DOI: 10.5277/ARCHITECTUS

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

Pavel Drnovský, Petr Hejhal - Stan wiedzy o późnośredniowiecznych fortyfikacjach w regionie Broumova. Benedyktyni jako budowniczowie osad obronnych

doi:10.37190/arc240401

W połowie XIII w. region Broumova (Czechy) przeszedł w posiadanie zakonu benedyktynów (klasztor Břevnov w Pradze). Centrum obszaru stał się Broumov, składający się z miasta i prepozytury, później klasztoru. Zakon benedyktynów jest związany z kolonizacją regionu w okresie późnego średniowiecza. W tym czasie utworzono tu system wiosek i regularnie mierzonych pól. Jednak działalność kolonizacyjna zakonu obejmowała również budowę kilku fortyfikacji, które stosunkowo szybko uległy zniszczeniu. Celem artykułu jest przedstawienie aktualnego stanu badań nad lokalnymi średniowiecznymi fortyfikacjami. Oprócz znanej ufortyfikowanej prepozytury znajdującej się w Broumovie, w pobliżu Božanova znajduje się zamek. Podczas badań archeologicznych niedawno odkryto dwie kolejne nieznane dotąd średniowieczne fortyfikacje (w pobliżu Šonova i miejscowości Studená Voda).

Słowa kluczowe:

    fortyfikacje średniowieczne

    zakon benedyktynów

    region broumova

    architektura średniowieczna

    architektura obronna

Daria Jagiełło - Historia stacji pomp Nowe Bielany w Toruniu (1916–1917) w świetle źródeł archiwalnych

doi:10.37190/arc240402

W latach 2022–2023 przeprowadzona została adaptacja zespołu jednej z dawnych toruńskich stacji pomp – tzw. Nowych Bielan (zakończenie jej budowy datowane jest na 1917). Zakład przez wiele lat wspomagał pobliską stację główną Stare Bielany w zaopatrywaniu miasta w wodę. W latach 80. XX w. został wyłączony z eksploatacji i przez kolejne pozostawał nieużytkowany. Przygotowania związane z projektem adaptacji uświadomiły, że historia stacji jest słabo rozpoznana, a obiekt nie był dotychczas przedmiotem badań. W artykule przedstawiono interesującą historię budowy i działania nowobielańskiego zakładu. Podano także powody, które ostatecznie zadecydowały o jego zamknięciu. Zaprezentowano okoliczności budowy, wyposażenie, architekturę, a także realia czasów, w których pracowała, równocześnie uwypuklono znaczenie badań archiwalnych dla lepszego rozpoznania obiektu. Tekst przygotowano głównie na podstawie wyników szeroko zakrojonej kwerendy archiwalnej, niekiedy dokonując konfrontacji z wynikami analizy istniejącego obiektu (przed pracami adaptacyjnymi i po tych pracach). Nowe Bielany, jak wynika z materiałów, do których udało się dotrzeć, były zakładem budowanym sprawnie i z dużą dbałością (potwierdza to również zachowana korespondencja). W związku z powracającymi problemami niedoborów wody w Toruniu pokładano w ich budowie duże nadzieje. Stacja niestety nie sprostała tym oczekiwaniom (bardzo wysokie koszty produkcji, szybko spadająca wydajność pomp oraz zbyt mało wody w studniach), dlatego już w latach 30. XX w. rozpoczęto poszukiwania lokalizacji dla nowego ujęcia. Mimo że przedstawiona historia nie jest historią sukcesu, zespół stacji pomp Nowe Bielany okazał się interesującym i cennym świadkiem rozwoju infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej w Toruniu.

Słowa kluczowe:

    historia architektury

    infrastruktura miejska

    toruń

Piotr Marciniak, Ireneusz Wyczałek, Zdzisław Pawlak - Metody pomiaru i oceny deformacji w pracach konserwatorskich konstrukcji drewnianych

doi:10.37190/arc240403

Architektura drewniana nie jest szeroko reprezentowana w materialnym dziedzictwie kulturowym Polski. Jednym z interesujących zachowanych obiektów jest kościół parafialny w Domachowie położonym w południowej Wielkopolsce. W wyniku licznych przeróbek i modernizacji jest to obecnie konstrukcja złożona, wykazująca wyraźne oznaki uszkodzenia pierwotnej geometrii. Z tego powodu rozpoczęto projekt mający na celu pomiary stabilności konstrukcji narażonej na wpływ ekstremalnych czynników zewnętrznych: głównie podmuchów wiatru i nierównomiernego nasłonecznienia. W artykule przedstawiono wyniki interdyscyplinarnych badań stateczności konstrukcji tego kościoła. Realizacja projektu wymagała zastosowania dwóch metod pomiarowych: statycznej w ustalonych odstępach czasu oraz dynamicznej rejestrowanej na bieżąco podczas pracy zmiennych obciążeń. Zaprezentowano również metodyki prowadzonych pomiarów statyczno-dynamicznych i zinterpretowano uzyskane wyniki, głównie w kontekście oceny dokładności, stabilności odczytów wieloletnich czujnikami inercyjnymi oraz podstawowej oceny konstrukcji. W tekście podjęto także problem organizacji badań diagnostycznych w procesie prac przygotowawczych dla zabytku. Uzyskane wyniki stanowią dowód, że połączenie obu metod oraz niekonwencjonalne zastosowanie precyzyjnych inklinometrów do pomiarów konstrukcji drewnianych otwiera nowe możliwości analizy odkształceń konstrukcji w czasie rzeczywistym i bieżącego monitorowania stanu technicznego. Metoda dynamiczno-statyczna może być przydatna do analizy przemieszczeń konstrukcji nie tylko w kościołach drewnianych, ale także w innych obiektach zabytkowych podatnych na odkształcenia dynamiczne. Przeprowadzone badania i uzyskane wyniki stały się również przyczynkiem do szerszej refleksji dotyczącej ich roli i miejsca badań eksperymentalnych w rozpoznaniu zabytku.

Słowa kluczowe:

    konserwacja zabytków

    konstrukcje drewniane

    metodologia badań

Baris Wenzel, Christian Vöhringer, Benjamin Schmid, Christiane Weber - Retro-digitalizacja nieeuklidesowyh modeli fizycznych w historii budownictwa: wyzwania, rezultaty i potencjał

doi:10.37190/arc240404

Obecnie dostępnych jest wiele metod tworzenia modeli cyfrowych do dokumentowania, badania lub dalszego rozwoju budynków. Sprzęt i inne technologie zostały przejęte z innych dyscyplin, takich jak geodezja, i są dalej rozwijane specjalnie dla branży budowlanej. Dlatego też metody te mają bardzo konkretny cel i ich zastosowanie jest ograniczone przy zmianie głównego obszaru zastosowań. W ramach projektu badawczego „Ostatni świadkowie – modele fizyczne w budownictwie lądowym” finansowanego przez Niemiecką Fundację Badawczą (DFG SPP 2255) podjęto próbę przeniesienia znanych metod retrodigitalizacji z architektury na obiekty o mniejszej skali w celu stworzenia reprezentacji cyfrowych. Te obiekty o małej skali to tak zwane modele fizyczne (Messmodelle), szczególny typ modelu stosowany w przeszłości głównie w inżynierii lądowej do testowania konstrukcji nośnych. Modele te były używane w XX w. do obliczania zachowania złożonych konstrukcji, jednak zarówno tworzenie modelu, jak i obliczenia matematyczne były bardzo czasochłonne i podatne na błędy. Od lat 60. i 70. XX w. zostały one zastąpione przez pierwsze wydajne komputery w branży budowlanej. W artykule omówiono szczególne cechy tych modeli fizycznych i powody, dla których zostały zastąpione komputerami. Opisano przydatność różnych nieniszczących metod retrodigitalizacji i zanalizowano zalety i wady skanowania 3D światłem strukturalnym, skanowania laserowego 3D i fotogrametrii. W kolejnym kroku zademonstrowano potencjał wytworzonych cyfrowych bliźniaków w różnych kontekstach, takich jak renowacja, inżynieria lub historia architektury.

Słowa kluczowe:

    digitalizacja

    historia budownictwa

    modele fizyczne

Łukasz Bednarz, Alicja Hoyenski, Gabriela Wojciechowska - Badania i konserwacja konstrukcyjna sklepień historycznych

doi:10.37190/arc240405

W artykule skupiono się na zagadnieniach dotyczących badań i konserwacji sklepień historycznych ze szczególnym uwzględnieniem analizy stanu technicznego. Przedstawiono tradycyjne oraz nowoczesne metody wzmacniania sklepień, w tym techniki wykorzystujące materiały kompozytowe, takie jak FRP (Fiber Reinforced Polymer) i FRCM (Fiber Reinforced Cementitious Matrix). Omówiono proces oceny stanu technicznego sklepienia, wykorzystując metody takie jak inspekcja wizualna, skaning laserowy oraz nieniszczące badania NDT (non-destructive testing). W artykule przedstawiono przykład zastosowania siatek węglowych do wzmocnienia sklepienia w historycznym obiekcie, podkreślając konieczność monitoringu diagnostycznego po przeprowadzeniu prac naprawczych. Opisano zastosowanie modelu HBIM (Historic Building Information Modelling) do precyzyjnego odwzorowania geometrii i analizy konstrukcyjnej sklepienia. Model numeryczny został utworzony przy użyciu metody elementów skończonych (MES). Efektywna konserwacja sklepień historycznych wymaga harmonijnego połączenia tradycyjnych metod z nowoczesnymi technologiami. Wykazano, że właściwa identyfikacja problemów konstrukcyjnych oraz zastosowanie odpowiednich strategii konserwatorskich są kluczowe dla zachowania dziedzictwa architektonicznego i zapewnienia jego integralności na przyszłe pokolenia. Ponadto podkreślono znaczenie ciągłego monitoringu diagnostycznego sklepienia po naprawie, co pozwala na bieżącą ocenę skuteczności zastosowanych metod oraz wczesne wykrywanie ewentualnych problemów strukturalnych.

Słowa kluczowe:

    konserwacja zabytków

    konstrukcje historyczne

    sklepienia

Agnieszka Adamska-Idzikowska - Adaptacja historycznych zamków i pałaców województwa dolnośląskiego na współczesne hotele

doi:10.37190/arc240406

Tematem niniejszej pracy są wszystkie zaadaptowane na hotele zamki i pałace wpisane do rejestru zabytków i położone na terenie województwa dolnośląskiego. Rozważaniami objęto całe założenia rezydencjonalne łącznie z zabudową uzupełniającą i folwarczną, a także otaczającymi je parkami i ogrodami. Za kryterium czasowe uznano funkcjonowanie przedsięwzięcia w trakcie prowadzenia studiów przypadków, czyli lata 2019–2022. Najstarszy z omawianych budynków datowany jest na XVI w., a najmłodszy na początek XX w. Przedsięwzięcia należące do próbki badawczej uruchamiano w latach 1996–2014. W zależności od etapu prac przyjmowano odpowiednie metody badań, takie jak analiza materiałów źródłowych i wywiady z właścicielami oraz pracownikami hoteli. Wykonano analizy porównawcze, krytyczne i syntezę w celu uzyskania wniosków. Badania obejmowały kilkukrotne wizyty w obiektach, dokumentowane zdjęciami. Przeprowadzono wiele analiz związanych z kryteriami typologii, procesem i zasięgiem adaptacji, lokalizacją poszczególnych stref pionów funkcjonalnych, głównymi atutami przedsięwzięć, a także syntezą wybranych cech hoteli. Poprzez wieloaspektową analizę dotychczasowych realizacji z terenu województwa dolnośląskiego wyciągnięto wnioski dotyczące pozytywnych i negatywnych aspektów przeprowadzonych adaptacji zamków i pałaców na hotele. Na tej podstawie sformułowano zalecenia, które mogą służyć badaczom, konserwatorom, projektantom czy potencjalnym inwestorom. Najważniejszym elementem niniejszego opracowania jest jednak wypełnienie luki w wiedzy dotyczącej omawianego tematu. Warto podkreślić, że działania tego typu pozwalają nie tylko na prowadzenie udanej działalności biznesowej, ale przede wszystkim na uratowanie przed zniszczeniem zamku lub pałacu będącego świadectwem przeszłości. Udowodniono, że istniejące adaptacje na hotele zamków i pałaców wpisanych do rejestru zabytków oraz zlokalizowanych na terenie województwa dolnośląskiego to przykład wartościowych działań architektonicznych służących ponownemu wykorzystaniu historycznych budynków wraz z otoczeniem i stworzeniu unikatowych hoteli, o specyficznej atmosferze przepełnionej historią i genius loci, dostosowanych do potrzeb współczes nych gości.

Słowa kluczowe:

    adaptacja zabytków

    hotele

    dolny śląsk

Magdalena Żmudzińska-Nowak, Assunta Pelliccio - Papiernie regionu Lazio a tereny poprzemysłowe Górnego Śląska

doi:10.37190/arc240407

Przedmiotem badań są obiekty dawnych papierni w dolinie rzeki Liri, w regionie Lacjum, stanowiące cenne dziedzictwo kulturowe wymagające interwencji konserwatorskiej i projektowej, a także aktywizacji przy wsparciu władz lokalnych i instytucji społecznych. Głównym celem międzyuczelnianej współpracy międzynarodowej, rozpoczętej już w 2014 r., są działania badawcze i dydaktyczno-projektowe oparte na wymianie doświadczeń i dobrych praktyk, które wypracowaliśmy w regionie Górnego Śląska w zakresie rewitalizacji obiektów poprzemysłowych. Zastosowana metoda oparta jest na łączeniu badań z pracą projektową – koncepcyjną (research by design). Przygotowywane projekty koncepcyjne spełniają funkcję hipotez, które są weryfikowane na każdym etapie pracy przez konsultacje i dyskusje z partnerami – ekspertami, decydentami, zarządcami i właścicielami obiektów, a także lokalną społecznością mieszkańców. Rezultaty projektu w postaci ponad 300 koncepcji projektowych wykonanych w ciągu 10 lat z udziałem studentów z obu uczelni stały się podstawą do debaty publicznej na temat dziedzictwa przemysłowego regionu Lacjum. W ramach projektów wykazano, że mimo występowania uwarunkowań wspólnych dla obiektów poprzemysłowych kluczową rolę w procesie rewitalizacji odgrywają uwarunkowania szczegółowe stanowiące o specyfice i odmienności poszczególnych przykładów i ich kontekstów. Właśnie ta specyfika jest kluczowa dla właściwego poprowadzenia procesu adaptacji obiektu i sukcesu działań.

Słowa kluczowe:

    dziedzictwo przemysłowe

    rewitalizacja

    tereny poprzemysłowe

Bianka Kowalska, Hubert Baran, Daniil Hardzetski, Halina Kwaśnicka, Aleksandra Marcinów, Małgorzata Biegańska - Analiza nowego zbioru danych architektonicznych NeoFaçade oraz jego potencjału w uczeniu maszynowym

doi:10.37190/arc240408

Rola sztucznej inteligencji (AI) w architekturze gwałtownie wzrosła w ciągu ostatnich lat. Współpraca między architektami i programistami AI doprowadziła do usprawnień w wielu dziedzinach projektowych. Dalszy rozwój technik maszynowego uczenia w znacznym stopniu zależy od dostępności dużych i ustrukturyzowanych zbiorów danych. Celem autorów artykułu jest pokazanie potencjału nowego zbioru danych, nazwanego NeoFaçade, zawierającego opisane (anotowane) obrazy kamienic historycznych. Porównując zbiór z innymi ogólnodostępnymi zbiorami – CMP Facade oraz Paris ArtDeco – podkreślono jego potencjalną użyteczność. Zaprezentowane również zostało wykorzystanie zbioru w trzech zadaniach uczenia maszynowego: segmentacji semantycznej, translacji obrazów z generacji obrazów. We wszystkich trzech zadaniach modele wytrenowane na zbiorze NeoFaçade dają satysfakcjonujące wyniki i wskazują na wysoki potencjał zbioru. Planowany dalszy rozwój zbioru umożliwi wytrenowanie dokładniejszych modeli, które będą w stanie rozróżniać więcej elementów i cech fasad oraz wspomagać architektów w projektowaniu kamienic.

Słowa kluczowe:

    uczenie maszynowe

    architektura

    analiza danych

Agnieszka Ptak-Wojciechowska - Wykorzystanie metody Analytic Hierarchy Process (AHP) do oceny jakości życia osób starszych w miastach pod względem aspektów architektoniczno-urbanistycznych

doi:10.37190/arc240409

Miasta powinny zapewniać wysoką jakość życia wszystkim mieszkańcom. Mimo zachodzących zmian demograficznych tkanka urbanistyczna odpowiada w sposób niewystarczający na potrzeby przestrzenne seniorów. Brakuje ponadto naukowych instrumentów oceny, które mogłyby posłużyć za wsparcie w ocenie aspektów architektoniczno-urbanistycznych miasta, a w konsekwencji także w ich poprawie. Chociaż popularne rankingi miejskie mogą być wykorzystywane w rozwoju polityki miejskiej, ich wyniki są często nieprawidłowo interpretowane przez odbiorców. Zastosowanie metod wielokryterialnego wspomagania decyzji może ułatwić proces porównywania obszarów miasta, zwiększyć transparentność ewaluacji oraz zaangażować różnych interesariuszy w proces oceny. Uczenie maszynowe natomiast może stanowić interesujące rozszerzenie dla stosowanych powszechnie metod statystycznych. W artykule zaprezentowano najnowsze metody w badaniach nad miejską jakością życia seniorów na przykładzie wielokryterialnej analizy pięciu osiedli miasta Poznania. Omówiono wykorzystanie metody analytic hierarchy process (AHP) jako części autorskiego narzędzia do oceny percepcyjnej przez starszych mieszkańców, a także oceny eksperckiej przez architektów i urbanistów pod względem aspektów funkcjonalno-przestrzennych. Dowiedziono skuteczności metody AHP – rezultaty mogą stanowić wsparcie dla władz miasta, projektantów i badaczy. Przedstawiono ponadto kierunki rozwoju niniejszych badań z zastosowaniem metod uczenia maszynowego.

Słowa kluczowe:

    metodologia badań

    jakość życia

    seniorzy

Dominika Agnieszka Kumorek - Ocena świadomości istnienia i potencjału wykorzystania strategicznych map hałasu wśród mieszkańców warszawskiej dzielnicy Wawer

doi:10.37190/arc240410

Hałas jest obecnie jednym z największych zagrożeń środowiskowych. Wpływa negatywnie na kondycję fizyczną i psychiczną użytkowników przestrzeni, w której występuje. Skutkuje trudnościami w codziennym funkcjonowaniu, a w przypadku długotrwałej ekspozycji nawet trwałym uszczerbkiem zdrowia. Problem nasila się wraz z liczbą nowo powstałych źródeł hałasu i jest szczególnie uciążliwy na obszarach, na których do czasu intensywnego rozwoju nie występował. W walce z wciąż rozprzestrzeniającym się hałasem pomóc mają strategiczne mapy hałasu (SMH) służące ocenie poziomu hałasu w środowisku i opracowaniu skutecznych programów ochrony przed nim. Niestety mimo powszechnej dostępności ewidentną barierą w pełnym wykorzystaniu SMH jest niska świadomość społeczeństwa na temat ich istnienia, zawartości i potencjału w walce z hałasem. W artykule zaprezentowano autorskie badanie, którego celem była ocena świadomości mieszkańców warszawskiej dzielnicy Wawer na temat istnienia i możliwości wykorzystania SMH. W badaniu posłużono się ankietą internetową: respondenci podzielili się w takiej formie swoimi doświadczeniami i opiniami na temat SMH. Na podstawie wyników badania jasno wykazano, że świadomość mieszkańców zarówno na temat istnienia, jak i samego pojęcia strategicznych map hałasu jest niska. Jednocześnie świadomość korzyści płynących z wykorzystania SMH jest dosyć wysoka. Ankietowani wymienili także wiele barier stanowiących dla nich przeszkodę w pełnym wykorzystaniu SMH. Uzyskane wyniki posłużyły do sformułowania wniosków w postaci propozycji rozwiązań mogących posłużyć zwiększeniu świadomości w rozpatrywanym zagadnieniu.

Słowa kluczowe:

    mapy hałasu

    świadomość społeczna

    warszawa

Dominika Pazder - Wyznaczanie obszarów kreatywności – creative syntax – jako narzędzie ożywiania przestrzeni śródmiejskiej w aspektach przestrzennych i społeczno-gospodarczych

doi:10.37190/arc240411

W artykule poruszone zostały zagadnienia związane z rolą kreatywności w ożywianiu obszarów śródmiejskich. Autorka podjęła próbę zidentyfikowania związków między rozwojem kreatywności a zachodzącymi w śródmieściu zmianami przestrzennospołecznymi. Kluczowym elementem pracy jest badanie wyznaczonych przestrzennie za pomocą przyjętej autorskiej metody obszarów kreatywności (creative syntax) w celu zidentyfikowania ich roli w kontekście pobudzenia aktywności społecznej, ożywiania przestrzeni śródmiejskiej, a także zapewnienia podstaw do rozwijania innowacyjnej idei ekonomii doznań i gospodarki przeżyć. W badaniach skoncentrowano się na warstwie przestrzennej i znaczeniowej kreacji wysokiej jakości i atrakcyjności przestrzeni publicznych śródmieścia. Zastosowano wielokryterialną autorską metodę badawczą ujmującą poruszaną problematykę w aspektach: przestrzennokompozycyjnym, semantycznopercepcyjnym oraz społecznoekonomicznym.

Słowa kluczowe:

    rewitalizacja

    przestrzeń miejska

    rozwój społeczno-gospodarczy

Beata Malinowska-Petelenz, Anna Petelenz, Magdalena Jagiełło-Kowalczyk, Małgorzata Petelenz, Radosław Rybkowski - Route 66: Studium kontekstu kulturowego i architektonicznego

doi:10.37190/arc240412

Route 66 – Droga Matka Ameryki – wciąż rezonuje w polskim postrzeganiu historii, kultury i architektury Stanów Zjednoczonych. Zespół badawczy zastosował innowacyjną metodę zorganizowaną jako kilkustopniowa jakościowa metoda badań wizualnych. W ramach zorganizowanego w 2018 r. wyjazdu studyjnego, którego celem było poznanie kulturowego znaczenia Route 66 z perspektywy architektury, przygotowano dokumentację fotograficzną oraz materiały rysunkowe in situ – posłużyły one następnie do dalszych badań. W końcowej fazie projektu zespół zastosował analizę wizualną, aby zrozumieć kulturowe znaczenie architektury przydrożnej wzdłuż Route 66. Wyniki badania odzwierciedlały polskie postrzeganie Route 66 i charakterystykę użytkownika. Wykazano, że genius loci wzdłuż Route 66 bazuje na rozdrobnionych strukturach architektonicznych, przypadkowości form i dominującym krajobrazie naturalnym.

Słowa kluczowe:

    dziedzictwo kulturowe

    architektura

    route 66