespołu ogrodowego w Białaczowie
- Grażyna Michalska - Domek Loretański w Gołębiu. Dziedzictwo utracone
- Krystyna Kirschke, Joanna Olesińska - Powojenna odbudowa domu handlowego J. Mamloka we Wrocławiu – próba odczytania palimpsestu
- Marcin Górski, Grzegorz Rytel - Fort Bema i mauzoleum poległych w bitwie pod Ostrołęką. Pamięć miejsca – miejsce pamięci
- Maciej Warchoł - Pomiędzy autentyzmem a imitacją. Problem rekonstrukcji historycznych konstrukcji ciesielskich
- Rafał Zapłata - Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest w przestrzeni historycznej – nowe media a prezentacja dziedzictwa kulturowego
- Ewa Łużyniecka - Wspomnienie o Profesorze Zygmuncie Świechowskim
Artykuły
Zygmunt Świechowski - Odbudowa katedry Bagrata w Kutaisi (Gruzja) jako przyczynek do problematyki rekonstrukcji
doi:10.5277/arc160101
Artykuł dotyczy odbudowy katedry Bagrata w Kutaisi (Gruzja). Świątynia ta została wzniesiona przez króla Bagrata III w 1003 r. Jest ona charakterystycznym przykładem klasycznego okresu gruzińskiej architektury przełomu X i XI w., jest także symbolem powstania gruzińskiej państwowości. W 1692 r. w wyniku działań wojennych została wysadzona przez Turków seldżuckich, runęły kopuła i sklepienia, a pozbawiona przekrycia świątynia stopniowo niszczała. W 1994 r., jako trwała ruina, została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W 2008 r., wbrew doktrynie konserwatorskiej, a także protestom opinii międzynarodowej, w konsekwencji śmiałych decyzji politycznych rozpoczęto jej odbudowę. Autor, opierając się na przykładzie tej katedry, występuje przeciw rekonstrukcjom zabytkowej architektury.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Elżbieta Grodzka - Zespół pobernardyński we Wrocławiu – historia przekształceń i powojenna odbudowa. Projekt skrzydła wschodniego z 1962 r. jako prekursorskie rozwiązanie konserwatorskie
doi:10.5277/arc160102
Artykuł opisuje fazy odbudowy i adaptacji zespołu pobernardyńskiego we Wrocławiu na Muzeum Architektury w latach 1956–1974, prowadzonej przez Edmunda Małachowicza. Przedstawiono krótki rys historyczny oraz skrócony opis zniszczeń budowli po II wojnie światowej. Odbudowa zespołu klasztornego trwała blisko 18 lat. Z całego tego okresu wyodrębniono trzy fazy powstawania kompleksu. Dla każdej z nich wykazano związki z obowiązującymi wówczas tendencjami w polskiej praktyce konserwatorskiej oraz wskazano szczególnie interesujące rozwiązania projektowe. Opis każdego z etapów projektu wykonano na podstawie niepublikowanej dotąd dokumentacji archiwalnej.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Monika Dąbkowska - Palimpsest w przekształceniach opactwa cysterskiego w Rudach po II wojnie światowej
doi:10.5277/arc160103
Artykuł ma na celu naświetlenie przekształceń, jakich dokonano w opactwie cysterskim w Rudach Raciborskich po II wojnie światowej. Ten bogaty i rozległy zespół architektoniczny, ukształtowany w ciągu kilku epok artystycznych, po sekularyzacji zamieniono na pałac książęcy. Na skutek zniszczeń w czasie wojny utracona została część zabytkowej materii, tj. m.in. średniowieczne sklepienia, nowożytne tynki, sztukaterie, detale i elementy architektoniczne. Jednocześnie spod barokowego tynku odsłoniły się świetnie zachowane średniowieczne polichromie. Prace konserwatorskie wówczas przeprowadzone miały charakter purystycznej odbudowy bez szacunku dla zabytkowej materii. Bez względu na stan zachowania usunięto wszystkie średniowieczne malowidła, patynę ścian, barokowe stiuki, które mogły pozostać w formie tzw. świadków. Kreując architektoniczny palimpsest, pozbawiono obiekt znacznej części jego historii, albowiem straty poniesione nie są możliwe do odrobienia.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Małgorzata Milecka - Ochrona autentyku czy palimpsest – dylematy w procesie rewaloryzacji zespołu ogrodowego w Białaczowie
doi:10.5277/arc160104
Autorka, odwołując się do złożonych problemów ochrony zniszczonego na skutek trąby powietrznej w lipcu 2011 r. białaczowskiego parku, porusza ważne kwestie związane z zagadnieniem ochrony autentyku w polskich ogrodach historycznych i postuluje wypracowanie metody postępowania konserwatorskiego, nie tylko w celu ratowania Białaczowa, ale także usprawnienia ewentualnych działań w analogicznych przypadkach, które niestety coraz częściej mogą się pojawiać z powodu zmian klimatycznych. W skład omawianego zespołu rezydencjonalnego w Białaczowie (woj. łódzkie) wchodzi rozległy (ponad 22 ha) park o charakterze krajobrazowo-leśnym, kształtowany na przestrzeni wieków przez wybitnych planistów (Lindauer, Stricker, Szanior, Tański). Uznawany był on do niedawna za jedno z najcenniejszych założeń ogrodowych w Polsce, charakteryzujących się wysokimi walorami zarówno kulturowymi, jak i przyrodniczo-krajobrazowymi. Po kataklizmie skala zniszczeń była nieporównywalna do jakichkolwiek, jakie do tej pory na skutek czynników naturalnych dotknęły założenia ogrodowe na terenie Polski. Po zdarzeniu tym w zasadzie natychmiast rozpoczęto prace porządkowe, jednak poza nimi do tej pory nie udało się niczego więcej zrobić, by uchronić tę cenną historyczną kompozycję przed całkowitym zniszczeniem. Sam proces rewaloryzacji założenia, poza oczywistymi trudnościami wynikającymi z charakteru i zakresu zniszczeń, z wielu przyczyn jest niezwykle skomplikowany. Przede wszystkim niezbędne jest określenie kierunku działań konserwatorskich dotychczas nie dość precyzyjnie zaplanowanych. Powinny one zmierzać do ochrony autentyku. Park jest wielowiekowym „zapisem” przemian kompozycyjnych, od zespołu o prawdopodobnie średniowiecznej metryce, po XIX-wieczną, przekształcaną jeszcze na początku XX w. rozległą kompozycję krajobrazową. Paradoksalnie, zniszczenia drzewostanów odsłoniły wiele elementów dotychczas nieczytelnych w układzie. Wydaje się niezwykle ważne, by jak najszybciej podjąć profesjonalnie prowadzone prace polegające na ochronie wszystkich elementów i odbudowie jego układu przestrzennego w oparciu o relikty historycznej kompozycji.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Grażyna Michalska - Domek Loretański w Gołębiu. Dziedzictwo utracone
doi:10.5277/arc160105
Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na nieudane prace konserwatorskie na obszarze Lubelszczyzny, której „marką kulturową” jest manierystyczna architektura sakralna i świecka. Jednym z cennych obiektów stylu nazwanego „renesansem lubelskim” jest unikatowa w formie i symbolice Kaplica Loretańska w Gołębiu (pow. puławski). Poddana zabiegom renowacyjnym w latach 2011–2012 utraciła wiele w zakresie substancji zabytkowej. Dowodem jest porównanie stanu zabytku sprzed prac konserwatorskich z obecnym. Autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie o przyczyny przeprowadzania obecnie prac konserwatorskich, jak się wydaje, z pominięciem ustawowo regulowanych procedur na kolejnych etapach takich zadań.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Krystyna Kirschke, Joanna Olesińska - Powojenna odbudowa domu handlowego J. Mamloka we Wrocławiu – próba odczytania palimpsestu
doi:10.5277/arc160106
Artykuł dotyczy specyfiki powojennej odbudowy ze zniszczeń obiektów komercyjnych znajdujących się na Starym Mieście we Wrocławiu. W wyniku II wojny światowej miasto zostało dotkliwie zniszczone, jednak zdołało uchronić czytelną strukturę urbanistyczną – sieć ulic i układ kwartałów. Przesądziło to o kierunku odbudowy nawiązującym do historycznej tradycji, zwłaszcza że było to zgodne z planem generalnego konserwatora zabytków Jana Zachwatowicza, zakładającym pełną rekonstrukcję budynków z przeznaczeniem na cele mieszkalne. W wyniku tej akcji zniknęła znaczna część z ponad stu nowoczesnych budowli handlowych wzniesionych na przełomie XIX i XX w. Dawny dom handlowy J. Mamloka, powstały w 1905 r. według projektu spółki Simon & Halfpaap, jest jednym z przykładów odbudowy połączonej ze zmianą funkcji, gdyż został w 1954 r. zaadaptowany na obiekt dydaktyczno-biurowy. Zacierając charakter komercyjny budowli, całkowicie zmieniono fasadę, upodabniając ją do wrocławskich kamienic doby baroku. Opóźniająca się realizacja projektu sprawiła, że dopiero w latach 80. XX w. główną elewację otynkowano „na gładko”, ograniczając detal do wykonania gzymsu cokołowego. Przed kilku laty budynek zmienił użytkownika i funkcjonuje jako hostel z gastronomią na parterze i w piwnicach. Wciąż można dostrzec stalową konstrukcję dawnego domu handlowego i najstarsze mury, na których został wzniesiony. Dziś można się zastanawiać, czy powojenne działania były świadomym zacieraniem starej, czy tworzeniem nowej warstwy palimpsestu miasta. Jednak z pewnością ten drobny element w skali miasta złożył się na budowę tożsamości jego dzisiejszych mieszkańców.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Marcin Górski, Grzegorz Rytel - Fort Bema i mauzoleum poległych w bitwie pod Ostrołęką. Pamięć miejsca – miejsce pamięci
doi:10.5277/arc160107
Dziś miejsce bitwy stoczonej pod Ostrołęką 26 maja 1831 r. to swego rodzaju palimpsest wydarzeń zapisywanych w przestrzeni w minionych 180 latach. W artykule przedstawiono kolejne działania podejmowane w miejscu walk w kontekście zmiennych uwarunkowań historycznych. Omówiono następujące po sobie przekształcenia w krajobrazie, od umieszczania drobnych form upamiętniających obie walczące strony, poprzez budowę fortu, aż do skomplikowanych dziejów ponad 80 lat budowy mauzoleum. Ślady niektórych z nich zostały zatarte w wyniku kolejnych działań, inne współtworzą obecny obraz przestrzenny. Wszystkie przynależą do kultywowanej przez mieszkańców Ostrołęki pamięci miejsca, istotnego elementu dziedzictwa historycznego, sprzyjającego budowaniu lokalnej tożsamości.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Maciej Warchoł - Pomiędzy autentyzmem a imitacją. Problem rekonstrukcji historycznych konstrukcji ciesielskich
doi:10.5277/arc160108
W artykule podjęto próbę przybliżenia problematyki rekonstrukcji historycznych konstrukcji ciesielskich w obiektach zabytkowych. Pojawiły się one wraz z rozwojem europejskiego konserwatorstwa w początkach XX w. Początkowo związane były jeszcze z nurtem restauracji historycznej, a następnie z odbudową zabytków zniszczonych w czasie obu wojen światowych oraz w wyniku pożarów i katastrof. Zasygnalizowano też pojawienie się w ostatnich latach w pracach remontowych przykładów działań nazywanych rekonstrukcjami dawnych konstrukcji ciesielskich, niemających jednak nic wspólnego z rekonstrukcjami w rozumieniu konserwatorskim, prowadzących do likwidacji autentycznych konstrukcji i zastępowania ich imitacjami nieposiadającymi żadnych wartości zabytkowych.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Rafał Zapłata - Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest w przestrzeni historycznej – nowe media a prezentacja dziedzictwa kulturowego
doi:10.5277/arc160109
Artykuł przedstawia wybrane zagadnienia związane z prezentacją i eksponowaniem zabytkowej architektury za pośrednictwem nowych mediów i technik cyfrowych. Tekst skupia się na problematyce autentyzmu zabytków oraz przestrzeni historycznej i współczesnej – pojmowanych jako palimpsest. Autentyzm, jako istotny element wartościowania zabytków, traktowany jest jako znaczący element podczas tworzenia cyfrowych odwzorowań i rekonstrukcji zabytków. Prezentacja dziedzictwa kulturowego, wspierająca się rzeczywistością wirtualną, a także rozszerzoną rzeczywistością (augmentacją), ukazana jest jako czasowe, nieinwazyjne i alternatywne rozwiązanie w eksponowaniu m.in. zróżnicowanych stylistycznie obiektów. Tytułowe technologie są również postrzegane jako sposób „uzupełniania” zmienionych lub nieistniejących już elementów obiektów oraz przestrzeni. Taka forma wpisywania cyfrowych obiektów do rzeczywistości tworzy specyficzny palimpsest – czasowe nakładanie cyfrowych obiektów – kształtując jednocześnie nowe relacje, interakcje z obiektami, jak i nową formę obcowania z dziedzictwem kulturowym. Tytułowe zagadnienia poddane są krytycznej analizie, która pozwala ukazać słabe strony zjawiska prezentacji „cyfrowych” obiektów zabytkowych, a także określić potencjał nowych technologii i postulaty badawcze.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Ewa Łużyniecka - Wspomnienie o Profesorze Zygmuncie Świechowskim
doi:10.5277/arc160110
Artykuł ten jest próbą przedstawienia sylwetki wybitnego polskiego historyka architektury prof. Zygmunta Świechowskiego, który zmarł 28 grudnia 2015 r. w wieku 95 lat. Zasadnicza część tekstu to omówienie zawodowego życiorysu Profesora, związanego z wieloma środowiskami naukowymi w Polsce i za granicą. Dodatkowym nurtem rozważań są osobiste spostrzeżenia autorki, której pierwsze kontakty z Profesorem sięgają już lat 80. ubiegłego stulecia. Zacieśnienie współpracy nastąpiło od roku 2003, gdy autorka wraz z prof. Świechowskim i prof. Robertem Kunklem rozpoczęła realizację projektu badawczego dotyczącego średniowiecznej architektury cysterskiej w Małopolsce. Konkluzją rozważań jest stwierdzenie, że wszyscy, którzy mieli jakikolwiek kontakt z Profesorem, będą go wspominać jako wybitnego uczonego i wielkiego humanistę.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł