Numer 2(46)/2016

DOI: 10.5277/ARCHITECTUS

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

Ewa Łużyniecka - Dwadzieścia lat minęło…

doi:10.5277/arc160201

Trudno uwierzyć, że minęło dwadzieścia lat od podjęcia decyzji o utworzeniu pisma naukowego Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. Pomysłodawcą przedsięwzięcia był ówczesny dziekan prof. Stanisław Me­deksza, który w 1996 r. zaproponował Ewie Łużynieckiej objęcie funkcji redaktora naczelnego nowo powstającego periodyku. Jednocześnie powołano radę naukową pisma w składzie: prof. Zbigniew Bać, prof. Edmund Małachowicz, prof. Tadeusz Zipser i prof. Stanisław Medeksza. Następnie dr Danuta Sowińska – redaktorka z Oficyny Wydawniczej Politechniki Wrocławskiej od lat współpracująca z architektami – zgromadziła wokół siebie zespół odpowiadający za edytorską stronę przedsięwzięcia…

Słowa kluczowe:

Ewa Łużyniecka, Paweł Konczewski - Cellarium z XIII w. w klauzurze dawnego opactwa cysterek w Trzebnicy

doi:10.5277/arc160202

W prezentowanym artykule przedstawiono wyniki badań architektoniczno-archeologicznych, które przeprowadzono w 2015 r. w piwnicy z fragmentem cellarium klauzury dawnego opactwa cysterek w Trzebnicy. Po ogólnym przybliżeniu historii obiektu i stanu badań, osobno opisano zakres prac architektonicznych i archeologicznych. Końcową część artykułu stanowi próba odtworzenia i datowania przekształceń cellarium klauzury trzebnickiej. Badany fragment cellarium to pozostałość pierwszego budynku klauzury. Jego ściana zachodnia była zarazem częścią elewacji skrzydła zachodniego, a zachowany do dziś fragment pomieszczenia jest jedynym reliktem wnętrza najstarszej klauzury cysterskiego klasztoru trzebnickiego.     Cellarium było dwunawowym pomieszczeniem przykrytym sklepieniami krzyżowymi wspartymi na ceglanych gurtach i kamiennym słupie. Pełniło funkcję podręcznego magazynu konwentu cysterek. Zbudowano je prawdopodobnie w latach 1203–1214. Pierwsza przebudowa cellarium nastąpiła około 1706 r. i związana była z powstaniem wielkiego barokowego budynku klauzury cysterek. Wówczas z północnej części cellarium utworzono małą piwnicę. Zmiana funkcji piwnicy nastąpiła około 1894 r. po sekularyzacji klasztoru cysterskiego i wiązała się z początkiem funkcjonowania zgromadzenia sióstr boromeuszek. Wówczas na parterze krużganka północnego urządzono kaplicę zakonną, a pod nią w piwniczce umieszczono prawdopodobnie kotłownię. Kolejna modernizacja piwnicy nastąpiła zapewne około 1909 r., gdy utworzono dużą kotłownię na wschodzie i w pomieszczeniu zbudowano betonową posadzkę, mały basen z drenażami do gromadzenia wód gruntowych i wstawiono piec do osuszania wnętrza. W czasach powojennych ubiegłego stulecia piwnica z fragmentem cellarium była podręcznym składem konwentu. Jej funkcja uległa całkowitej zmianie w 2015 r. po opisywanych badaniach architektoniczno-archeologicznych. Obecnie w jej wnętrzu zorganizowana jest ekspozycja odsłoniętych fragmentów cellarium.

Słowa kluczowe:

    cellarium

    cysterki

    trzebnica

Janusz Nowiński - Lapides vivi, Deus est lux, ecclesia est paradisus – kościół cysterski w średniowieczu nośnikiem znaczeń symbolicznych

doi:10.5277/arc160203

Kościół cystersów, ukształtowany w początkowym okresie formowania zakonu, z prostymi rozwiązaniami architektonicznymi i wyposażeniem, odzwierciedlał cysterską duchowość i liturgię – jego architekturę i wnętrze kształtowała zakonna tradycja i obecne w niej treści duchowe. W oparciu o cysterskie źródła, ze szczególnym wskazaniem na mistyczne treści obecne w nauczaniu św. Bernarda z Clairvaux (zwłaszcza w cyklu jego kazań: In dedicatione ecclesiae), w artykule zostały zaprezentowane znaczenia symboliczne, których wyrazicielem stały się architektura i wyposażenie średniowiecznych świątyń cysterskich.     Liturgia sprawowana przez mnichów w tradycji zakonnej cystersów była postrzegana w jedności z liturgią niebiańską, celebrowaną przez aniołów przed tronem Boga. Takie rozumienie liturgii wpłynęło na symboliczną interpretację kościoła klasztornego. Ziemska świątynia, zbudowana z „żywych kamieni” (lapides vivi) – zakonników, którzy ją uświęcają swoją świętością, stanowi mistyczną jedność ze świątynią Boga w niebie i liturgią niebiańską celebrowaną przez aniołów (officium divinum in conspectu Dei et angelorum). Obecność Boga w kościele cysterskim symbolizowało światło słońca, w szczególny sposób obecne w przestrzeni sanctuarium, a kompozycja okien w szczytowej ścianie prezbiterium w symboliczny sposób wyrażała prawdę o jedności i troistości osób Trójcy Świętej. Symbolika świątyni cysterskiej znalazła bogaty wyraz w wystroju i wyposażeniu jej wnętrza interpretowanego jako Raj (ecclesia est Paradisus). Mistyczne i symboliczne znaczenia kościoła klasztornego kształtowały m.in. sens ideowy i ikonografię detalu architektonicznego, monumentalnych krucyfiksów nad przegrodą chóru (arbor vitae), dekoracji stalli (m.in. motyw winnej latorośli) oraz nastaw głównych ołtarzy, ze szczególnym wskazaniem na nastawy typu relikwiarzowego.

Słowa kluczowe:

    cystersi

    kościół

    symbolika

    średniowiecze

    światło

    raj

Bogna Ludwig - Miasta i miasteczka o nowożytnych formach na Dolnym Śląsku

doi:10.5277/arc160204

W artykule przedstawiono i porównano rozwiązania planów miast nowożytnych lokowanych na Dolnym Śląsku po wojnie trzydziestoletniej. Pokazano nieliczne rozwiązania urbanistyczne o formach renesansowych i barokowych. Celem było wyszukanie inspiracji i wzorów oraz wskazanie prawdopodobnych naśladownictw, a także ocena wartości projektów urbanistycznych i ich znaczenia dla utrwalania lub zmian wykorzystywanych koncepcji.     Po wojnie trzydziestoletniej obszar Dolnego Śląska miał zorganizowaną i stosunkowo kompletną sieć osadniczą. Jednym z nielicznych powodów zakładania miast była rozwijająca się dziedzina gospodarki – wydobycie rud metali. Drugim były względy prestiżowe. I to w tym wypadku odpowiedni dobór form przestrzennych miał dużo większe znaczenie. Wśród miast górniczych powstały dwa o wyraźnie renesansowym rozplanowaniu – Bolesławów (1581) i Złotniki Lubańskie (1677). Te miasteczka prezentują się typowo dla regionu (Saksonii, Czech, zwłaszcza rejonu Sudetów) i należą do późniejszych realizacji (choć w całej Europie stosowanych jeszcze w XVII, a nawet XVIII w.). Ze względu na swój niewielki rozmiar, podobnie jak inne miasta górnicze regionu, składają się tylko z obszernego rynku z czterema ulicami i otaczających go pierzei zabudowy. W okresie baroku powstały nieliczne nowe miasta zakładane przez dworzan austriackich i nową szlachtę w celu nobilitacji. Najważniejsze inicjatywy urbanistyczne związane są z działalnością członków rodziny książęcej Wirtembergów, którzy urządzając swe nowe rezydencje, dbali o fundację lub rozwój sąsiedniego miasta. Z inicjatywy pierwszego z książąt, Sylwiusza Nimroda, założono Dobroszyce (1663). Eleonora Charlotta, wdowa po Sylwiuszu II Fryderyku, przyczyniła się zaś do powstania barokowej enklawy miejskiej w Twardogórze (ok. 1685).     Innym przykładem miasta o układzie barokowym stał się Brzeg Dolny Dyhrnów (1662). Oprócz rozwiązań zachowawczych renesansowych w genezie stosowanych w większości przypadków przy zakładaniu miast górniczych i rzemieślniczych powstały też na Dolnym Śląsku w 2. połowie XVII w. bardzo nowatorskie założenia urbanistyczne. Z zestawień ujawnia się, że projekty zastosowane przy zakładaniu północnośląskich barokowych miast należały do nurtu awangardowego. Powstawały równocześnie lub nawet wcześniej od wielu analogicznych fundacji z sąsiednich terenów.

Słowa kluczowe:

    urbanistyka-nowożytna

    dolny-śląsk

    renesans

    barok

    wirtembergowie

Katarzyna Foljanty - Przekształcanie zabytkowych dworców i terenów kolejowych w struktury wielofunkcyjne

doi:10.5277/arc160205

Dworzec kolejowy odegrał znaczącą rolę w rozwoju urbanistycznym w XIX i na początku XX w. Po II wojnie światowej wiele oryginalnych historycznych struktur zostało wyburzonych. Kolej ustąpiła miejsca samochodom i ogromne terminale kolejowe w centrach miast stały się nieużyteczne i drogie w utrzymaniu. Wraz z pojawieniem się kolei dużych prędkości obserwujemy renesans dworców, które muszą być dostosowane do zmieniających się potrzeb. Przy jednoczesnym planowaniu połączeń kolejowych i budowaniu dworców następuje transformacja nieużytków kolejowych na nowe funkcje. W niniejszym artykule zaprezentowano i przeanalizowano przykładowe modernizacje śródmiejskich dworców kolejowych i terenów do nich przyległych przeprowadzone w krajach Unii Europejskiej.

Słowa kluczowe:

    dworzec-kolejowy

    tereny-kolejowe

    megaprojekt

Joanna Majczyk - Projekty profesora Andrzeja Frydeckiego dla wrocławskich szkół wyższych

doi:10.5277/arc160206

Andrzej Frydecki (1903–1989), architekt i jeden z założycieli Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, rozpoczął karierę zawodową pod koniec lat 20. XX w. we Lwowie. W czasie kilkunastoletniej działalności zaprojektował kilkadziesiąt domów jedno- i wielorodzinnych, budynki użyteczności publicznej, kościoły, obiekty kultury i zdrowia. Po wojnie architekt związał swoje losy ze stolicą Dolnego Śląska, gdzie kształcił nowe kadry inżynierskie i opracował wiele projektów, m.in. dla wrocławskich uczelni. W prezentowanym artykule przedstawiono prace Frydeckiego z przełomu lat 40. i 50. XX w. – projekty zrealizowane, jak budynek Wydziału Mechanicznego Politechniki Wrocławskiej wraz z halami laboratoryjno-produkcyjnymi, oraz mało znane koncepcje, których nie urzeczywistniono (domy akademickie na Szczytnikach, plany kampusu Politechniki Wrocławskiej, siedziby wydziałów: Elektrycznego i Lotniczego). Wszystkie pokazane budowle zostały zaprojektowane w stylistyce bliskiej modernizmowi, ich realizację uniemożliwiły zatem względy ideologiczne, gdyż w 1949 r. do polskiej architektury wprowadzono nową metodę projektową – realizm socjalistyczny.

Słowa kluczowe:

    andrzej-frydecki

    wrocław

    szkoły-wyższe

    politechnika-wrocławska

Halyna Petryshyn, Tetyana Kazantseva - Szkice architektoniczne jako metoda badania stylu i kompozycji zabudowy willowej we Lwowie

doi:10.5277/arc160207

W artykule opisano techniki i metody wykonywania szybkich szkiców urbanistycznych. Określono strukturę programu warsztatów zgodnie z celami kursu projektowania na Politechnice Lwowskiej. Na podstawie wyników warsztatów stworzono usystematyzowany katalog rysunków willi Lwowa, przeanalizowano kompozycyjne i stylistyczne cechy zabudowy willowej oraz wyszczególniono główne problemy związane z ich ochroną konserwatorską.

Słowa kluczowe:

    warsztaty-szkiców-urbanistycznych

    zabudowa-willowa

    lwów

    styl

    stylistyka

    kompozycja

Lubow Smirnowa - Wstępna próba wykorzystania programu 123D Catch do inwentaryzacji wybranych elementów architektury opactwa cysterskiego w Rudach

doi:10.5277/arc160208

Artykuł powstał w wyniku prac w ramach programu „Badania przekształceń konserwatorskich w architekturze opactw cysterskich na Śląsku przy zastosowaniu nowoczesnych technologii cyfrowych”. Zebrane podczas wyjazdu do pałacu dawnego opata i klasztoru cysterskiego w Rudach Raciborskich materiały inwentaryzacyjne zostały opracowane przy użyciu komputerowego oprogramowania 123D Catch. Przedmiotem badań zostały elementy wyżej wymienionego zespołu, m.in. słupek ogrodzenia, elewacja północno-zachodnia zespołu pałacu opackiego oraz elewacje dziedzińca tegoż pałacu. Celem prac jest znalezienie odpowiednich metod fotogrametrycznych, niewymagających specjalistycznego sprzętu oraz sprawdzenie efektywności wybranego z nich pod kątem możliwości wykonywania inwentaryzacji. W artykule przedstawiono pozytywne i negatywne wyniki przeprowadzonych prób. Wybrane oprogramowanie wymaga dalszych studiów w celu określenia możliwości pełnego wykorzystania go w badaniach fotogrametrycznych.

Słowa kluczowe:

    fotogrametria

    metody-inwentaryzacji-architektoniczno-konserwatorskiej

    123d-catch

Jacek Wiszniowski - Czynniki kształtujące przestrzenie publiczne

doi:10.5277/arc160209

Przestrzenie publiczne z definicji służą zaspokajaniu społecznych potrzeb. Przeobrażenia, jakim współcześnie podlegają te miejsca, wpływają często na redukcję ich podstawowej roli i znaczenia. Degradacja miejsc budowania wspólnoty idzie w parze z dezintegracją społeczną. Transformacje są wynikiem wpływu wielu czynników, których rozpoznanie pomoże znaleźć odpowiednie rozwiązania dostosowujące właściwości przestrzeni publicznych do aktualnych uwarunkowań społecznych. Miejsca przeznaczone do integracji mieszkańców należy rozpatrywać w dwóch wymiarach: społecznym i materialnym. W sferze wspólnotowej miejsca te stanowią główne przestrzenie komunikacji, dlatego należy wziąć pod uwagę szczególnie te właściwości fizyczne, które sprzyjają społecznym interakcjom.     Artykuł omawia podstawowe problemy, które współcześnie stanowią zagrożenie dla istoty przestrzeni publicznych. Można do nich zaliczyć między innymi: nieodpowiednią lokalizację, prywatyzację i zabudowywanie terenów publicznych, presję funkcji innych niż społeczne, brak polityki przestrzennej uwzględniającej społeczne potrzeby i słabość wspólnot lokalnych i ponadlokalnych.

Słowa kluczowe:

    przestrzeń-publiczna

    planowanie-przestrzenne

    psychologia-środowiskowa

Justyna Kleszcz - Edukacja przez naturę. Ekologiczne place zabaw dla dzieci – geneza

doi:10.5277/arc160210

Ekologiczne place zabaw dla dzieci powstały jako kolejny etap rozwoju formy zorganizowanej rekreacji dzieci, dostępnych dla ogółu społeczeństwa. Ich geneza wiąże się z jednej strony z pojawieniem się i rozwojem pojęcia rozwoju zrównoważonego, rozpropagowania pojęcia ekologii i wszelkich idei, w tym związanych z edukacją, bazujących na nim. Stwierdzenie jednak, że ekologiczne place zabaw wywodzą się tylko i wyłącznie z nurtu architektury „eko”, projektowania świadomego społecznie, byłoby znacznym spłycaniem problemu. Na powstanie nowej formy placów ekologicznych miały wpływ doświadczenia znacznie wcześniejsze niż samo ogłoszenie konwencji w Rio de Janeiro. Należą do nich doświadczenia II wojny światowej i architektura czasów wojennych, lecz również rozwój psychologii poznawczej i świadomość procesu psychologicznego rozwoju człowieka w ciągu jego życia.     W artykule przedstawiono analizę aktualnego stanu badań nad kształtowaniem formalnym i treściowym placów zabaw dla dzieci na świecie i w Polsce. Ich rozwój doprowadził współcześnie do wytworzenia formy ekologicznych placów zabaw. Praca ukazuje również wiele zjawisk, które przyczyniły się do stworzenia pewnych ogólnoświatowych tendencji w formalnym kształtowaniu przestrzeni dla dzieci powiązanych z nurtem projektowania proekologicznego.

Słowa kluczowe:

    fiksacja-funkcjonalna

    naturalny-plac-zabaw

    edukacyjny-plac-zabaw

Bartosz Adamiczka - Patrząc na rzekę – wrocławski waterfront

doi:10.5277/arc160211

Prezentowany projekt i przyjęte w nim rozwiązania stanowią pretekst do szerszej dyskusji na temat roli rzeki w mieście – w przeszłości, współcześnie oraz w przyszłości. W artykule przedstawiono główne założenia projektu, którego celem było stworzenie koncepcji strategii urbanistycznej umożliwiającej maksymalną interakcję miasta z rzeką, m.in. poprzez elementy projektowanej struktury. Zaprezentowano koncepcję sieci urbanistycznej obiektów o komplementarnej funkcji oraz szczegółowe rozwiązanie jednego z nich – od umiejscowienia go w tkance miejskiej po rozwiązanie detalu architektonicznego. Projektowana strategia działać ma na zasadzie układu krwionośnego, gdzie rolę głównych arterii odgrywać ma system dróg wodnych. Pozostałe systemy transportu służyć mają jako elementy uzupełniające – pozwalając na dotarcie do punktów węzłowych sieci i kontynuację podróży za pomocą transportu wodnego. Projektowane budynki mają pełnić funkcję „spinaczy” miasta z rzeką, a ponadto swoistych elektrowni, bazujących na odnawialnych źródłach energii i zasilających elektryczne środki transportu – rowery, łodzie oraz samochody. W tym celu obiekty wyposażono w liczne rozwiązania ekologiczne – zarówno architektoniczne, jak i instalacyjne.

Słowa kluczowe:

    rzeka

    transport

    człowiek

    miasto

    struktura

Janusz Rębielak - Krótka informacja o działalności Komisji Architektury i Urbanistyki Oddziału PAN we Wrocławiu

doi:10.5277/arc160212

Praca przedstawia zarys historii działalności Komisji Architektury i Urbanistyki od chwili jej utworzenia w 1974 roku do końca roku 2015. Zaprezentowano składy osobowe władz Komisji w poszczególnych kadencjach oraz podano główne zakresy tematyczne prac badawczych prowadzonych w omawianych okresach. Przedstawiono tematy najważniejszych konferencji, sympozjów, seminariów oraz warsztatów naukowych zorganizowanych przez Komisję oraz podano listę wykładowców wraz z tematami wykładów wygłoszonych przede wszystkim w ostatniej dekadzie.

Słowa kluczowe:

    komisja-architektury-i-urbanistyki

    oddział-polskiej-akademii-nauk-we-wrocławiu

    działalność-naukowa

    wykład