Numer 2(78)/2024

DOI: 10.5277/ARCHITECTUS

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

s. Anna Tejszerska USJK - Julian Lisiecki (1881–1945) – architekt i konserwator

doi:10.37190/arc240201

W artykule zaprezentowano całokształt twórczej działalności Juliana Lisieckiego, absolwenta Wydziału Architektury Politechniki w Karlsruhe, oddanego dziełu ochrony i odbudowy narodowego dziedzictwa członka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, architekta zaangażowanego w projektowanie państwowych inwestycji budowlanych II Rzeczpospolitej. Tekst powstał na podstawie materiałów archiwalnych, udostępnionych autorce pamiętników architekta oraz wnikliwego studium branżowych czasopism z okresu aktywności zawodowej Juliana Lisieckiego. W tekście zarysowano wszystkie rodzaje działalności architekta – począwszy od realizacji projektowych i konserwatorskich, poprzez aktywność publicystyczną, po zaangażowanie w stowarzyszeniach zawodowych, udział w konkursach oraz służbę w Ministerstwie Robót Publicznych oraz Spraw Wojskowych – pomijając szczegółową analizę poszczególnych prac.

Słowa kluczowe:

    julian lisiecki

    towarzystwo opieki nad zabytkami przeszłości

    wydział architektury politechniki

    ii rzeczpospolita

    kresy wschodnie

Hanna Grzeszczuk-Brendel - Integracja zieleni i architektury - założenia reformatorskie w Poznaniu na przełomie XIX i XX w.

doi:10.37190/arc240202

Różnorodne reformatorskie założenia zieleni traktowane jako istotny czynnik poprawiający higienę i estetykę miasta były realizowane w Poznaniu na przełomie XIX i XX w. Obok wielkich bulwarów czy parków bardzo dużą wagę przywiązywano do układów zieleni w pobliżu mieszkania. Zieleń była też integralną częścią przestrzeni reprezentacyjnych, współgrając z ich ideologią. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na te nieco zapomniane nowatorskie propozycje oraz wskazanie ich potencjału inspirującego dla współczesności, szczególnie w warunkach deweloperskiego dążenia do zysku i wyzwań ekologicznych. Przykłady omówione na podstawie badań in situ oraz kwerend archiwalnych uświadamiają, że w ciągu XIX w. narastała potrzeba codziennego kontaktu z zielenią, a miejska natura stawała się coraz bardziej dostępna dla mieszkańców.

Słowa kluczowe:

    miejska zieleń

    demokratyzacja i internalizacja zieleni

    przedogródki

    zielone kwartały zabudowy

    tereny reprezentacyjne

Wojciech Niebrzydowski, Agnieszka Duniewicz - Haptyczność a idee architektury brutalistycznej

doi:10.37190/arc240203

Przedmiotem badań przedstawionych w artykule są wątki haptyczne w architekturze brutalistycznej. Autorzy posłużyli się koncepcją haptyczności poszerzonej, obejmującą doświadczenia taktylne oraz nietaktylne. Celem badań była identyfikacja elementów haptycznej estetyki brutalizmu. Autorzy zastosowali metodę heurystyczną. Materiał badawczy poddano wstępnej analizie według następujących kryteriów: właściwości, relacji przestrzennych, cech materiału, wykończenia powierzchni, wrażeń ucieleśnionych. Pełna procedura obejmowała dwa etapy – pierwszy dotyczył teoretycznych założeń twórczych, drugi obejmował rezultaty projektowe. W artykule opisano proces badawczy i wyniki pierwszej fazy, w której zastosowano następujące kryteria obserwacji: negację, inspiracje, eksperymenty, idee. Wynikiem analiz jest charakterystyka prohaptycznych idei brutalizmu. Autorzy wyróżnili cechy oparte na taktylności, ale także na współpracy dotyku z innymi zmysłami.

Słowa kluczowe:

    architektura brutalistyczna

    haptyczność

    dotyk w architekturze

    projektowanie multisensoryczne

Jacek Kuśmierski, Katarzyna Hodor - Historyczne oranżerie i szklarnie w Polsce: typologia i stan zachowania

doi:10.37190/arc240204

Oranżerie i szklarnie były jednymi z najbardziej efemerycznych budynków wznoszonych w polskich ogrodach. Ewolucja technologii, brak odpowiedniej konserwacji, pożary i wojny sprawiały, że podlegały nieustannym przebudowom lub zniszczeniu. Mimo iż stanowiły integralny element większości założeń ogrodowych, zapewniając odpowiednie warunki do przechowywania i uprawiania roślin egzotycznych, do dziś nie doczekały żadnego większego naukowego opracowania. Celem autorów artykułu jest przedstawienie wyników pierwszych przekrojowych badań nad historycznymi oranżeriami i szklarniami w Polsce. Prace studialne i analityczne zrealizowane w latach 2021–2022 umożliwiły identyfikację 165 zachowanych obiektów, dla których opracowano dane wyjściowe oraz klasyfikację ze względu na typ, materiał, formę, czas budowy oraz styl architektoniczny. Każda oranżeria i szklarnia podlegała ocenie stopnia zachowania według czterostopniowej skali uwzględniającej autentyzm i integralność substancji zabytkowej, obecną funkcję i wiek. Wyniki badań mogą posłużyć jako punkt wyjściowy do określenia wyzwań konserwatorskich w zakresie zachowania historycznych oranżerii i szklarni oraz sformułowania zaleceń i standardów dla lepszej ochrony tych obiektów.

Słowa kluczowe:

    polska

    oranżeria

    szklarnia

    ogród historyczny

    stan zachowania

Kamila Boguszewska - ‘Zielona oś miasta Lublina’. Parki nad rzeką Bystrzycą na przestrzeni 100 lat (1919–2019). Plany versus realizacje

doi:10.37190/arc240205

System terenów zielonych Lublina związany jest z dolinami rzecznymi. Dolina Bystrzycy stanowi główną oś kompozycyjną i przyrodniczą zespołu, dlatego jej zagospodarowanie było jednym z priorytetowych działań planistycznych zarówno w okresie dwudziestolecia międzywojennego, jak i po wojnie. Celem artykułu było przeanalizowanie planów miejscowych i zapisów dla parków projektowanych w dolinie Bystrzycy w wieku XX i XXI. Na podstawie przeprowadzonych badań literaturowych i archiwalnych rozpoznano zagadnienie, zaś po przeprowadzeniu analizy porównawczej badanych parków oraz obecnego stanu użytkowania terenu przedstawiono ewolucję założeń przyjętych w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Szczegółową analizą objęto projekty trzech parków nadrzecznych, które stanowić miały „zieloną oś” w granicach administracyjnych miasta w najbliższym sąsiedztwie śródmieścia Lublina. Przeprowadzone prace pozwalają na konkluzję, że władze międzywojennego Lublina, którego powierzchnia w 1916 r. była siedmiokrotnie mniejsza niż obecnie i wynosiła 26,9 km2, traktowały zagospodarowanie dolin rzecznych jako ważny rezerwuar terenów zieleni. Podobna wizja bliska była planistom okresu powojennego. Obecnie przy znacznym rozroście miasta utrzymanie funkcji rekreacyjnej zielonego użytku dolin rzecznych i ich ochrona przed zabudowaniem jest kluczowa z punktu widzenia zdrowia i jakości życia mieszkańców.

Słowa kluczowe:

    lublin

    park

    bystrzyca

    planowanie przestrzenne

    system przyrodniczy miasta

Katarzyna Drobek - Historyczna ruina średniowiecznego zamku - propozycja metodologii kompleksowej analizy obiektu

doi:10.37190/arc240206

Rozwój cywilizacji i zmieniające się potrzeby użytkowników sprawiły, że większość zabytkowych obiektów utraciła swoją pierwotną funkcję, a w konsekwencji zaczęła niszczeć. Z tego powodu obiekty zachowane w formie ruin wymagają kompleksowego podejścia do rozwiązywania ich problemów konserwatorskich, technicznych i architektonicznych. W artykule przedstawiona została autorska metoda analizy zrujnowanego obiektu, która uwzględnia wiele czynników, będących podstawą do oceny obiektu i określenia dalszego postępowania. Zaproponowana analiza jest przedstawiona z pozycji konserwatora zabytków i ma stanowić kompleksowe zestawienie wiedzy dotyczącej zabytku. Autorka podkreśla znaczenie ruin zamków jako ważnej grupy zabytków, które mogą dostarczyć wielu informacji na temat historii i kultury danego miejsca. Obecnie brakuje jednak standardu analizowania i zbierania danych, które są kluczowe dla ochrony obiektu. Dlatego stworzenie takiego dokumentu jest niezwykle istotną kwestią

Słowa kluczowe:

    historyczna ruina

    zamek

    dziedzictwo kulturowe

    analiza

    ankieta

Dominika Strzałka-Rogal - Okna historyczne oraz ich wpływ na bilans energetyczny budynku

doi:10.37190/arc240207

W związku z tym, że coraz większy nacisk kładzie się na to, aby istniejące budynki były energooszczędne, wymiana okien w obiektach o zabytkowym charakterze stała się tematem ważnym i kontrowersyjnym. W prezentowanej pracy przedstawiono współczesne tendencje o zasięgu europejskim i światowym dotyczące wymiany historycznej stolarki na nową. Na podstawie analizy literatury przedmiotu omówiono zagadnienia konserwacji, naprawy i termomodernizacji starych okien, by spróbować określić, w jaki sposób oraz w jakim stopniu wymiana nie tylko niekorzystnie wpływa na estetykę budynku, ale również na aspekt ekonomiczny i ostateczny bilans energetyczny budynku. Celem artykułu jest ukazanie zabytkowego okna jako detalu architektonicznego, który warto za wszelką cenę zachować podczas przeprowadzanej renowacji budynku, modernizując je w taki sposób, by sprostało współczesnym wymogom energetycznym. Autorka zwraca w pracy uwagę także na kwestię zrównoważonego rozwoju oraz szacunek do otaczającego dany obiekt dziedzictwa architektonicznego.

Słowa kluczowe:

    okna historyczne

    renowacja

    zrównoważony rozwój

    bilans energetyczny

Marcin Gierbienis, Magdalena Teresa Kozień-Woźniak - Wieloużytkowość małych sal widowiskowych - studia przypadków nowoczesnych obiektów kultury w Polsce

doi:10.37190/arc240208

Od współczesnej architektury oczekuje się nie tylko spełniania celów funkcjonalnych i wysokiej jakości estetyki, ale także uwzględniania zmieniających się potrzeb społecznych, co jednocześnie wpisuje się w trend budownictwa zrównoważonego. Istotne jest więc uwzględnienie przy realizacji nowych inwestycji, zwłaszcza w małych miastach, idei wielofunkcyjności. Tematem artykułu jest analiza trzech budynków w Wieliczce, Dąbrowie i Pszczynie, w których w różny sposób pomyślano o kryterium wielofunkcyjności. Omówione przykłady stanowią jednocześnie wartość zarówno dla badaczy, jak i inwestorów oraz projektantów, pokazując konkretne rozwiązania architektoniczne, estetyczne i technologiczne związane z realizacją małych sal widowiskowych – zagadnienie sporadycznie podejmowane w publikacjach naukowych. Nadrzędnym celem autorów niniejszego artykułu było zwrócenie uwagi na konieczność indywidualnego podejścia w procesie projektowym i wielokryterialnego poszukiwania optymalnych rozwiązań projektowych dla sali przy jednoczesnym odejściu od standardowej unifikacji. Ostatecznie realizacja małych sal widowiskowych o charakterze wielofunkcyjnym wpisuje się w idee zrównoważonego rozwoju, który w założeniu łączy potrzeby teraźniejszego pokolenia ze zdolnością do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń.

Słowa kluczowe:

    sala widowiskowa

    zrównoważony rozwój

    obiekty wielofunkcyjne

    obiekty wieloużytkowe

Tomasz Bradecki, Monika Strzelecka-Seredyńska, Anna Agata Kantarek, Barbara Uherek-Bradecka - Wybrane zagadnienia współczesnego projektowania mieszkań dla seniorów - Polska w kontekście europejskim

doi:10.37190/arc240209

Troska o środowisko mieszkaniowe dla osób starszych jest coraz bardziej widoczna zarówno w teorii w licznych opracowaniach naukowych, jak i w praktyce, co znajduje odzwierciedlenie we współczesnych realizacjach. Ośrodki zamieszkania dla seniorów stają się coraz bardziej popularne, a ich forma i funkcja coraz bardziej złożone, w zależności od potrzeb. Autorzy zaprezentowali wyniki badania kilkunastu różnych przypadków powstałych po 2005 r. zespołów mieszkaniowo-usługowych z funkcją opieki zdrowotnej dla osób starszych. Autorzy stawiają tezę, że współcześnie realizowane zespoły dla seniorów charakteryzują się zróżnicowaną morfologią: w niektórych przypadkach powielają strukturę tkanki miejskiej, a w innych wyraźnie się od niej odcinają i tworzą zindywidualizowane formy. W ocenie jakościowej uwzględniono zalety i wady związane z morfologią zespołów. Autorzy przedstawili również swój indywidualny projekt jako eksperyment wdrożenia aktualnych trendów w ustalonej lokalizacji (research by design). Na podstawie omówionych badań można stwierdzić, że zarówno forma, jak i funkcja zespołów senioralnych ewoluuje w zależności od potrzeb. Programy funkcjonalne i same obiekty są najczęściej dosyć obszerne i skutkują złożonymi układami funkcjonalno-przestrzennymi, wypełniającymi większość powierzchni działek, na których zostały zaprojektowane. Wnioski z badań mogą być przydatne w badaniach innych ośrodków senioralnych, szczególnie w przypadkach podejmowania decyzji lokalizacyjnych dla podobnych funkcji.

Słowa kluczowe:

    zespoły mieszkaniowe dla seniorów

    osiedla dla seniorów

    opieka senioralna

Michał Stangel - Adaptacja modelu miasta zwartego w planowaniu nowych terenów miast średniej wielkości. Od koncepcji konkursowych do planów miejscowych na przykładzie Tczewa i Stargardu

doi:10.37190/arc240210

W artykule przedstawiono zagadnienie konkretyzacji idei miasta zwartego w planowaniu nowych obszarów zabudowy w miastach średniej wielkości w Polsce. Zagadnienie to jest w nim rozpatrywane na bazie autorskich doświadczeń ze zwycięskich koncepcji konkursowych i opracowywanych na ich podstawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Opisane zostały dwa przykłady: Nowe Centrum Usługowe w Tczewie, położone na terenie powojskowym, oraz podmiejskie obszary mieszkaniowe w gminie Stargard. Przedmiotem pracy jest refleksyjne badanie własnej praktyki projektowej i planistycznej. Zastosowano metodykę research by design, dotyczącą powiązania procesów projektowych i badawczych w celu uzyskania nowej wiedzy o danej przestrzeni. Podstawowy model metodologiczny zakłada cykl analiz, projektowania i syntezy. Punktem wyjścia była analiza uwarunkowań na bazie materiałów źródłowych, map i obserwacji w terenie. Pozwoliła ona na wyszczególnienie kluczowych elementów dla kształtowania nowej struktury. Studia te pozwoliły na skonkretyzowanie założeń projektowych i opracowanie koncepcji, których syntezą i weryfikacją było opracowanie planów miejscowych, zgodnie z możliwościami dostępnymi w ramach techniki planistycznej. Na podstawie przedstawionej analizy można wnosić, że model miasta zwartego, uznawany za kluczowy w kontekście zrównoważonego rozwoju, wymaga indywidualnego podejścia przy adaptacji do lokalnych uwarunkowań. Prezentowane przykłady z miast średniej wielkości w Polsce mogą dać wiele praktycznych wskazówek, dotyczących m.in.: wykorzystania konkursów do określenia przyszłej wizji przestrzeni, kształtowania systemu przestrzeni publicznej w oparciu o lokalne walory czy weryfikacji założeń konkursowych w procesie planistycznym. W kontekście zmian w Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2023 r., choć nie doszło do formalnego wzmocnienia roli projektowania urbanistycznego w procesie planistycznym, obserwuje się rosnącą popularność idei miasta zwartego w praktyce. Istnieje zatem potrzeba doskonalenia metod kształtowania miejskiej struktury, zwłaszcza z wykorzystaniem badań przedprojektowych. Przedstawione wnioski mogą przyczynić się do doskonalenia praktyk planistycznych oraz efektywnego wdrażania idei miasta zwartego w planowaniu nowych obszarów miast średniej wielkości.

Słowa kluczowe:

    miasto zwarte

    przestrzeń publiczna

    konkurs urbanistyczno-architektoniczny

    koncepcja urbanistyczna

    planowanie miejscowe

    sdg11

Anna Wojtas-Harań - Rysunek architektoniczny znakiem czasu. Warsztat architekta w XIX i XX w. - retrospekcja

doi:10.37190/arc240211

Tematem artykułu jest rysunek stosowany w pracy architekta. Celem autorki było zwrócenie uwagi na to, jak istotna jest umiejętność przyjęcia odpowiedniego kanonu rysunku architektonicznego dla uzyskania korzystnego przekazu, oraz wykazanie, że w doborze grafiki powinna istnieć dowolność. Autorka skoncentrowała się na prezentacji i analizie projektów architektonicznych wykorzystujących różne konwencje rysunkowe. Projekty pochodzą z XIX i XX w. – okresu, kiedy już obowiązywały reguły zawartości i wyglądu opracowań architektonicznych. Był to też czas, kiedy powszechną praktyką był rysunek architektoniczny wykonywany tradycyjnie, za pośrednictwem kresek stawianych ręcznie na papierze. Z analizy opracowań architektonicznych wynika, że rysunek architektoniczny w działalności zawodowej architekta jest jej integralną częścią. Przyjęta przez architekta konwencja rysunkowa wynika często z tematu przedsięwzięcia, kontekstu lokalizacji, stylu epoki, osobowości autora. Powyższa zależność skłania do konstatacji, że prawo wyboru techniki rysunkowej powinno pozostawać w gestii twórcy, z zachowaniem zasad wiedzy technicznej i wypracowanych norm czytelności rysunku.

Słowa kluczowe:

    projekt budowlany

    warsztat architektoniczny

    rysunek architektoniczny

Agata Bonisławska, Radosław Balcerzak, Mirosław Orzechowski - Dziedzictwo architektoniczne chałup zrębowych na Warmii - sprawozdanie z warsztatów badawczych

doi:10.37190/arc240212

Sprawozdanie dotyczy warsztatów badawczych z udziałem studentów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Warsztaty te odbyły się w dniach 10–23 lipca 2023. W ich trakcie wykonano m.in. inwentaryzację architektoniczno-budowlaną trzech warmińskich chałup zrębowych z 2. połowy XIX w. oraz przeprowadzono wywiady etnograficzne z mieszkańcami analizowanych domów. Działania badawcze służyć miały dokumentacji istniejącego a zanikającego dziedzictwa chałup drewnianych na terenie Warmii oraz rozpoznaniu struktury tych budynków i historii ich zamieszkiwania od czasu ich budowy. Zwrócono także uwagę na wątki tożsamości warmińskiej – jej obecność w relacjach mieszkańców lub jej brak. Efektem przeprowadzonych działań jest materiał badawczy służący dalszej pracy nad tematyką zrębowych chałup warmińskich, dokumentacja architektoniczno-budowlana przekazana mieszkańcom analizowanych domów oraz zdeponowana w oryginale w archiwum Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, a także cenne doświadczenia zarówno uczestników warsztatów, jak i mieszkańców. Działania te służą poszerzeniu świadomości na temat wartości architektury drewnianej wśród społeczeństwa (także społeczności lokalnej) oraz rozpoznaniu korelacji tożsamościowych badanych obiektów z krajobrazem kulturowym badanego regionu – tu Warmii.

Słowa kluczowe:

    dziedzictwo

    architektura drewniana

    konstrukcja zrębowa

    warmia

    inwentaryzacja architektoniczno-budowlana

    wywiad etnograficzny