DOI: 10.5277/ARCHITECTUS

Pobierz spis treści

Spis treści

Artykuły

Małgorzata Chorowska, Roland Mruczek - Jak wyglądał zamek Książ około roku 1300?

doi:10.37190/arc250201

Tematem artykułu jest najstarsza faza budowlana zamku Książ, która z powodu niejednoznaczności źródeł pisanych i ogromu przekształceń bryłowych tego obiektu jest trudna do jednoznacznego określenia. Autorzy artykułu, na podstawie wyników badań przeprowadzonych w latach 2022 i 2023, pokusili się o próbę odtworzenia początków budowli.

Omówione w artykule badania polegały na dotarciu do najstarszych murów zamku w celu obserwacji użytych materiałów, sposobu ułożenia kamieni, zapraw murarskich, styków i węzłów. Przeprowadzono je w wielu niedostępnych dotąd miejscach: we wnętrzu wieży głównej, na poziomie fundamentowania murów obronnych górnego zamku, w piwnicach pod skrzydłami: północnym i południowym, w szczelinie między górnym zamkiem a XX-wiecznym skrzydłem zachodnim.

W wyniku przeprowadzonych prac potwierdzono, że wieża główna o funkcji bergfriedu z głębokim lochem głodowym mogła powstać najwcześniej w dwóch ostatnich dekadach XIII w. Całkowitą nowością była natomiast konstatacja, że równocześnie z nią lub nieco później wzniesiono mur obwodowy górnego zamku i skrzydło północne – piętrowy budynek o funkcji mieszkalnej, zrośnięty „plecami” z tym murem. Pod nim znajdowała się piwnica piwowarska. Sama rozległość budowli jest przesłanką, że zamek miał stanowić stałą siedzibę książęcą, a nie samotną warownię obsadzoną przez kasztelana. Także czas budowy skrzydła południowego omówiono w nowym kontekście chronologicznym. Jak dotąd uznawane było ono za najstarsze po wieży głównej. Obecnie dzięki przeprowadzonym badaniom architektonicznym można stwierdzić, że było ostatnim etapem rozwoju wczesnej zabudowy zamku, ponieważ z powodu szczupłości dziedzińca usytuowano je po zewnętrznej stronie muru obwodowego, na stromym, niedostępnym zboczu opadającym ku przełomom rzeki Pełcznicy. Jego wyniosła bryła wzmocniona od strony zbocza trzema przyporami miała postać donżonu, czyli obszernej wieży rezydencjalno-obronnej.

W świetle przeprowadzonych badań oraz wzmianek z lat 1290–1293 tytułujących księcia Bolka I Surowego panem na zamku Fürstenberg można potwierdzić funkcję górnego zamku Książ jako rezydencji księcia Bolka I. Monumentalna bryła stała się manifestem władzy Bolka nad księstwem, które będąc dotąd najbiedniejszą częścią Śląska, stało się pod jego rządami najważniejszym tworem politycznym w regionie.

Słowa kluczowe:

    śląsk

    książ

    zamek

    średniowiecze

    donżon

    bergfried

Milan Sýkora, Paweł Konczewski, Radosław Biel - Zamek Ronow w Trzcińcu – interdyscyplinarne badania średniowiecznej warowni na pograniczu czesko-łużyckim

doi:10.37190/arc250202

Zamek Ronow w Trzcińcu koło Bogatyni, związany z możnowładczym rodem Ronowców (Ronovci), odgrywał w regionie kluczową rolę polityczno-wojskową od XIII do XV w., pozostaje jednak słabo rozpoznany w polskiej literaturze przedmiotu.

W artykule zaprezentowano wyniki interdyscyplinarnych badań przeprowadzonych w 2022 r. Zakres prac obejmował kwerendę archiwalną, krytyczne studium wcześniejszych opracowań oraz analizę reliktów architektonicznych i uwarunkowań krajobrazowych. Zastosowano tradycyjną metodologię historyczną w połączeniu z nowoczesnymi technikami dokumentacji przestrzennej (fotogrametria naziemna, lotnicze skanowanie laserowe LiDAR).

W wyniku przeprowadzonych badań dokonano funkcjonalnego podziału terenu zamkowego na cztery strefy: przedpole, zewnętrzne fortyfikacje, przedzamcze oraz zamek właściwy. Potwierdzono ślady wielofazowej rozbudowy założenia, w tym relikty murów obronnych, systemu komunikacyjnego oraz piwnic, a ponadto zidentyfikowano nowe elementy architektoniczne, m.in. dwupiętrową budowlę w niepodpiwniczonej części zamku. Wyniki umożliwiły również weryfikację części wcześniejszych hipotez, dotyczących m.in. konstrukcji umocnień zewnętrznych oraz istnienia rzekomego muru poprzecznego z wieżą wysuniętą poza przedzamcze. Nie rozstrzygnięto natomiast kwestii szczegółowego rozwarstwienia chronologicznego. Autorzy artykułu wskazali na potrzebę kontynuacji badań, zwłaszcza z zastosowaniem metod geofizycznych i archeologicznych, w celu pełniejszej rekonstrukcji historii i architektury zamku Ronow.

Słowa kluczowe:

    średniowiecze

    zamek

    górne łużyce

    ronow

    lidar

Ezequiel Uson Guardiola, José Antonio Gárate Alcalde, Víctor Jørgensen-Mínguez, Eva Espuny Camacho - Ukryta historia katedry w Burgos (Hiszpania): wirtualna rekonstrukcja efektów świetlnych wygenerowanych w XV-wiecznej kaplicy Poczęcia NMP lub św. Anny

doi:10.37190/arc250203

Specjalne efekty świetlne, popularnie zwane „cudami światła”, pojawiają się podczas przesileń lub równonocy w trzech średniowiecznych kościołach zlokalizowanych w hiszpańskim mieście Burgos i jego okolicach. Te hierofanie można zaobserwować w budynkach sakralnych, których projekt i konstrukcja zostały wykonane przez średniowiecznych architektów związanych z tak zwanym „taller de los Colonia”. Założeniem leżącym u podstaw badań jest to, że te same efekty zostały wygenerowane również w kaplicy Poczęcia NMP w katedrze w Burgos i były widoczne do czasu zbudowania kaplicy św. Tekli w XVIII w. W niniejszym artykule wirtualnie odtworzono te efekty świetlne przy użyciu oprogramowania do symulacji oświetlenia słonecznego i zanalizowano metody ich generowania.

Słowa kluczowe:

    efekty świetlne

    warsztat juana de colonia

    katedra w burgos

    kaplica poczęcia nmp

    oprogramowanie do symulacji oświetlenia słonecznego

Ulrich Schaaf, Maciej Prarat, Daria Jagiełło, Magdalena Kumorowicz-Brzeska - Architektura i technika budowlana XVI-wiecznego kościoła o konstrukcji szkieletowej w Bykowie

doi:10.37190/arc250204

W 2022 r. przeprowadzone zostały badania architektoniczne dawnego kościoła ewangelickiego, obecnie kościoła pw. Matki Bożej Różańcowej w Bykowie (gm. Długołęka, pow. wrocławski), datowanego na 1574 r. Kościół na przestrzeni kolejnych stuleci podlegał znaczącej rozbudowie i przebudowie, które diametralnie zmieniły jego formę.

W artykule zaprezentowano wyniki przeprowadzonych badań w odniesieniu do pierwotnej formy kościoła, w szczególności zastosowanej w XVI w. techniki budowlanej oraz rekonstrukcji jego prawdopodobnego wyglądu po wzniesieniu. Badaniami objęto układ konstrukcyjny, rodzaj wykorzystanego budulca i jego obróbkę, strony odwiązania i system ciesielskich znaków montażowych, zastosowane złącza ciesielskie, a także materiał wykorzystany do wypełnienia pól szkieletu i jego kolorystykę.

Na ich podstawie udało się ustalić, że pierwotny kościół wzniesiono w konstrukcji szkieletowej, składał się z części nawowej (korpusu nawowego) oraz wydłużonego, trójbocznie zamkniętego chóru od wschodu i wieży od zachodu. Korpus i chór kryte były dachami dwuspadowymi o więźbie storczykowej. Duża część z tej konstrukcji zachowała się w obecnej strukturze świątyni.

Słowa kluczowe:

    kościół

    xvi w.

    konstrukcja szkieletowa

    badania architektoniczne

    byków

Branislav Antonić, Aleksandar Grujičić, Djordje Mitrović, Nikola Mitrović - Place publiczne w miastach południowej Panonii jako spuścizna po regulacjach Habsburgów: przypadek placu Świętej Trójcy w Somborze w Serbii

doi:10.37190/arc250205

Osady w południowej Panonii znane są z dobrze uregulowanej macierzy miejskiej, która rozwinęła się po odzyskaniu przez Habsburgów tego peryferyjnego regionu Europy Środkowej od Turków w XVII–XVIII w. Wcześniejsze niszczycielskie wojny pozostawiły tę ziemię jako „tabula rasa” – jałową i poważnie niedoludnioną.

W centrum uwagi w tym badaniu znajdują się place publiczne w historycznych centrach miast południowej Panonii w Serbii. W badaniu najpierw zdefiniowano kontekst historyczny i ogólną typologię dotyczącą ich morfologii miejskiej. Następnie przedstawiono studium przypadku dotyczące placu Świętej Trójcy w mieście Sombor. Plac ten nadaje się do analizy historyczno-morfologicznej, ponieważ nie zmienił się znacznie przez ostatnie 150 lat, więc stanowi wgląd w przeszłość po wspomnianej regulacji miejskiej Habsburgów.

Słowa kluczowe:

    plac publiczny

    morfologia miejska

    urbanistyka kolonialna

    wczesne miasto nowożytne

    imperium habsburgów

    panonia

Wojciech Niebrzydowski, Agnieszka Duniewicz - Haptyczne cechy architektury brutalistycznej wyrażone w projektach i realizacjach

doi:10.37190/arc250206

Tematem artykułu jest odbiór wrażeń dotykowych i kinestetycznych przez użytkowników przestrzeni architektonicznej. Jego autorzy przedstawili w nim drugą fazę dwuetapowej procedury badawczej dotyczącej haptyczności architektury brutalistycznej. Przeprowadzone badania są próbą identyfikacji i naukowego uporządkowania elementów haptycznych w dziełach brutalistycznych.

Głównym celem badań było odkrycie, nazwanie i naukowe uporządkowanie elementów estetyki haptycznej obecnych w dziełach architektury brutalistycznej. Autorzy wyodrębnili cechy oparte na aspektach dotykowych, ale także na współpracy dotyku z innymi zmysłami. Opisali zjawiska zachodzące w skali makro – dynamikę brył i ekspresję sił, a także w skali mikro – fakturę powierzchni. Badania potwierdziły silnie haptyczny charakter brutalizmu, opierający się na doświadczeniach dotykowych i wyobraźni haptycznej.

Słowa kluczowe:

    architektura brutalistyczna

    haptyczność

    dotyk w architekturze

    projektowanie multisensoryczne

Thomas Jaśny - Budownictwo z kostek słomy – początki historii wynalazku

doi:10.37190/arc250207

Budownictwo z kostek słomy ma już 150-letnią historię. Idea ich wykorzystania jako materiału budowlanego powstała z konieczności przystosowania się do życia na bezkrzewnych równinach Nebraski w II połowie XIX w. Mimo że pierwsze konstrukcje powstały już w 1886 r., słoma jako materiał budowlany jest nadal postrzegana jako coś nowatorskiego.

W ostatnich dekadach zainteresowanie tym materiałem stale rośnie, głównie ze względu na poszukiwanie alternatyw dla przemysłowych materiałów budowlanych oraz ich mały ślad węglowy. Rozwój architektury słomianej jest także stymulowany przez dążenie do samowystarczalności oraz potrzeby związane ze zrównoważonym budownictwem.

Słowa kluczowe:

    architektura z kostek słomy

    naturalne materiały budowlane

    architektura wernakularna

    architektura low-tech

    materiały izolacyjne pochodzenia roślinnego

Anna Steuer-Jurek - Zieleń publiczna w Głogówku od XIX w. do czasów współczesnych. Analiza przemian historyczno-kompozycyjnych

doi:10.37190/arc250208

Zieleń publiczna stanowi istotny element układu urbanistycznego miasta. W Głogówku pierwsze układy komponowanej zieleni publicznej zostały zauważone w XIX w. Wraz z rozwojem przemysłu i powiększeniem się miasta powstawały nowe miejskie ogrody publiczne – tworzyły wyraźny system w układzie przestrzennym.

W artykule nakreślono charakterystykę zieleni publicznej w Głogówku. Przeanalizowano przemiany, jakie zachodziły od XIX w. do czasów współczesnych. Szczególną uwagę zwrócono na współczesne tendencje w kształtowaniu przestrzeni publicznej miasta. Celem artykułu jest wypracowanie systemu ogrodów miejskich opartego na historycznych wzorcach i tożsamości miejsca. Po analizie wyników badań można przyjąć, że świadomie kształtowana zieleń publiczna ma duże znaczenie – jest bowiem jednym z wyrazów tożsamości miejsca pozwalających nie tylko na połączenie historycznej i współczesnej zabudowy, lecz także na lepszą identyfikację miasta w regionie.

Słowa kluczowe:

    miejskie ogrody publiczne

    krajobraz miasta

    tożsamość miejsca

    systemy zieleni

    śląsk

Iwona Dudek - Tekst versus wizualizacja w prezentacji diachronicznych analiz obiektów historycznych na przykładzie fortu Saint-Nicolas w Marsylii

doi:10.37190/arc250209

Tematem artykułu jest komunikowanie wiedzy o ewolucji obiektów architektonicznych. Celem autorki jest podkreślenie wpływu formy przekazu oraz dyskryminacji przestrzennej zastosowanej w analizie na jasność i poziom zrozumienia przedstawionych propozycji. Praca opiera się na analizie diachronicznej fortu Saint-Nicolas w Marsylii przedstawionej w ekspertyzie stanu zabytkowego fortu dokonanej w latach 2015–2022.

Praca porusza problem tradycyjnego sposobu komunikacji wyników badań historyczno-architektonicznych w formie linearnego tekstu i jego skuteczności w przekazywaniu wiedzy o złożonych procesach związanych z przekształceniami architektonicznymi obiektu w czasie. Nawet pobieżna analiza uzyskanych diagramów pokazuje specyfikę i ewolucyjną niezależność poszczególnych części fortu oraz znaczące różnice w interpretacji tych samych danych przez poszczególnych analityków. W artykule przedstawiono analizę wyników, podkreślono najważniejsze różnice między tradycyjnymi metodami komunikacji a formami wykorzystującymi wizualizację informacji oraz omówiono potencjał i ograniczenia związane z zastosowaną metodą analizy.

Słowa kluczowe:

    diachronia

    architektura

    fortyfikacje

    reprezentacja

    wizualizacja informacji i wiedzy

Łukasz Wojciechowski, Andreas Wolf - Upraszczanie przestrzeni w architekturze w oparciu o doświadczenia projektowe

doi:10.37190/arc250210

Tematem artykułu jest proces udoskonalania przestrzeni w budynkach służący wprowadzaniu klarownych i intuicyjnych układów użytkowych. Celem przyświecającym autorom było omówienie głównych cech pracy nad optymalizowaniem budynków przy uwzględnieniu licznych zmiennych procesu inwestycyjnego. W artykule przedstawili oni sposoby upraszczania przestrzeni architektonicznej w odniesieniu do wstępnych założeń projektowych, które zwykle oparte są na złożonych programach funkcjonalnych. Przeanalizowano zmienne wpływające na możliwości upraszczania w procesie inwestycyjnym i projektowym. Opierając się na własnych doświadczeniach, autorzy przedstawili możliwości uproszczeń na przykładach zrealizowanych budynków i koncepcji.

Uproszczenie wiąże się ze zwiększeniem czytelności budynku i umożliwieniem intuicyjnej nawigacji jego użytkownikom. Wnioski zostały również zilustrowane diagramami, które mogą służyć jako uniwersalne wytyczne projektowe.

Słowa kluczowe:

    architektura współczesna

    program funkcjonalny

    prosta architektura

Tomasz Broma - Strategie projektowe służące osiągnięciu monomateriałowych ustrojów

doi:10.37190/arc250211

Rosnące wymagania wobec wieloaspektowej efektywności budynków skutkują wzrostem poziomu skomplikowania ich przegród. Prowadzi to do rozszczepiania się tych przegród na kolejne wyspecjalizowane warstwy, a w konsekwencji do powstawania złożonych ustrojów wielomateriałowych – skomplikowanych wykonawczo, wymagających zaawansowanej wiedzy oraz dużych nakładów finansowych i zasobów, ale także cechujących się wzrostem poziomu awaryjności i szybszą degradacją. Alternatywą są ustroje monomateriałowe – heterogeniczne pod względem materiału wykorzystanego do wzniesienia budynku. Ich stosowanie może przyczynić się do wzrostu poziomu zrównoważenia i inkluzywności technologicznej, a także do wypracowania nowej estetyki, co wpisuje się w wartości promowane w projekcie Nowego Europejskiego Bauhausu.

W artykule wykazano, że strategie te definiowane są poprzez operacje dokonywane w ujęciu funkcjonalnym na warstwach przegrody. Obejmują one trzy typy działań: unifikację warstw, spajanie warstw i zwielokrotnianie warstw. Wiąże się to bezpośrednio ze zmianą sposobu podejścia do materiału, czego efektem jest odpowiednie jego wykorzystanie, wzmocnienie lub wzbudzenie nowych właściwości tego materiału.

Słowa kluczowe:

    ustroje monomateriałowe

    strategie projektowe

    unifikacja warstw

    spajanie warstw

    zwielokrotnianie warstw

Konrad Lewacki, Marta Smektała, Magdalena Baborska-Narożny - Generalization of GIS data as a tool supporting the understanding of the urban heat island effect. Case study of the city of Wrocław

doi:10.37190/arc250212

Tematem artykułu jest wpływ poszczególnych czynników urbanistycznych na efekt miejskiej wyspy ciepła (MWC) oraz korelacja między tymi czynnikami. Autorzy podjęli próbę zweryfikowania możliwości wykorzystania danych systemów informacji geograficznej (GIS) do zbadania efektu MWC i w dalszych badaniach do zweryfikowania potencjału chłodzenia nocnego w mieście na przykładzie Wrocławia.

Dzięki przeprowadzonym badaniom wykazano, jak poszczególne czynniki wpływają na temperaturę otoczenia. Gęstość i wysokość zabudowy znacząco podnoszą temperaturę radiacyjną, podczas gdy obecność wody i zieleni, zwłaszcza wysokiej, ma efekt chłodzący. Celem autorów było wyznaczenie reprezentatywnych dla tkanki miejskiej obszarów, w których można przeprowadzić dalszy etap badań – pomiar lokalnej temperatury powietrza.

Słowa kluczowe:

    analizy gis

    miejska wyspa ciepła

    landsat

    temperatura radiacyjna

    naturalny potencjał chłodzenia