Numer 3(75)/2023
Spis treści
Otwórz spis treści
-
- Janusz Maciej Nowiński - Późnoromańska chrzcielnica z kościoła św. Mikołaja w Grudziądzu – import z Gotlandii
- Szymon Bakalarczyk - Przekształcenia bryły i elewacji pałacu Lehndorffów w Sztynorcie Dużym w świetle badań architektonicznych
- Barbara Widera - Tradycja i nowatorstwo willi Alberta Einsteina w Caputh
- Iwona Krawiec - Analiza przekształceń przestrzennych i zabudowy głównych ulic historycznej warszawskiej Nowej Pragi
- Anna Górka - Rola zagród samotniczych w ochronie krajobrazu otwartego na przykładzie Kaszub
- Paweł Mierosławski - Z praktyki adaptacji obiektu poprzemysłowego na muzeum techniki
- Dominika Kinga Długosz - Prowadzenie obwodnicy Oświęcimia przykładem ochrony strefy buforowej miejsca kultury, pomnika UNESCO
- Agata Woźniczka - Wpływ inicjatyw politycznych na projektowanie przestrzeni publicznych na przykładzie Nowego Europejskiego Bauhausu
- Ekrem Bahadır Çalışkan - Wywiad ze sztuczną inteligencją w procesie zbierania danych do projektowania. Badanie możliwości ChatGPT – trzy przypadki
- Wojciech Januszewski - Zarys problematyki geometrycznych systemów proporcji w architekturze
Artykuły
Janusz Maciej Nowiński - Późnoromańska chrzcielnica z kościoła św. Mikołaja w Grudziądzu – import z Gotlandii
doi:10.37190/arc230301
W artykule zostały omówione badania chrzcielnicy ustawionej przy prezbiterium fary pw. św. Mikołaja w Grudziądzu. Celem badań prowadzonych w 2023 r. była weryfikacja dotychczasowych poglądów na temat jej wielowiekowej historii. W pracy została zaprezentowana historia obiektu, jego proweniencja artystyczna, ikonografia i treści ideowe. Na podstawie badań stwierdzono, że późnoromańska czasza chrzcielnicy jest oryginalnym dziełem gotlandzkiej proweniencji, datowanym na 2. połowę XIV w. Za jej gotlandzkim pochodzeniem świadczą analogie formalne i kompozycyjno-ikonograficzne łączące jej twórcę ze stylistyką warsztatów gotlandzkich znanych jako tzw. Grupa Fröjel, czynnych na Gotlandii i w południowej Skandynawii około połowy XIV w. Decydującym argumentem o pochodzeniu chrzcielnicy z Gotlandii stało się badanie petrograficzne jej kamienia w lipcu 2023 r., które wykazało, że została wykonana z gotlandzkiego wapienia występującego w złożach Hoburgen. Należy zatem traktować to dzieło jako import z Gotlandii. W artykule podkreślono także, że w celu zilustrowania teologicznego przesłania twórca chrzcielnicy – zgodnie z tradycją obecną w jego środowisku artystycznym – sięgnął po symboliczne przedstawienia zwierząt, których ikonografię oraz dramaturgię akcji z ich udziałem zaczerpnął ze średniowiecznego bestiariusza – Fizjologa (Physiologus). Ukazane na czaszy chrzcielnicy bestie, egzorcyzmowane przez chrzest, idą w szeregu ku Chrystusowi symbolizowanemu przez lwa.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Szymon Bakalarczyk - Przekształcenia bryły i elewacji pałacu Lehndorffów w Sztynorcie Dużym w świetle badań architektonicznych
doi:10.37190/arc230202
Wiejska architektura rezydencjonalna dawnych Prus Wschodnich jest zasobem słabo rozpoznanym, a przez to często marginalizowanym lub powierzchownie ocenianym na podstawie współcześnie czytelnych cech stylistycznych i przypuszczeń związanych z chronologią ich przekształceń. Problem ten dotyczy również barokowego pałacu Lehndorffów w Sztynorcie Dużym, będącego drugą co do wielkości zachowaną do dziś nowożytną rezydencją rodową w województwie warmińsko-mazurskim. W artykule podjęto próbę rozpoznania przekształceń bryły oraz elewacji barokowego pałacu Lehndorffów w Sztynorcie Dużym w świetle badań architektonicznych. Omówiono w nim aktualny stan badań i charakterystykę zagadnień poruszanych przez wcześniejszych autorów. Następnie przedstawiono nowe ustalenia, poczynione w trakcie badań architektonicznych struktur murowych pałacu w zakresie elewacji z uwzględnieniem wtórnie zasłoniętych murów obwodowych. W wyniku obserwacji zmian wątku, materiału ceglanego zapraw, tynków oraz detali architektonicznych, zestawionych z analizą źródeł publikowanych, bibliografii i części obszernych materiałów archiwalnych wyodrębniono osiem głównych faz budowy. Efektem przedstawionych badań było wprowadzenie znaczących zmian w dotychczasowej chronologii obiektu, ustalenie nieznanych wcześniej faz chronologicznych oraz weryfikacja hipotez związanych z niedatowanymi źródłami ikonograficznymi. Potwierdzono w ogólnym zakresie trafność chronologii względnej przyjętej przez pierwszego badacza obiektu – Carla von Lorcka i potwierdzono jego hipotezę, że do momentu klasycystycznej rozbudowy pałac barokowy z lat 1689–1691 nie miał ryzalitów narożnych ani bocznych. Uzyskane wyniki pozwoliły na określenie pierwotnej kompozycji i kolorystyki elewacji z tego okresu, jak również na przesunięcie i zawężenie cezur obu późniejszych rozbudów obiektu i korektę ich zakresu. Ustalono, że klasycystyczne skrzydła wybudowano jeszcze w XVIII w. – w latach 1780–1785, a na początku XIX w. podwyższono o piętro. Z kolei rozbudowę neogotycką, obejmującą ich kolejną nadbudowę i dostawienie trzech aneksów, zrealizowano w trzech etapach w latach 1858–1862. Od tego czasu bryła i elewacje przeszły jedynie mało znaczące zmiany w obrębie otworów okiennych, przede wszystkim w 1. połowie XX w., latach 80. XX w., oraz między 2010 i 2015 r.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Barbara Widera - Tradycja i nowatorstwo willi Alberta Einsteina w Caputh
doi:10.37190/arc230303
Celem autorki artykułu jest analiza zaprojektowanej przez Konrada Wachsmanna willi Alberta Einsteina w Caputh (1929) w kontekście teorii i historii architektury współczesnej, w tym aspektów tradycji i nowoczesności w przyjętych rozwiązaniach estetycznych, funkcjonalnych i przestrzennych. Badania przeprowadzono dwutorowo. W pierwszym etapie, na bazie kwerendy literaturowej i analiz in situ określono główne cechy budynku na tle tendencji funkcjonalnych i estetycznych dominujących w okresie powstania obiektu. Pozwoliło to ustalić, w jakim stopniu w projekcie willi odnoszono się do tradycji budowlanych regionu oraz które cechy odzwierciedlały nowatorski sposób myślenia, będący zapowiedzią modernizmu w architekturze. W drugiej części badań dokonano charakterystyki budynku w świetle najnowszych tendencji w teorii i historii architektury współczesnej, z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, odporności środowiska zbudowanego na zmiany klimatu, cyrkularności, projektowania bioklimatycznego oraz Nowego Europejskiego Bauhausu. Najważniejsze wnioski z przeprowadzonych badań dotyczą kompromisu i równowagi między aspektami tradycji i nowoczesności w architekturze budowli, przejawiających się w wyborze lokalizacji obiektu, przyjętych rozwiązaniach funkcjonalnych i konstrukcyjnych. Zastosowany system połączeń umożliwiający szybki montaż budynku stanowi bardzo wczesny przykład prefabrykacji. Do istotnych cech nowatorskich należą: sposób kształtowania przestrzeni, zastosowanie drewna jako głównego materiału budowlanego, tworzenie osi widokowych oraz wykorzystanie światła dziennego do kreowania nastroju we wnętrzach.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Iwona Krawiec - Analiza przekształceń przestrzennych i zabudowy głównych ulic historycznej warszawskiej Nowej Pragi
doi:10.37190/arc230304
Tematem artykułu jest rozwój przestrzenny i architektoniczny Nowej Pragi, leżącej na terenie dzielnicy Praga-Północ w Warszawie. Jej początki sięgają 1. połowy XIX w. Na niezagospodarowanych wówczas gruntach wytyczona została sieć ulic, wśród których głównymi stały się ul. Środkowa i ówczesna Nowopragska (obecna ul. Stalowa). Celem badań przedstawionych w artykule było prześledzenie zmian, jakie zaszły w urbanistyce i architekturze Nowej Pragi na przestrzeni blisko 200 lat jej istnienia, a także analiza obecnego stanu zabudowy i układu urbanistycznego oraz wyciągnięcie wniosków na przyszłość. Na potrzeby badań zgromadzony i przeanalizowany został obszerny materiał kartograficzny i ikonograficzny, który posłużył jako podstawa do opracowania kolejnych faz rozwoju badanego obszaru. Efektem prac są rysunki rekonstrukcyjne przedstawiające kolejne etapy rozwoju przestrzennego, a także rozwarstwienie chronologiczne istniejącej zabudowy, analizy jej stanu technicznego oraz definicja głównych problemów dotykających badane założenie przestrzenne. Na podstawie przeprowadzonych analiz należy stwierdzić, że w przeciągu zaledwie 100 lat charakter architektoniczny dzielnicy zmienił się drastycznie, jednak mimo licznych modyfikacji ciągle czytelny jest historyczny podział parcelacyjny i własnościowy z kolejnych etapów rozwoju dzielnicy.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Anna Górka - Rola zagród samotniczych w ochronie krajobrazu otwartego na przykładzie Kaszub
doi:10.37190/arc230305
Na skutek społecznej i gospodarczej transformacji obszarów wiejskich zanikają krajobrazy otwarte. Stare rolnicze siedliska ulegają dewastacji lub tracą kontekst krajobrazowy w związku z rozprzestrzenianiem się zabudowy rezydencjonalnej. Zarazem w wielu miejscach forma zagrody jest czytelna i pozostaje elementem strukturalizującym i wzbogacającym widok. Celem artykułu było zwrócenie uwagi na wielowymiarowe znaczenie samotniczych zagród i konieczność rozpoznania ich ocalałych zasobów. Jako wyróżniki decydujące o atrakcyjności krajobrazu otwartego inspirują one rozwój wielofunkcyjnej gospodarki wiejskiej kierowanej przez społeczność lokalną. Mogą odpowiadać na problemy miasta i funkcjonować w wielu pozarolniczych dziedzinach: w edukacji, turystyce i rekreacji, w ochronie przyrody i zdrowia. Ochrona zabudowy dawnych gospodarstw może stanowić narzędzie skutecznie wspomagające kształtowanie ładu przestrzennego na rozległych obszarach. W artykule przedstawiono metodę opisu stanu zachowania zabudowy jednodworczej ukształtowanej na przełomie XIX i XX w. Zaproponowano analizowanie cech architektonicznych zagród o istotnym znaczeniu dla ich rozpoznawalności w krajobrazie otwartym. Obszary obserwacji wytypowano, opierając się na wynikach zdalnej identyfikacji położenia historycznych zagród i budynków. Badanie terenowe przeprowadzono w środkowej części Kaszub, wzdłuż wybranych tras widokowych. Objęto nimi 26 samotniczych zagród. W przypadku połowy z nich odnotowano pogorszenie ekspozycji na skutek sąsiedztwa współczesnej zabudowy mieszkaniowej. Układ przestrzenny większości zagród uległ zmianie najczęściej na skutek rozbudowy poza dawnym narysem podwórza. Wiele historycznych budynków przebudowano. Mimo wymienionych modyfikacji zagroda na obszarze badania pozostała wyróżnikiem krajobrazu oraz zachowała potencjał transformacji do wykorzystania w gospodarce zrównoważonego rozwoju. Wyniki zachęcają do kontynuowania badań. Rozpoznane zasoby i walory architektoniczne tradycyjnej zagrody mogłyby wspierać zarządzanie dziedzictwem krajobrazów rolniczych i ich ochronę.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Paweł Mierosławski - Z praktyki adaptacji obiektu poprzemysłowego na muzeum techniki
doi:10.37190/arc230306
Tematem artykułu jest adaptacja na cele „żywego” muzeum technicznego zabytkowej parowozowni w Skierniewicach. Autor, korzystając z własnych, trzydziestoletnich doświadczeń, przedstawił problematykę godzenia możliwości pokazywania dawnych technologii pracy kolei z wprowadzaniem do zabytkowych obiektów nowych funkcji. W artykule opisano dochodzenie do kompromisu między koniecznością zachowania zabytkowych urządzeń i infrastruktury oraz wizualnych walorów poszczególnych obiektów z wymogami obecnych przepisów i dążenia do pokazywania zgromadzonej kolekcji w sposób ciekawy i bezpieczny dla zwiedzających. Przedstawiony w pracy przykład dotyczy największego terytorialnie i kubaturowo zespołu zabytkowych obiektów kolejowych w Polsce, w którym skala prac przystosowawczych jest największa. Zespół ten jest również najstarszym zachowanym reliktem zaplecza technicznego pierwszej polskiej linii kolejowej – Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Powstał w 1845 r. i przeszedł kilka faz rozbudowy. Obecnie zachowane są w nim obiekty z lat 1859–1943 oraz budowle techniczne związane z obsługą lokomotyw parowych. W roku 1992, z chwilą zakończenia eksploatacji przez kolej zespół został użyczony, a w roku 2002 przekazany na własność organizacji pozarządowej na cele muzealne. Jest wpisany do rejestru zabytków pod nr 964A. Kompleks skierniewickiej parowozowni jest przykładem sukcesu prowadzenia wieloletnich prac remontowo-adaptacyjnych przez inwestora będącego organizacją pozarządową, posiadającą skromny budżet i opierającą działalność wyłącznie na nieodpłatnej pracy wolontariuszy
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Dominika Kinga Długosz - Prowadzenie obwodnicy Oświęcimia przykładem ochrony strefy buforowej miejsca kultury, pomnika UNESCO
doi:10.37190/arc230307
Na przykładzie budowy obwodnicy Oświęcimia w sąsiedztwie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau (1940–1945), wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w artykule wskazano potrzebę skutecznej ochrony prawnej obszaru zwanego strefą buforową. Ponieważ obecne polskie przepisy nie przewidują takiej ochrony prawnej poza rozwiązaniami doraźnymi (np. zapisami zawartymi w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego), w pracy omówiono rozwiązania prawne istniejące w polskim ustawodawstwie oraz zaproponowano nowe, które mogą być pomocne w zapewnieniu skutecznej ochrony wyznaczonych miejsc strefy buforowej. Umieszczenie obiektu na Liście Światowego Dziedzictwa wiąże się z uznaniem, ale wiąże się też z wieloma obowiązkami. Ponieważ na liście znajdują się obiekty dziedzictwa kulturowego i naturalnego o wyjątkowej wartości dla ludzkości, warunek wstępny zachowania ich autentyczności i integralności jest sprawą najwyższej wagi. Dotyczy to również ich otoczenia. W wielu przypadkach wtargnięcie tak ważnych obiektów inżynieryjnych, jak mosty i autostrady w pobliże obiektów światowego dziedzictwa kulturowego psuje widok i ma negatywny wpływ na krajobraz kulturowy rozwijający się na przestrzeni dziejów. Aby uniknąć takich przypadków, w ostatnich latach Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO podjął działania promujące obowiązkowe wyznaczanie dodatkowej strefy ochronnej wokół obiektów, które mają zostać umieszczone na liście. Jednocześnie ustanowienie w prawie polskim ochrony prawnej takich stref umożliwiłoby nadzór i kontrolę działalności inwestycyjnej w tych strefach.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Agata Woźniczka - Wpływ inicjatyw politycznych na projektowanie przestrzeni publicznych na przykładzie Nowego Europejskiego Bauhausu
doi:10.37190/arc230308
Program współczesnych przestrzeni publicznych wciąż uzupełniają nowe funkcje. Podobnie jak świadomość wykorzystywania projektów przestrzeni wspólnych do spekulacji wartością nieruchomości, rośnie także popularność wykorzystywania architektury i przestrzeni publicznych drugiej dekady XXI w. jako akcesoriów politycznych – używanych i przez inicjatywy obywatelskie, i oficjalne organy administracji. Celem autorki pracy było przebadanie wpływu inicjatyw politycznych na przestrzenie publiczne, a ze względu na aktualność i wieloaspektowość wartości Nowego Europejskiego Bauhausu (NEB) to właśnie tę inicjatywę wybrano do analizy. W artykule opisano potencjał wdrożeniowy Kompasu NEB – narzędzia, które inicjatywa Nowego Europejskiego Bauhausu obecnie proponuje jako konkretną pomoc w realizacji abstrakcyjnych ambicji. Podczas pracy badawczej przeprowadzono rozległe studia literatury przedmiotu, które pozwoliły na zapoznanie się z oficjalnymi dokumentami unijnymi opisującymi inicjatywę Nowego Europejskiego Bauhausu oraz zasady działania Kompasu NEB. Następnie wykorzystano metodę „badania przez projektowanie” w celu przekształcenia Kompasu z systemu oceny w instrument do formułowania wytycznych projektowych. Zbadane multimodalne węzły przesiadkowe m.st. Warszawy i wytyczne ich rewitalizacji, sformułowane dzięki Kompasowi NEB, pokazały, że narzędzie służące audytowi można przekształcić w instrument projektowy. Testowanie powstałej karty oceny w projekcie dotyczącym przekształcenia warszawskich węzłów przesiadkowych w zrównoważone i inkluzyjne przestrzenie publiczne umożliwiło zdefiniowanie efektywnych sposobów przekształcenia miejskiej infrastruktury w przestrzeń publiczną oraz diagnozę potencjalnego wpływu wybranej inicjatywy politycznej na kształtowanie współczesnych przestrzeni publicznych.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Ekrem Bahadır Çalışkan - Wywiad ze sztuczną inteligencją w procesie zbierania danych do projektowania. Badanie możliwości ChatGPT – trzy przypadki
doi:10.37190/arc230309
Program architektoniczny ma oczywisty i zasadniczy wpływ na formę projektowanych budowli. Wiedza na temat oczekiwań i wymagań programowych jest pozyskiwana i weryfikowana w czasie procesu projektowania wstępnego. Złożoność definiowania potrzeb użytkowych i trudności w pozyskiwaniu informacji od stron zaangażowanych w powstawanie projektu są zróżnicowane. Wywiad jest podstawowym narzędziem mającym na celu tworzenie, udoskonalanie i zarządzanie wymaganiami dotyczącymi dyspozycji przestrzennych z perspektywy użytkowników końcowych. Sztuczna inteligencja (AI) oferuje wiele możliwości w różnych dziedzinach, w tym w projektowaniu, co od niedawna poddawane jest szczegółowym analizom. W niniejszym artykule przedstawiono badania nad możliwościami wykorzystania AI do programowania budynków z punktu widzenia ich użytkowników. Wykorzystano model językowy ChatGPT, który ma zdolność przewidywania oraz generowania tekstów i informacji. Podstawowym celem badania było ustalenie granic i zdolności/precyzji AI w formułowaniu wymogów przestrzennych dla trzech różnych typów budowli. Wyniki okazały się obiecujące pod względem łatwości prowadzenia ustaleń ma linii projektant–użytkownik na etapach przedprojektowych. ChatGPT pozwolił stworzyć jasny program architektoniczny przy zintegrowaniu kontekstu i ekonomicznym wykorzystaniu czasu. Postulowany wkład AI w projektowanie architektoniczne wymaga dalszych badań, jednak przedstawiona analiza wskazuje możliwe zastosowanie sztucznej inteligencji do definiowania wymagań programowych i przestrzennych. Kierunki dalszych ustaleń mogą obejmować walidację zdobytej wiedzy, procesy potrzebne do jej zastosowania, badania AI dla różnych typów budynków i interesariuszy projektu, a także dyskusje na temat wątpliwości prawnych i kwestii etycznych.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł
Wojciech Januszewski - Zarys problematyki geometrycznych systemów proporcji w architekturze
doi:10.37190/arc230310
Systemy proporcji są arytmetycznymi lub geometrycznymi metodami organizacji formy architektonicznej, które określają wzajemne relacje miarowe części i całości dzieła architektury. Rozwijana przez wieki teoria tych systemów stanowi istotny komponent teorii architektury, zasługujący na ponowne odkrywanie i reinterpretację w naszej epoce. Autor artykułu miał na celu przedstawienie syntetycznego zarysu problematyki geometrycznych systemów proporcji w architekturze. Wykorzystano podejście interdyscyplinarne, łącząc historię i teorię architektury z elementami praktycznej geometrii i psychologią percepcji. Metoda badawcza objęła analizę literatury przedmiotu oraz badanie wybranych metod geometrycznych zastosowanych do konkretnych problemów projektowych. W artykule zaprezentowano oryginalne spojrzenie na geometryczne systemy proporcji, interpretując je jako spójną teorię opartą na wzajemnie powiązanych elementach, takich jak podobieństwo figur, linie regulacyjne, figury regularne i symetria dynamiczna. Ukazano systemy proporcji jako zestaw elastycznych metod projektowych oparty na elementarnych zasadach geometrycznych, dzięki któremu architekt może lepiej kontrolować relacje wizualne projektowanego obiektu. Jednocześnie stosowanie tego rodzaju metod wymaga ich harmonijnego połączenia z innymi czynnikami procesu projektowego i poddania ich krytycznej ocenie estetycznej.
Słowa kluczowe:
Pobierz artykuł